قىمىز
— اعاڭ شاقىرىپ جاتىر، — دەگەن داۋىستان تورگى بولمەگە ەنتەلەي ەندىم.
بوساعادا ۇشىراسا كەتكەن جەڭەشەمنىڭ جانارىنان جاس كوردىم. تۇلا بويىم ءدىر ەتە ءتۇستى: ءالى جىلاۋعا جەتپەگەن، ايتەۋىر ءبىر ءۇزىلىپ تۇسۋگە ءتيىس، توگىلۋگە ءتيىس جالعىز تامشى عانا جاس. بولمەنىڭ ءىشى الاكولەڭكە، قوڭىرسالقىن ەكەن. قوس تەرەزە كەڭ اشىلعان. جىبەك شىلتەر سىرتتاعى شىلدەنىڭ كەرىمسالى مەن شىبىن-شىركەيىنە كولەگەي بوپ، ارادىك لىقىلداي سوققان لەپتەن كولەڭ ەتە تۇسەدى. توردە، تاقتاي ەدەنگە كوسىلتە سالعان اق توسەك، ۇستىندە ارىستاي سوزىلعان اعام جاتىر. «كەرەۋەتتىڭ شيقىلىنان ميىم اشىپ كەتتى» دەپ توسەكتى جەرگە سالعىزعان. ەلۋدىڭ ۇستىنە ەندى عانا شىققان پالۋان دەنەسى كورەر كوزگە كىشىرەيىپ كەتكەندەي. باس جاعىنداعى ۇلكەن كەرسەندە بازاردان الىپ كەلگەن قۇنان قىمىز شۇپىلدەپ تۇر، تاعى دا تاتىپ الماپتى. ىشپەسە دە ءوستىپ باسىندا تۇرادى. جۇپار ءيىسى تاناۋىمدى كەرنەپ كەتتى. وسى قىشقىلتىم ناردەن قايران اعا كەر دالانىڭ، ونىڭ توسىندەگى كوكپاردىڭ، ءدۇرسىلى باسىلعان جاستىعىنىڭ قاسيەتىن قايتا سەزىنەدى ەكەن عوي. سەزىپ جاتىپ مارقايادى ەكەن عوي. ەندى ءبىلدىم.
اعانى دىمكاس العالى جىلدان استى. كەشەگى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ورتىنە كۇيىپ شىققان، سوسىنعى سىر بويىنىڭ كوپ بەينەتىنە بەلشەدەن باتىپ شىنىققان تومارداي دەنەسى اۋەلدە دەرتكە سىر بەرمەدى. ...جاپاندا ءجۇز جاساعان قارا اعاش بولماۋشى ما ەدى. وزەگىنە قۇرت تۇسسە دە ونداعان جىلعا ءوڭىن بەرمەي، ءومىر ءۇشىن كۇرەسەتىن. كوكتەم سايىن شىبىعىنا ءنار جىبەرىپ ايبارلانا شۋلايتىن. وزەگىن ءزالىم قۇرت كەمىرىپ، كەۋەكتەپ بىتكەنشە ءبۇر جارا بەرەتىن. اقىرى كۇللى دەنەسى بوركەمىك بوپ شىرىگەندە بارىپ كۇرەسىن توقتاتۋشى ەدى، ءۇر بۇتاعى سوياۋ-سوياۋ بولىپ قاڭقاسى عانا قالاتىن. سوندا دا كوپكە دەيىن جىعىلماي جول قاراۋشىداي قالقيىپ تۇراتىن. قازىرگى اعامنىڭ ءحالى تاپ سول الىپ داراقتى ەلەستەتتى. قايران ەردىڭ اجال قۇرتى قاي جەرىندە جۇرگەنىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر بويىنا ەنىپ كەزىپ جۇرگەنى انىق. اۋەلدە اعام جارتى جىلعا دەيىن ۇجىم جۇمىسىنان قالعان جوق، كۇيەكتى وتكىزدى، مالدى سىرعا اۋداردى، تىربانىپ كەلەسى كوكتەمنىڭ قامىنا كىرىسكەن، دەنەگە تۇسكەن دەرتكە ىرىق بەرمەي كوپ سۇيرەتىلدى. جەڭەشەم ەكەۋمىز عانا اعانىڭ شىن اۋىرىپ جۇرگەنىن بىلدىك. قالعان جۇرت قۇلاعانشا سەزگەن جوق، قايتا جيىن-تويدا، وتىرىستا: «تاتىپ المايسىڭ، ءسىرا، مولدا بولارسىڭ»، «دۇنيە جيىپ بايىعالى ءجۇرسىڭ بە؟»، «ۇجىم باستىعىنان ءوسىپ رايكومعا بارارسىڭ تەگى» دەپ قاجاپ، ءاجۋالاپ بىتەتىن. قارا اعاشتاي قايىسپاي جۇرە بەرەر مە ەدى، پالە قازانباس اۋەلبەكتىڭ تراكتورشى بالاسىنان باستالدى، سول داراقى اراققا تويىپ الىپ پارومعا تۇسەدى، تراكتورىن تاقتايعا قيسىق قويىپ دارياعا قۇلايدى. اجالسىزعا داۋا جوق، تىربانىپ ءجۇرىپ وزەننەن ءوزى شىعىپتى، سۋ جاڭا تراكتور داريا استىندا ۇيىققا باتىپ قالىپتى. ءدال سول كۇنى اعا ۇيگە رەنجىپ، قاباعىنا كىر تۇتىلىپ كەلگەن، سودان «جۇمىستىڭ قىزىعى قالمادى تۇگە»، — دەپ ءجۇردى. جەڭەشەم پىسىرگەن استىڭ «ءدام-تۇزى بىلىنبەيدى»، — دەپ ءبىر سەزدىردى، وسىدان ءبىراز بۇرىن عانا بالعا تەڭەيتىن ءتاتتى ءشاي، قىشقىل تۇشپارا، ۇلپىلدەك قازى قالاي عانا وزگەرىپ كەتكەنىن بىلمەدىك. سوسىن «اسقا زاۋقىم شاپپايدى»، — دەدى، سوسىن، «اس ءوتۋى قيىنداپ ءجۇر»، — دەدى، مىنە ەكى ايدىڭ ءجۇزى، — سار جامباس بولىپ توسەكتە جاتىر.
— دالاباي قاراعىم، — دەدى اعا.
تىزەرلەپ قاسىنا تاقادىم. قولى تارامىستانىپ كەتىپتى. تامىرىنىڭ سوققانى ازەر بىلىنەدى. كوزىنە كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، شىن قۋاندىم، جانارى نۇرعا تولىپ جايناپ جاتىر ەكەن. «بەتى بەرى قاراعان بىلەم» دەپ ىشىمنەن لۇپىلدەي قۋاندىم.
— قۇلانشىنىڭ باسىندا وتىرعان اقتاتەڭنىڭ قولىنان ءبىر تورسىق قىمىز اكەلشى.
ۇنىنەن ءالسىز ءدىرىل سەزىلدى. ول ءدىرىل ۇمىتتىكى مە، الدە الدەقاشان ۇمىتىلعان ساعىنىشتىكى مە، ايتەۋىر جۇرەگىمدى قوزعاپ-قوزعاپ كەتتى. اعانىڭ باس جاعىندا كەرسەن تولى قىمىز تۇرىپ، قيانداعى قاراتاۋ ىشىنەن، وسى ورتالىقتان كۇنشىلىك جەردەگى جىلقىشى اۋىلدىڭ قىمىزىن سۇراتقانىنا قايران قالدىم. قالا قىمىزى مەن دالا قىمىزىنىڭ ايىرماسى مول، ارينە. قالانىكى تىقىر، قۋ كەلەدى. ءسۇتتى ساۋعاننان باستاپ اشىتىپ، ۇيدى-ۇيگە تاراتىپ ساتقانعا دەيىن ىلعي قاڭىلتىر، شىنى، قالايى ىدىسقا قۇيادى عوي. سول پالەكەتتەردەن دەپ ويلايمىن. الگى سوزدەن كوڭىلگە دەمەۋ كىردى. اڭساپ جاتقان سۋسىنىن اكەلىپ بەرسەم قۇلانتازا ساۋىعىپ كەتەتىندەي كورىندى. جەدەل تىسقا بەتتەدىم. اۋىزعى ۇيدە جەڭەشەم كوك ءشاي سۋىتىپ وتىر ەكەن، ءجاۋدىر ەتە قالدى، كوزىندە ماناعى جالعىز تامشى جاس. «تاۋداعى اقتاتەمنىڭ قولىنان اعاما قىمىز اكەلىپ بەرەمىن»، — دەدىم. جەڭەشەم ايتارعا ءسوز تاپپاي تولقىپ كەتتى بىلەم، ازدان سوڭ: «تومپاڭداعان قاراعىم-اي»، — دەپ كۇرسىندى.
كەڭ اۋلادا كوك جوڭىشقانى بىرت-بىرت ءۇزىپ جۇرگەن اقتاڭكەردى جەتەلەپ كەلدىم. جوتاسى جۇمىرلانىپ ويقاستاپ قالىپتى، جانۋار اياعىن بيلەپ باسادى. جەڭەشەم سارايدان ەر-تۇرماندى اكەلدى. اتقا سالدىم. كيىم اۋىستىردىم. كۇن ەكىندىگە ەڭكەيە بەرگەن، جولدىڭ شالعايلىعى دا، تاۋدىڭ قيىن اسۋى دا سەسكەندىرمەدى. اتتانىپ كەتتىم.
