InfoHub Logo

اننوتاسيا

بۇل ماقالادا اۆتور ب ا ق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە نازار اۋدارادى، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ، ۆەب-سايتتاردىڭ باق-تى دامىتۋعا دەگەن ۇلەسى قاراستىرىلادى. الەۋمەتتىك جەلىلەر، ب ا ق ءۇشىن اقپارات كوزى اقپاراتتى ورنالاستىرۋ الاڭى، ءجۋرناليستىڭ پايدالانۋشى رەتىندە قاتىسۋ الاڭى سياقتى نۇسقالاردى ءبولىپ كورسەتە وتىرىپ، سۋبەكتىلەردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ تاسىلدەرىن سيپاتتايدى، وسىعان بايلانىستى ب ا ق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردى ترانسفورماسياسى  پروبلەماسىن قوزعايدى.

كىلت سوزدەر: جۋرناليستيكا، ب ا ق، الەۋمەتتىك جەلى، عالامتور،بلوگ، بلوگگەر، فاكت، ۆەب-سايت.

سوڭعى ونجىلدىقتاردا بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەديا سالاسىندا بەلسەندى ءومىر سۇرۋدە. ءتىپتى تولىققاندى باسپا گازەتىنىڭ وزىندە جەكە سايتى بار، سول ارقىلى ونى كۇندەلىكتى اقپارات تاراتۋ ءۇشىن پايدالانادى جانە جەكە بۇقارالىق اقپارات قۇرالى بولا الادى.

ال ءىرى اقپاراتتىق اگەنتتىكتەرگە كەلەتىن بولساق، وندا ولار بۇرىننان ينتەرنەت جەلىسىندە وزىندىك ورىنىن قالىپتاستىرعان. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جۋرناليستيكا 2010 جىلدان باستاپ قاتتى وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. پايدالانۋشى اۋديتورياسى مەن جاريالانعان جاڭالىقتاردىڭ مازمۇنى دا وزگەردى. 2016 جىلعى ستاتيستيكاعا سايكەس، پايدالانۋشىلاردىڭ شامامەن 40 پايىزى ءموبيلدى قۇرىلعىلاردان جاڭالىقتار سايتتارىنا كىرەدى. بولجام بويىنشا 2018 جىلعا قاراي مۇنداي پايدالانۋشىلار سانى وقىرمان اۋديتورياسىنىڭ جالپى سانىنىڭ 70 پايىزىنا دەيىن ارتتى. ال 2021 جىلدىڭ ستاتيستيكاسىنا زەر سالاتىن بولساق ءقازىر پايدالانۋشىلار سانى وقىرمان اۋديتورياسىنىڭ جالپى سانىنىڭ 90 پايىزىن قۇرايدى. ينتەرنەت جەلىسى دامىعان سايىن، پايدالانۋشىنىڭ مىنەز-قۇلقى دا وزگەردى. ويانعاننان كەيىن تۇتىنۋشىلاردىڭ شامامەن 80 پايىزى سايتتارعا، الەۋمەتتىك جەلىلەرگە كىرىپ، جاڭا حابارلامالاردى كورەدى. سول سەبەپتى كوپتەگەن اقپارات تاراتاتىن باسپا گازەتتەرى، اقپاراتتىق اگەنتتىكتەردىڭ ينتەرنەت جەلىسىندە وزىندىك ۆەب-سايتتارى، الەۋمەتتىك جەلىلەردە جەكە پاراقشالارى بار. وسى ارقىلى ينتەرنەت جۋرناليستيكاسىنىڭ قارقىندى دامۋى بايقالادى.

عالامتورداعى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى.ەڭ العاشقى ۆەب-سايتتار تۇسىنىكسىز بولدى جانە ۇزاق ۋاقىت جۇكتەلدى. سايتتىڭ ءبىر بەتىندە ءسىز ەكراننىڭ ءجۇز اينالدىرۋىن جاسايتىنسىز، سوندا دا سايت جەلىسى وتە باياۋ جۇمىس ىستەيتىن.

ساندىق باسىلىمداردى قۇرۋدىڭ شىڭى ادامداردىڭ قاعازباستىلىقتان بولىنۋىنە اكەلدى، ءبىراق ەلەكتروندى اقپارات گيگابايتتارىنىڭ تولقىنىنا تاپ بولدى. كەيىنىرەك ۆەب-سايت جاساۋشىلار بۇل قارىم-قاتىناس پەن جاۋاپ الۋدىڭ ەڭ دۇرىس نۇسقاسى ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنىپ، اقپارات مولشەرىن ازايتا باستادى. قازىرگى ءموبيلدى مۇمكىندىكتەر مازمۇندى كونتەنت جاساۋشىلاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەرەمەت تۇردە كەڭەيتەدى. سوندىقتان قازىرگى جەلى قولدانۋشىلارىنا ۆلوگ نەمەسە بلوگ جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى جانە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە اۋەسقوي جۋرناليست بولۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزەدى. ناتيجەسىندە “بلوگ” نەمەسە “بلوگگەر” دەگەن جاڭا ۇعىمدار پايدا بولادى.

بلوگ- بۇل ونلاين-جۋرنال، ينتەرنەت-كۇندەلىك، ونىڭ نەگىزگى مازمۇنى جۇيەلى تۇردە قوسىلاتىن جازبالار. جازبالاردا ءماتىن، فوتوسۋرەتتەر، گرافيكالىق ەلەمەنتتەر نەمەسە مۋلتيمەديا بار. بلوگ جازبالارى ادەتتە قىسقا جانە كەرى حرونولوگيالىق رەتپەن توپتاستىرىلعان. كوبىنەسە بلوگتار كوپشىلىككە ارنالعان، بلوگ اۆتورىمەن پىكىرتالاسقا تۇسەتىن وقىرماندارى بار، ولار جازباعا نەمەسە جەكە بلوگىنا تۇسىنىكتەمە بەرەدى.

سوڭعى 10 جىل ىشىندە ينتەرنەت-بلوگينگ سالاسى قاراپايىم ينتەرنەت بايلانىسىنان، تاۋەلسىز جانە كۇردەلى باقىلاناتىن ءىرى اقپاراتتىق كەڭىستىككە اينالدى. تانىمال بلوگتار الەمدىك باق-پەن باسەكەگە تۇسە الادى، سونىمەن قاتار بلوگوسفەرا – بۇل بيزنەس پەن ساۋدانى قۇرۋدىڭ تاماشا پلاتفورماسى.

العاشقى بلوگتاردىڭ ءبىرىن (نەمەسە ولار بۇرىن "ۆەب-جۋرنالدار” دەپ اتالعان) بۇكىلالەمدىك عالامتوردىڭ ونەرتاپقىشى تيم بەرنەرس-لي جاساعان. ءبىراق بۇرىنعى زامانداعى بلوگتاردا قازىرگى بلوگتاردىڭ سيپاتتامالارى جەتىسپەدى. ولار: وقىرماننىڭ قاتىسۋى، جاڭارۋ جيىلىگى، رەداكتورلىق پىكىرلەر.

بىرتىندەپ بلوگوسفەرانىڭ ءوزى دە دامىدى. باستاپقىدا بۇل جەكە كۇندەلىكتەر بولدى، ءبىراق بىرتىندەپ بلوگتار ءىرى جاڭالىقتار مەن اقپاراتتىق پورتالدارعا اينالا باستادى. كوپ ۇزاماي تانىمال جۋرناليستەر، ساياساتكەرلەر، ساراپشىلار جەلىدە ءوز پاراقشالارىن اشتى- ويتكەنى وسىنداي جولمەن  ادامدارعا اسەر ەتۋ مۇمكىندىگى وتە جوعارى  ەدى. بەلگىلى ادام قانداي دا ءبىر وقيعاعا ءوز كوزقاراسىن بىلدىرگەندە، كوپشىلىك وعان سەنۋگە بەيىم.

