InfoHub Logo

قىز جىبەك جىرى مازمۇنى

"قىز جىبەك" جىرى ەكى بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى بولىمىندە تولەگەننىڭ جىبەككە ۇيلەنۋى اڭگىمەلەنسە، ەكىنشى بولىمدە جىبەكتىڭ سانسىزبايمەن قوسىلعانى باياندالادى. ەكى ءبولىم - ەكى وقيعانى جىرلايدى، ءبىراق سيۋجەت بىرەۋ: جىگىتتىڭ ۇيلەنۋى.

"قىز جىبەك" ەپوسىن ماحاببات گيمنى دەۋدىڭ ابدەن ءجونى بار. ونىڭ ناعىز كوركەم تۋىندىعا اينالۋ پروسەسى ءجۇرىپ جاتقان كەزدە، ياعني حVءى - حVءىىى عاسىرلارداعى قازاق قوعامىندا جەكە باستىڭ، سەزىمنىڭ بوستاندىعى، ماحاببات ەركىندىگى تۋرالى ماسەلە مۇنداي دەڭگەيدە اشىق ايتىلا بەرمەگەن، ەسكى رۋلىق زاماننىڭ نەكە مەن وتباسىنا قاتىستى ەجەقابىل، قالىڭمال، كوپ ايەل الۋ، امەڭگەرلىك سياقتى سالتتارى ۇستەم بولعان. سولاي بولا تۇرسا دا، "قىز جىبەك" جىرىنىڭ شىعۋى سول ءداۋىردىڭ وزىندە - اق حالىقتىڭ يدەال تۋرالى ەستەتيكالىق پايىم - تۇسىنىگىندە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە وزگەرىس بولعانىن ايعاقتايدى. تولەگەننىڭ دە، جىبەكتىڭ دە وزىنە لايىق جار ىزدەۋى، سۇيىسپەنشىلىكپەن ۇيلەنۋدى كوزدەۋى - سول كەزەڭدەگى جاستاردىڭ ويىندا، كوكىرەگىندە جۇرگەن ارمانىن، مۇڭىن، تىلەگىن اڭعارتادى. جىردىڭ ەل اراسىندا كەڭ تاراعانىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا بولسا كەرەك.

تولەگەن - قازاق ەپوسى، ءتىپتى بۇكىل قازاق فولكلورى ءۇشىن جاڭا كەيىپكەر. ول قوزى كورپەشتەن دە وزگەشە. قوزىنىڭ بەينەسىندە باتىرلىق قاسيەت كوپ. ال تولەگەن - ناعىز ليريكالىق كەيىپكەر. ول باي بولۋدى، باتىر بولۋدى كوكسەمەيدى. ونىڭ ارمانى - وزىنە لايىقتى سۇلۋدى ءسۇيۋ، سونى وزىنە ومىرلىك جار ەتۋ. جىرشى دا وسىنى ايتادى: "باتىرلىق، بايلىق كىمدە جوق، عاشىقتىق ءجونى ءبىر باسقا". دەمەك، سول كەزدىڭ قوعامىندا وسىنداي وي - پىكىر بولعان، ياعني ەل ىشىندە ماحابباتتى - وتە تازا، بارىنەن ەرەكشە، بيىك سەزىم، ونى كەز كەلگەن ادام بىلە بەرمەيدى دەگەن ۇعىم قالىپتاسقان. ناق وسىنداي ەرەكشە سەزىم تولەگەندى اكەسىنىڭ باتا بەرمەگەنىنە قاراماستان الىس جولعا جالعىز اتتاندىرادى. تولەگەن ءۇشىن ءومىردىڭ ءمانى دە، ءسانى دە - ماحاببات، ماحاببات ءۇشىن كۇرەسىپ، ءومىر ءسۇرۋ، سۇيگەنىڭە ۇيلەنۋ. سوندىقتان دا بولۋ كەرەك، ونىڭ مىنەزى دە، ىستەرى دە ادەتكى ەپوستاعىداي ەمەس. ول اڭ دا اۋلامايدى، مال دا باقپايدى، جاستايىنان ەرلىك مىنەز دە تانىتپايدى، باتىرلىق ونەردى دە ۇيرەنبەيدى. "پەرىشتە سيپاتتى ۇل" بوپ تۋۋىنىڭ ءوزى - ونىڭ ەرەكشە سۇلۋ بولاتىنىن بىلدىرەدى. دەمەك، ول باتىر بولمايدى: تولەگەن كادىمگى باتىرلارشا "ساعات سايىن" وسپەيدى، بوزبالا كەزىندە ەشبىر ەرلىك ءىس - ارەكەت جاسامايدى. ەسەسىنە ون ەكى جاسىندا وزىنە پارا - پار سۇلۋ قىز ىزدەي باستايدى. ون التى جاسقا تولعاندا ات تۇياعى جەتەتىن جەردى تۇگەل شارلاپ شىعادى. قىز جىبەك تۋرالى ەستي سالا ول ەش ويلانباستان جولعا شىعادى.

