InfoHub Logo

شەت اۋدانى اكادىر كەنتى
م. مامەتوۆا اتىنداعى جبب مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى جالگابەكوۆا جيبەك رىسباي قىزى

ەگەمەن ەل بولىپ قالىپتاسۋىمىز، مەملەكەتىمىزدىڭ ءوسىپ، وركەندەۋىندە ءدىننىڭ الاتىن ورنى زور. ويتكەنى، ءدىن - يماندىلىقتىڭ، ادىلدىكتىڭ، سىپايىلىقتىڭ، پاراساتتىلىقتىڭ، كوپشىلدىكتىڭ، توزىمدىلىكتىڭ كەپىلى ءدىنى، ءتىلى جوق حالىقتىڭ – بولاشاعى جوق. ءدىننىڭ جاعدايى قوعام دامۋىنا تىكەلەي قاتىناسى بار. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش  پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ «سىندارلى ون جىل» اتتى ەڭبەگىندە «بۇگىنگى كۇنگى جەكەلەنگەن ەلدەردەگى ءدىني سانا- سەزىمنىڭ ءوسۋى كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس. ءدىن ۇلتتىڭ جانە مادەني بىرتەكتىلىكتى ساقتاۋدىڭ نەگىزىنە اينالىپ وتىر»، — دەيدى

قازىرگى زامانعى ادام جانە قوعام ومىرىندەگى ءدىننىڭ ءرولى ەرەكشە دەپ ايتۋعا دا بولادى. سەبەبى قازىرگى زامان جاستارىنىڭ ءبىرازى دىنگە دەگەن كوزقكاراستارى ەرەكشە.

قازىرگى تاڭدا جاستاردىڭ دىنگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. بۇگىنگى كۇنى كەز كەلگەن ءدىني عيماراتتاعى جاماعاتتىڭ كوپ بولىگىن جاستار قۇرايتىنى بارشامىزعا ءمالىم. بۇل قوعامداعى ءدىندى ۇستانۋشى تۇرعىنداردىڭ باسىم بولىگىن جاستار قۇرايتىندىعىن كورسەتەدى.

قازىرگى زامانداگى ادامدار قوعام ومىرىندەگى ءدىننىڭ ەرەشەلىگىن - ودان وقشاۋلانا المايتىن قوعامدىق ءومىدىڭ ءبىر بولىگى، ول قوعام ومىرىنە سونشالىقتى ءسىڭىسىپ كەتكەندىگىن تەرەڭ تۇسىنە الادى. سولاي بولا تۇرا، قوعام مەن ءدىننىڭ مۇنداي بايلانىسىنىڭ سيپاتى مەن دارەجەسى ونىڭ دامۋىنىڭ ءار ءتۇرلى كەزەڭىندە بىركەلكى بولمايدى.

الەۋمەتتىك جىكتەلۋدىڭ كۇشەيۋىمەن قاتار قوعامدىق ءومىردىڭ ءار ءتۇرلى سالالارىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ارتا تۇسەدى. قوعام، ماماندانۋ جانە جىكتەلۋ جولىمەن جىلجي وتىرىپ، وندا ءالى ونىڭ ءومىر سالاسىن قۇرايتىن بولىكتەرى ءبىر جەردە توپتاسىپ، ولاردى ايىرۋ مۇمكىن بولمايتىن تۇتاستىق جاعدايىنان كوپ بەينەلىكتىڭ بىرلىگىن بىلدىرەتىن جالپىلامالىققا بىرتە-بىرتە وزگەرەدى. قوعام ومىرىندەگى ءدىننىڭ ءرولى – ەرەكشە.

قازىرگى قوعامدا دىنگە دەگەن دۇرىس، بۇرىس  پىكىرلەر جوق دەپ ايتۋعا دا بولمايدى. ادامزاتتىڭ رۋحاني سۇرانىستارىنىڭ تۇرلىلىگىنە بايلانىستى دىندەر دە ءارتۇرلى اتالدى. دۇنيەدەگى حالىقتار، مەمەلەكەتتەر ءوز تاريحىن زەرتتەگەندە ءدىني، رۋحاني ۇدەرىستەردى نەگىزگە الادى.

