قوزعاۋ بەلگىلەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قوزعاۋ بەلگىلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قوزعاۋ بەلگىلەرىنىڭ ماڭىزى مەن اتقاراتىن مىندەتىن مەڭگەرتۋ، مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعىن ارتىرۋ؛
ءا) تاربيەلىك: انگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ؛
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنۋى ارقىلى ءاربىر تونالدىلىقتا جازىلعان لادتى انىقتاۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: زەرتتەۋ ساباعى
ساباقتىڭ ادىستەرى: ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ، كورنەكىلىك ارقىلى جانە ت. ب.
كورنەكىلىگى: پلاكات، اككوردەون، بايان، كەسپە قاعازدار
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ادەبيەتى، بەينەلەۋ ونەرى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
• ساباق ماقساتى تۇسىندىرىلەدى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى. وي تولعاۋ، شاقىرۋ باعىتى
ءىىى. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ.(زەرتتەۋ بويىنشا)
كەز - كەلگەن اۋەندە نەگىزگى دىبىس بولادى. ول دىبىستاردى باسقا دىبىستارمەن ارا قاتىناسى مۋزىكالىق جۇيە دەپ اتالادى. نەگىزگى دىبىس ءار تاكتىدەگى - --- ۇلەسپەن باستالىپ، مۋزىكالىق ويدىڭ ماعىناسىن ءبىلدىرىپ تۇرسا، ول نەگىزگى توپ دەپ اتالادى. نەگىزگى توپ اۋەننىڭ باسى مەن اياعىندا انىق بايقالادى. ول نەگىزگى توپتا قۇرىلعان دىبىس قاتارىن لاد دەپ اتايدى.
مۋزىكالىق لادتىڭ ەكى ءتۇرى بار. ولار ماجور جانە مينور دەپ اتالادى. ماجور لاتىنشا قاتاڭ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ماجور تونالدىلىگىندە جازىلعان مۋزىكالىق شىعارما، ءان - كۇي جارقىن، اشىق ۇندە ەستىلەدى. ءبىر دىبىستان اتتاس ەكىنشى دىبىسقا دەيىن بيىكتىكتەرىنە قاراي ەرەجە بويىنشا تىزبەكتەنىپ قۇرىلعان دىبىس رەتىن گامما دەپ اتايدى.
ەندى ماجوردىڭ قۇرىلۋىن گاممالار ارقىلى تالداپ كورەيىك. مىسالى: دو نوتاسىنان قۇرىلعان دو ماجور گامماسىن الايىق:
ءسويتىپ، دو ماجور گامماسى تون، تون، جارتى تون، تون، تون، تون، جارتى تون ەرەجەسى بويىنشا قۇرىلۋى شارت. بۇل ەرەجە باسقا ماجورلىق گاممالارعا ساي كەلمەيدى. ول ءۇشىن ماجورلىق گاممالاردى قوزعاۋ بەلگىلەرىن قولدانا وتىرىپ، ءتۇرلى نوتالاردان قۇراۋعا بولادى.
قوزعاۋ بەلگىلەرى:
مۋزىكالىق دىبىستاردى جارتى تون جوعارىلاتۋ نەمەسە تومەندەتۋ ءۇشىن ارنايى بەلگىلەر قولدانىلادى. ولاردى قوزعاۋ بەلگىلەرى دەپ اتايدى. قوزعاۋ بەلگىلەرىنە مىنالار جاتادى:
1) ديەز (ول دىبىستى جارتى تون جوعارىلاتادى)؛
2) بەمول (ول دىبىستى جارتى تون تومەندەتەدى)؛
3) بەكار (ول ديەز بەن بەمول بەلگىلەرىنىڭ كۇشىن جويادى).
مىسالى،
جوعارىلاتۋ، تومەندەتۋ بەلگىلەرىن قايتا - قايتا قايتالاماس ءۇشىن ول بەلگىلەردى ءارقاشان كىلتتىڭ وڭ جاعىندا، جول باسىندا جانە ەكىنشى وكتاۆاعا جازادى.
نوتا ىشىندە بۇل بەلگىلەردىڭ كۇشىن جوياتىن بەلگى دە بار. ول – بەكار بەلگىسى. بۇل بەلگى نوتانىڭ قاسىنا جازىلادى. وسى ءتارتىپ بويىنشا رە نوتاسىنان باستالعان ماجورلىق دىبىس نوتالار تىزبەگى بىلاي تىزىلەدى.
