قىپشاق سەيىتقۇل
قىپشاق سەيىتقۇل وتىز ءۇيلى توبىرىمەن، جۇرتتىڭ تەگىس اتتانىس بارىمتاسى بار ۋاقىتتا، بۇل وتىز ءۇي كەدەيدى قالايىنشا ەتسەم بايىتىپ، حالىق قاتارىنا قوسامىن دەپ ويعا قالدى. ساۋدا ەتۋگە مال جوق بارىمتامەن مال السام، ءبىر كۇندەردە جاۋ دا بىزدەن قۋىپ الادى، اقىرىندا بۇرىنعىلاردىڭ ايتىپ كەتۋىنشە، جورتۋىل باسى جولدا قالسا كەرەك. سونىڭ ءبارىن دە شامالاپ قاراپ، اقىر ءبىر قيالعا ءتۇسىپ، سەيىتقۇل اۋەلى مەكەن ەتكەندەي ءبىر ورىن ىزدەدى. كوپ جەرلەردى كەزىپ ءجۇرىپ، اقىرىندا تورعاي تەرەسىندەگى قابىرعا دەگەن وزەن-سۋدىڭ بويىنا توقتادى. مىنا جاقتا ۇرگەنىش، قوقاننان، مىنا جاقتا قالماقتان شەتىرەك جانە جامانشىلىق بولسا، قالىڭ قىپشاق دەگەن رۋعا جاقىنىراق ەكەن دەپ، سول جەردى ۇناتىپ قايتقان سوڭ، قىستى وتكىزىپ، جازدىڭ جىلى ۋاقىتىندا كەدەيلەردى جالاڭاش-جالپى كوشىرىپ، قابىرعا بويىنا الىپ كەلدى. سەيىتقۇلدىڭ ءبىر اعاسى بار ەدى، جول ءجۇرىپ، ۇرلىق، بارىمتانى ادەت ەتكەن. ءىنىسىنىڭ قانشا ايتقان اقىلىنا بولماي، ءۇش-تورت ۇيمەن جالعىز-اق سول كوشپەي، ەسكى ورنى تۇركىستان جاعىندا قالدى.
قابىرعانىڭ بويىنا كەلگەن سوڭ سەيىتقۇل قولىنا كەتپەن الىپ، وتىز ءۇيلى كەدەيىنە دە كەتپەن بەرىپ، جەر تەگىستەپ، ەگىن ەگۋگە كىرىستى. تۇركىستان جاعىندا كورگەن ۇلگىسىمەن سۋدان ارىق قازىپ شىعارىپ، ەگىنگە سۋ جىبەردى. ەگىنى پىسكەن سوڭ ورىپ، جيىپ الىپ، ارتىعىن توڭىرەگىندەگى كوشپەلى ەلگە ساتىپ، مال ەتتى. جاڭا مەكەن ەتكەن جەرىنە ورنىققان سوڭ، سەيىتقۇل ەگىندى جىلدان جىلعا كۇشەيتىپ، ارىق باسىنا شىعىر سالىپ، سۋدى شىعىرمەن ايداپ، استىقتىڭ (ول كۇندە بيداي، تارى، ارپا ەگەدى) ارتىعىن توڭىرەكتەگى ەلگە مالعا ايىرباس ەتۋمەن، بۇلاردىڭ مالدارى كوبەيىپ، باي بولدى. مۇنى كورىپ، ءاربىر كوشپەلى ەلدەگى جارلى-جاقىبايلار دا كەلىپ، سەيىتقۇلعا قوسىلىپ، بەس-التى جىلدا سەيىتقۇل ەلى دەگەن ءتورت ءجۇز ۇيگە تاياندى دەيدى.
سەيىتقۇلدىڭ ءوزى دە، جيىلعان حالقى دا مالدارى كوبەيىپ، باي بولدى. ەل جيىلىپ، سەيىتقۇل جۇرت اعاسى بولدى. ەندى سول جۇرتىنىڭ ادال بەينەت، تابان ەت، ماڭداي تەرىمەن تاپقان داۋلەتىن اڭدىعان جاۋدان، ۇرىدان، دالاداعى بورىدەن ساقتاۋدىڭ قامىن ويلاپ، ۋايىمعا قالدى. سولاردان ساقتانۋ ءۇشىن، سەيىتقۇل جۇرتىن جيىپ كەڭەسىپ، سۋدىڭ ءبىر قولايلى جەرىنە شىمنان بيىك قورعان سالدىردى، مالدارىنا رەتتەپ باقتاشى، قارۋ-جاراقتى قاراۋىلشىڭداۋىل جۇرگىزدى. بۇلاردىڭ بىلايشا ءبىر اۋىزعا قاراپ بەكىنگەن حالىق ەكەنىن بايقاعان سوڭ، مالعا قىزىققان سىرتتاعى كوشپەلى حالىقتار باتىپ كەلە المادى. بۇل جاعىنان كوڭىلى تىنىش بولعان سوڭ، سەيىتقۇل ەندى بۇقارا، قوقانعا مال ايداتىپ، ول كەنتتەردەن10 قازاق قولدى ءارتۇرلى تاۋار الدىرىپ، جىلدا ەگىن پىسكەن ۋاقىتتا ماناتا قورعاندا جارمەڭكە رەۋىشتى بازار بولدى. كوشپەلى حالىق بەلگىلى ۋاقىتتا مالىن، ءجۇن -جاباعىسىن، تەرى - تەرسەگىن كەلتىرىپ،ەگىنشىلەر ولارعا استىعىن، تاۋارىن ايىرباس ەتىپ، وسى قالىپشا ءبىر جاعى ەگىن، ءبىر جاعى ساۋدامەن سەيىتقۇلدىڭ جۇرتى جۇرتتان اسقان باي بولىپتى.
ماناتا سەيىتقۇلدىڭ اعاسى اتتانىس-تۇسىسپەن جۇرتتىڭ مالىن ۇرلاپ باي بولامىن دەپ جۇرگەندە، قوڭىرات جاعىندا قولعا ءتۇسىپ، كىم ەكەنى دە بەلگىسىز، بىرەۋ ءولتىرىپ كەتىپتى. قالعان مال-جانىن ۇرىنىڭ مالى دەپ تۇركىستان اكىمدەرى تالاپ الىپ، جاماعاتتارىن سەيىتقۇل كوپ سەيىتقۇل قۇرمەتتى تىلەۋ سەيدالين سۇلتاننىڭ ايتۋى بويىنشا، 1830 جىلداردا ءوتىپتى-مىس. سول دانىشپان كىسىنىڭ اقىلىمەن ەگىندى ادەت ەتكەن حالىق قابىرعا سۋىنىڭ بويىندا ءالى كوپ. جارلى بولىپ، بوتەن كاسىبى جوق كىسىلەر تورعاي جاعىندا دەرەۋ ەگىنشىگە اينالادى، ەرىنبەي ازاپتانسا، بىرنەشە جىلدا تۇزەلىپ، حالىق قاتارىنا قوسىلادى.
You Might Also Like
-
ءبىر ءۇيشى جۇمىسىمەن كوپ مال تاۋىپ تۇرسا دا، سونشا ازبەن قاناعات ەتىپ، از جۇمساپ تۇرادى ەكەن. ءبىر كۇنى كورشىسى سۇرادى:
