قىسقا اڭگىمەلەر جيناعى
قىسقا اڭگىمەلەر جيناعى
ءماتىندى وقىپ، تومەندەگى تاپسىرمالاردى ورىنداڭىز
دوستىق – ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە ادال، قالتقىسىز سەنىپ، ءبىر مۇددەلى، ورتاق كوزقاراستا بولاتىن قاسيەتى. دوستىق ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك پەن قامقورلىقتىڭ، رۋحاني جاقىندىقتىڭ بەلگىسى. ناعىز دوستىق كىسىگە شابىت بەرىپ، ومىردە كەزدەسەتىن ءتۇرلى ساتسىزدىكتەرگە مويىماۋعا، باسقا تۇسكەن قايعى مەن قيىنشىلىقتى بىرگە كوتەرۋگە جاردەمدەسەدى. دوس - جارانداردىڭ مىنەزدەرى ءار ءتۇرلى بولىپ كەلۋى مۇمكىن. مىسالى، بىرەۋىندە قىزبالىق نە شاباندىق، ەكىنشىسىندە تۇيىقتىق نە جىگەرسىزدىك بايقالسا دا، بۇلار دوستىققا كەدەرگى بولا المايدى، قايتا ناعىز دوستىق وسىنداي كەمشىلىكتەردەن ارىلۋعا كومەكتەسەدى. ساتقىندىق، ەكى جۇزدىلىك، وتىرىكشىلىك، وزىمشىلدىك دوستىقپەن سىيىسپايدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ادەپ جۇيەسىندە دوستىققا ۇلكەن كوڭىل بولىنەدى. حالىق اراسىندا دوستىق تۋرالى ماقال - ماتەلدەر جەتكىلىكتى: “دوس جىلاتىپ، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى”، “دوسى جاقسىنىڭ، ءوزى دە جاقسى”، “دۇنيەدە ادامنىڭ جالعىز قالعانى — ولگەنى، قايعىنىڭ ءبارى سونىڭ باسىندا”. دوستىققا قاراما - قارسى ۇعىم — قاستىق پەن كۇنشىلدىك. مۇنداي سەزىمگە ەرىك الدىرعاندار باسقانىڭ قۋانىش - قىزىعىن، ىرىس - باعىن كوتەرە المايدى، دوس دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن بىلمەيدى. دۇرىس دوس تاڭداي ءبىلۋ — ومىرلىك ماقساتتاردىڭ ءبىرى؛ ساياساتتانۋداعى دوستىق ۇعىمى مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني مۇددە تۇرعىسىنان ىنتىماقتاستىق ورناتۋ شارالارىن بەينەلەۋ ءۇشىن قولدانىلىپ ءجۇر. ءقازىر بىزگە دوستىق بۇرىنعىدان بەتەر قاجەت. دوستىق – بۇل ومىردەگى ەشنارسەمەن باعالانبايتىن قۇندىلىق. دوس تابۋ وڭاي، ال ونى ساقتاۋ ودان دا قيىن. دوستىق قاتىناسقا نازىكتىكپەن قاراپ، بەرىك ساقتاۋ كەرەك. ويتكەنى ول دا باپتاۋدى قاجەت ەتەتىن نازىك وسىمدىك سياقتى. بىزدەر دوستىقتى ساقتاۋ ءۇشىن جان - تانىمىزبەن ەڭبەكتەنبەۋىمىز كەرەك. قايتارىمىن قاجەت ەتپەي، بەرۋدىڭ جولدارىن ۇيرەنۋ كەرەك. سەنىم مەن جارقىن كوڭىل – دوستىقتى بەرىك ەتەتىن تىرەك سانالادى. ءوزى شىنايى دوس بولا بىلگەن ادامنىڭ دوستارى دا كوپ بولادى جانە جەر بەتىندە ءوزىن جالعىز سەزىنبەيدى.