رە ماجوردا دو دىبىسى مەن فا دىبىسى جارتى تون جوعارىلاتىلادى. بۇل دىبىس قاتارلارىندا كەزدەسەتىن قوزعاۋ بەلگىسى (ديەز) ءارقاشاندا كىلتتىڭ وڭ جاعىندا جول باسىندا جازىلادى.
ال فا ماجور دىبىس قاتارىندا ءىىى جانە ءىV باسقىش ءارقاشان جارتى تون بولىپ كەلەتىندىكتەن، ءىV باسقىش جارتى تون تومەندەتىلەدى. ول وسى بەمول فا ماجور دىبىس قاتارى بىلاي تىزىلەدى:
وسىلاي كەز - كەلگەن تونالدىلىقتا قوزعاۋ بەلگىلەرىن پايدالانا وتىرىپ، كەز - كەلگەن نوتادا ماجورلىق جانە مينورلىق دىبىس قاتارىن قۇرۋعا بولادى. سونىمەن، قوزعاۋ بەلگىلەرىن دىبىستاردى جارتى تون جوعارىلاتۋ جانە تومەندەتۋ ءۇشىن ءاربىر تونالدىلىقتا دىبىس قاتارىن قۇرۋ ءۇشىن، ياعني مۋزىكالىق جۇيە جاساۋ ءۇشىن پايدالانامىز.
ءىV. بەكىتۋ ءبولىمى. س. قالييەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ءا. بەيسەۋوۆتىڭ ءانى
«ءبىز شادىمان بالامىز» ءانىن ۇيرەنۋ، قاي تونالدىلىقتا جازىلعانىن انىقتاۋ.
V. قورىتىندى. ۆەنن دياگرامماسى
Vءى. باعالاۋ
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما: «ءبىز شادىمەن بالامىز» ءانىن ۇيرەنۋ، ءماتىن بويىنشا سۋرەت سالۋ، سي ماجور گامماسىن قۇرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قوزعاۋ بەلگىلەرىنىڭ ماڭىزى مەن اتقاراتىن مىندەتىن مەڭگەرتۋ، مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعىن ارتىرۋ؛
ءا) تاربيەلىك: انگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ؛
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنۋى ارقىلى ءاربىر تونالدىلىقتا جازىلعان لادتى انىقتاۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: زەرتتەۋ ساباعى
ساباقتىڭ ادىستەرى: ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ، كورنەكىلىك ارقىلى جانە ت. ب.
كورنەكىلىگى: پلاكات، اككوردەون، بايان، كەسپە قاعازدار
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ادەبيەتى، بەينەلەۋ ونەرى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
• ساباق ماقساتى تۇسىندىرىلەدى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى. وي تولعاۋ، شاقىرۋ باعىتى
ءىىى. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ.(زەرتتەۋ بويىنشا)
كەز - كەلگەن اۋەندە نەگىزگى دىبىس بولادى. ول دىبىستاردى باسقا دىبىستارمەن ارا قاتىناسى مۋزىكالىق جۇيە دەپ اتالادى. نەگىزگى دىبىس ءار تاكتىدەگى - --- ۇلەسپەن باستالىپ، مۋزىكالىق ويدىڭ ماعىناسىن ءبىلدىرىپ تۇرسا، ول نەگىزگى توپ دەپ اتالادى. نەگىزگى توپ اۋەننىڭ باسى مەن اياعىندا انىق بايقالادى. ول نەگىزگى توپتا قۇرىلعان دىبىس قاتارىن لاد دەپ اتايدى.
مۋزىكالىق لادتىڭ ەكى ءتۇرى بار. ولار ماجور جانە مينور دەپ اتالادى. ماجور لاتىنشا قاتاڭ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ماجور تونالدىلىگىندە جازىلعان مۋزىكالىق شىعارما، ءان - كۇي جارقىن، اشىق ۇندە ەستىلەدى. ءبىر دىبىستان اتتاس ەكىنشى دىبىسقا دەيىن بيىكتىكتەرىنە قاراي ەرەجە بويىنشا تىزبەكتەنىپ قۇرىلعان دىبىس رەتىن گامما دەپ اتايدى.
