قوجاناسىردىڭ بايلارمەن شايقاسۋى
قوجاناسىر جاس كەزىندە اۋىلدىڭ بايلارىمەن قىرعي قاباق بولىپ، جاۋلاسۋمەن ءجۇرىپتى. جالعىز ءوزى بولسا دا، ەشكىمنەن ىعا قويماپتى. ءبىر كۇنى ءوز ەڭبەگىمەن تاپقان بيدايىن ديىرمەنگە اپارادى. بيدايىن تەسىككە قۇيىپ، تاستىڭ استىنان ۇنىن سىرىپ الا باستايدى. قاراسا، ماسقارا، ۇنى ەكى ەسە از. ديىرمەن اۋىلداعى ءبىر بايدىن مەنشىگى ەدى. قوجاناسىر جەمقور بايدىڭ ەكىنشى ءبىر تەسىگى بار ەكەنىن بايقايدى. ءزىل تەمىردى الىپ تاستاپ، قۇپيا جولدى اشادى دا، ونداعى بار ۇندى قاپقا سالادى.
مۇنى كورگەن باي قوجاناسىرعا وشىگەدى. بارلىق بايلاردى جيىپ:
— مىنا پالە قان مەن تەر ارقىلى تاپقان بايلىعىمىزعا اۋىز سالايىن دەدى، مۇنىڭ كوزىن جويماي بولماس، — دەيدى.
تۇندە قوجاناسىر مەن اناسى ۇيىقتاپ جاتقاندا، بايلار شاتىرعا شىعىپ، ءۇيدىڭ ىشىنە ۇلكەن تاس تاستاپ جىبەرەدى. تاس قوجاناسىردىڭ اناسىنىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ، اناسى ءولىپ قالادى. قوجاناسىر امان قالادى. ەرتەڭىنە قوجاناسىر جىلاپ-سىقتاپ، اناسىنىڭ ءمايىتىن ارقاسىنا سالىپ، بايلاردى قارعاپ-سىلەۋمەن جولعا شىعادى. مۇنى كورگەن بايلار تابالاپ:
— شەشەڭدى ارقالاپ قاي جەرگە دەيىن بارار ەكەنسىڭ. اتتەڭ ءتىرى قالعانىڭ وكىنىشتى! ءبىر كۇنى ساعان دا كەزەك جەتەر، — دەيدى زارلەنىپ.
قوجاناسىر باسى اۋعان جاققا كەتە بەرەدى، بايلاردان قايتكەندە ءوش الام دەپ نەشە ءتۇرلى قيالعا بەرىلەدى. باسى قاتقان قوجا كورشى اۋىلعا دا جەتەدى، ەڭ ءبىر باي ءۇيدى تاڭداپ سول ۇيگە تۇسەدى. اناسىنىڭ ءمايىتىن تاياقپەن تىرەپ، ساتىعا سۇيەپ قويادى.
بۇل مولدانىڭ ءۇيى ەكەن. ءبىرازدان سوڭ قوجاناسىردىڭ الدىنا حينكال اكەلىپ قويادى، قوجا بىرەۋىن جەيدى دە، ەكىنشىسىن قوينىنا تىعادى. مۇنى كورگەن ءۇي يەسى اڭ-تاڭ بولىپ:
— نەگە بۇلاي ەتەسىڭ؟ ەگەر جەتپەسە، تاعى دا اكەلەدى، جولىڭا دا سالىپ بەرەدى، — دەيدى .
— سىرتتا، ساتىعا سۇيەنىپ تۇرعان انام بار ەدى، سول ءۇشىن سالىپ جاتقانىم عوي، — دەيدى قوجاناسىر.
ءۇيدىڭ يەسى قوناقتىڭ اناسىن الىپ كەل دەپ قىزىن جۇمسايدى. قىز شىعىپ، كەمپىردى كانشا شاقىرسا دا، ول جاۋاپ قاتپايدى. قىز اكەسىنە كەلىپ، كەمپىردىڭ ەش جاۋاپ قاتپاعانىن ايتادى.
— مەنىڭ انام ساڭىراۋ، ونىڭ جەڭىنەن تارتۋ كەرەك، — دەيدى قوجاناسىر.