بلوگوسفەرا پايدا بولعانعا دەيىن ب ا ق اقپارات اعىنىن تولىعىمەن باقىلاپ وتىردى جانە جاڭالىقتاردىڭ نەگىزگى كوزى بولدى. بلوگتاردىڭ قازىرگى كەزدە جاستار اراسىندا بولسىن، جاسى ۇلكەن ادامدار اراسىندا بولسىن تانىمالدىعى ارتۋدا، ويتكەنى  ولار ادامنىڭ ءارتۇرلى قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىردى. بىرىنشىدەن، "ءسوز بوستاندىعى" قاجەتتىلىگى. ينتەرنەتتە سەنزۋرا جوق، ينتەرنەتتە ءسىز تولىعىمەن ءانونيمدى بولا الاسىز جانە ناقتى اۆتوردى باقىلاۋ وتە قيىن.

ەكىنشىدەن، اقپارات كوزدەرىنىڭ ۇلكەن سانى، ءبىر نەمەسە باسقا ماسەلە بويىنشا كوپتەگەن پىكىرلەر. ماسەلەنى ءار ءتۇرلى جاعىنان، ءار ءتۇرلى بۇرىشتاردان قاراستىرۋعا بولادى، قانداي دا ءبىر پروبلەمانى ءارتۇرلى ەلدەردىڭ ادامدارى قالاي قامتيتىنىن سالىستىرۋعا بولادى. ۇشىنشىدەن، بۇل جىلدامدىققا قاجەتتىلىك. 21 عاسىر-اقپارات عاسىرى جانە ادامدار ونى تەز الىپ جىلدام قابىلداعىسى كەلەدى. دەگەنمەن، بلوگ جۇرگىزۋ سياقتى قۇبىلىستىڭ كەرى اسەرلەرى دە بار. ويتكەنى، تەك ماماندار مەن كاسىپقويلار عانا جازا المايدى، كەز كەلگەن ادام بلوگ اشا الادى. سوندىقتان بۇل اقپارات ساپاسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلەدى. ونىڭ دۇرىستىعىن ەشكىم تەكسەرمەيدى، كوبىنەسە جاريالانعان اقپارات  جاي عانا قاۋەسەت بولىپ شىعادى.

21 عاسىردا ءتىپتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ،ينتەرنەتتىڭ  كورسەتەتىن اسەرى مەن مىڭداعان اۋديتورياسى   جوق. باقىلانبايتىن بلوگتار ءقاۋىپتى بولا باستايدى-ولار بەلگى ءبىر ناسيحاتتىڭ ماڭىزدى كوزى بولا الادى، ال ينتەرنەتتە اقپاراتتىڭ شىندىق نەمەسە وتىرىك ەكەنىن انىقتاۋ وتە قيىن. بلوگتار الەۋمەتتىك پروسەستەردىڭ راديكالدانۋىنا اكەلەدى، ويتكەنى اقپاراتتىڭ قول جەتىمدىلىگى مەن باقىلانباۋى راديكالدى يدەيالاردىڭ بلوگوسفەرادا تەز تارالۋىنا سەبەپ بولادى. باقىلانبايتىن اقپارات قولدانىستاعى بيلىك پەن قولدانىستاعى رەجيمدەرگە ايتارلىقتاي زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. سوڭعى بىرنەشە جىلدا ينتەرنەت بارىنشا وزگەردى. بلوگەرلەر جۋرناليستيكا ۇعىمىن قايتا قاراستىرىپ، ونى جەڭىلدەتىپ، قول جەتىمدى ەتتى. كەيبىرەۋلەر بلوگتاردى "قاراقشىلىق راديو ستانسيالارى" دەپ تە اتايدى. ولار قازىرگى وقيعالارعا، باق-قا، مادەنيەتكە جانە قيالىنا اسەر ەتەتىن بارلىق نارسەلەرگە ءوز كوزقاراستارىن تاراتادى. بلوگ-بۇل جاڭالىقتار جيناۋدى بەت-الپەتسىز ۇيىمداستىرۋ ەمەس، بلوگتا بەلگىلى ءبىر وقيعانى بايانداۋ جانە دە تۇلعانىڭ  جەكە باعالاۋى، نەمەسە سۋبەكتيۆتى پىكىرى ءارقاشان بار. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز “بلوگينگ” سياقتى قۇبىلىستىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. سوندىقتان ءاربىر بلوگ جۇرگىزەتىن ادام ءوز اۋديتوريسىنا تاراتاتىن اقپاراتقا تولىعىمەن جاۋاپتى.