اقتاڭكەردى ەركىن كوسىلتىپ قولدىڭ سالاسىنداي قارا ادىرعا سىڭگەن سايىن تاۋ لەبى قانىق سەزىلدى. دەمى سالقىن. بالا كەزىمدە اعاما ەرىپ قاۋىندىققا باراتىن ەدىم. ەكى قۇلاق، ءۇش قۇلاق بولىپ قىلتيىپ قاۋىن وسكىنى كورىنەتىن. اعانىڭ: «ۇزەسىڭ!» دەگەنىنە دە قاراماي، ەتپەتتەي ءتۇسىپ، الگى نازىك قۇلاقشا جاپىراقتى يىسكەيتىنمىن. سوندا تاناۋىمدى كامەك قاۋىننىڭ اشىق ءيىسى كەرنەپ كەتەتىن. قۇنىعا جۇتامىن. ءدال سول ادەمى جۇپار تاناۋىما تاعى كەلدى. دالانىڭ تىنىسى وسىنداي ەكەن عوي.
اقتاڭكەر جايلاۋدى ساعىنىپتى. قايتا-قايتا پىسقىرىپ قويىپ، تىزگىندى سۇزە ارشىندادى كەپ. سۇرلەۋ جولدىڭ قيىرشىعى جۇگەرى قۋىرعانداي بىتىرلايدى. تۇياعىنان تاس ۇشقانداي بولادى. جالىنىڭ استى شىلقىلداي باستادى. سەرپە قايىرىپ، كەلەسى جاعىنا اۋداردىم، استى دەگدىسىن دەدىم. اسۋدىڭ قىر ارقاسىنا جەتكەندە كۇن باتىپ قاس قارايدى. ايدىڭ جاڭاسى-تىن. سالدەن سوڭ اتتىڭ كۇمىس تاعاسىنداي بولىپ سول بۇيىردەن قىلتيىپ كورىندى، كورىنگەنمەن ماردىمدى جارىعى جوق، جول سىلتەر سۇلدەسى عانا. كۇجىرەيگەن اسۋدى بەلگە ۇرعان قامشىداي سارى سۇرلەۋدىڭ سورابىمەن سالىپ كەلەمىن. جىلقى سۇرىنبەيدى. تالاي جورتىپ وتكەن ۇيرەنشىكتى جولى. ارادىك اياق استىنان شوشىنا ىتىرىلىپ تورعاي ۇشادى، اقتاڭكەر ءدىر ەتە تۇسەدى. الىستان نوسەر گۇرىلى ەستىلدى، جارقىلداتىپ شاقپاق جاعىپ، جوننىڭ ۇستىمەن كەلەدى. تەزىرەك اسۋدان اسىپ ۇلگەرمەسەم ساياق نوسەر جەتىپ ۇلگەرۋى قاق، سوسىن سۋسوقتى يتشە سۇمەڭدەيسىڭ. قيا جارتاس قاۋسىرا قىسىپ، بۇلتالاققا باسىپ، شۇڭەيتكە قۇديتتى. ەر ات قولداۋىنا لىقسىدى. قۇلاققا سۋدىڭ تالىپ-تالىپ سارىنى كەلەدى، تۇنگى دىبىس تىم الىس، بۇل — باسىن تاسقا ۇرىپ اعاتىن قۇلانشى وزەنى. مەن سول وزەننىڭ جاعاسىنداعى ەسكى قىستاۋدا تۋىپپىن. كەلگەن سايىن كوزىمە ىستىق باسىلادى. تاۋ تىنىسىنا ساياق نوسەردىڭ ءيىسى قوسىلىپ كەۋدەنى كەرنەدى. بۇلت كۇرك-كۇرك جوتەلىپ جوننان اسىپ جوعالدى. قۇتىلعانىما قۋاندىم.
ءالى ەسىمدە، وسى شىراعدان قياسىندا كوكپار شابىلدى. وندا اعام جىلقى فەرماسىندا مەڭگەرۋشى بولاتىن. ەسىمدە قالعانى، اۋىل بالالارى كوكپارشىلارعا ەلىكتەپ، شىبىق كوكپار شاۋىپ جۇرگەندە كورشىنىڭ قارابوربايى جامان «مەرتىككەن»، ۇيىنە جىلاپ جوعالعان. كوكپارشىلاردان ەستىگەنىم بۇل: اقتاڭكەردىڭ باپ كەزى ەكەن، ارقىراتىپ كەپ قوسىلعان. سويتسە ۇرىمتال جەردەن ۇراتىن ارامزالار كوپ كەزدەسىپ سەركەدەن ايرىلا بەرىپتى. ىلدي جىگىتتەرى اراققا تويىپ العان، داڭگاسارلاۋ، سەركە كوكپاردى قاقپاقىلشا قاعىپ، تاۋلىقتاردان قۇتىلىپ كەتەتىن بولادى. جازىققا شىقسا-اق ۇستاتپايدى. شاڭ قاپتىرىپ تاستاپ كەتەدى. ازىرگە دىڭكەسىن قۇرتىپ، تىرباڭداتىپ قويعان قاقپاقىل ادىر ەدى. قايران اعا سوندا اشىندى دەسەدى. كوزىنە قان تولىپتى. تولماسا سويتە مە. قاشىرتقىعا سالعان ىلدي جىگىتىنىڭ سوڭىنان سۇمەڭدەپ جەتىپ، بورت ەتكىزىپ جۇلىپ الادى، الادى دا ات باسىن شۇڭەيتكە بۇرادى. جۇرت شۋ ەتە تۇسەدى. «موينى ءۇزىلىپ ولەدى»، — دەسەدى. ىزى-قيۋ بولىپ جابىلا قۋعان. سوندا اقتاڭكەردى سۇمدىق شۇڭەيتكە تاستاپ جىبەرگەن كەزدە، سوڭىندا شۇباتىلىپ كەلە جاتقان جىگىتتەر ءۇزىلىپ قالعان. جۇرەكتەرى لوبلىپ كەرى اينالعان. باتىپ ەشقايسىسى تۇسە الماعان. ەسىل اعا سورعالاعان بۇركىتتەي ەتەككە ءبىر-اق جەتكەن. وزگەلەر قيا جولمەن كىبىرتىكتەپ ىلەسەم دەگەنشە اعا ۇزاپ كەتەدى. سول جولى اقتاتەنىڭ وتاۋىنا كوكپار سالىپتى. اقتاتە بىلەكتەرى كوگەرگەن كوكپارشىلارعا قارىمتا قايىرىپ، باتا سۇراپ، تۋ سەركەسىن شىعارىپ بەرگەن ەكەن. ىلدي جىگىتتەرى: «تاۋدا كوكپار شاۋىپ جۇلىن ۇزگەنشە، قىمىزعا قانىپ، قۇداي دەپ، شالجايىپ جاتالىق»، — دەپ اتتان ءتۇسىپ قونىپ قالىپتى. ءتۇنى بويى كوكپار قىزىعى قىمىز قىزۋىنا قوسىلىپتى دەسەدى.
وقيعا ەسىمدە قالماس تا ەدى، قالاتىن نەسى بار، سوعىستان كەيىنگى جىلدارى اپتا سايىن، ءارى كەتسە اي سايىن قىرعىن كوكپار شابىلاتىن. ءدال سول كوكپاردان سوڭ اۋىل اراسىن ءسوز ارالاعان، ءشوپ باسى قيمىلداعان. وسەكشى ايەلدەردەن ەستىگەنىم. «نە بىلگەنىڭ بار! پەرمە باستىق اقتاتەمەن اشىنا ەكەن عوي!» دەستى. «قايداعىنى كوكىمەشى. قوينىندا جاڭا تۇسكەن، قۋىرشاقتاي كەلىنشەگى بار ەمەس پە؟ پەرمە باستىقتى سارىقارىن ايەلگە قالاي قياسىڭ؟» — دەدى. «ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق. پەرمە باستىق سوعىسقا اتتانار الدىندا مۇرتى ەندى تەبىندەگەن بوزبالا كورىنەدى عوي. سودان: «جەڭەشە، ولاي-بۇلاي بولىپ كەتسەك، نە كوردىك دەيمىز، امانات قىپ الىپ جۇرەر بىردەمە بەر»، — دەپتى. «قاتا قالعىر-اي، ءا!» «اقتاتە سوندا جىلاپ تۇرىپ بويتۇمارىن جىگىت موينىنا تاعىپ بەرىپتى دەسەدى». «بويتۇماردىڭ سىرىن بىلەسىڭ عوي، سۇيگەن ادامىنا عانا سىيلايدى»، — دەستى. «سايقال-اي، جۇرت سىيلاعان ازاماتتى قالاي وسەككە تاڭاسىڭ؟!» دەستى. ءوز باسىم، اڭگىمەنىڭ انىق-قانىعىنا كوز جەتكىزگەن ەمەسپىن.
جىلقىشى اۋىلعا تاڭ بوزىندا ءىلىندىم.
شاعىن اۋىل ءالى ۇيقىدا كورىندى. ورىستەگى بيەلەردى قايىرىپ كەلۋگە كىسى شىقپاپتى. جەلى باسى بوس. شىمى ءتۇتىلىپ، ءقيسىڭدى بولىپ كەتىپتى. تورتكوز سىرتتان توقپان جىلىكتى كۇرت-كۇرت كەمىرىپ جاتىر ەكەن، ماڭق-ماڭق ءۇردى. ۇلكەن وتاۋدىڭ شىپتى ەسىگى اشىلدى، دۇبىردەن وياندى بىلەم، شال شىقتى. بۇل اقتاتەنىڭ «قۇداي قوسقان» قوساعى. جىلقى قايىرىپ، بيە ساۋعاننان وزگە ونەرى جوق، ارقاۋى بوس، ارامدىعى بار، قيىن كىسى. تىزەسىنىڭ قۇرىسىن جازىپ تۇردى، تۇردى دا اقتاڭكەردى قاڭتارىپ جاتقان ماعان تاقادى. وزىمەن-وزى بوپ جىلىك كەمىرىپ جاتقان يتكە كەيىدى.
— اشارشىلىق باسىڭنان كەتپەگىر ءيتتىڭ بالاسى!
ويى: «وسى شيبوربايدىڭ جىلتىڭداپ كەلۋىنەن جانىم شوشيدى. بۇل قازاق جاي جۇرمەيدى، بىرەۋگە ور قازباسا باسى اۋىرادى».
