زايىرلى مەملەكەتتەگى ءدىن مەن ءداستۇر
زايىرلى مەملەكەتتەگى ءدىن ماسەلەسى كەز-كەلگەن دەموكراتيالىق كوپكونفەسسيالى قوعامدا وزەكتى بولىپ تابىلادى، مۇندا رۋحانياتقا، اسىرەسە جاستار اراسىندا قىزىعۋشىلىق ارتادى. بۇل جەردە مەملەكەتتىڭ ءدىن ىستەرىنە، ءبىر جاعىنان ادامنىڭ جەكە رۋحاني الەمىنە ارالاسپاۋىنىڭ جانە مەملەكەتتىڭ قوعامدىق قاۋىپسىزدىك پەن ءوز مەملەكەتتىلىگىن ەكسترەميستىك يدەيالارعا ۇلاساتىن دەسترۋكتيۆتى دەسترۋكتيۆتى ءدىني يدەيالاردان قورعاۋىنىڭ ەڭ وتكىر قىرى بولىپ تابىلادى.
مەملەكەتتىڭ زايىرلى سيپاتى مەملەكەتتىڭ ءدىن مەن ءدىني ۇيىمداردان ءبولىنۋىن، ولاردىڭ ءبىر-بىرىنىڭ ىستەرىنە ارالاسپاۋىن بىلدىرەدى. ءوز كەزەگىندە دىندەرگە دەگەن قۇرمەت پەن توزىمدىلىك قوعامدا گۋمانيزمنىڭ زايىرلى ءتۇرىن قۇرۋعا، ءوز ەلىنىڭ ازاماتىن، پاتريوتىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى. بۇل رەتتە ۇلتتىق داستۇرلەر مەن ادەت-عۇرىپتاردى نىعايتۋ، جالپى قوعامدى ءداستۇرلى قۇندىلىقتار نەگىزىندە شوعىرلاندىرۋ كوزدەلەدى.
ار-وجدان بوستاندىعى ءار ازاماتقا ءوزىنىڭ رۋحاني نەمەسە ءدىني ومىرىمەن ءوزىن-وزى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ءدىني نانىمداردىڭ تەڭدىگى دىندەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتىڭ كەز-كەلگەن تۇرىنە جول بەرمەيدى، مەملەكەت ونىڭ اۋماعىندا جۇمىس ىستەيتىن ءدىننىڭ ەشقايسىسىنا ارتىقشىلىق بەرمەيدى، ساياسي بيلىك ءدىني ۇيىمداردىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپايدى. زايىرلى مەملەكەتتە ءار ادام ءدىني ينستيتۋتتارعا جۇگىنبەي ءومىر سۇرە الاتىندىعىنا سەنۋگە قۇقىلى.
ەكىنشى جاعىنان، ءدىن كەز-كەلگەن قوعامنىڭ رۋحاني ءومىرىنىڭ ماڭىزدى كومپونەنتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ول ادامعا ءومىردىڭ ءمانىن بەرەدى، ونى قۇدايمەن نەمەسە جوعارى رۋحاني كۇشتەرمەن بايلانىستىرادى. ءدىندارلىق، دۇنيەتانىمنىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە، وركەنيەتتىڭ باسىنان باستاپ ادامزاتقا ءتان جانە ونى وركەنيەت تاريحىندا قانداي دا ءبىر تۇردە سۇيەمەلدەيدى.
سونىمەن بىرگە، ءدىني يدەيالاردىڭ استىندا راديكاليزمنىڭ تارالۋى بايقالادى، وعان مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار جاۋاپ بەرە المايدى، اسىرەسە جاستار سانانى مانيپۋلياسيالاۋدىڭ نەگىزگى قۇربانى بولادى. ەڭ الدىمەن، دەسترۋكتيۆتى ءدىني جەلىلەرگە ءداستۇرلى ءدىن تۋرالى ەڭ ءۇستىرت تۇسىنىگى بارلار كىرەدى، ولاردىڭ وتباسىلارىندا الدىڭعى ۇرپاقتاردىڭ ءدىني داستۇرلەرىنىڭ بايلانىسى ۇزىلگەن.
بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم جاستاردى "ءمۇعالىمنىڭ" بەدەلى ولاردى ءقاۋىپتى قوعامعا قارسى ارەكەتتەردى جاساۋعا ءماجبۇر ەتەتىن جانە وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى كۋلتكە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكپەن الماستىراتىن بارلىق كۋلتتەرگە دەگەن قۇشتارلىقتان ساقتاۋ ءۇشىن قاجەت. جاڭا باعىتتاعى كەيبىر ۇيىمداردا قۋاتتى كوممەرسيالىق نەگىز بار. مۇنداي قۇرىلىمداردىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى وزدەرىنىڭ جاس ءىزباسارلارىنا توپتىڭ يدەولوگياسى مەن تارتىبىنە تولىق ءسوزسىز باعىنۋ جانە ونىڭ كوشباسشىسىنا تابىنۋ ءۇشىن رۋحاني، الەۋمەتتىك، ماتەريالدىق يگىلىكتەرگە ۋادە بەرەدى. ءداستۇرلى ەمەس ءدىني ۇيىمدار وزدەرىنىڭ سەنىمدەرىن قابىلداۋعا تىرىسقانداردىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارىن ەڭ تۇبەگەيلى بۇزادى. زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، مۇنداي ۇيىمعا تۇسكەن ءاربىر ادامعا اۋىر زيان كەلتىرىلەدى. ادام ۇيىمنان كەتۋگە شەشىم قابىلداعاندا، ونىڭ الدىندا تاۋەلسىز ءومىردى قايتا ۇيرەنۋ ماسەلەسى تۋىندايدى جانە بۇل ماسەلەنى، وكىنىشكە وراي، ءارقاشان ءوز بەتىنشە شەشە المايدى.
اباي قۇنانبايەۆ اتىنداعى ساران جوعارى گۋمانيتارلىق-تەحنيكالىق كوللەدجىندە ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ بويىنشا ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. ءدىنتانۋ جانە زايىرلى ەتيكانىڭ فاكۋلتاتيۆتىك ساباقتارىندا ستۋدەنتتەر دىندەردىڭ پايدا بولۋ جانە دامۋ تاريحىمەن تانىسادى. جاستاردىڭ ءدىني-قۇقىقتىق كونسۋلتاسيالار ساراپشىلارىمەن كەزدەسۋلەرى جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرىلۋدا. "قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءدىن ىستەرى باسقارماسى"مم ماماندارىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىق ۇيىمداستىرىلدى. كوللەدج وقىتۋشىلارى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ بويىنشا سەمينار-ترەنينگتەرگە قاتىسادى. وسىنداي ماقساتتى جۇمىس ارقىلى، ونىڭ ىشىندە جاستارعا رۋحاني سۇراقتارعا جاۋاپتاردى ينتەرنەتتەن ەمەس، كەزدەيسوق "ۋاعىزشىلار" نەمەسە بەلگىسىز باسپانىڭ ءدىني ادەبيەتى ارقىلى ەمەس، تەك مەشىتتەگى نەمەسە شىركەۋدەگى رۋحاني تۇلعالارعا جۇگىنۋ ارقىلى ىزدەۋ كەرەك دەگەن وي كەلەدى.
وسىلايشا، مەملەكەتتىڭ سەنۋشىلەرمەن، ەڭ الدىمەن جاستارمەن قالىپتى سىندارلى قارىم-قاتىناسى وتە ماڭىزدى. ءدىني جاڭعىرۋدىڭ كورىنىسى مەملەكەتىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى كونفەسسيالىق فاكتوردىڭ ءوسۋى بولدى. بۇگىنگى تاڭدا ءدىن الەۋمەتتىك شوعىرلاندىرۋ جانە ساياسي جۇمىلدىرۋ قۇرالى رەتىندە قىزمەت ەتە الادى جانە ورىنداي الادى. بۇل ماعىنادا ءداستۇر قازىرگى زامانعى الەۋمەتتىك قۇرىلىمنىڭ جانە سايىپ كەلگەندە ونىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ نەگىزگى بولىكتەرىنىڭ بىرىنە اينالادى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتى
«فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ» فاكۋلتەتى
«ءدىنتانۋ» ماماندىعىنىڭ 3 كۋرس ستۋدەنتى
جاماۋوۆا ەنليك احرينبايەۆنا
عىلىمي جەتەكشىسى: سارسەمبايەۆ ر.
You Might Also Like
-
قوجاسانىر – قازاق، قىرعىز، وزبەك اۋىز ادەبيەتىندە ورتاق كەيىپكەر. ول “اۋىلى ارالاس، قويى كورالاس ”، قىز الىسىپ، قىز بەرىسىپ قۇدا – جەكجات بولىپ كەتكەن كورشى ەلدەردىڭ ەجەلگى ...
-
ورىنداعاندار: امانگازين ا.ن.، امانجولوۆا ا.ن.، انۋاربەكوۆا ا.ە.