1. ناعىز دوستىق نە بەرەدى؟
ا) سەنىم بەرەدى
ۆ) شابىت بەرەدى
س) قۇندىلىق بەرەدى
د) شىنايىلىق بەرەدى
ە) ادالدىق
2. دوستىققا نە كەدەرگى بولا المايدى؟
ا) ساتقىندىق
ۆ) ادالدىق
س) سىيلاستىق
د) شىنايىلىق
ە) مىنەز
3. ومىرلىك ماقساتتاردىڭ ءبىرى
ا) دوس تاڭداي ءبىلۋ
ۆ) دوستىقتى تاڭداي ءبىلۋ
س) ەڭبەك ءتۇرىن تاڭداي ءبىلۋ
د) ارمانعا قول جەتكىزۋ
ە) باقىتتى بولۋ
4. ساياساتتانۋداعى دوستىق ۇعىمى مەملەكەتتەر اراسىندا نە ءۇشىن قاجەت؟
ا) سەنىمدى ارتتىرۋ ءۇشىن
ۆ) قارىم - قاتىناس ءۇشىن
س) ساياسي تۇراقتىلىق ءۇشىن
د) ىنتىماقتاستىق ورناتۋ ءۇشىن
ە) دوس بولۋ ءۇشىن
5. دوستىقتى بەرىك ەتەتىن نە؟
ا) سەنىم مەن جارقىن كوڭىل
ۆ) تاتۋلىق
س) ساياسي تۇراقتىلىق
د) ىنتىماقتاستىق
ە) شىدامدىلىق
ءماتىندى وقىپ، تومەندەگى تاپسىرمالاردى ورىنداڭىز
اجال اۋزىنداعى ماحاببات
ءبىر جۇپ عاشىقتار بولىپتى. جىگىت ءالسىز، جاسقانشاقتاۋ بولسا كەرەك. قاشان دا قيىندىققا جولىقسا الدىمەن قالىڭدىعىن سىناپ كورۋگە ماجبۇرلەيتىن بولسا كەرەك. ال بويجەتكەن وسى ءۇشىن نازالاناتىن.
كۇندەردىڭ كۇنىندە تەڭىزگە ساياحاتتاي شىققان قوس عاشىقتىڭ قايىعى داۋىلعا جولىعىپ، اۋدارىلىپتى. ازەر دەگەندە قايىقتىڭ سىنىق اعاشىن ۇستاپ امان قالعان ولار امالسىز الدەقايدان كەلەر كومەكتى كۇتۋمەن بولىپتى. باتىل، قايسار بويجەتكەن جىگىتىن سىناپ كورمەككە «سەن قورقاسىڭ با؟» دەپ سۇرايدى. كوزىندە ۇرەي تۇنعان جىگىت جالما - جان قالتاسىنا ۇنەمى سالىپ جۇرەتىن پىشاعىن الىپ «ەگەر الدەقايدان قاتەر تونەر بولسا، الدىمەن سەنى قورعايمىن» دەپتى سەنىممەن. ءدال وسىنداي قاتەرلى ساتتە مىناداي باتىل شەشىمگە ريزا بولعان بويجەتكەن ىشتەي ريزا بولىپتى.