— وتاعاسى، ساۋ-سالاماتسىز با؟ مال-جاندارىڭىز امان با؟ — دەپ قۇلدىراي سالەمدەستىم. ونداعى ويىم: قىرىسقان قاباعىن جازۋ. كەڭ دۇنيەنى تارىلتىپ تۇراتىن جابايى مىنەزىن جۇمسارتۋ ەدى. ۇسىنعان قولىمدى ۇستاي سالدى.
— بۇل دا ءبىر يت بولىپ ۇرسە قايتەدى. تاماعىنان جىلىنشىك وتكەندەي قوماعاي. ورتالىقتا تۇرساڭ عوي ءيميىپ اشتان قاتار ەدىڭ. ءيتتىڭ بالاسى!
ويى: «بۇل جاي جۇرگەن شيبورباي ەمەس. «ەكە، ەكە» دەپ اۋزىڭداعىنى قاقشىپ كەتەتىن سۇمنىڭ ءوزى. سىپايىسىن قاراي كور. ساقتانباساڭ ارام قاتاسىڭ. ۇيالاسى اناۋ، جۇرتتىڭ تازا توسەگىن ارامداپ، وسەككە تاڭىپ، تاڭىرگە جازىپ ولە الماي جاتقان».
— ساۋىن بيەلەردى قايىرىپ كەلەر مەزگىل بولعان جوق پا، وتاعاسى؟
— اقتاڭكەردى استىما بەرشى. قايىرىپ كەلە قويايىن. ءوز اتىم شىبىنداپ قىرعا شىعىپ كەتكەن بىلەم، — دەدى. دەدى دە، ىرجيا كۇلىپ كەپ، قولىمنان تىزگىندى الدى. بۋسانىپ تۇرعان اتتى ايادىم. ىڭقىلداپ، تارتپاسىن قاتايتا باستادى. «ءيتتىڭ بالاسى»، — دەيدى الدەكىمگە. وسى مەزەت ۇلكەن وتاۋدان اقتاتەم شىقتى. اقتاتە دەسە اقتاتە عوي! اق جاۋلىعى كەلىستى ءجۇزىن اشىپ، جارق ەتە تۇسكەندە، الپىستى القىمداعان كەيۋانا كىسىنىڭ ورنىندا قىلىقتى كەلىنشەك تۇرعانداي سەزىلدى. «سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە سىنى كەتپەيدى» دەگەن وسى دا. تازا كيىنەدى، تولقىپ جۇرەدى. ەل-جۇرتىنىڭ التىن اسىقتاي الاقانىنا سالعان ءقادىرلى تاتەسى عوي بۇل! اقتاتە الاقانىن ەندى شىعىپ كەلە جاتقان كۇنگە قالقالاپ تۇردى دا، اقتاڭكەردى بىردەن تانىدى. بۇل شاقتا كوسىلگەن جانۋاردىڭ ۇستىنە جاربيىپ ءۇي يەسى قوناقتاپ ۇلگەرگەن.
— اقتاڭكەر عوي مىناۋ، قۇداي-اۋ! وقىمىستىم ەكەن عوي! اينالايىنىم مەنىڭ! تاتەڭدى ۇمىتپاپسىڭ تەگى!
كەلىپ مەنى باۋىرىنا باستى. تاماعىما جاس تىعىلدى. اق جاۋلىعىنان ءسۇيدىم. الگى جاربيما اقتاڭكەردىڭ ۇستىندە جاربيىپ وتىرعان.
— ءتۇس بىلاي! — دەدى تۇتىگىپ. — تۇلپاردىڭ تۇياعىنان ساداعا كەتكىر!
— بيەلەردى قايىرىپ كەلە قويايىن دەسەم.
ايتۋىن ايتسا دا قوبالجىدى بىلەم. جاربيما اتتان سىپىرىلىپ تۇسە باستادى. شالبارىنىڭ باۋى ەردىڭ باسىنا ءىلىنىپ قالىپ، شەشىلىپ كەتتى. ەندى بۇگەجىكتەپ، اياعى جەرگە تيىسىمەن، ىشقىرىمەن الەك بولدى دا قالدى.
— ۇيات دەگەن بولسايشى سەندە! الىستان كەلگەن قوناقتىڭ اتىنا جارماسقان تەنتەك بالا بولۋشى ەدى. جىلقىنى ايعىرىڭمەن قايىرىپ كەل!
جاربيما بۇكشەڭدەپ جىلقىعا جوعالدى. اقتاتە مەنى وتاۋعا باستادى. ۇيگە كىرگىزدى. توسەكتى جيناپ، تورگە كورپەشە جايىپ، قولتىعىما كوپشىك تاستادى. «جايلاسىپ، دەمىڭدى ال»، — دەدى. ءار كەزدە «تاتەسىن ىزدەپ كەلگەن قارعام مەنىڭ»، — دەپ ەستىرتىپ اينالىپ قويادى. تۇڭلىكتى اشىپ، ەسىكتى ءتۇردى. سەگىز قانات اق وتاۋعا لاق ەتىپ جارىق توگىلدى.
ءۇي ءىشىن ەندى باعدارلادىم.
وڭ قاناتتا ۇلكەن اق تورعىن شىمىلدىق. شىمىلدىقتىڭ ىشىندە كۇمىس زەرلى اعاش كەرەۋەت تۇر. اتلاس تىستى ادەمى كورپە، كومپيگەن قۇس جاستىقتاردى توسەك ۇستىنە جيىپتى. ودان وزگە وسى ۇلكەن ۇيدە كوزگە تۇسەرلىك جيھاز جوق. دۇنيەسىن قىستاۋعا قالدىرىپ، جايلاۋعا جەڭىلدەپ شىعاتىن جىلقىشىلاردىڭ ادەتى بۇل. ءۇيدىڭ سول قاناتىندا كوزگە اۋەلى تۇسەتىن قوس قاباتتى بيىك سورە. بەتى اشىق. وسى ولكەگە ايگىلى ءاقادىل ۇستانىڭ قولىنان شىققان بۇيىم بۇل، ول كىسى ءوزى جاساعان دۇنيەنى ىلعي ورىك اعاشتىڭ وزەگىمەن اشەكەيلەيدى. سورەنىڭ ءتورت جاقتاۋى پىسكەن قاۋىنداي سارعىش ءتۇستى قاتتى اعاشپەن زەرلەنگەن. كوزدى تارتىپ قۇبىلا جالتىرايدى. سورەدەن تومەنىرەكتە كەرەگەنىڭ باسىنا ىلگەن قوس بىردەي سابا شەرميىپ تۇر، ءبىرى تاي سابا دا، كەلەسىسى قۇنان سابا. سابالاردىڭ سىرت ءجۇنى قۇندىزدىڭ كۇزگى تۇگىندەي كۇرەڭىتىپ، جىلتىراپ كەتىپتى، ىشىندەگى قىمىز تابى وتسە وستەدى. بۇل سابالاردى تۇركىستان ۇستالارى جاساعان: جىلقىنىڭ تەرىسىن ىرەپ سويىپ الىپ، كولەڭكەگە كەپتىرەدى، سوسىن قىمىزدىڭ بەتىنە شىققان ىركىتتەن ي جاساپ، سول يگە سالادى. قۇنان تەرىسى بىقىراعان ي ىشىندە اپتا جارىم جاتادى. سوسىن ءيسىڭدى بولعان تەرىنى كەرمەگە ءىلىپ، قىرعىشپەن قىرادى، شەليدى، شەلىن الادى. كوگەرىپ تازا تەرىنىڭ ءوزى قالادى. ەندى مۇنى سابا عىپ تىگەدى. توبىلعىنى جاعىپ، اششى تۇتىنىمەن سابانىڭ ءىشىن ىستايدى. ىستالعان ساباعا ساۋمال قۇيىپ، ۇزاق شايقايدى. سوسىن ساۋمالىن توگىپ تاستايدى. جانە ىستايدى جانە ساۋمالمەن شايادى. قاشان ىشىنە قۇيعان قىمىزدان تەرى ءدامى كەتىپ، توبىلعى تابى قالعانشا ءوستىپ الماستىرا بەرەدى. بال تاتيتىن ءتاتتى قىمىز ازىرلەيتىن ادەمى سابا دۇنيەگە وسىلايشا كەلەدى.
تومەنىرەكتە تورسىق: جىلقى تەرىسىنىڭ موينىنان جاسالعان قولبالا ىدىس. مۇنىڭ دا ازىرلەۋ ءادىسى الگىدەي. تەك توبىلعىنىڭ تۇتىنىمەن ىستامايدى، تەرىگە ورىك تالدىڭ نە ۇشقاتتىڭ ءسولىن سىڭدىرەدى. تورسىقتىڭ قىمىزى ەكى-ۇش اپتاعا دەيىن ءدامىن ساقتايدى. جولاۋشى جول جۇرگەندە، باتىر جورىققا شىققاندا تورسىق قىمىزىن الىپ شىعاتىن بولعان. تورسىق قىمىزى ارناۋلى قوناقتارعا ادەيىلەپ اشىتىلادى. ءدامى ۇگىتىلمە، كەرمەك، قانعا وت قوساتىن قىزۋلى كەلەدى. ويلاپ وتىرىپ سىلەكەيىمدى جۇتتىم. كۇرەڭ تورسىقتان تومەنىرەكتە، تاقتاي تەكپىشەكتىڭ ۇستىندە ادەمى ەكى ەكپە قاۋاق تۇر. ءبۇيىرى قىپ-قىزىل. سىر ديقاندارىنىڭ قولدان ەگىپ، ۇزاق ۋاقىت كۇنگە اۋدارىستىرىپ ۇستاپ، كۇلگە وتىرعىزىپ پىسىرگەن قاۋاعى. قاۋاقتى بۇرىن كورمەگەن كىسى ىدىستى ىلكى زەرگەردىڭ قولىنان شىققان ساز قۇمىرا دەپ قالۋى كادىك. ويتكەنى، قاۋاق قولدان ءيىپ كەلتىرگەندەي: ءبۇيىرى دوڭگەلەك، موينى جىڭىشكە، قىزىلقوڭىر، اسەم دۇنيە. قاقپاعى دا قاۋاقتان ويىپ جاسالعان. جانىندا، بوساعا مەن قاۋاق اراسىندا، قايىڭنان ىستەلگەن كۇبى تۇر. پىسپەگىنىڭ سابى قىلتيادى. ىشىندە قىمىز بولماعانى. كۇبى ەكى جەردەن، جوعارى ەرنەۋىنەن ءبىر، تومەنگى ەتەگىنەن ءبىر قايىڭ قابىعىمەن قۇرساۋلانعان. قاراپ وتىرساڭ اعاش جىگى بىلىنبەيدى. اۋزىنا تامان بيە ءسۇتىنىڭ كوبىگى اعارادى. وڭگە ىدىستىڭ سىرتى مۇنتازداي تازا، باپكەر قولىندا تۇرعان مۇراجاي بۇيىمدارى ءتارىزدى. مۇنداعى ءار ىدىس ايگىلى ۇستانىڭ قولىنان شىققان. قايتالانباس ويۋىن، ۇستالىق ونەرىن وسى بوساعادا ايقىنداي تۇسەتىن سەكىلدى.