ەگەر قوزى كورپەش قالىڭدىعىنىڭ اۋىلىنا جالعىز اتتانىپ، كوپ قيىندىق كورىپ، ۇزاق ءجۇرىپ جەتسە، تولەگەن قاسىنا بىرنەشە نوكەر ەرتىپ، "جىلقىدان ەكى ءجۇز ەلۋ جورعا الىپ، بىرنەشە كۇن جول ءجۇرىپ، شەكتى دەگەن ەلگە كەلىپ، شاتىردى تىگىپ، جورعالارىن جايىپ سالىپ، جۇرتقا جار سالادى". بايقايتىنىمىز - تولەگەن الىس ەلگە شارشاماي - تالماي، ەش قينالماي، از - اق كۇندە جەتەدى. ونىڭ قىزدى تاڭداۋى دا وزگەشە. قىزىن كورسەتكەن ءاربىر ادامعا ءبىر جورعادان بەرەدى. ءتىپتى، تولەگەننىڭ ءوزى جىبەككە قۇدا تۇسەدى. بۇل دا - ونىڭ ەرەكشەلىگى. ونىڭ قۇدا ءتۇسۋ ءادىسى دە ايرىقشا. الدىمەن جۇرتقا جورعا تاراتىپ، شەكتى ەلىنە "مىرزالىقپەن" تانىلادى دا، قارشىعا ارقىلى جىبەكتى كورۋگە مۇمكىندىك الادى. بۇل جەردە تولەگەن تاعى ءبىر مىنەز كورسەتەدى. ول قارشىعانىڭ سوزىنە سەنىپ قانا جىبەككە ىڭكار بولمايدى، ماقتاۋلى قىزدى ءوز كوزىمەن كورگىسى كەلەدى. ياعني، تولەگەن قىزعا سىرتتاي عاشىق بولعىسى كەلمەيدى، قىزدى ءوزى سىناپ، ءوزى تىلدەسىپ قانا باعالاماق. مىنە، جاستايىنان وزىنە تەڭ قىزدى ىزدەگەن تولەگەن مۇندا دا سول ادەتىنەن تايمايدى.

كوركەم شىعارما بولعاندىقتان جىردا تولەگەن مەن جىبەكتىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى بىردەن اشىلمايدى. جىبەككە دەگەن تولەگەننىڭ ىنتىقتىعى ساتى­لانىپ كورسەتىلەدى. ەڭ العاش جىبەك تۋرالى ول ءوز ەلىندە جۇرگەندە ەستىپ، سۇلۋدى ىزدەپ شىعادى. سودان سوڭ جىبەك جايىندا قارشىعادان قانىعىپ، ونى كورۋگە اسىعادى. ءسويتىپ، قارشىعاعا ىلەسىپ، كوشتىڭ سوڭىنا تۇسەدى. كوش ۇلكەن، اياعىنان باسىنا دەيىن بارۋعا تۋرا كەلەدى. جول بويى بىرىنەن ءبىرى ادەمى ون ءۇش قىزدى كورەدى. ءارقايسىسىن جىبەك ەكەن دەپ جاقىنداعاندا، قارشىعا "جىبەك ەمەس" دەيدى.

قازاقتىڭ كلاسسيكالىق تۇردەگى "قىز جىبەك" جىرى - ەجەلگى رۋلىق زاماندا پايدا بولعان "جىگىتتىڭ ۇيلەنۋى" تۋرالى تۇپكى سيۋجەتتىڭ نەگىزىندە ورتا عاسىرلاردا ۇلكەن ەپوس بولىپ قالىپتاسقان ءتۇرى. بۇل سيۋجەت، اسىرەسە، قازاق حاندىعى تۇسىندا كوركەم فولكلوردىڭ تاماشا ۇلگىسىنە اينالعان. تالانتتى اقىندار مەن جىرشىلار "قىز جىبەك" جىرىن تاماشا روماندىق ەپوس ەتىپ جىرلاعان، سونىڭ ارقاسىندا ول ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتىپ وتىر. جەتىپ قانا قويعان جوق، قازىرگى مادەنيەتىمىزدىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. "قىز جىبەك" جىرى پروفەسسيونالدى وپەراعا، كوركەم فيلمگە نەگىز بولدى. 1971 جىلى عابيت مۇسىرەپوۆ سەناريي بويىنشا سۇلتان قوجىقوۆ «قىز جىبەك» ءفيلمىن ءتۇسىردى. تولەگەن مەن جىبەك رولدەرىنە قۇمان تاستانبەكوۆ جانە مەرۋەرت وتەكەشيەۆا تاڭدالدى.