قىز قايتادان بارىپ، كەمپىردىڭ جەڭىنەن تارتقان كەزدە، كەمپىر جەرگە قۇلاپ تۇسەدى. قىز جىلاپ ۇيگە جۇگىرەدى. قوجاناسىر ۇيدەن اتىپ شىعىپ، شەشىسىنىڭ ءمايىتىن قۇشاقتاپ، باقىرىپ جىلاي باستايدى، ءتىپتى بۇل ءۇيدى قارعاپ-سىلەۋگە كىرىسەدى. ءۇي يەسى قورقىپ كەتەدى. مولدانىڭ ۇيىندە قورعانسىز كەزبەنىڭ شەشەسى ولگەنى تۋرالى حالىق ءبىلىپ قالا ما دەپ، ءۇي يەسى قوجاناسىرعا جالىنا باستايدى. بۇل ءۇشىن ول ءبىر دوربا التىن مەن قىزىن بەرۋگە ۋادە ەتەدى. قوجاناسىر العاش جورتا نارازى بولعان ءتۇر كورسەتىپ، سوسىن لاجسىز كونگەن بولادى، ول اناسىن اق جۋىپ، ارۋلاپ مازاراتقا جەرلەيدى.
ارادا بىرنەشە كۇن وتەدى. ءبىر كۇنى اۋىلداستارى قاسىندا سۇلۋ قىزى بار اربامەن كەلە جاتقان قوجاناسىردى كورەدى. بايلار اڭ-تاڭ بولىپ، ايەلدى قايدان العانىن سۇرايدى.
— بۇلاردىڭ اۋىلىندا كەمپىردىڭ ولىگىنە جاس قىز بەن التىن بەرەدى ەكەن، — دەيدى قوجاناسىر.
سول-اق ەكەن، اۋىلدىڭ بارلىق اشكوز، تويىمسىز بايلارى ۇيلەرىنە جۇگىرىپ بارىپ، كارى شەشەلەرىن ءولتىرىپتى دە، ءبىرىن-بىرى باسا-كوكتەپ كورشى اۋىلعا قاراي تۇرا شاۋىپتى. ولار بۇكىل اۋىلدى ارالاپ، ولىكتەردى قىز بەن التىنعا اۋىستىرماق بولادى. ءبارى بۇلاردى مازاق ەتىپ «وزىمىزدە دە كەمپىرلەر جەتەدى»، — دەپ اۋىلدان قۋىپ شىعىپتى.
اشۋ-ىزادان جارىلا جازداپ اۋىلعا كەلگەن بايلار قوجاناسىردىڭ ءۇيىن ورتەپ جىبەرەدى. كۇلگە اينالعان ۇيىنە قايعىرعان قوجاناسىر ءبىراز جىلاپ-سىقتاپتى دا، ەكى قاپ الىپ، بۇرىشتارىنا بىر-ەكى التىن تىعادى، ال قاپتى كۇلگە تولتىرىپ، باسى اۋعان جاعىنا جۇرە بەرەدى.
وزەن جاعاسىنداعى ءبىر اۋىلعا كەلەدى، وزەندە بالالار شومىلىپ جاتىر ەكەن. ەسەكتىڭ ۇستىندەگى قاپتاردى جەرگە ءتۇسىرىپ، بۇل دا سۋعا شومىلادى. بالالار ويناپ مۇنىڭ قاپتارىن سۋعا لاقتىرادى. قوجا مۇنى كورىپ «بۇل اۋىلدا تەك قاراقشىلار تۇرادى ەكەن» دەپ قىپ-قىزىل جانجالدى باستاپ كەپ جىبەرەدى.
مۇنىڭ ايقايىنا بۇكىل اۋىل تۇرعىندارى جينالىپ، نە بولعانىن سۇرايدى.
— ەندى ءقايتتىم؟ قۋانام با؟ — دەيدى قوجاناسىر كۇيىپ-پىسىپ. — ويباي-اۋ، سەندەردىڭ سۇمەلەكتەرىڭ، قۇداي جازاسىن بەرسىن، مەنىڭ بار جيعان التىنىمدى سۋعا تاستاپتى عوي. مەن ءبىر ساتتە قايىرشى بولىپ قالدىم. تۇرا تۇرىڭدار، مەن بۇل توناۋشىلىقتى بارلىق ەلگە جايىپ شىعامىن.
بالالار اكە-شەشەسىنە «قاپتاردا كومىر عانا بار بولاتىن» دەيدى.
— ال وندا ءقازىر تەكسەرىپ كورەيىك، — دەيدى سوندا شالداردىڭ ءبىرى، — قاپ تۇبىندە بىردەڭە قالۋى كەرەك قوي.
ولار قاپتى بىر-ەكى سىلكىگەندە، ىشىنەن التىن تۇسەدى. اۋىل تۇرعىندارى امالسىزدان ۇيمە-ۇي ءجۇرىپ التىن جيىپ، «بۇلار-دىڭ اۋىلىن جەر بەتىنە
جايماسىن» دەپ قوجاعا بەرەدى.
قوجاناسىر اۋىلىنا ەكى قاپ التىنمەن كەلەدى. مۇنى ەستىگەن بايلاردىڭ ءبارى جۇگىرىپ كەلىپ، التىندى قايدان العانىن سۇراي باستايدى. قوجاناسىر «وسىنداي ءبىر اۋىلدا كۇل مەن كومىرگە التىن ايىرباستاپ بەرەدى» دەيدى. دۇنيەقۇمار بايلار بۇل سوزگە سەنىپ، ۇيلەرىن ورتەپتى دە، كۇل مەن كومىر سالعان قاپتاردى ارباعا تيەپ، الگى اۋىلعا قاراي اتتانادى. جولشىباي:
— قوجانىڭ لاشىعى ەكى-اق قاپ بولدى، ال ءبىز ءبىر-بىر اربادان اكەلەمىز، — دەپ كۇمپىلدەسەدى.
ولار سول اۋىلعا كەلىپ، «كۇل مەن كومىردى التىنعا ايىرباستايىق» دەيدى، مۇنى ەستىگەن اۋىل تۇرعىندارى قاتتى اشۋلانىپ: «سەندەر، نەمەنە، مازاق ەتكىلەرىڭ كەلدى مە؟» — دەپ، كوك الا قويداي ەتىپ ساباپ-ساباپ جىبەرەدى. ىزالانعان بايلار اۋىلعا كەلە سالا تەز ارادا قوجاناسىردى سۋعا باتىرماق بولىپتى. بايلار مۇنى ۇستاپ الىپ، قاپقا سالىپ سۇيرەتە جونەلەدى. قوجا قاپتىڭ ىشىندە جاتىپ:
— و، اللا، انا جەرگە، مىنا جەرگە تىققان التىندارىم ماعان دۇعا وقيتىن ادامنىڭ قولىنا تۇسە كورسىن! — دەي باستاپتى.
مۇنى ەستىگەن جەندەتتەرى قاپتى تاستاي سالا اتى اتالعان جەرلەرگە تالاسا-تارماسا ۇمتىلادى. وسى كەزدە ءبىر وتار قويى بار قويشى كەلە قالادى. ول اڭ-تاڭ بولىپ:
— قايىرىمدى جان، سەنى نە ءۇشىن مىنا قاپقا سالىپ ازاپتاپ جاتىر؟ — دەپ سۇرايدى.
— بۇلار مەنى ستاروستا بول دەپ كۇشتەپ جاتىر، ال مەنىڭ بولعىم كەلمەيدى، — دەيدى قوجاناسىر.
— مەنىڭ ستاروستا بولعىم كەلەدى، ەكەۋمىز اۋىسساق كايتەدى؟ — دەيدى قويشى.
— بولادى، — دەيدى قوجاناسىر.
قويشى قاپتى شەشەدى دە، قوجاناسىردى بوساتىپ، ءوزى قاپتىڭ ىشىنە كىرەدى. قوجاناسىر قاپتى بايلايدى دا، قولىنا تاياقتى الىپ قويشىعا: «بولامىن! ىستەيمىن!» دەپ ايقايلاي بەر ولار كەلگەندە»، — دەيدى.
سالدەن كەيىن الدانىپ ماسقارا بولعان، ءتۇتىپ جەۋگە دايار بايلار كەلىپ، قاپتى اياقتارىمەن تەۋىپ، سۇيرەي جونەلەدى. بايعۇس قويشى: «بولامىن! ىستەيمىن!»، — دەپ ايقايلايدى.
— «ا، سەن ءالى تاعى دا ىستەيسىڭ بە؟»، — دەپ ونان ءارى ىزالانىپ، تاعى دا سوققىنىڭ استىنا الادى. بايلار قويشىنى تەڭىزگە دەيىن سۇيرەيدى دە، جاردىڭ باسىنان سۋعا لاقتىرادى.
ولار قالىڭ جاۋدى جەڭگەندەي ماز-مەيرام بولىپ اۋىلعا كەلگەندە، ساپ-ساۋ بولىپ جۇرگەن قوجاناسىردى كورىپ، كوزدەرى الاقانداي بولادى. ولار ۇرەيلەنىپ:
— سەن سۋدان قالاي شىقتىڭ، قويدى قايدان الدىڭ؟ كوپىرشىپ سۋعا باتقانىڭدى ءوز كوزىمىزبەن كوردىك قوي، — دەيدى.
قوجاناسىر كۇلىپ:
— مەن قويدى سانادىم، سەمىزدەرىن ىرىكتەپ الۋ كەرەك ەمەس پە... ولار مىڭ-مىڭنان بەرەدى. سەندەرگە بارۋعا دا بولادى، بارىڭە دە جەتەدى — دەيدى.
ولار سۋعا جۇگىرىپ بارادى دا، بىرىمەن-بىرى جارىسىپ جار باسىنان سەكىرە بەرەدى. ەگەر بۇرىن سەكىرگەن بىرەۋى ۇزاق ۋاقىت كوبىك شىعارىپ، بۇكىلدەپ جاتسا، مۇنداعىلارى «ول ەكىنشى مىڭىن ساناپ جاتىر»، — دەپ وزدەرى دە اسىعا سەكىرگەن ەكەن.
ءبارى سۋعا سەكىرىپ، باتىپ كەتەدى. قوجاناسىر اۋىلعا ورالعان كەزدە بايلاردىڭ ايەلدەرى مۇنى ۇستاپ الىپ، ولتىرمەكشى بولىپتى. ايەلدەر قوجانى باعاناعا بايلاپ سوعا باستايدى. ءبىراق قولدارى سالدىراپ، شارشاپ قالادى. سوسىن ولار ورمانعا تاياق اكەلۋگە كەتەدى. وسى كەزدە اۋىلعا قۇمىرالارىن سالدىراتىپ ءبىر بالقار كەلەدى. ول باعاناعا بايلاۋلى قوجاناسىردى كورىپ:
— سەنى نە ءۇشىن بايلاپ تاستادى، قانداي كىناڭ بار؟ — دەيدى.
— مەنى جەسىر قاتىندار بايلاپ تاستادى، — دەيدى قوجاناسىر، — ولار ەرلەرىنەن ايىرىلىپ، ەندى ماعان كۇيەۋ بول دەپ جاتىر.
— قۇداي ءۇشىن، — دەيدى وعان بالقارلىق، — كەل، اۋىسايىق، سەن مەنىڭ اتىمدى الىپ كەتە بەر، مەن سەنىڭ ورنىڭا قالايىن.
قوجاناسىر بۇعان كەلىسىپ، بالقارلىقتىڭ قۇمىرا ارتقان اتىن الىپ جونەي بەرىپتى.
كوپ ۇزاماي توعايدان تاياق ۇستاعان ايەلدەر كەلەدى. ولار جۇگىرىپ كەلگەن بويدا شىقپىرتىپ ساباي باستايدى. ال بالقارلىق:
— مەن سەندەرگە ۇيلەنەم، ۇيلەنەم! — دەيدى ايقايلاپ. ايەلدەر ودان ارمەن دولدانادى:
— مىنا پالەنىڭ ارسىزىن-اي! بايلارىمىزدىڭ تۇبىنە جە- ءتىپ، ەندى ءبىزدى مازاق ەتپەكشى مە، ارىمىزدى تاپتاماقشى! — دەپ بايعۇستى ولگەنشە سوعادى.
قوجاناسىر كوزدەرىن شەل باسقان بايلاردىڭ وسىلاي ءبىر سازايىن تارتقىزعان ەكەن. التىن مەن مال-مۇلىككە يە بولىپ، جاس ايەلىمەن باقىتتى ءومىر سۇرگەن ەكەن.
You Might Also Like
-
ءبىر كۇنى قوجاناسىردىڭ دورباسىن ۇرلاپ كەتەدى. جۇما نامازى كۇنى قوجاناسىر مەشىتكە جيىلعان جۇرتتىڭ الدىنا شىعىپ، بار داۋسىمەن ايقايلاپ:
