قولونەر. سالالاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ تۇرلەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قولونەر. سالالاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ تۇرلەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:1. وقۋشىلارعا قازاق حالقىنىڭ قولونەرى، ونىڭ تۇرلەرى جايلى ماعلۇماتتاردى مەڭگەرتۋ.
2. تاقىرىپقا بايلانىستى جاڭا سوزدەر بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن تولىقتىرۋ. سالالاس قۇرمالاس سويلەم تۇرلەرىن اجىراتا ءبىلۋ
داعدىسىن دامىتۋ.
3. قازاق حالقىنىڭ قولونەرىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. ەستەتيكالىق تالعامدارىن تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ەتنوگرافيا، ادەبيەت، ورىس ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. سالەمدەسۋ.
2. تۇگەلدەۋ.
- بۇگىن نەشەسى؟
- اپتانىڭ قاي كۇنى؟
- ءقازىر قاي جىل مەزگىلى؟
- بۇگىن اۋا رايى قانداي؟
- قىس ايلارى قانداي؟
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«الاشا» ءماتىننىڭ مازمۇنىن سۇراۋ. (بىرنەشە وقۋشىنى سۇراۋ)
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. كىرىسپە. قازاق حالقىنىڭ قولونەرى دەپ حالىق تۇرمىسىندا ءجيى قولدانىلاتىن ءورۋ، تىگۋ، توقۋ، مۇسىندەۋ، قۇراستىرۋ، بەينەلەۋ سياقتى تۆورچەستۆولىق ونەر جيىنتىعىن ايتادى.
شەبەرلەر تاس قاشاۋ، سۇيەك ويۋ، اعاش يۋ، ءمۇيىز بالقىتۋ، مەتالدى وڭدەپ ورنەكتەۋ سياقتى اۋىر كاسىپپەن دە شۇعىلداندى. سوندىقتان قولونەر «ەركەكتەرگە ءتان ءىس»، «ايەلدەرگە ءتان ءىس» دەپ ەكىگە بولىنەدى. تاستان، بالشىقتان، سۇيەك پەن مۇيىزدەن، مەتالل مەن اعاشتان بۇيىمدار جاساپ ونى اسەمدەۋدى ەركەكتەر اتقارادى. كەستە تىگۋ، ورمەك توقۋ، شي وراۋ، سىرماق سىرۋ، ويۋلاۋ، شىلتەر شالۋ، تەرى كيىم تىگۋ سياقتى نازىك جۇمىستاردى ايەلدەر اتقارادى. اسقان شەبەرلىكتى قاجەت ەتەتىن قولونەرى – زەرگەرلىك.
زەرگەرلىك – وتە ەرتە زاماننان كەلە جاتقان ونەر. ارحەولوگيالىق ءساندى بۇيىمدار مەن قارلار، ىدىس - اياق، تەڭگە - مونشاقتار، التىن مەن كۇمىستەن، اسىل تاستاردان جاسالعان قىمباتتى زاتتار شەبەرلەر قالدىرعان حالىقتىق مۇرا بولىپ تابىلادى.
حالىق زەرگەرلەرى كوبىنەسە بىلەزىك، ورنەك جيەك، ساقينا، سىرعا، شولپى، القا، قاپسىرما، ساۋكەلە، تۇيرەۋىش، ۇزبە، تۇيمە، كىسە سياقتى ادامنىڭ ءوز بويىن اسەمدەيتىن زاتتاردى جاسادى.
وقۋشىلارعا قولمەن جاسالعان زەرگەرلىك بۇيىمداردى كورسەتۋ. ايەلدەر جانە ەركەكتەر اتقاراتىن قولونەر تۇرلەرىن سۋرەت بويىنشا كورسەتۋ.
2. سوزدىك جۇمىس.
قولونەر - رۋكودەليە
كيىز باسۋ - ۆاليات ۆويلوك
قانقا - كاركاس
زەرگەر - يۋۆەلير
ىدىس - اياق - پوسۋدا
سوعۋ - كوۆات
توقۋ - ۆيازات
قارۋ - جاراق - ۆوورۋجەنيە
كەرەگە - وستوۆ، رەشەچاتايا چاست يۋرتى
بۇيىم - ۆەشش
ۋىق – سپەس. سوگنۋتىە پالكي، نا كوتورىح
دەرجيتسيا ۆەرحنيي كرۋگ يۋرتى
- وسى سوزدەردىڭ ماعىنالارىن ءتۇسىندىرۋ، سوزدىك داپتەرگە جازعىزۋ؛
- دۇرىس ايتۋعا داعدىلاندىرۋ؛
- جاڭا سوزدەرمەن ءسوز تىركەستەرىن، سويلەمدەر قۇراستىرۋ؛
3. ماتىنمەن جۇمىس.
ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقىڭدار. ءماتىن بويىنشا سۇراقتار دايىنداپ، ولارعا قاسىندا وتىرعان وقۋشىدان جاۋاپ الىڭدار.
ا) ءماتىندى ىشتەرىنەن وقيدى؛
ءا) تىزبەكتەپ، داۋىستاپ وقىپ، اۋدارادى.
ب) ءماتىن بويىنشا سۇراقتار دايىنداپ، قاسىندا وتىرعان وقۋشىدان جاۋاپ الادى.
4 - تاپسىرما. «قولونەر» ءماتىنى بويىنشا تومەندە بەرىلگەن سىزبالار نەگىزىندە تالعاۋلى سالالاس قۇرمالاس سويلەمدەر قۇراڭدار.
بىرنەشە وقۋشىعا قوسىمشا تاپسىرمالار كارتوچكا رەتىندە بەرىلەدى.
مىسالى: سالالاس قۇرمالاس سويلەمدەردى اياقتاپ، تۇرلەرىن اجىرات.
ءىۇ. ساباقتى بەكىتۋ.
- قازاق حالقىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان قولونەرىنىڭ سالاسىن نە دەپ اتايدى؟
- قازاق حالقى نەمەن شۇعىلدانعان؟ قولونەرى نەشەگە بولىنگەن؟
- زەرگەرلىك دەگەنىمىز نە؟
- ايەلدەر اتقاراتىن جۇمىستاردى اتا.
ءۇ. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
- بۇگىن ساباقتا نە تۋرالى ايتتىق؟
- نەنى بىلدىڭدەر؟
- ساباق سەندەرگە ۇنادى ما؟
ءۇى. باعالاۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: سوزدەردى جاتتاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:1. وقۋشىلارعا قازاق حالقىنىڭ قولونەرى، ونىڭ تۇرلەرى جايلى ماعلۇماتتاردى مەڭگەرتۋ.
2. تاقىرىپقا بايلانىستى جاڭا سوزدەر بەرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن تولىقتىرۋ. سالالاس قۇرمالاس سويلەم تۇرلەرىن اجىراتا ءبىلۋ
داعدىسىن دامىتۋ.
3. قازاق حالقىنىڭ قولونەرىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. ەستەتيكالىق تالعامدارىن تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ەتنوگرافيا، ادەبيەت، ورىس ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. سالەمدەسۋ.
2. تۇگەلدەۋ.
- بۇگىن نەشەسى؟
- اپتانىڭ قاي كۇنى؟
- ءقازىر قاي جىل مەزگىلى؟
- بۇگىن اۋا رايى قانداي؟
- قىس ايلارى قانداي؟
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«الاشا» ءماتىننىڭ مازمۇنىن سۇراۋ. (بىرنەشە وقۋشىنى سۇراۋ)
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. كىرىسپە. قازاق حالقىنىڭ قولونەرى دەپ حالىق تۇرمىسىندا ءجيى قولدانىلاتىن ءورۋ، تىگۋ، توقۋ، مۇسىندەۋ، قۇراستىرۋ، بەينەلەۋ سياقتى تۆورچەستۆولىق ونەر جيىنتىعىن ايتادى.
شەبەرلەر تاس قاشاۋ، سۇيەك ويۋ، اعاش يۋ، ءمۇيىز بالقىتۋ، مەتالدى وڭدەپ ورنەكتەۋ سياقتى اۋىر كاسىپپەن دە شۇعىلداندى. سوندىقتان قولونەر «ەركەكتەرگە ءتان ءىس»، «ايەلدەرگە ءتان ءىس» دەپ ەكىگە بولىنەدى. تاستان، بالشىقتان، سۇيەك پەن مۇيىزدەن، مەتالل مەن اعاشتان بۇيىمدار جاساپ ونى اسەمدەۋدى ەركەكتەر اتقارادى. كەستە تىگۋ، ورمەك توقۋ، شي وراۋ، سىرماق سىرۋ، ويۋلاۋ، شىلتەر شالۋ، تەرى كيىم تىگۋ سياقتى نازىك جۇمىستاردى ايەلدەر اتقارادى. اسقان شەبەرلىكتى قاجەت ەتەتىن قولونەرى – زەرگەرلىك.
زەرگەرلىك – وتە ەرتە زاماننان كەلە جاتقان ونەر. ارحەولوگيالىق ءساندى بۇيىمدار مەن قارلار، ىدىس - اياق، تەڭگە - مونشاقتار، التىن مەن كۇمىستەن، اسىل تاستاردان جاسالعان قىمباتتى زاتتار شەبەرلەر قالدىرعان حالىقتىق مۇرا بولىپ تابىلادى.
حالىق زەرگەرلەرى كوبىنەسە بىلەزىك، ورنەك جيەك، ساقينا، سىرعا، شولپى، القا، قاپسىرما، ساۋكەلە، تۇيرەۋىش، ۇزبە، تۇيمە، كىسە سياقتى ادامنىڭ ءوز بويىن اسەمدەيتىن زاتتاردى جاسادى.
وقۋشىلارعا قولمەن جاسالعان زەرگەرلىك بۇيىمداردى كورسەتۋ. ايەلدەر جانە ەركەكتەر اتقاراتىن قولونەر تۇرلەرىن سۋرەت بويىنشا كورسەتۋ.
2. سوزدىك جۇمىس.
قولونەر - رۋكودەليە
كيىز باسۋ - ۆاليات ۆويلوك
قانقا - كاركاس
زەرگەر - يۋۆەلير
ىدىس - اياق - پوسۋدا
سوعۋ - كوۆات
توقۋ - ۆيازات
قارۋ - جاراق - ۆوورۋجەنيە
كەرەگە - وستوۆ، رەشەچاتايا چاست يۋرتى
بۇيىم - ۆەشش
ۋىق – سپەس. سوگنۋتىە پالكي، نا كوتورىح
دەرجيتسيا ۆەرحنيي كرۋگ يۋرتى
- وسى سوزدەردىڭ ماعىنالارىن ءتۇسىندىرۋ، سوزدىك داپتەرگە جازعىزۋ؛
- دۇرىس ايتۋعا داعدىلاندىرۋ؛
- جاڭا سوزدەرمەن ءسوز تىركەستەرىن، سويلەمدەر قۇراستىرۋ؛
3. ماتىنمەن جۇمىس.
ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقىڭدار. ءماتىن بويىنشا سۇراقتار دايىنداپ، ولارعا قاسىندا وتىرعان وقۋشىدان جاۋاپ الىڭدار.
ا) ءماتىندى ىشتەرىنەن وقيدى؛
ءا) تىزبەكتەپ، داۋىستاپ وقىپ، اۋدارادى.
ب) ءماتىن بويىنشا سۇراقتار دايىنداپ، قاسىندا وتىرعان وقۋشىدان جاۋاپ الادى.
4 - تاپسىرما. «قولونەر» ءماتىنى بويىنشا تومەندە بەرىلگەن سىزبالار نەگىزىندە تالعاۋلى سالالاس قۇرمالاس سويلەمدەر قۇراڭدار.
بىرنەشە وقۋشىعا قوسىمشا تاپسىرمالار كارتوچكا رەتىندە بەرىلەدى.
مىسالى: سالالاس قۇرمالاس سويلەمدەردى اياقتاپ، تۇرلەرىن اجىرات.
ءىۇ. ساباقتى بەكىتۋ.
- قازاق حالقىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان قولونەرىنىڭ سالاسىن نە دەپ اتايدى؟
- قازاق حالقى نەمەن شۇعىلدانعان؟ قولونەرى نەشەگە بولىنگەن؟
- زەرگەرلىك دەگەنىمىز نە؟
- ايەلدەر اتقاراتىن جۇمىستاردى اتا.
ءۇ. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
- بۇگىن ساباقتا نە تۋرالى ايتتىق؟
- نەنى بىلدىڭدەر؟
- ساباق سەندەرگە ۇنادى ما؟
ءۇى. باعالاۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: سوزدەردى جاتتاۋ
You Might Also Like
-
انا ءتىلى ءپانى بويىنشا ساباق جوسپارى
-
- تەرموديناميكانىڭ ءى، ءىى باستامالارىنىڭ زاڭدىلىقتارىن، جىلۋ مولشەرىنىڭ شاماسىن، فيزيكالىق ماعىناسىن ءبىلۋ. ەسەپ شىعارۋداعى باستى فورمۋلالاردىڭ نەگىزىن، قولدانىسىن ءبىلۋ؛