— اعاڭنىڭ كوڭىلىن سۇراپ بارا الماي-اق قويدىم. يرەك قامشى يتشىلىكتەن قول تيمەيدى. تۇندە عانا تۇسىمە كىرگەن ەكەن. ەرنى كەزەرىپ: «اقتاتە، شولدەپ ءجۇرمىن»، — دەيدى. سودان كوڭىلىن سۇراپ قايتۋعا بەكىنىپ تۇرعانىم ەدى. قۇلاعىڭنان كۇن كورىنىپ سەن كەلە قالدىڭ. ەندى وزىڭمەن ىلەسىپ بارىپ قايتامىن. قارعام-اۋ، تەگى!
كوڭىلى بوساپ وتىرىپ قىمىز ۇسىندى.
— ءبىر تورسىق قىمىز اكەل دەپ اعام جىبەرىپ ەدى.
اقتاتە قىمىز ساپىرىپ وتىرعان وجاۋىن ءتۇسىرىپ الدى، جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىن ءسۇرتتى. قىرىن وتىرعان. جانارىنىڭ ۇشىنان شاشىراپ ءاجىم سىزىقتارى كورىنەدى. «قارتايىپ قالىپتى-اۋ» دەپ ويلادىم. مەيىرباندى اسىل جان كونە بۇيىمداي توزىپ ءبىتىپتى. باياعى سىڭقىلداعان كۇلكىسى، اڭقىلداعان ءازىلى جوق. كونە سۋرەت سەكىلدى. مۇڭ عانا قالعان. كۇلكى دە، كەيىس تە، وكپە دە، ناز دا جوق، جالعىز مۇڭ عانا قاۋقيىپ وتىرعان.
سىرتتان جاربيمانىڭ شاڭقىلى شىقتى. الدەكىمدەردى سىپىرا بوقتاپ ءجۇر.
— سيراعىڭ سىنعىر، قۋاياق، زارازاپ، قۋلىقتان تۋعان، شۋىڭ تۇسكىر...
— وقىمىستى قارعام-اۋ، نەگە ەرتەرەك ايتپادىڭ؟ قۇنان قىمىزدى جاڭا عانا سابادان فلياگكە قوتارىپ قويىپ ەدىم. شوپشىلەر كۇن كوتەرىلمەي-اق «كونىمىز كەپتى، قىمىز اكەل»، — دەپ اسپازىن سالدىراتىپ جىبەرەدى دە تۇرادى. اتتەگەن-اي!
اقتاتە قينالا ويلانىپ قالدى.
— اتتەگەن-اي! ايدىڭ جاڭاسىندا جايىلعان بيەنىڭ قىمىزى قۋلىق، ەمدىك قاسيەتى از، سۋسىن عانا. ايدىڭ ورتاسىندا جايىلعان بيەنىڭ قىمىزى ءدارى. جىلقى اي جارىعىمەن جايىلىپ تاڭداعان ءشوبىن تەرىپ جەيدى، اسىرەسە، اي ساۋلەسىمەن اشىلاتىن شاشىراتقى، ءوڭىل دەگەن شوپتەردىڭ گ ۇلى نەتكەن قاسيەتتى دەسەڭشى! ايدىڭ اياعىندا جايىلعان بيەنىڭ قىمىزى اراق قانا دەپ اتام ايتىپ وتىرۋشى ەدى.
تاڭدايدى ۇيىرگەن ۇگىتىلمە قىمىزدى ءسىمىرىپ سالعانىمدا شەكەمنەن تەر بۇرق ەتە ءتۇستى. ەندى اڭعاردىم، قولىمداعى التىن جالاتقان زەرەن ەكەن. جالتىراپ الاقانىمدا اۋناپ تۇر. ماڭايىنا سارعىش نۇر تۇسىرەدى. بۇيىرىنە ءقوشقارمۇيىز سالعان، اۋىر، سۇيەكتى... مەكتەپكە تايمەن قاتىناپ جۇرگەن بالا كەزىمدە، ورتا جولدا، قازىرگى شىراعدان ادىرىندا اقتاتەنىڭ ءۇيى وتىرۋشى ەدى. ەگىنشىلەرگە قىمىز ازىرلەيتىن. تاڭدايىم كەۋىپ، ۇڭىرەيىپ كەپ وتاۋعا تۇسەتىنمىن. قىمىز سۇراۋعا باتىلىم بارماي، تومەندە، جاۋتاڭداپ وتىرىپ قالامىن. سوندا ويىمدى قاپىسىز ۇققان قايران تاتەم قاۋاقتان قىمىز قۇيىپ بەرەتىن. كەسەمەن ۇسىناتىن. سول زاماندا دا وسى زەرەن سورەدە كوز تارتىپ تۇراتىن ەدى، ءبىراق قىمىز قۇيىلمايتىن. «اقتاتە قىمىزدى نەگە زەرەنمەن بەرمەيدى ەكەن؟» دەپ تالاي ويلاعام، سۇراۋعا باتىلىم بارمايتىن. جىلدار ءوتتى، كىسى قارتايدى، ىدىس كونەردى، اقتاتە بۇگىن سۋسىنىن سول زەرەنمەن ۇسىنىپ وتىر. ءبىرىنشى رەت التىن جالاتقان زەرلى زەرەنمەن سۋسىندادىم. سىرىن سۇراعالى وقتالعانىم سول ەدى. سىرتتان قۇلىن ۇستاعان جىلقىشىلاردىڭ دابىراسى شىقتى. اسىرەسە تانىس داۋىس اكەتىپ بارادى.
— جامانداتقىر، جەلكەڭ ۇزىلگىر! قۇرىق سال، بۇعالىقتا! قىمىزعا ءبارى قۇمار، اساۋ ۇستاۋعا ەشكىم تابىلمايدى. قاتالاپ قالسا دا تاراتام، جەلىنى جينايمىن، جىلقىنى جونعا قۋام! اتاڭا نالەتتى بەرى قايىر!
— اقتاتە، قينالماڭىزشى. ءسىزدىڭ قولىڭىزدان تاتقان ساۋمالدىڭ ءوزى ءدارى ەمەس پە!
— ساۋمالى نەسى، قارعام-اۋ. كوزىم ءتىرى تۇرعاندا سەندەرگە ساۋمال ىشكىزبەسپىن. قىمىزدىڭ سەرتىن بىلمەيدى ەكەنسىڭ عوي. ساۋمال قىمىزدى جاقتىرماعان ادامىنا بەرەدى. ونى ىشكەن كىسى تۇزگە شىققىش كەلەدى دە بايىز تاۋىپ وتىرا الماي، جونىنە جوعالادى. قۇنان قىمىزدى سىرلاسار قوناعىنا قۇيادى. ونى اۋەلى ءماسليحاتتىڭ كەنىشى دەسەدى. عاشىقتار مەن اقىندارعا دونەن قىمىزدى قۇيعان. كوڭىلگە جەلىك ءبىتىرىپ، كوكەيگە قۇرت تۇسىرەتىن قاسيەتى بار عوي. سۋسىننىڭ سوسىنعى تورەسى — بەستى قىمىز! قۋ قىمىزدى جاۋعا شابار باتىرلار مەن ءباتۋاعا جۇرەر ەلشىلەر ىشەدى. ۋ قىمىزدى قازاق كەزبە، باقسى، بادىك، ساۋداگەر جاندارعا بەرەتىن بولعان. ءار قىمىزدىڭ اتىنا ساي مىنەزى بولادى: سوعان وراي جول-جورالعى جاسالادى. ونى بىلمەسەك سۇتكىل ءىرىتىپ، قىمىز اشىتتىق دەپ جارىقتىقتىڭ ارۋاعىن قورلاپ نەمىز بار.
الگى سوزىمنەن قاتتى قىسىلدىم. اعات سويلەپ اقتاتەنىڭ جالپاق ەل قادىرلەگەن ونەرىنە، بىلىمىنە كولەڭكە تۇسىرگەندەي بولدىم. اقتاتەم قىمىز اشىتۋدى ونەرگە سانايتىن.
