قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى
ماقساتى: وقۋشىلاردى ۇلتىمىزدىڭ ويۋ - ورنەكتەرىمەن، ولاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. ويۋ - ورنەكتەر تۇرلەرىن وزدەرى اجىراتا بىلۋگە، ويۋ - ورنەكتەرمەن ورنەكتەي الۋعا ۇيرەتۋ.
ويۋ - ورنەكتەردى وزدەرىنە جاساتا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، بەلسەندىلىككە بالۋ، ساۋساق قيمىلدارىن دامىتۋ.
ەلىن، جەرىن، ۇلتىن سۇيۋگە، سونىمەن قاتار ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن ءبىلىپ، ونى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. اتا - بابامىزدان قالعان ۇلتتىق كوركەم قولونەرىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرىپ، ونى جانداندىراتىن وزدەرى ەكەنىن سەزىنۋ.
كورنەكىلىگى: ويۋ - ورنەكتەر سۋرەتى، زاتتىق بۇيىمدار، قايىق، جازىلعان سوزدەر، جىلقى سۋرەتى، وزەن. جايلاۋ بەينەسى، كيىز ءۇيدىڭ نۇسقاسىن جاساۋ، ءىشىن ۇلتتىق بۇيىمدارمەن بەزەندىرۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، توپتىق، ساياحات، ساحنالاۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: پسيحولوگيالىق كوڭىل - كۇي.(قولدارىنان ۇستايدى)
1 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە جاقسىلىق تىلەيمىز
2 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە قۋانىش تىلەيمىز
3 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە ساتتىلىك تىلەيمىز
ءبارى حورمەن: ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى جاقسى كورەمىز.
II. قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ:
1. ەڭ الدىمەن ساندار ارقىلى «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ. مىسالى ءبىرىنشى «ءو» ءارپىن شىعارۋ ءۇشىن ءتورت ءسوزىنىڭ ەكىنشى ءارپىن تاۋىپ الۋ كەرەك. ءتورت سانىنىڭ ەكىنشى ءارپى «ءو». وسى ادىسپەن كەلەسى ارىپتەردى تابا وتىرىپ، «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ.
4 – 2 ءو
1 – 3 ر
10 – 2 ن
5 – 2 ە
2 – 2 ك
2. توپتاستىرۋ:
- ويۋ ورنەك دەگەندە ويلارىڭا نە كەلەدى؟
اسەمدەۋ
↓
كوركەم سىزىقتار
اشەكەيلەۋ
ساندەۋ
III. ماعىنانى تانۋ. (ءوزىم تولىعىراق ورنەك جايلى ايتىپ كەتەمىن)
- دۇرىس بالالار، ورنەك دەگەنىمىز - بىرنەشە كوركەمدەپ سىزىلعان سىزىقتار جيىنتىعىنان قۇرالعان اسەمدىك سىزبا. ورنەكتەر ءتۇرى كوپ. ءار ۇلتتىڭ وزىنە ءتان ويۋ - ورنەكتەرى بار.
ال بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز «قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى» دەپ اتالادى. «ويۋ - ورنەك» ءسوزى - لاتىننىڭ «ورنامەنت» دەگەن ءسوزىنىڭ بالاماسى. «ورنامەنت» ءسوزى –«ساندەۋ» نەمەسە «اسەمدەۋ» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. «ويۋ» ءسوزى، بىرىنشىدەن، اعاش نەمەسە تەمىر ماتەريالدارىن ويىپ، زاتتى كوركەمدەۋ دەگەندى بىلدىرسە، ەكىنشىدەن، ماتەريالدى ويۋ نەمەسە ويۋ ۇلگىسىن دايىنداۋ دەگەندى بىلدىرەدى.(كورنەكىلىكپەن كورسەتەمىن)
ويۋ - ورنەك – بۇل سىزبا. حالىق شەبەرلەرى ويۋ - ورنەكتى وسىمدىك، جانۋار، قۇس، عارىشتىق دەنەلەر بەينەسىنە ۇقساتىپ قۇراستىرا بىلگەن. ويۋ - ورنەكتى تۇرمىستىق مۇلىكتەر مەن بۇيىمداردى بەزەندىرۋگە قولدانعان. ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردىڭ سان الۋان ءتۇرى بارىن ايتۋ.
«قۇستۇمسىق» بۇل ورنەك قۇستىڭ تۇمسىعىن تۇسپالداۋدان تۋعان. «قۇستۇمسىق» تارماقتى مۇيىزدەر مەن سىزىقتاردان قۇرالادى. ويۋ - ورنەكتى قيعاندا ورتاسىنداعى سىزىقتىڭ ۇشىنىڭ باسى قۇستىڭ تۇمسىعىنا ۇقساس قيىلادى. «قۇستۇمسىق» جۇزىك نەمەسە «توپسالى» سالەمدەمە رەتىندە، جۇزىگى تۋىستار اراسىندا دانەكەر قىزمەتىن اتقارعان.
تۇرمىسقا شىققان قىزىنان ورامالعا تۇيىلگەن قۇستۇمسىق جۇزىك كەلسە، اتا - اناسى قۋانىپ كورشىلەرىن شاقىرعان. قۇس بەينەسى حالىق تۇسىنىگىندە ازاتتىقتىڭ بەلگىسى. جۇزىككە قاراپ اتا - اناسى قىزىنىڭ ۇزاتىلعان جەرىنىڭ جاقسى ەكەندىگىن بىلەدى.
«وركەش» ويۋ - ورنەگى تۇيەنىڭ قوس وركەشىن بەينەلەيدى. سىرماق، تەكەمەت، تۇسكيىزدەرگە سالىناتىن ويۋ - ورنەك كومپوزيسياسىندا كوبىرەك كەزدەسەتىن ەلەمەنت. قازاق ويۋىندا مال مەن اڭنىڭ قوس ءمۇيىزىن، تۇيەنىڭ قوس وركەشىن، بيەنىڭ قوس ەمشەگىن بەينەلەۋ تەك سيممەتريالىق تەپە - تەڭدىك ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بەرەكە - بىرلىكتىڭ، كوبەيۋدىڭ سيمۆولىن بىلدىرەدى.
«ءقوشقارمۇيىز» ويۋ - ورنەگى قويدىڭ توبەسى مەن ەكى جاققا يىرىلە تۇسكەن ءمۇيىز بەينەسىندە كەلىپ، ونىڭ قولتىق تۇسىنان قويدىڭ قۇلاعىن دولبارلايتىن تاعى ءبىر شولاق ءمۇيىز ءتارىزدى ەكى بۋىن شىعىپ تۇرادى. ودان بايقاعان ادامعا قوشقاردىڭ تۇمسىق بەينەسى اڭعارىلادى. تەكەمەت، سىرماق، باسقۇر، الاشا، كىلەم، بىلعارى، سۇيەك، اعاش، زەرگەرلىك بۇيىمداردىڭ بارلىق تۇرلەرىندە كەزدەسەدى. كيىزدەن جاسالعان بۇيىمداردا بۇل ويۋ ءتۇستى شۇبەرەكتەرمەن ويىلىپ، قۇراق، ياعني اپپليكاسيالىق ورنەك تۇرىندە دە تىگىلەدى.
- ال، بالالار، ايتىڭدارشى، ويۋ - ورنەكتەردى قانداي زاتتاردا كەزدەستىردىڭدەر؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن تىڭداپ بولعاننان كەيىن:
- ويۋ - ورنەكتى كىمدەر جاسايدى؟ (اجەلەرىمىز بەن انالارىمىز)
اجەمىزدەن ويۋ - ورنەكتەر تۋرالى سۇراپ الۋىمىز كەرەك. سول ءۇشىن، بالالار، بۇگىن سەندەرمەن ىبىراي اتامىزدىڭ اۋلىنا قوناققا بارامىز. اۋىلعا ساياحاتتاپ كەلەمىز.
بالالار ءبىز ادەبيەتتەن ىبىراي اتامىزدىڭ قانداي اڭگىمەلەرىن وتتىك؟
ىبىراي اتامىزدىڭ اۋلىنا بارۋ ءۇشىن جىلقى كەرەك.
(وسى كەزدە جىلقىنىڭ داۋىسى شىعادى، جىلقىنىڭ شاۋىپ كەلە جاتقان ءدۇبىرى ەستىلەدى)
- جىلقىعا مىنبەس بۇرىن ءبىز ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك ەكەن.
- قازاقتا كيەلى سان قانداي سان؟ (7)
- قازاقتا 7 قازىنا دەگەن بار. ەگەر سەندەر جەتى قازىنانى اتاپ بەرسەڭدەر جىلقىلار كەلەدى.
(1. ەر جىگىت 2. سۇلۋ ايەل 3. اقىل، ءبىلىم 4. جۇيرىك ات 5. قىران بۇركىت 6. بەرەن مىلتىق 7. جۇيرىك تازى)
ماقساتى: وقۋشىلاردى ۇلتىمىزدىڭ ويۋ - ورنەكتەرىمەن، ولاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. ويۋ - ورنەكتەر تۇرلەرىن وزدەرى اجىراتا بىلۋگە، ويۋ - ورنەكتەرمەن ورنەكتەي الۋعا ۇيرەتۋ.