الايدا ءقازىر ادامزات بالاسىن وزگە جاراتىلىستان اجىراتىپ، ءوزىنىڭ وسى جاراتىلعان بارشا جاراتىلىستىڭ قوجاسى ەكەنىن، ءبىراق سول ءۇشىن وسى الەمنىڭ يەسى الدىندا جاۋاپتى ەكەندىگىن سەزىندىرەتىن نارسە – ءدىن. كوپتەگەن ادامدار جۇرەككە داۋا، ساناعا ءورىس بەرەتىن ءدىننىڭ ماڭگىلىك قۇندىلىقتارىنا جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولادى. مىنە، وسىنداي جاندار ادام ومىرىندەگى، قوعام ومىرىندەگى ءدىننىڭ ورنىن ءتۇسىنىپ، ونىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن اشۋعا ۇمتىلادى. ادامدى وسىنداي بيىك قۇلشىنىسقا، رۋحاني جەتىلۋگە جەتەلەيتىن قاسيەتى ءدىننىڭ باستى ءبىر ماڭىزى بولىپ تابىلادى.

باسىندا ايتقانىمداي ءدىن قوعام ومىرىنەن ءوز ورنىن الاتىنى ءسوزسىز. وسىعان وراي جاستارىمىزعا دۇرىس باعدار، جاقسى تاربيە، قوعامىمىزعا تيگىزەر پايداسىنا بايلانىستى جەكە پىكىر رەتىندە مىنا نارسەلەردى ۇسىنعىم كەلەدى. قازىرگى تاڭدا وقيمىن، ىزدەنەم دەگەن جاستارعا ۇلكەن جولدار اشىلعان. سول نارسەنى دۇرىس پايدالانا بىلگەن دۇرىس. ءدىني ساۋاتىن ارتتىراتىن ورىن رەتىندە مەشىتكە باعىت باعدار بەرەتىن ەدىم. ويتكەنى ءقازىر مەشىتتىڭ جانىندا جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتىن اشۋ ماقساتىندا كۋرستار اشىلعان. سول جەرلەردەن ءدىني ءبىلىم السا قوعامعا دا پايداسىن تيگىزەر جاستارىمىز ءوسىپ- ونەر ەدى.

قازىرگى قوعامدا ادامدار ۋاقىتتارىن تەككە وتكىزبەي، مەشىتكە كەلىپ، ءدىن تۋرالى كەڭەستەر جاقسى ۋاقىزداردى سۇيسىنە تىڭدايتىندارىنا قاراپ ىشتەي قۋانامىن. مەن ءوز اۋىلىمداعى مەشىت شاعىن بولسا دا، كەلەر ادامداردىڭ سانى ارتۋدا.

قازىرگى قوعامدا، دامىعان زاماندا، ينتەرنەت، تۋنگى كلۋبتاردا ۋاقىتتارىن تەككە وتكىزبەي، ناماز وقىپ، قۇران جاتتايتىن حالىق سانى دا از ەمەس. اللانىڭ ءۇيى مەشىتكە بارىپ، بىلمەگەنىن يمامنان سۇراپ، بىلگەندەرىن ءبولىسىپ بىلىمدەرىن جەتىلدىرەدى. وسى جاعدايدى بىزدە قولعا الىپ، جاستارىمىزدىڭ ءدىني ساۋاتىن ارتتىرساق قوعامدا تىنىشتىق، بەرەكە بولارىنا سەنىمدىمىن.

قازىرگى كەزدە جاڭارتىلعان الەۋمەتتىك قوعام دامۋىنداعى جەكە ادامنىڭ قالىپتاسۋى، رۋحاني مادەنيەتتىڭ ارتۋىنداعى قازاقستانداعى ءدىننىڭ بۇگىنگى جاعدايى وراسان زور ءرول اتقارادى. رۋحاني مادەنيەت — بۇل ەسكىدەن قالعان تاريحي مۇرا، ول قازىرگى كەزدەگى قورشاعان ومىرگە، ادامگەرشىلىككە، تاربيەلىككە، بىرىگىپ قيمىل جاساۋعا قازاقستانداعى ءدىننىڭ شارتتارىن ۇيرەنۋگە جانە وركەندەۋدەگى الەۋمەتتىك مۇرا رەتىندە قاراستىرىلادى. راسىندادا بۇگىنگى كۇنى دىنگە دەگەن ادامداردىڭ كوزقاراسىنىڭ سەنىمدەرىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بايقالادى.