— تاعى قۇيايىن، قارعام؟
سۇراۋىن سۇراسا دا قولىمداعى زەرەنگە قىمىز قۇيعان جوق. جاي عانا سىپايىگەرشىلىگى ەدى بۇل. الاقانىممەن زەرەننىڭ بەتىن جاپتىم. اقتاتەم ارتىق قۇيمايدى. جاقسى قىمىزدىڭ ءدامىن الىپ، تامىرعا تاراتىپ ءىشسىن دەگەنى، باس-كوز جوق سىمىرتپەيدى. اسىرەسە، مىناداي ءقادىرلى ىدىسقا قۇيىپ بەرگەن كەزدە قوماعايلىق جاساپ، ۇستەمە قۇيعىزبادىم. زەرەن تۇبىندەگى ۇرتتام اقتى شايقاپ، ىدىسىن قىزىقتاپ، ويلانىپ وتىرىپ قالدىم. اقتاتە جۇزىمە زەر سالا ۇزاق قارادى، بەتىنە بوزاڭ نۇر جۇگىردى. جاۋلىعىن تۇزەپ، ءبىر تىزەرلەپ ورنىنان كوتەرىلدى.
— الگىنىڭ داۋسى اۋىلدى كوشىرىپ بارادى عوي. كورشىمىزدە جاڭا تۇسكەن كەلىنشەك بار ەدى، سودان ۇيات بولدى-اۋ. ۇيدە قوناق بار دەمەيدى. قۇتىرىپ كەتەدى. قارتايسا دا قالىپقا كەلە الماي قويدى. مەن بارايىن، — دەپ تىسقا بەتتەدى.
جاربيمانىڭ داۋسى ساپپا باسىلدى.
سورەنىڭ ىشىندە جيدە اعاشتان شاپقان، تاۋ ساعىزداي سارى زەرەن تۇر. اعاشتىڭ ءدىڭىن قۋالاپ ويىپ الىپتى. جارىقتىقتىڭ بۋناق-بۋىنى ءباز قالپىنشا ساقتالعان. بوياۋسىز-اق بۋناعى ءبىلىنىپ، ءوڭى اشىلىپ، جالتىراي تۇسەدى. ۇستانىڭ ءدىڭدى قۋالاي ويۋىنا قاراعاندا اعاش جازدا قيىلعان. بويىندا ءسولى بار كەزدە شابىلعان. ايتپەسە زەرەن جۇقارعان مەزەتتە ءتۇبى تەسىلىپ كەتەرى حاقتى. جازعى تال كون سەكىلدى سوزىلمالى كەلەدى. ۇستا قيالىن تابيعي بوياۋىمەن، قاتتىلىعىمەن، جەڭىلدىگىمەن بايىتىپ تۇر. بۇل دا ءاقادىل ۇستانىڭ كوزى.
زەرگەردىڭ كوزى جوق بولسا دا قولىنان شىققان ونەرى ولمەپتى. اتاقتى زەرگەر ۇستالار قارتايعان شاعىندا تاڭعاجايىپ بۇيىم جاساپ قيماس كىسىلەرىنە سىيلاۋشى ەدى. «كوزىمدەي كورىپ ءجۇر» دەيتىن. سۋرەتتەۋگە ءتىل جەتپەيتىن قازىمىر ونەرىن ەل ىشىنە قالدىراتىن، تاراتاتىن. سويتسەم، سول كىسىلەردىڭ ومىردەن كەتكىسى كەلمەگەنى ەكەن عوي. ولمەيتىندەر عانا ارتىنا ولمەس ونەر قالدىرادى.
اھىلاپ-ۋھىلەپ ۇيگە جاربيما كىردى. سالدىر ەتكىزىپ قاۋاقتان قىمىز ءسىمىردى. داڭعىر ەتكىزىپ شەلەكتى ءبىر تەپتى. وتىرا كەتىپ اياعىنداعى ەتىگىن شەشتى، ەسىك جاققا دۇرسىلدەتىپ اتىپ-اتىپ جىبەردى. توسەك ىرگەسىنە جانتايا كەتتى.
— ءيا، بالا! — دەدى.
ءسوزى شانشۋداي قادالدى.
— ىلديدا نە جاڭالىق بار؟
— ەشتەڭە جوق!
— قويشى-ەي، وزدەرىڭ قازيت وقىپ، كينا كورەسىڭدەر، ءسويتىپ «ەشتەڭە جوق» دەيسىڭدەر. مىنا ءبىز عوي تاس كەرەڭ، كور سوقىر. انا جىلعى گيتلەر سىقىلدى ءبىر بۇزاقى ساپ ەتىپ قاراتاۋدى ارقاسىنا ساپ اكەتىپ بارا جاتسا دا بىلمەي جاتا بەرەمىز، ءسىرا.
— سىزدەرگە دە گازەت اكەلىپ تۇراتىن شىعار.
— اۋداندىق قازيتتەن وڭگەسىن تۇسىنبەيمىز تەگى. اپىرماي، ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن. وزىڭدەي ءبىر قازيتشىدەن سۇراپ العالى ءجۇر ەدىم. وسى وكىمەت كۇنىگە پالەنباي قازيت شىعارادى، ەرتەدەن قارا كەشكە راديوسى سارنايدى دا تۇرادى، سوعان ءسوزدى قايدان تابا بەرەدى تۇگە؟ ءسوزى تۇگەسىلمەيدى مە شىركىننىڭ؟ ايتشى؟
— تۇگەسىلمەيدى.
مەنىڭ جاۋابىما قاناعاتتانبادى بىلەم، اڭىرىپ، الارىپ جاتتى-جاتتى دا قورىلداپ ۇيىقتاپ كەتتى. سىرتتان اقتاتەم كىردى. بۇل كەزدە مەن الدىمداعى قىمىز داستارحاندى جيىپ، زەرەندى ءسۇرتىپ، ءوز ورنىنا قويىپ ۇلگەرگەن ەدىم. كوردى دە كۇلىپ جىبەردى. قولىنا شەلەكتى الدى. بيە ساۋعالى بارا جاتقانىن ءبىلدىم. كورگىم كەلدى. سىرتقا ىلەسىپ شىقتىم. اقتاڭكەردى كورشى جىگىت وتقا جىبەرىپتى. اس پىسىرەتىن قاراشا ءۇي جاقتان قىزىل ورامالدى كەلىنشەك بۇلتىلداپ كورىنەدى.
اقتاتە اۋەلى شەلەكتى ابدەن ىسقىلاپ جۋدى. تازا ىدىستى سونشاما جۋعانىنا تاڭعالدىم. سوسىن سۋىن سارقىپ كۇنگە قاراتىپ جاتقىزىپ قويدى. ابدەن كەپتىرىپ الماقشى.
— سۇتكە جالعىز تامشى سۋ قوسىلسا قىمىز قاسيەتىنەن ايرىلعانى. بيە قۇرعاق ىدىسقا ساۋىلادى، — دەدى.
اقتاتە بيەلەردى تەرىپ ساۋدى. بايقايمىن، كارى ءتىس بيەلەردى تاستاپ كەتىپ بارادى. جاقىندا عانا جەلىگە ۇيرەتىلگەن، ءالى شابىنىڭ قىتىعى كەتە قويماعان جاس بيەلەرگە جاناسادى. ولاردى ساۋۋ ەشكى باققاننان بەتەر قيىن. ەلەڭدەپ ءبىر ورنىندا تۇرمايدى، شەلەكتى تەبەدى، قۇلىنىنا يىمەيدى. «باسىن ۇستاپ كومەكتەسەيىن»، — دەپ كورىپ ەدىم. اقتاتە: «بوگدە يىستەن مۇلدە قۇتىرادى»، — دەپ جولاتپادى. شەلەكتى سول بىلەگىنە ءىلىپ الىپ، تاماعىن لىق-لىق ەتكىزىپ، شابىنا ءيىلىپ، وڭ قولىمەن بيەنىڭ ساۋىرىن سيپايدى. بوكسەسىن قاعادى. تومەندەي كەلىپ جاس قۋلىقتىڭ جۇمساق جەلىنىن ۇستايدى، وڭ تىزەرلەپ، ۇشى كۇلدىرەگەن ءۇرپىنى سوزادى. اقشىل ءسۇت سىزدىقتاپ شەلەككە دىز ەتە تۇسەدى. بيەنىڭ قىتىعى كەلىپ جالت بۇرىلادى. اقتاتە كەرى تايقيدى. تاعى تاقايدى، ەركەلەتەدى، ءوستىپ جان تەرى شىعىپ، كوپ بەينەتكە باتىپ ءجۇرىپ تۇسكە دەيىن قوس شەلەكتەي ءسۇتتى ارەڭ ساۋدى. اعاما بولا ءوستىپ جۇرگەنىن سەزدىم. ايپەسە، كورشىدەگى جىلقىشى جىگىتتى شاقىرىپ، بيەنى تىرپ ەتكىزبەي ۇستاتىپ قويىپ ساۋۋىنا بولماس پا ەدى.
— نەگە بيەنىڭ باسىپ ۇستاتىپ ساۋمادىڭىز؟
— قارعام-اي، وندا جىلقى دىردەكتەپ قورقىپ تۇرادى دا ءسۇتتىڭ ماڭىزى تامىردا قالىپ قويادى. جاقسى قىمىزعا بيەنىڭ ءوز ەركىمەن ءيىپ بەرگەن ءسۇتى باپ كەلەدى.
— جۋاس، كەكسە بيەلەردى قالدىرىپ كەتكەنىڭىز قالاي؟
— ەگدە جىلقىنىڭ ءسۇتى جەلىنىندە تۇرادى، ال جاس بيەنىكى تامىردان جيىلادى. ءارى قاقسالدىڭ ءسۇتى تەز اشيدى دا، كۇشى بىردەن بەتىنە شىعادى. جاس بيەنىكى بابىنا ەكى تۇنەمەلىدەن سوڭ عانا كەلەدى، ءال-قۋاتى تۇبىندە جاتادى. ءيا... قىمىز دا جىلقىنىڭ مىنەزىنە بايلانىستى. جاس بيەنىكى كىسىنى جاسارتادى، ءدارى بوپ سىڭەدى. تەرىپ ساۋىپ جۇرگەنىم سودان عوي، — دەدى اقتاتە.