كوپ وتپەي ۇلكەن جۇك كەمەسى بۇلاردى بايقاپ قۇتقارۋعا كەلە جاتادى. قۋانىشى قوينىنا سىيماعان قوس عاشىق ءدال سول ساتتە وزدەرىنە تاياپ كەلە جاتقان جىرتقىش اكۋلانى دا كورەدى. قورقىنىشتان قالقىما اعاشتان ۇستاپ قالعان كۇيى مەلشيىپ قالعان جىگىتكە بويجەتكەن «تەز، انا كەمەگە بار كۇشىمىزبەن مالتىيىق. مۇمكىن امان قالارمىز، تەزدەت!» دەپ ايقاي سالىپتى. ءبىراق، جىگىت قىزدى بار پارمەنىمەن يتەرىپ جىبەرىپ، ءوزى بولەك ءجۇزىپ كەتىپتى. بۇعان اڭىرىپ قالعان قىز سول ساتتە قاتتى كۇيزەلەدى. ءتونىپ كەلە جاتقان اجالعا امالىنىڭ جوقتىعىن ءبىلىپ ىشتەي قايعىرادى. باقىتىنا وراي الگى جىرتقىش ونىڭ قاسىنان كەلسە دە، وعان بۇرىلماستان جىگىت مالتىپ كەتكەن جاققا قاراي وتە شىعىپتى. بەيشارا جىگىت ءاپ - ساتتە اكۋلانىڭ ازۋىنا ىلىنەدى. جان - تالاسىپ جاتقان ساتىندە بار داۋىسىمەن «مەن سەنى سۇيەمىن!» دەپ ايقايلاپتى.
امان قالعان بويجەتكەن ەسىن جيعاندا كەمەشىلەردىڭ «قورقاق» جىگىتىنە ازا ءبىلدىرىپ جاتقانىن كورەدى. كەمە كاپيتانى قىزدىڭ جانىنا كەلىپ، ونى جۇباتا «بيكەش، وسى ومىرىمدە كورگەن ەڭ ەرجۇرەك ازامات ءسىزدىڭ جىگىتىڭىز! ونىڭ ءولىمى ءۇشىن قايعىرامىز، سابىر ەتىڭىز!» دەيدى. «جوق! ول بارىپ تۇرعان قويانجۇرەك! مەن ەشتەڭەگە قايعىرمايمىن» دەيدى قىز جاسىن ءسۇرتىپ. كەمە باستىعى بويجەتكەننىڭ بۇل قىلىعىنا تۇسىنبەي «قالايشا ونى كىنالاپ تۇرسىز. مەن ءبارىن دە باقىلاپ تۇردىم. مەن ونىڭ ءسىزدى كەمە جاققا قاراي يتەرىپ جىبەرگەن سوڭ ءوز بىلەگىن تىلگەنىن كوردىم. ال اكۋلانىڭ قانعا دەگەن سەزىمتالدىعى وتە كۇشتى. ەگەر ول بۇلاي ىستەمەگەندە ءسىزدىڭ امان قالۋىڭىز مۇمكىن ەمەس ەدى» دەيدى سابىرلىقپەن.
مەيلى قانشاما ءالجۋاز، قورقاق بولسا دا شىنايى سۇيىسپەنشىلىككە تولى جۇرەك ءومىردىڭ ەڭ ءبىر قاتەرلى ساتتەرىندە ءوز ماحابباتى ءۇشىن قۇرباندىق بەرۋدەن باس تارتپايدى.