ءدىننىڭ جاعدايى بۇگىنگى كۇنگى ءاربىر ادامعا تانىس. ءدىني تۇجىرىم بارلىق ءدىني-عۇلامالىق جانە ءدىني-فيلوسوفيالىق ادەبيەتتەردە قاراستىرىلعان. ونىڭ نەگىزگى ءمانى ءدىننىڭ قۇدىرەتتى كۇشىنەن تۋىنداپ وتىرعاندىعى «ادامنىڭ بويىندا ءبىر كۇش بار. ول كۇشتى جاقسىعا دا، جامانعا دا قولدانۋعا بولادى. ونى اللا تەك قانا جاقسىلىققا قولدانۋىن قولدايدى» بۇل پىكىردىڭ ماعىناسى، بارلىق نارسە اللانىڭ تاعدىرى مەن قازاسى بويىنشا جۇزەگە اسادى. ارينە، ادام ءوز ءومىرىن جۇيەلى تۇردە رەتتەي الادى. ءدىن — ادام تاريحىنىڭ ۇلكەن تاعىلىم-تاربيەسىنىڭ ءبىرى جانە سارقىلماس دانالىق كوزى. حالىقتى تۇرمىس- تىرلىككە ءتان ادەت-عۇرىپقا، سالتقا تاربيەلەۋ — بۇگىنگى جاعدايدىڭ مىندەتى. تاربيەنىڭ اراسىندا ءاربىر ادامنىڭ ءوز تالعامى، وي-تولعاۋى، تۇيگەنى بولۋى كەرەك. سوندا عانا ول وركەنيەتتىك دەڭگەيدە كوتەرىلەدى، الدى-ارتىنا ۇنىلەدى.

بولاشاقتا ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارىمىزعا ۇلگى بولا الاتىنداي، ءوزىمىزدى كورسەتە ءبىلۋىمىز كەرەك. ءدىن تۋرالى دۇرىس ۇعىم بەرۋىمىز كەرەك. ويتكەنى ءدىن ساناعا اسەر ەتەتىن كۇش. ال سانا جاستاردىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارىن قالىپتاستىرىپ، ىنتا مەن كۇش-جىگەرلەرىن ارتتىرۋشى. سانالىق نەگىز قالاي قالىپتاسسا، ءۇيدىڭ ىرگەتاسى سەكىلدى جاستاردا سولاي قاراي بوي تۇزەمەك.

بۇل تۋرالى دانىشپان اباي اتامىز: «ادامنىڭ جاقسى بولۋى تەگىندە ەمەس، تاربيەسىندە. تاربيە اتا –اناسى، ۇستازى، ورتاسى ارقىلى قالىپتاسادى. جاس وسە كەلە قاي ورتانى جاقسى كورسە، سول ورتانىڭ ىقپالى جاستاردىڭ ساناسىنا كوپ ىقپال ەتەدى»، دەگەن بولاتىن قارا سوزىندە.

تاربيەدەگى قامقورلىق ماڭىزدى قۇبىلىس. سونىمەن قاتار، كوپپەن بىرگە اداسپاي، جالعىز ءجۇرىپ جول تاۋىپ، سول دۇرىس جول ارقىلى كوپتى تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ جوعارى ەكەنىن ۇققاندايمىز.

زامان تالابىنا ساي مەملەكەت تاراپىنان ءداستۇرلى رۋحاني قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ جۇمىستارى ۇزدىكسىز جالعاسىپ كەلەدى. ال، تاربيەلىك ماسەلەلەردە مەملەكەت تاراپىنان ونەر، قوعامدىق سالالى مەكەمەلەر ارقىلى جاڭاشا جولدارعا دەن قويىپ، قوعامدىق ينستيتۋتتار ارقىلى جاستاردى تاربيەلەۋ جولدارى ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى.

تارقاتىپ ايتساق، كينو سالاسىنداعى تاريحي-رۋحاني تۋىندىلار، تەاتر ساحناسىنداعى قوعامدىق تاربيەگە ءۇن قوساتىن كورسەتىلىمدەر، تاربيەلىك مازمۇنداعى ەڭبەكتەر مەن گازەتتەر، ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاربيەلىك ءمانى زور پاراقشالاردى تاپسىرىسپەن ۇيىمداستىرۋ، رۋحاني تانىمدىق كەشتەر مەن ىرگەلى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ جالعاسىپ كەلەدى. دەگەنمەن بۇل باعىتتا اتا-انالاردىڭ تاربيە سالاسىنا اسا ءمان بەرۋ كەرەكتىگىن ۇندەيدى. نەگە، ويتكەنى ءار اتا-انا ءوز بالدارىنىڭ تاربيەسىنە اسا ءمان بەرىپ، وتانشىلدىق باعىتتا تاربيەلەسە، ول بالانىڭ بولاشاقتا يگىلىكتى ىستەر يدەياسىمەن ءومىر سۇرەتىنى بەلگىلى.

ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆ تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ ەلىمىزدى وركەندەتۋ جولىندا ىرگەلى الەۋمەتتىك رەفورمالار جاساپ كەلەدى. «ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز — الەۋمەتتىك قاۋىپسىزدىك جانە ازاماتتارىمىزدىڭ بايقۋاتتىلىعى.

بۇل — قوعامداعى تۇراقتىلىقتىڭ ەڭ جاقسى كەپىلى. ناعىز پارمەندى الەۋمەتتىك ساياسات — ول حالىقتى جۇمىسپەن تۇرلاۋلى قامتۋ ساياساتى» دەلىنگەن پرەزيدەنت جولداۋىندا.

ەندەشە، مەملەكەتتىڭ جاستاردى ءاردايىم الەۋمەتتىك ءارى رۋحاني قولداۋ جاۋاپكەرشىلىگىن سەنىممەن جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقانىنا سەنىمىمىز مول بولۋى ءتيىس.

ءاربىر قازاققا ويلاناتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى. مىڭجىلداعان تاريحى بار اتا-بابالارىمىزدىڭ جولىمەن ءجۇرىپ، ءسالت-داستۇرىمىزدى سىيلاپ، قولعا الىپ، بولاشاق جاستارعا ناسيحاتتاۋعا بەيىمدەۋ.

باتىسقا قاراپ ەلىكتەمەۋ، ءوز ءدىنىمىزدى قادىرلەپ قاستەرلەۋ. ءدىن دە ادامنىڭ بارلىق ىس-ارەكەتتەرىنىڭ ساپالىعىنا ىقپال ەتىپ، ادامنىڭ «ادام» دەگەن اتاۋعا لايىقتى بولۋىنا قاداعالايدى.

ەندى عانا وركەندەپ كەلە جاتقان ءدىنىمىزدى ورنىقتىرا تۇسسەك، ودان ۇتپاساق، ۇتىلمايمىز. ويتكەنى يسلام ءدىنى تاريحي دامۋىمىزدىڭ نەگىزى. ءدىنىمىزدى بەكەم ۇستاپ، دۇرىس ءتۇسىنۋ، جاستاردى ۇلتتىق رۋحپەن تاربيەلەۋ بۇگىنگى جاعدايدىڭ ءىسى. يسلام كەز كەلگەن ۋاقىتقا، جاعدايعا، تولىققاندى تىرشىلىككە ارنالعان ءدىن.

قازىرگى زامانعى ادام جانە قوعام ومىرىندەگى ءدىننىڭ ماڭىزدىلىن، ەرەكشەلىگىن دۇرىس تۇسىنە بىلەتىن، ۇرپاقتان-ۇرپاققا دۇرىس جەتكىزىپ، تالىم-تاربيە بەرەتىن، ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارىمىزدى دا  دۇرىس جولعا سالاتىن دا ءوزىمىز. سونىمەن قاتار، كوپپەن بىرگە اداسپاي، جالعىز ءجۇرىپ جول تاۋىپ، سول دۇرىس جول ارقىلى كوپتى تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ جوعارى ەكەنىن تۇسىنە  بىلەيىك.

---