وزەن بويىنان ارباسىن سالدىراتىپ شوپشىلەردىڭ اسپازى كەلدى. ءۇي يەسى تاي سابانىڭ قىمىزىن قالايى فلياگتەرگە قوتارىپ قويعان ەكەن. اسپاز اماندىق جوق، ساۋلىق جوق، ارباڭداپ ارباسىنا تيەي باستادى. الدەن ۋاقىتتا شارۋاسىن ءبىتىرىپ ۇيگە باس سۇقتى. تاتەم قىمىز قۇيىپ بەردى. سورەنىڭ تومەنگى جاعىندا تۇرعان قارا توستاقپەن ۇسىندى. اسپازدىڭ كوزى دەمدە جاساۋراپ، مۇرتى ەدىرەيىپ شىعا كەلدى. تەمەكىسىنىڭ ءتۇتىنىن شيراتىپ كوپ وتىردى. سوسىن: «ءتىسىم ساقىرلاپ بارا جاتىر»، — دەپ نان سۇراپ جەدى. سول كۇيى ومالىپ قالار ما ەدى. شال وياندى. كوزى شاتىناپ، تىكەنەكشە قادالدى.
— اسقا كەلگەندەي ارانىن اشىپ، اتاۋىن ءىشىپ وتىرعانىن قاراي گور مۇنىڭ. ىشتەرىڭدە اجداھا جاتادى عوي دەيمىن. ءۇش بىردەي تاي سابانى كەشە عانا اكەتىپ ەدىڭ، ەندى تاعى جەتىپسىڭ. قىمىزبەن تال سۋاراسىڭدار ما، الدە وزەنگە قۇيىپ بالىق اۋلايمىسىڭدار، ايتشى كانە! باسقارماعا ايتىپ ەڭبەك كۇندەرىڭدى قىرىقتىرام، بالەم، تۇرا قال، ءشوپشى ەمەس، قورقاۋلار كىلەڭ!
اسپاز «باسقارماعا ايتام» دەگەننەن جامان شوشىندى، ارباڭداپ تۇرىپ، ارباسىن سالدىراتىپ جوعالدى.
اقتاتە تورسىقتاعى قالعان قىمىزدى قاۋاققا قۇيدى. سوسىن:
— وقىمىستى قارعام، اعاڭا قىمىزدى ارناپ اشىتام ەندى، — دەدى.
ەسىتتىرىپ ايتتى، جاربيما كۇرەڭىتىپ، جانىنان باكىسىن الىپ جەر شۇقىدى. ءوزىم اقتاتەنىڭ ەل ايتا بەرەتىن قىمىز جاساۋ قۇپياسىن كورگىم كەپ ءولىپ بارام. ەكى كوزىم كەيۋانانىڭ قيمىلى مەن قولىندا... اقتاتە تورسىقتى بوساتتى، ايتسە دە تىم سارىقپادى. ىدىستاعى سارقىندى ادەمى اشىتقى بولادى. ەندى ءبىر تىزەرلەپ، وڭ قولىمەن تورسىقتىڭ اۋزىن كەرىپ قويىپ، سول قولىمەن شەلەكتەگى ءسۇتتى سىزدىقتاتا قۇيدى. كەلەسى شەلەكتەگىنى دە تۇگەل قوتاردى. ەڭ عاجابى، ىدىستى شايعان جوق. كوزىم جەتتى، تورسىقتاعى سۇتكە جالعىز تامشى دا سۋ قوسىلمادى. تورسىقتىڭ اۋزىن قايىس باۋىمەن بايلادى. سوسىن الدىنا الىپ، بەسىك تەربەتكەندەي اقىرىن شايقاپ ءبىراۋىق وتىردى. ىدىستىڭ دا، ءسۇتتىڭ دە دىبىسى بىلىنبەيدى. ءتىپتى، تورسىقتى تەربەتە-تەربەتە اقتاتە قالعىپ كەتكەندەي بولدى. الدەن ۋاقىتتا توردەگى تەكەمەتتىڭ بۇرىشىن كوتەردى، استىنداعى ءشوبى سارعايا باستاپتى، تورسىقتى سول سىزعا تاستادى. ءسويتتى دە ءۇستىن تەكەمەتپەن قايتا جاپتى. استىنان دىم تارتىپ، ۇستىنەن جىلۋ ۇرىپ، كولەڭكەدە، سارقىندىمەن اشىعان قىمىزعا تەڭ كەلەر ءدارۋ سۋسىن بولمايدى دەسەدى.
زادى قازاق قىمىزدى جەتى ءتۇرلى ىدىسقا اشىتادى. كونەك: بۇل تايىنشانىڭ، نە بوتانىڭ مويىن تەرىسىنەن تىگىلگەن، كولەمى ورتاشا، سۋسىنىن قولمەن شايقاپ اشىتاتىن ىدىس، قىمىزى قىتىمىرلاۋ بولادى. مۇنى كوبىنە بىرەر بيەلى ديقاندار ىستەيدى. سوسىنعى مەس — بۇل كەرۋەن مەن جورىق ىدىسى، ىشىندە ءسۇت كولىكتىڭ جۇرىسىمەن شايقالىپ اشيدى، كوبىنە جىلقىنىڭ قارىن تەرىسىنەن جاسالادى. كەلەسى توسىق، سوسىنعى تاي سابا، قۇنان سابا. سوسىنعى قول كۇبى، قىمىزعا قايىڭ كۇبى عانا ءدام بەرەدى، سوسىن ەكپە قاۋاق. جەتىسۋ قازاقتارى قىمىز اشىتۋعا قارىندى جاراتادى، كادىمگى قويدىڭ قارىنى، ءبىراق قارىن قىمىزى كوپكە شىدامايدى، جىنىگىپ كەتەدى. ەڭ اسىل قىمىز قول تورسىق پەن تاي سابانىكى عوي.
الدىمىزعا گۇجىلدەپ اق ساماۋرىن كەلدى. داستارحان جايىلدى. اقتاتەدەن قىمىز قۇيىپ بەرەتىن ىدىس سىرىن سۇراعالى وقتالعانىم سول ەدى. كورشى جىگىت كىردى. ەكى ءۇي كوبىنە اس-سۋدى قوسىلا ىشەتىن سەكىلدى، اسىرەسە قوناق كەلگەندە ىدىس-اياقتارى دا، قىزمەت-قاربالاسى دا ءبىر كورىندى. جىگىت كەلە ءوزىمسىنىپ ساماۋرىندى الدىنا جىلجىتىپ، شاي قۇيۋعا كىرىستى. اقتاتە ابدىرەسىن اشتى، ىشىنەن شەكەر، ناۋات، سىقپا، قاۋىنقاق، ماي، قۇرت، مەيىز الىپ داستارحانعا ۇيمەلەتتى-اي كەپ. «اشەيىندە قاتقان قارا نانعا قاقالار ەدىك، باسقارمانىڭ ءىنىسى كەپ قارىق قىلدىڭ-اۋ»، — دەپ قاعىتتى جاربيما. «اقتاتەنىڭ ساندىعىنان قىزدان وزگەنىڭ ءبارى شىعادى»، — دەپ كورشى كەڭكىلدەدى. داستارحان ۇستىندەگى تاڭعاجايىپ تاعامداردى سۇعىنىپ جەي المادىم، ماناعى ءشاربات قىمىزدىڭ ءدامى تاڭدايىمنان ءالى كەتپەي تۇرعان. قايتا-قايتا تامسانعىم كەلەدى. جالعىز كەسە شايدى ارەڭ سوراپتاپ جانتايتقانىم سول ەدى: «قارعام-اۋ، وسىنىڭ كۇللىسى وزىڭە ساقتاعان سىباعام ەدى. سىقپاعا بال قوسىلعان، مايدىڭ تورتاسى ايرىلعان، ۇنعا سالىپ قىستان ساقتاپ جۇرگەن تايدىڭ قاق جامباسىن اسام وزىڭە. اسقا دەيىن قارنىڭ اشىپ قالادى-اۋ. قولىمنان ءدام تاتپاعالى قاي زامان»، — دەپ اقتاتە ەلجىرەدى. العىس ايتقالى اۋىز اشقانىم سول ەدى. «بۇلارعا اس بەرمە، اراق بەر. سوندا عانا رەڭى كىرىپ، ءسوزى تۇزەلەدى. «ساقتادىم، قاقتادىم» دەپ وتىرعانىڭدى بۇل بالا قالانىڭ الگى... الگى... شۇبالعان، سۋى اققان...» — دەپ جاربيما سوزىنەن جاڭىلىپ قالدى. كورشى جىگىت ەسىنە سالا قويدى. «ە-ە، گالباساعا ايىرباستامايدى، وقىعاندار سول گالباساعا بولماسا جامباسىڭا، قازى-قارتاڭا پىسقىرمايدى دا»، — دەپ قويىپ قالدى.
جاربيمانىڭ ءسوزى اقتاتەمە جامان اسەر ەتتى. بىرەۋ كەۋدەسىنەن نۇقىپ قالعانداي بولدى. ءجۇزى سىنىپ، سىرت اينالدى. اقتاتەنى مۇنداي اياماسپىن. ورنىمنان اتىپ تۇرىپ شالجايىپ جاتقان جاربيمانى تەپكىلەگىم كەلدى، جاربيما ەمەس جالپيما جاساعىم كەلدى. ءتۇسىم بۇزىلىپ كەتتى بىلەم.
— قاراعىم-اي، ىرگەدەگى تورسىقتى اۋدارىپ قويشى، — دەدى اقتاتە.
اينالىپ، تەكەمەتتى كوتەرىپ، تورسىقتى اۋدارىپ جاتقىزدىم. اقتاتە ايتۋىن ايتسا دا ءوزى كەلدى، «دۇرىس ىستەمەدىم بە» دەپ قاتتى قىسىلدىم. تورسىقتى اقىرىن قوزعادى، لەكىتە شايقاعان جوق، پىسكەن جوق، قوزعادى دا قويدى. سوسىن ۇقىپپەن قايىرا قىمتادى.