ويۋ - ورنەكتەردى وزدەرىنە جاساتا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، بەلسەندىلىككە بالۋ، ساۋساق قيمىلدارىن دامىتۋ.
ەلىن، جەرىن، ۇلتىن سۇيۋگە، سونىمەن قاتار ۇلتىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن ءبىلىپ، ونى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. اتا - بابامىزدان قالعان ۇلتتىق كوركەم قولونەرىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرىپ، ونى جانداندىراتىن وزدەرى ەكەنىن سەزىنۋ.
كورنەكىلىگى: ويۋ - ورنەكتەر سۋرەتى، زاتتىق بۇيىمدار، قايىق، جازىلعان سوزدەر، جىلقى سۋرەتى، وزەن. جايلاۋ بەينەسى، كيىز ءۇيدىڭ نۇسقاسىن جاساۋ، ءىشىن ۇلتتىق بۇيىمدارمەن بەزەندىرۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، توپتىق، ساياحات، ساحنالاۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: پسيحولوگيالىق كوڭىل - كۇي.(قولدارىنان ۇستايدى)
1 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە جاقسىلىق تىلەيمىز
2 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە قۋانىش تىلەيمىز
3 - قاتار: ءبىز ءبىر - بىرىمىزگە ساتتىلىك تىلەيمىز
ءبارى حورمەن: ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى جاقسى كورەمىز.
II. قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ:
1. ەڭ الدىمەن ساندار ارقىلى «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ. مىسالى ءبىرىنشى «ءو» ءارپىن شىعارۋ ءۇشىن ءتورت ءسوزىنىڭ ەكىنشى ءارپىن تاۋىپ الۋ كەرەك. ءتورت سانىنىڭ ەكىنشى ءارپى «ءو». وسى ادىسپەن كەلەسى ارىپتەردى تابا وتىرىپ، «ورنەك» ءسوزىن شىعارىپ الۋ.
4 – 2 ءو
1 – 3 ر
10 – 2 ن
5 – 2 ە
2 – 2 ك
2. توپتاستىرۋ:
- ويۋ ورنەك دەگەندە ويلارىڭا نە كەلەدى؟
اسەمدەۋ
↓
كوركەم سىزىقتار
اشەكەيلەۋ
ساندەۋ
III. ماعىنانى تانۋ. (ءوزىم تولىعىراق ورنەك جايلى ايتىپ كەتەمىن)
- دۇرىس بالالار، ورنەك دەگەنىمىز - بىرنەشە كوركەمدەپ سىزىلعان سىزىقتار جيىنتىعىنان قۇرالعان اسەمدىك سىزبا. ورنەكتەر ءتۇرى كوپ. ءار ۇلتتىڭ وزىنە ءتان ويۋ - ورنەكتەرى بار.
ال بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز «قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەرى» دەپ اتالادى. «ويۋ - ورنەك» ءسوزى - لاتىننىڭ «ورنامەنت» دەگەن ءسوزىنىڭ بالاماسى. «ورنامەنت» ءسوزى –«ساندەۋ» نەمەسە «اسەمدەۋ» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. «ويۋ» ءسوزى، بىرىنشىدەن، اعاش نەمەسە تەمىر ماتەريالدارىن ويىپ، زاتتى كوركەمدەۋ دەگەندى بىلدىرسە، ەكىنشىدەن، ماتەريالدى ويۋ نەمەسە ويۋ ۇلگىسىن دايىنداۋ دەگەندى بىلدىرەدى.(كورنەكىلىكپەن كورسەتەمىن)
ويۋ - ورنەك – بۇل سىزبا. حالىق شەبەرلەرى ويۋ - ورنەكتى وسىمدىك، جانۋار، قۇس، عارىشتىق دەنەلەر بەينەسىنە ۇقساتىپ قۇراستىرا بىلگەن. ويۋ - ورنەكتى تۇرمىستىق مۇلىكتەر مەن بۇيىمداردى بەزەندىرۋگە قولدانعان. ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەردىڭ سان الۋان ءتۇرى بارىن ايتۋ.
