InfoHub Logo

قوجاسانىر – قازاق، قىرعىز، وزبەك اۋىز ادەبيەتىندە ورتاق كەيىپكەر. ول “اۋىلى ارالاس، قويى كورالاس ”، قىز الىسىپ، قىز بەرىسىپ قۇدا – جەكجات بولىپ كەتكەن كورشى ەلدەردىڭ ەجەلگى مادەني بايلانىسىنىڭ كۋاسى. اڭگىمەلەر ساراندىق پەن ساقيلىقتى، جالقاۋلىق پەن قيقارلىقتى وتكىر ساتيرا مەن اجۋالاپ سىناۋ ارقىلى ادامدى جامان ادەت، جات مىنەزدەردەن اۋلاق بولۋعا باۋلۋدى ماقسات تۇتكىزدى. قوجاناسىر اڭگىمەلەرىندە (اڭىزدا) وعاش قىلىعى، اڭعال مىنەزى ءاجۋا – كۇلكى تۋعىزىپ وتىرعانىمەن، نەگىزى تۇيىنىندە ۇلكەن تاربيە – ءتالىم تولقىنى انىقتاي قالادى، وقۋشى وقىپ كۇلە وتىرىپ شىندىقتى تۇسىنەدى.

جالپى، ورتا ازياداعى تۇركى حالىقتارىندا قوجاناسىر تۇرپاتتاس ازىلدەي وتىرىپ تاپقىر ءسوز ايتاتىن، وتكىر تىلىمەنەن ەل بيلەۋشىلەردى قاعىتىپ تاستايتىن تۇلعالار كوپ ءومىر سۇرگەن. قازاق حالقىنىڭ دا ءاربىر اۋىلىنىڭ ءوزىنىڭ قوجاناسىرى بولعان. مىسالى، ءبىزدىڭ فولكلورىمىزدىڭ ەڭ كورنەكتى كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى الدار كوسەنىڭ باسىنان كەشكەن حيكايالارىنىڭ قوجاناسىردىڭ ءازىل اڭگىمەلەرىمەن بەلگىلى ءبىر ۇقساستىعى بار ەكەنى بەلگىلى. ياعني، قوجاناسىر تۋرالى ءاڭىز-اپسانالار ەل ىشىندە كوپتەپ ايتىلا باستاعاننان كەيىن، قوجاناسىردىڭ ازىلدەرىنە قيسىنى كەلىڭكىرەيتىن حيكايالاردىڭ ءبارىن ونىڭ اتىنا تەلۋ ءۇردىسى پايدا بولعان ءتارىزدى. بىرتە-بىرتە، قوجاناسىردىڭ كەيپى ترانسفورماسياعا ۇشىراپ، ەل اۋزىندا ايتىلاتىن ادامگەرشىلىككە جات حيكايالاردىڭ كوبى ونىڭ اتىنا تاڭىلا باستادى.

تەگىندە، قوجاناسىر كوزى تىرىسىندە-اق، «اۋليە» اتانعان، ەل بيلەۋشىلەرى مەن قارنى جۋان باي-ماناپتىڭ ەرسى قىلىقتارىن وتكىر ازىلدەرىمەن سىناپ، قاشاندا حالىقتىڭ جاناشىرى ءھام ادىلەتتىڭ جارشىسى بولا بىلگەن. وسى تۇرعىدا، قوجاناسىردىڭ بيىك ورەسىن تومەندەتكەن بىلىمسىزدىك پەن ناداندىق ەدى دەپ ايتۋىمىزعا تولىق نەگىز بار. ايتپەسە، ول ءوزى ءومىر سۇرگەن كەزەڭدەگى دۇمشە  عالىمداردىڭ ناداندىعىن بەتىنە باسىپ، جانى شىر-پىر ەتىپ ءجۇرىپ شىنايى عىلىمدى قورعاپ باققان.