بيە ساۋىمى باستالعان. شەلەگىن بىلەگىنە ءىلىپ، شوپشىلەردى قارعاپ جاربيما جونەلدى. كۇرەسەتىن بالۋانشا بىلەگىن ءتۇرىنىپ جىلقىشى جىگىت شىقتى. اقتاتە اس قامىمەن قازانعا اينالدى. بيەلەر ادەتتە ءتورت رەت ساۋىلاتىن. بۇل جولى ءۇش رەت ارەڭ ءيىدى. قارۋلى جىگىتتىڭ قۇرىعى استىندا بيەلەر دىردەك قاقتى، جاربيمانىڭ شەلەگى داڭعىراپ قۇلىن بىتكەندى شوشىتتى. اقىرىندا ءۇستى-باسىنىڭ ءبارى ساۋىس-ساۋىس ءسۇت بولىپ جەتكەن شالىنا اقتاتە جارلىق جاسادى. «قۇلىندار بۋىنىپ ولەر، بوسات، جىلقىنى قىرعا ايدا»، — دەدى. قوڭىراۋ ءۇندى بەيباقتار بوستاندىق الىپ سەكەكتەپ ەنەلەرىنىڭ باۋىرىنا تىعىلدى. كۇنى بويى قاتقىل قول سوزعىلاپ اۋىرتىپ تاستاعان ءۇرپىنى ۇلپىلدەك تىلىمەن تالمادى. بيە بىتكەن ەمىرەنە شۇرقىرادى. سوسىن شىبىن-شىركەيى از قىرعا جوڭكىدى؛ سوڭدارىندا قۇيرىق-جالى جەلكىلدەپ، سيراعى مايىسىپ، قۇلىنشاق قۇلدىرايدى.
اقتاتەنىڭ ۇنعا سالىپ ساقتاعان ءسۇر جامباسىن قولىما العاندا كۇن باتىپ بارا جاتقان. سارى الاۋ كۇن قولىمداعى جامباسقا سونشاما ۇقسادى. تۇز سىڭگەن، مايى مەن ەتى قوسىلا قاتىپ سارى مەيىز بولعان، ءدامى دە، ءنارى دە بويىندا قالعان اسىل مۇشە. «اسىل مۇشە، سەنى ساقتاعان كىسىنىڭ جۇرەگىندە ساعىنىش پەن ءىلتيپات بولماسا باعالانار ما ەڭ ءوستىپ؟ اركىمنىڭ كوڭىلىندە جۇرگەن قيماس سىر، ءان، ايتىلماعان اڭگىمە، ىشىلمەگەن قىمىز، ءبارى-بارى سەندەي-اق بولار. بۇل جالعاندا وزىڭە ارناپ مۇشە ساقتار، جامباس قاقتار جاقىنىڭ بولسا — ارمانسىزسىڭ. سەن دە بىرەۋدىڭ ەسىندە ەكەنسىڭ، كوڭىلىندە جۇرگەن كورىنەسىڭ». بەت الدىمدا ەرىپ باتىپ بارا جاتقان الاۋ كۇن بۇل ءومىردىڭ سونشاما قىسقالىعىن ۇقتىرسا، قولداعى اسىل مۇشە ادام مەن ادام اراسىنداعى تاتتىلىكتى اڭعارتتى. سول تاتتىلىككە تابىندىم، ءارى ىشتەي ءسۇيسىندىم.
ءسۇر مەن جاس ەت ارالاس تۋرالعان اقتاماق اس ءۇنسىز جەلىندى. قويۋ سورپانىڭ بەتىمەن ماي ءجۇزدى.
اقتاتە كورشى ۇيدەگى جاس كەلىنشەكتى شاقىرىپ الىپ سورەدەگى ىدىستى جۋعىزدى. بىلەگى مايىسقان يبالى جان ەكەن. كەيۋانانىڭ قول استىندا ورامالشا جەلپىلدەدى. اۋەلى اعاش استاۋعا سۋ ىسىتىپ قۇيدى، ىدىستاردى سالدى، ساقىرلاتىپ شايىپ شىقتى. ەندى يىعىنا جۇمساق سۇلگى اسىپ، ۇشىمەن بىر-بىرلەپ ىسقىلاي باستادى. اقتاتە قىمىز قۇياتىن ىدىستاردى ءوزى ءسۇرتتى. ارادىك ۇركەك نەمەنى ەركەلەتەدى. «كەلىنىمە قىمىز قۇيۋدى ءوزىم ۇيرەتىپ ءجۇرمىن»، — دەيدى. «ءالى-اق شارشى توپقا سۋسىن ۇسىناتىن باپكەر قول بولادى»، -دەيدى. ءار ىدىستى قولىنا العان سايىن ونىڭ سىرىن اڭگىمەلەيدى.
— قىمىز كۇتكەن قازاق ىدىسىن دا سىيلاپ ۇستاعان. ءار ىدىستىڭ يەسى بولادى. قىمىزدى كەسەمەن جاي كىسىگە ۇسىناتىن. كەلىم-كەتىم كوپشىلىك ىشەدى. مەشكەيلەر مەن ساۋداگەرلەر توستاقپەن سۋسىنداعان. ولارعا جۇتارى مول بولسا بولعانى. ءدامىن الىپ تۇشىنىپ جاتپايدى. زەرەنمەن اسىل دوستار ىشكەن. كورەمىسىڭ، جارىقتىقتىڭ ءوزى دە ارۋدىڭ كوزىندەي ويناپ تۇر-اۋ. سوققان زەرگەرىنە، شاپقان ۇستاسىنا ساي زەرەننىڭ دە ءارقيلىسى بولادى. قولىمداعى ءاقادىل ۇستانىڭ ورىك اعاشتان ويعان التىن كوز زەرەنى. عاشىق جاندارعا قىمىزدى التىن جالاتقان كوزەگە قۇيىپ بەرگەن. قاق كۇمىستەن سوعىلعان كوزەمەن اقىن، سەرى، سىپا، سال ىشكەن. ىلگەرىدە اۋىلعا ءبىر سەرى ءتۇسىپ، قىمىز ىشپەي جاتىپ العاندا، اتام بەيشارا وسى قاق كۇمىس كوزەنى ات شاپتىرىپ ساۋراننان الدىرعان ەدى. باتىر مەن پالۋانعا قىپشا بەل قۇمىرامەن قىمىز ۇسىنادى ەكەن.
«اقتاتەنىڭ اسىل دوسى بولعانىم عوي وندا» دەپ ىشىمنەن لۇپىلدەدىم.
كونەكوز كەيۋانا مەن جاس كەلىنشەك ىدىستاردى جۋىپ، ءسۇرتىپ شىققانشا كوپ سىرلاستى. استان سوڭعى سەرگىتپە سەرى قىمىزدى كەلىنشەك قۇيدى.
قاۋاقتاعى قىمىزعا پىسپەك سالىپ ۇزاق تولعادى. اۋدارىپ اعاش تاباققا قۇيدى. داستارحان جيەگىنە اكەلدى. ءبىر تىزەرلەپ قىرىن وتىردى. جاس كەلىن الگىدە عانا سورپا قۇيعان قالايى ءشومىشتى تاباققا سالا بەرگەن ەدى. اقتاتە توقتاتتى. اعاشتان ويعان سىرلى وجاۋ ۇسىندى. جاس كەلىن وجاۋمەن الدىنداعى اقتى ءتورت مارتە تولعاپ ساپىردى. ساپىرۋ سىيلايتىن كىسىنىڭ سانىنا بايلانىستى. ءار كىسىگە ارناعان ادەمى ءىلتيپاتى. سول قولىنا زەرەندى الدى. وڭ قولىمەن وجاۋ كوتەردى. سۋسىننىڭ سىلدىرىن سەزدىرمەي ىدىستىڭ شەتىن الا قۇيدى، زەرەندى تىم تولتىرعان جوق، ءبىر ەلىدەي ەرنەۋ قالدىردى. وجاۋدى قايىرا تاباق شەتىنە ءىلدى. ەندى زەرەندى وڭ قولىنا الماستىردى. اق بىلەگىن سوزىپ قىمىز ۇسىندى.
كوز الدىمنان بۋىنسىز ءبيشىنىڭ ونەرى وتكەندەي سەزىلدى. نازىك قولدىڭ اسەرلى ءبيىن كوردىم. زەرەندى ۇستاي بەرگەندە بايقاعانىم، اق بىلەك ءدىر ەتە ءتۇستى. سىنشى كوزدەن قىسىلىپ وتىرعانىن ءبىلدىم. بىلەكتىڭ اسا نازىك ءدىر ەتكەنى دە الگى ءبيدىڭ جالعاسى سەكىلدەندى، قيمىلىنا سىر مەن ناز قوسىپ كەتتى.
ۋىلجىعان ءشاربات قىمىزدى تامسانا جۇتتىم. سەرى دەسە سەرى-اق ەكەن. بىردەن باسقا شاۋىپ، جۇيكەنى تالماۋسىراتتى.
توسەكتى تىسقا سالىپ قويىپتى. كوپكە دەيىن كوز ىلە المادىم. ويداعى وزەننىڭ سارىنى بىرەسە الىستاپ، بىرەسە جاقىنداپ، قۇلاققا جۇمساق اۋەن قۇيدى. دەنەم قىزدى. ماڭايعا جالبىز ءاتىرى جايىلدى. تۇنگى سامال بەتىمدى سيپاپ، كورپەنى تۇرتكىلەپ، قوينىما كىرگىسى كەلەدى. قىمتانا تۇسەم. بەينە، بالا كەزگى، قىستى كۇنى قوينىما الىپ جاتاتىن كىشكەنتاي مىسىعىم سەكىلدى. جۇپ-جۇمساق. پىرىلدايدى ما-اۋ؟! بەتىمە سۇيكەنە مە-اۋ؟! زەڭگىر كوكتە قىزىل شوعى جىلتىلداپ سامولەت ۇشىپ بارادى، پىرىلداعان سول ەكەن. سامال ۇيىقتاتىپ تاستاپتى.