«قۇستۇمسىق» بۇل ورنەك قۇستىڭ تۇمسىعىن تۇسپالداۋدان تۋعان. «قۇستۇمسىق» تارماقتى مۇيىزدەر مەن سىزىقتاردان قۇرالادى. ويۋ - ورنەكتى قيعاندا ورتاسىنداعى سىزىقتىڭ ۇشىنىڭ باسى قۇستىڭ تۇمسىعىنا ۇقساس قيىلادى. «قۇستۇمسىق» جۇزىك نەمەسە «توپسالى» سالەمدەمە رەتىندە، جۇزىگى تۋىستار اراسىندا دانەكەر قىزمەتىن اتقارعان.
تۇرمىسقا شىققان قىزىنان ورامالعا تۇيىلگەن قۇستۇمسىق جۇزىك كەلسە، اتا - اناسى قۋانىپ كورشىلەرىن شاقىرعان. قۇس بەينەسى حالىق تۇسىنىگىندە ازاتتىقتىڭ بەلگىسى. جۇزىككە قاراپ اتا - اناسى قىزىنىڭ ۇزاتىلعان جەرىنىڭ جاقسى ەكەندىگىن بىلەدى.
«وركەش» ويۋ - ورنەگى تۇيەنىڭ قوس وركەشىن بەينەلەيدى. سىرماق، تەكەمەت، تۇسكيىزدەرگە سالىناتىن ويۋ - ورنەك كومپوزيسياسىندا كوبىرەك كەزدەسەتىن ەلەمەنت. قازاق ويۋىندا مال مەن اڭنىڭ قوس ءمۇيىزىن، تۇيەنىڭ قوس وركەشىن، بيەنىڭ قوس ەمشەگىن بەينەلەۋ تەك سيممەتريالىق تەپە - تەڭدىك ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بەرەكە - بىرلىكتىڭ، كوبەيۋدىڭ سيمۆولىن بىلدىرەدى.
«ءقوشقارمۇيىز» ويۋ - ورنەگى قويدىڭ توبەسى مەن ەكى جاققا يىرىلە تۇسكەن ءمۇيىز بەينەسىندە كەلىپ، ونىڭ قولتىق تۇسىنان قويدىڭ قۇلاعىن دولبارلايتىن تاعى ءبىر شولاق ءمۇيىز ءتارىزدى ەكى بۋىن شىعىپ تۇرادى. ودان بايقاعان ادامعا قوشقاردىڭ تۇمسىق بەينەسى اڭعارىلادى. تەكەمەت، سىرماق، باسقۇر، الاشا، كىلەم، بىلعارى، سۇيەك، اعاش، زەرگەرلىك بۇيىمداردىڭ بارلىق تۇرلەرىندە كەزدەسەدى. كيىزدەن جاسالعان بۇيىمداردا بۇل ويۋ ءتۇستى شۇبەرەكتەرمەن ويىلىپ، قۇراق، ياعني اپپليكاسيالىق ورنەك تۇرىندە دە تىگىلەدى.
- ال، بالالار، ايتىڭدارشى، ويۋ - ورنەكتەردى قانداي زاتتاردا كەزدەستىردىڭدەر؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن تىڭداپ بولعاننان كەيىن:
- ويۋ - ورنەكتى كىمدەر جاسايدى؟ (اجەلەرىمىز بەن انالارىمىز)
اجەمىزدەن ويۋ - ورنەكتەر تۋرالى سۇراپ الۋىمىز كەرەك. سول ءۇشىن، بالالار، بۇگىن سەندەرمەن ىبىراي اتامىزدىڭ اۋلىنا قوناققا بارامىز. اۋىلعا ساياحاتتاپ كەلەمىز.
بالالار ءبىز ادەبيەتتەن ىبىراي اتامىزدىڭ قانداي اڭگىمەلەرىن وتتىك؟
ىبىراي اتامىزدىڭ اۋلىنا بارۋ ءۇشىن جىلقى كەرەك.
(وسى كەزدە جىلقىنىڭ داۋىسى شىعادى، جىلقىنىڭ شاۋىپ كەلە جاتقان ءدۇبىرى ەستىلەدى)
- جىلقىعا مىنبەس بۇرىن ءبىز ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك ەكەن.
- قازاقتا كيەلى سان قانداي سان؟ (7)
- قازاقتا 7 قازىنا دەگەن بار. ەگەر سەندەر جەتى قازىنانى اتاپ بەرسەڭدەر جىلقىلار كەلەدى.
(1. ەر جىگىت 2. سۇلۋ ايەل 3. اقىل، ءبىلىم 4. جۇيرىك ات 5. قىران بۇركىت 6. بەرەن مىلتىق 7. جۇيرىك تازى)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