مەديا كەڭىستىك زاماناۋي جۋرناليستيكاعا وپەراتيۆتى بولۋعا مۇمكىندىك بەردى. الىنعان كەز – كەلگەن اقپارات دەرەۋ ينتەرنەت-رەسۋرستا جاريالانۋى مۇمكىن جانە عالامتور نەمەسە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى مىڭداعان ادامدارعا تاراتىلادى.

تولىق جانە رەسمي بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا اينالماعان الەۋمەتتىك جەلىلەر دە عالامتورعا ۇمتىلادى. جاڭالىق توپتارىنا نەمەسە كوپشىلىككە ارنالعان پاراقشالارعا جازىلۋشىلار سانىدا كۇنەن-كۇنگە ءوسىپ كەلەدى.

كوپتەگەن جاڭالىقتار سەنساسيالىق ماتەريالدارى اقپاراتتىق اگەنتتىكتەر مەن قىزمەتتەردى اينالىپ ءوتىپ، اقپارات تۇتىنۋشى اۋديتورياسىنا تۇسەدى. بىرنەشە جىل بۇرىن مۇندايدى  ءتىپتى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ارينە، جۋرناليستيكادا مەديا كەڭىستىكتىڭدە بەلگىلى ءبىر كەمشىلىكتەرى بار:

تەكسەرىلمەگەن فاكتىلەر جانە جاريالانعان اقپاراتتىڭ ءدال ەمەستىگى. تابىس پەن داڭققا ۇمتىلۋ ءۇشىن جەلىگە قوعامدىق پىكىرگە ءار ءتۇرلى اسەر ەتۋى مۇمكىن ءدال ەمەس مالىمەتتەر تۇسەدى. باسقا جاعدايلاردا ءتىپتى قوعامدىق دۇربەلەڭ تۋىنداتۋى  مۇمكىن.

ءبىر جاڭالىقتى دۇرىس ۇسىنباۋ، كەيبىر  جاڭالىقتىڭ فاكتىلەرىن ءبولىپ كورسەتۋ. اۆتورلار الىنعان اقپاراتتى بىرنەشە مينۋتتىق نەمەسە  بىرنەشە ساعاتتىق جيىلىكپەن بولىكتەرگە بولەدى، جالپى ءماتىننىڭ الشاقتىعى وقىرمانعا بۇكىل اقپاراتتى دۇرىس قابىلداۋعا  جانە دۇرىس قورىتىندى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى.

قورىتىندىلاي كەلە، جاڭالىقتار اراسىندا ينتەرنەت كەڭىستىگى شىنىمەن جەتەكشى ءرول اتقاراتىنىن مويىنداۋ كەرەك. كوبىنەسە جاڭالىقتار سايتتارى تەك اقپارات اگەنتتىكتەرىنىڭ سايتتارىنان العان اقپاراتتى تۇسىنىكتەمە نەمەسە دالەلدەنگەن فاكتىلەردى قوسپاي وڭدەيدى.

"تۇران" ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ 3ء-شى كۋرس ستۋدەنتى قادىلبەكوۆا ادەما

---