«دالاباي قاراعىم!»
ءدال جانىمنان اعامنىڭ قوڭىر داۋسىن ەستىگەندەي بولدىم. «دالاباي قاراعىم!» اتىمدى اتاپ شاقىرادى. الىس ساپارعا اتتانىپ بارادى عوي دەيمىن. سەزەم، سەزەم دە قوشتاسىپ قالعىم كەلەدى. انىق اعامنىڭ داۋسى. كوزىمدى اشسام تاڭ قۇلاقيەكتەنىپ قالىپتى. ورنىمنان قالاي ىرشىپ تۇرعانىمدى بىلمەيمىن. «اعام جالعىز جۇتىم قول قىمىزعا زار بولىپ جاتقاندا مەنىڭ ۇيىقتاعانىم قالاي؟» وكىنىشتەن وزەگىم ورتەندى. ەگىلىپ جىلاعىم كەلدى. اقتاتە اناداي جەردە، جەلى باسىندا، سوڭعى قۇلىندى كەرمەگە تۇقىرتىپ بايلاپ جاتىر ەكەن. قاسىنا جەتىپ باردىم.
— ءتاڭىرىم-اۋ، نە بولدى ساعان؟ جىلان شاقتى ما، الدە قاراقۇرت ءتيدى مە؟ ءوڭىڭ جوق قوي!
ءتۇسىم بۇزىلىپ كەتكەنىن سوندا ءبىلدىم.
— اعام اۋىرىپ جاتقاندا مەنىڭ بۇل ءجۇرىسىم قالاي؟
— ءتىفا-تىفا! ساۋ تۇرساڭ بولعانى. ءقازىر شايدان سوڭ جۇرەمىز. مەن دە ىلديعا ءتۇسىپ اعاڭنىڭ كوڭىلىن سۇراپ قايتامىن. شالدى اقتاڭكەرگە جۇمسادىم.
جانى جوق بايعۇس قالبالاقتاپ قالدى. ۇيگە ەرتىپ كەلدى. كەشەگى ادەمى زەرەنگە قىمىز قۇيىپ بەرىپ ەدى، تاماعىمنان وتپەدى. شاي ىشىلمەدى. جاربيمادان ەستىدىم، اقتاتە تۇندە اۋىق-اۋىق تۇرىپ تورسىقتى اۋدارىپ شىعىپتى. كەشەگى ورنىندا ەمەس، ساكى ۇستىندە، كەرەگەدە ءىلۋلى تۇر ەكەن. قولىنا الدى. باۋىن شەشىپ، قىمىزعا سالقىن اۋا جۇتقىزدى. اۋزىن قايتا بايلادى. سۋ سۇلگىگە وراپ، قورجىنعا سالدى. «ەندى ءبىر كۇن تۇنەگەندە ايتۋلى قىمىز بولاتىن ەدى»، — دەدى. الدەنەگە وكىنىش ءبىلدىردى. — ىلديعا جەتكەنشە اشي جاتار»، — دەپ ەدىم. «قارعام-اي، شايقالىپ اشىعان قىمىز شادىر بولادى، تىنىش جاتىپ اشىعان قىمىز كونبىس كەلەدى»، — دەدى.
سورەنىڭ تومەنگى سۋىرماسىن اشىپ، ىشىنەن ءتورت قىرلى ادەمى قوراپ الدى. قوراپتان الاقاننىڭ اۋماعىنداي جۇمىر كوزە شىقتى. جيدە اعاشىنىڭ كوزىنەن شاپقان شىمقاي قىزىل ىدىس. كۇن ساۋلەسىنە تيسە شوقتاي نۇرلانعالى تۇر. ەرنەۋىندە ەمشەكتەي بۇلتيىپ كىشكەنە كوز قالىپتى، كادىمگى اعاشتىڭ كوزى. كوزدى شاۋىپ تاستاسا كوزەنىڭ قاسيەتى جوعالادى، ۇستانىڭ سەرتى وسى. ۇستانىڭ ۇستاسى عانا وسىلايشا جيدە جىگەرىنەن توزباس، وڭباس ىدىس شابادى. سوڭىندا اڭىزعا پاراپار دۇنيە قالدىرادى.
ەسىمە ەندى ءتۇستى. «اقتاتەنىڭ قولىندا نارتاي اقىن قىمىز ىشكەن كوزە بار دەۋشى ەدى. سونىسى بولار» دەپ ويلادىم. انىقتاپ سۇراۋعا باتىلىم بارمادى. اقتاتە الگى كوزەنى ورامالعا ۇقىپتاپ وراپ، قورجىننىڭ كەلەسى باسىنا سالدى.
كۇن كوتەرىلە قوس اتتىلى ىلديعا جول الدىق.
ات تىزگىنى بارىنشا بوسادى. سىر مىنەز جانۋارلار جەر باۋىرلاي بۇلكەكتەتەدى كەپ. جول بويى اقتاتە قورجىننىڭ تورسىق سالعان باسىن كولەڭكە جاعىنا الىپ وتىردى. ءتۇس الەتىندە ارقاربۇلاققا كەلىپ تۇستىك. اقتاتە قورجىنىن جەرگە قويدى، تورسىقتى سالقىن سۋعا ءبىراۋىق جاتقىزدى. سوسىن بارىپ باۋىن شەشىپ قىمىزعا تازا اۋا جۇتقىزدى. اۋزىن بايلاي باستاعان. ەمىنىپ وتىرعانىمدى كوردى دە: «قارعام-اي، يىسكەپ بايقاشى؟» — دەدى. ءسويتتى دە تورسىق ەرنەۋىن تاناۋىما تاقادى. كوزىمنەن جاس شىعىپ كەتتى، ۋىلجىپ پىسكەن قاۋىننىڭ اشقىلتىم ءيىسى كوكىرەگىمدى اشىپ جىبەردى. ەلتىپ قالعانداي بولدىم. «ەرنەۋىنەن يىسكەگەنگە وسىنداي، ىشىندەگى قىمىزىن ىشسەم تالىپ تۇسەرمىن، ءسىرا»، — دەپ ويلادىم، اقتاتەمە ايتتىم، ول كىسى كوپ باجايلاعان جوق، جالعىز-اق: «شولپان تۋا قىمىزعا قازدىڭ ءبىر ءتۇيىر ءسۇر مايىن جۇتقىزدىم»، — دەدى. تورسىقتى سۋلى سۇلگىگە قايىرا وراپ، قورجىنعا سالدى. اتقا قوندىق.
ورتالىققا كەشقۇرىم قايتقان مالمەن قوسىلا كىردىك. كوشە بويى ازان-قازان، ۋ-شۋ، اۋا كىلكىگەن شاڭ. اقتاڭكەر پىسقىرا باستادى. تۇياعى سىرتىلداعان قوي-ەشكىنىڭ سوڭىندا ءبىر-بىر بالا، ۇيىرلەي ءبولىپ الىپ، تومپىلداتىپ قۋىپ بارادى. ۋاق مال اۋىلعا باۋىرساقتاي شاشىلدى. الدەقايدا جەتىم قوزى ماڭىرايدى. كۇنى بويعى قاپىرىقتان، قاتقىل جۋساننان قاتالاعان بايعۇستار تىپىرلاپ قوراسىنا جەتۋگە اسىق. قۇدىق سۋىنا اڭقاسى اۋادى. الدىمىزدا ەسەگىن قوس بۇيىردەن تەپكىلەپ باقتاشى بارادى ەكەن. سالەمدەسكەنى سول ما، الدە ميى اشىعان با، ءبىزدى كوردى دە كيىز قالپاعىن شەشتى، ىشىنەن تاقياسىن الىپ بەتىن ءسۇرتتى، باسىنان بۋ شىقتى. الدەقايدان جەتىم قوزىنىڭ زارى ەستىلدى. اعامنىڭ ەڭسەسى بيىك ۇلكەن داربازالى ۇيىنە قاراعان مەزەتتە كوز الدىم قاراۋىتىپ جۇرە بەردى. ءۇي الدى قاراقۇرىم كىسىلەر ەكەن. اتتان اۋىپ ءتۇسىپ بارا جاتقانىمدى عانا بىلەمىن.
جەتىم قوزى مەن ەكەم.
اقتاتەم ەڭىرەپ تۇرىپ تورسىق تولى قىمىزدى اعامنىڭ توپىراعىنا توكتى.
جىلدار ءوتتى، جاقسى ىدىس كونەردى. وتىزعا شىقتىم. الدا كوزگە سۋىق، كوڭىلگە جات، تايعاناق جولدى قىرىقتىڭ قىرقاسى جاتتى. قىرىق دەگەنىڭ شارشاعان جۇرەكتىڭ سۇرەڭسىز، دامىلسىز ءدۇرسىلىن تىڭداۋ، تاعى دا جاستىق اۋلىنان قاشىقتاي ءتۇسۋ، تاعى دا شاشتىڭ سيرەۋى، تاعى دا جاقسىلاردىڭ كەمۋى، تاعى دا بويداعى كۇشتىڭ سارقىلا ءتۇسۋى ەدى. تاعى دا اقتاتەنىڭ قىمىزىن اڭساۋ ەدى. قىزىل جيدەدەن شاپقان، ەرنەۋىندە ەمشەكتەي عانا كوزى بار اسىل كوزە؛ كىسىلىكتىڭ، قيماستىقتىڭ كۋاسى سول ءبىر ىدىس بۇل كۇندە جەڭەشەمنىڭ ساندىعىندا ساقتاۋلى دەسەدى.
You Might Also Like
-
ءوز ءومىرىڭىزدىڭ دە، اينالاڭىزداعىلاردىڭ ءومىرىنىڭ دە تۋ-تالاقايىن شىعارماۋ ءۇشىن نە ىستەمەۋ كەرەك.