قوجاناسىر تۇركى حالىقتارى ساتيراسىنىڭ ساردارى. بۇگىنگى ادەبيەتىمىزدەگى يرونيا، ساركازم، ياعني، شىمشىپ، شاعىپ سويلەۋ، اششى مىسقىل، ورىندى كەلەمەجدەۋ مەن كەكەتۋ، تاۋىپ ايتىپ ۇيالتۋ مەن مۇقاتۋ، شىندىقتى ازىلمەن شىمبايىنا باتىرىپ جەتكىزۋ، قيسىنىن كەلتىرىپ سوزبەن قاعىتۋ، ءسوز جارىستا ۇتقىر ءازىل ايتۋ سەكىلدى جانرلاردىڭ نەگىزىن سالعان قوجاناسىر بابامىز. ءبىراق، ونىڭ ماقتامەن باۋىزداۋ ارقىلى سويىپ سالىپ، اقيقاتتى پاش ەتەتىن ادەمى ءتاسىلىنىڭ ەل ىشىندە كەمىپ بارا جاتقانى وزەكتى ورتەيدى. بۇگىندە قوجاناسىردىڭ وسى ءبىر ەرەكشە قاسيەتىن جاستارعا دارىپتەۋ ماقساتىندا تەاتر سالاسىندا ءبىراز ەڭبەكتەر اتقارىلىپ جاتىر. سولاردىڭ ءبىرى، م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا ۇيىمداستىرىلعان «قوجاناسىر ءتىرى ەكەن» كورسەتىلىمى. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «تاريح جانە گەوگرافيا» ماماندىعىنىڭ 1 كۋرس ماگيسترانتتارى توپ جەتەكشىسى قوزعامبايەۆا گۇلنار بەستىباقىزىمەن بىرگە وسى اتالمىش سپەكتاكلگە بارىپ قايتتى. قويىلىم وقيعالارى كۇلكى تۋدىرا وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ، جالپى تۇركى الەمىنىڭ بۇگىنگى احۋالىن زەردەلەي بىلۋگە، بولاشاعى تۋرالى ويلانۋعا شاقىرادى. «قوجاناسىر ءتىرى ەكەن» سپەكتاكلىنىڭ ارقاۋى بۇگىنگى كۇن. وندا شىعىس جانە ونىڭ ىشىندە تۇركى حالىقتارىنا ورتاق فولكلورلىق كەيىپكەر قوجاناسىردىڭ، تازا قازاق فولكلور كەيىپكەرلەرى الدار كوسە مەن تازشانىڭ كوزىمەن كورىنەتىن بۇگىنگى كۇن جانە ونىڭ ادامگەرشىلىك بەت-بەينەسى كورسەتىلەدى. سپەكتاكلدە بۇكىل تۇركى الەمىنە ورتاق قوجاناسىردى ءار ۇلتتىڭ وكىلدەرى وزدەرىن الىپ، سەنساسيا جاساپ، پايدا تابۋدى كوزدەگەن كوممەرسانتتار تۋرالى وي قوزعالادى. جالپى، سپەكتاكل تۇركى الەمىنىڭ بۇگىنگى احۋالىن زەردەلەيدى، حالىقتىڭ ءومىر شىندىعىن اشادى، بولاشاعىنا الاڭدايدى.

تۇركى ءدۇ­نيەسىنىڭ ورتاق تۇلعاسى قو­جاناسىر جايلى «قوجاناسىر ءتىرى ەكەن...» مۋزىكالىق كومەديا­سى جالپى كورەرمەننىڭ  كو­ڭىلىنەن شىقتى. كۇلىپ وتىرىپ، قوعامنىڭ كۇنگەي تۇسىن كورگەندەي بولدى. ويلى كورەرمەنگە ۇلكەن ولجا بولدى دەپ ويلايمىز.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ

ت.ع.ك.، پروفەسسور  قوزعامبايەۆا گ.ب.

تاريح فاكۋلتەتىنىڭ 1 كۋرس ماگيسترانتى جانىبەكوۆا ءا.ءا.

---