6. قىز نەگە نازالانادى؟
ا) عاشىعىنا كوڭىلى تولماي
ۆ) جىگىتى رەنجىتە بەرەدى
س) تەڭىزگە شىققانىنا
د) قيىندىقتا سىنالعانىنا
ە) داۋىلعا
7. ولار قالاي امان قالدى؟
ا) قايىقتىڭ سىنىق اعاشىن ۇستاپ
ۆ) كەمەدەگىلەر كومەكتەستى
س) مالتىپ امان قالادى
د) تاستى ۇستاپ امان قالادى
ە) اكۋلا كومەكتەسەدى
8. قىز جىگىتىن قالاي سىنايدى؟
ا) «مەنى قۇتقار» دەيدى
ۆ) «قالاي قۇتىلامىز» دەيدى
س) «سەن قورقاسىڭ با؟» دەيدى
د) «تەز كەمەگە جەتەيىك» دەيدى
ە) «مەن سەنى سۇيمەيمىن» دەيدى
9. قىزدى جىگىت قالاي قۇتقاردى؟
ا) كەمەگە جەتكىزدى
ۆ) يتەرىپ جىبەردى
س) قۇتقارعان جوق
د) بىلەگىن ءتىلىپ جىبەردى
ە) اكۋلانى ءولتىردى
10. جىگىت نەگە قۇربان بولدى؟
ا) جۇرەگى سۇيىسپەنشىلىككە تولى بولدى
ۆ) قورقىپ قاشتى
س) ءالجۋاس بولدى
د) ەرلىك كورسەتتى
ە) ماحابباتىن دالەلدەگىسى كەلدى
ءماتىندى وقىپ، تومەندەگى تاپسىرمالاردى ورىنداڭىز
سوزدەن توسىلۋ
ناۋشاباي دەيتىن كىسى جول ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، ابايدىڭ ۇيىنە ءتۇسىپتى. جايعاسىپ وتىرعان سوڭ ول:
- ابايجان، وزىڭە اسىل ءسوز، العىر وي تاۋىپ ايتقان كىسى بولدى ما؟ - دەپ سۇراپتى. اباي ءسال ويلانىپ وتىرىپتى دا:
- مەنىڭ ءابدىراحمان دەگەن بالام بار ەدى. ونى توعىز جاسىندا سەمەيدەگى ورىس مەكتەبىنە وقۋعا بەردىم. ونى بىتىرگەن سوڭ، پەتەربۋرعا جىبەردىم. قىس وقىپ، جاز دەمالىسقا ۇيگە كەلدى. سۇراستىرىپ بايقاسام، وقۋى جاقسى كورىنەدى. بالامنىڭ الىمدىلىعىن سىناپ بىلەيىن دەپ ويلادىم دا، ءبىر كۇنى جاي اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ:
- قالقام ءابىش، وسى الەمدەگى جاراتىلىستا اق زات اسىل ما، قارا زات اسىل ما؟ - دەپ سۇراعان ەدىم. ول ىركىلمەستەن:
- اق زات اسىل عوي، - دەدى.
- نەگە، قارا زات اسىل ەمەس پە؟ – دەدىم مەن. ءابىش بەتىمە قاراپ كۇلدى دە:
- قارانى قالاي اسىل دەيسىز؟ - دەدى. مەن:
- بىرىنشىدەن، ادام بالاسى بارلىق دۇنيەدەگى جاراتىلىستى كوزبەن كەرەدى ەمەس پە، - دەدىم،- ءبىراق كوزدىڭ اعى كورمەيدى، ورتاسىنداعى كىشكەنە قاراشىعى عانا كورەدى. قارانىڭ اسىلدىعىنا وسى دالەل. ەكىنشىدەن، قاعاز اق، ودان ادام وقىپ ءبىلىم الا المايدى، ۇستىنە جازعان قارا سيادان ونەر - ءبىلىم الادى. ۇشىنشىدەن، جاس شاقتا ادامنىڭ ساقال - شاشى قارا بولادى. وسىعان بايلانىستى جاس كۇندە ادامدا اقىل، ءبىلىم، قايرات كوپ بولادى. قارتايعاندا شاش - ساقال اعارادى. ال، ادامدا اقىل، ءبىلىم، قايرات تا ازايادى. سوندىقتان اقتان قارانى اسىل ما دەپ ويلايمىن، - دەدىم.
سوندا
ءابىش:
- ونىڭ ءبارىن قالاي ءبىلدىڭىز؟ - دەدى. - اقىلمەن ءبىلدىم، - دەدىم مەن.
- ولاي بولسا، اقىل ميدا بولماي ما، ال مي اق زات ەمەس پە! ەكىنشىدەن، اقىل - نۇر، جارىق زات. و دا اققا ۇقساماي ما؟- دەدى.
مەن بالامنىڭ تاۋىپ ايتقان سوزىنە ريزا بولىپ، ماڭدايىنان يىسكەدىم.
قىسقا اڭگىمەلەر جيناعى جۇكتەۋ
You Might Also Like