ەندى ماجوردىڭ قۇرىلۋىن گاممالار ارقىلى تالداپ كورەيىك. مىسالى: دو نوتاسىنان قۇرىلعان دو ماجور گامماسىن الايىق:
ءسويتىپ، دو ماجور گامماسى تون، تون، جارتى تون، تون، تون، تون، جارتى تون ەرەجەسى بويىنشا قۇرىلۋى شارت. بۇل ەرەجە باسقا ماجورلىق گاممالارعا ساي كەلمەيدى. ول ءۇشىن ماجورلىق گاممالاردى قوزعاۋ بەلگىلەرىن قولدانا وتىرىپ، ءتۇرلى نوتالاردان قۇراۋعا بولادى.
قوزعاۋ بەلگىلەرى:
مۋزىكالىق دىبىستاردى جارتى تون جوعارىلاتۋ نەمەسە تومەندەتۋ ءۇشىن ارنايى بەلگىلەر قولدانىلادى. ولاردى قوزعاۋ بەلگىلەرى دەپ اتايدى. قوزعاۋ بەلگىلەرىنە مىنالار جاتادى:
1) ديەز (ول دىبىستى جارتى تون جوعارىلاتادى)؛
2) بەمول (ول دىبىستى جارتى تون تومەندەتەدى)؛
3) بەكار (ول ديەز بەن بەمول بەلگىلەرىنىڭ كۇشىن جويادى).
مىسالى،
جوعارىلاتۋ، تومەندەتۋ بەلگىلەرىن قايتا - قايتا قايتالاماس ءۇشىن ول بەلگىلەردى ءارقاشان كىلتتىڭ وڭ جاعىندا، جول باسىندا جانە ەكىنشى وكتاۆاعا جازادى.
نوتا ىشىندە بۇل بەلگىلەردىڭ كۇشىن جوياتىن بەلگى دە بار. ول – بەكار بەلگىسى. بۇل بەلگى نوتانىڭ قاسىنا جازىلادى. وسى ءتارتىپ بويىنشا رە نوتاسىنان باستالعان ماجورلىق دىبىس نوتالار تىزبەگى بىلاي تىزىلەدى.
رە ماجوردا دو دىبىسى مەن فا دىبىسى جارتى تون جوعارىلاتىلادى. بۇل دىبىس قاتارلارىندا كەزدەسەتىن قوزعاۋ بەلگىسى (ديەز) ءارقاشاندا كىلتتىڭ وڭ جاعىندا جول باسىندا جازىلادى.
ال فا ماجور دىبىس قاتارىندا ءىىى جانە ءىV باسقىش ءارقاشان جارتى تون بولىپ كەلەتىندىكتەن، ءىV باسقىش جارتى تون تومەندەتىلەدى. ول وسى بەمول فا ماجور دىبىس قاتارى بىلاي تىزىلەدى:
وسىلاي كەز - كەلگەن تونالدىلىقتا قوزعاۋ بەلگىلەرىن پايدالانا وتىرىپ، كەز - كەلگەن نوتادا ماجورلىق جانە مينورلىق دىبىس قاتارىن قۇرۋعا بولادى. سونىمەن، قوزعاۋ بەلگىلەرىن دىبىستاردى جارتى تون جوعارىلاتۋ جانە تومەندەتۋ ءۇشىن ءاربىر تونالدىلىقتا دىبىس قاتارىن قۇرۋ ءۇشىن، ياعني مۋزىكالىق جۇيە جاساۋ ءۇشىن پايدالانامىز.
ءىV. بەكىتۋ ءبولىمى. س. قالييەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان ءا. بەيسەۋوۆتىڭ ءانى
«ءبىز شادىمان بالامىز» ءانىن ۇيرەنۋ، قاي تونالدىلىقتا جازىلعانىن انىقتاۋ.
V. قورىتىندى. ۆەنن دياگرامماسى
Vءى. باعالاۋ
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما: «ءبىز شادىمەن بالامىز» ءانىن ۇيرەنۋ، ءماتىن بويىنشا سۋرەت سالۋ، سي ماجور گامماسىن قۇرۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: نۇرعيسا تىلەندييەۆ جانە «اكە تۋرالى جىر» ءانى
