"ۇبت ەسەپتەرى" حيميا پانىنەن ۇبت - عا دايىندىق
"ۇبت ەسەپتەرى" حيميا پانىنەن ۇبت - عا دايىندىق
جيناققا حيميا ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ وزىندىك جۇمىستارى كەزىندە پايدالانعان ءجيى كەزدەسەتىن ەسەپتەر ەنگىزىلگەن. وقۋشىلاردىڭ حيميا پانىنە قىزىعۋلارىن ارتتىرۋدا، بالالاردىڭ دارىنىن، قابىلەتىن اشىپ دامىتۋدا، قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرۋدە، ۇبت - دە جوعارى جەتىستىكتەرگە جەتۋدە بۇل جيناق وتە ءتيىمدى دەپ ەسەپتەيمىن.
وقۋشىلارعا بازالىق كۋرستان تانىس سۇراقتار قولدانىلىپ، ولاردى تولىقتىرىپ، تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا قۇراستىرىلدى. جيناق وقۋشىلارمەن، مۇعالىمدەرگە كومەكشى قۇرال رەتىندە ۇسىنىلادى
العى ءسوز
قازىرگى كەزەڭدە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە ۇمتىلۋعا، ۇبت سۇراقتارىنىڭ جۇيەلى بولۋىنا بايلانىستى جاسالىنىپ جاتقان تالپىنىستار بىزدەردىڭ، ياعني ۇستازدار مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دەربەستىگىن، ىزدەنىمپازدىعىن، بەلسەندىلىگى مەن شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ ويلاۋ بەلسەندىلىگىمىزدى دامىتىپ، بىلىمىمىزبەن بىلىكتىلىگىمىزدى شىعارماشىلىق تۇرعىدا جۇيەلەپ، ماقساتتى، جوسپارلى تۇردە ىزدەنىسپەن جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەك.
جالپى وقۋ جۇمىسىنا شىعارماشىلىق ماقسات قويۋ، ونى جوسپارلاۋ بىزدەردەن كوپتەگەن قاسيەتتەردى تالاپ ەتەدى: زەرەكتىك، ىزدەنىمپازدىق، ەڭبەكقورلىق، شابىت، ماقساتكەرلىك، بەلسەندىلىك، قىزىعۋشىلىق، ومىرلىك بەلسەندى ۇستانىم.
وقۋعا وسىنداي كوزقاراس بولعاندا تالداۋ، سالىستىرۋ، تۇجىرىمداۋ، پروبلەمالاردى انىقتاي ءبىلۋ، جورامال (گيپوتەزا) قالىپتاستىرۋ، شەشۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋ، الىنعان ناتيجەلەردى تالقىلاۋ، قاجەت بولعاندا قايتا ىزدەنۋ سياقتى قابىلەتتەرىمىزدى دامىتىپ، بەلسەندى وي - ارەكەتتەرىن تالاپ ەتەتىن ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرە الادى ەكەنبىز.
سونىمەن قوسا ەسەپ شىعارۋمەن ۇنەمى شۇعىلدانۋ – ەڭبەك سۇيگىشتىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، تاباندىلىققا جانە جىگەرلىككە ۇيرەتەدى،
العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قايسارلىقتى قالىپتاستىرادى.
تەوريالىق تۇسىنىكتەمە العاننان كەيىن ەسەپتەر شىعارۋ مەن جاتتىعۋلار ورىنداۋ ارقىلى العان ءبىلىمىمىزدى پىسىقتاپ، تولىقتىرا تۇسسەك تاجىريبەلەر جاساۋ ارقىلى ونى تەرەڭدەتىپ بەكىتەمىز.
حيميا ءپانىن مەڭگەرۋدە بۇل ۇشەۋى - ءوزارا بايلانىستى، ءبىر - بىرىمەن ساباقتاس، قۇرامداس ادىستەر.
ولار ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرىپ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمىزدى، ىنتامىزدى ارتتىرۋعا قىزمەت ەتەدى.
ەسەپتەر شىعارۋ بارىسىندا زاتتار مەن قۇبىلىستار تۋرالى تۇسىنىكتەردى جەتە ءتۇسىنۋ جانە بەكىتۋ، العان تەوريالىق ءبىلىمدى ساپالى دا ورىندى پايدالانا الۋ ماشىعى قالىپتاسادى.
وقۋدىڭ بۇل ءادىسىن پايدالانۋ كەزىندە حيميا عىلىمىنىڭ نەگىزگى تۇسىنىكتەر مەن زاڭدىلىقتارى كوپ دۇركىن قايتالانىپ، ولاردى ءتۇسىنۋ جانە ەستە ساقتاۋ الدەقايدا جەڭىلدەيدى.
بىرىنشىدەن ەسەپتەردى شەشۋ – تەوريالىق ماتەريالداردى پراكتيكالىق قولدانۋ، پراكتيكادا عىلىمي ءبىلىمدى جۇزەگە اسىرۋ.
ەكىنشىدەن ەسەپتەردى شەشۋ – ءپانارالىق بايلانىستاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ، حيميا عىلىمىنىڭ ومىرمەن بايلانىسىن كورسەتۋدىڭ، سونداي - اق جاراتىلىستانۋ عىلىمىنىڭ ماماندىقتارىنا باۋلۋدىڭ تاماشا ءادىسى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
پسيحولوگتار مەن ادىسكەرلەر ەسەپ شىعارۋدى وي - ارەكەتتىڭ جيىنتىعى دەپ قاراستىرادى، ياعني ساندىق جانە ساپالىق ەسەپتەردى شىعارۋدا ءبىلىم مەن ارەكەتتىڭ تۇتاستىعى ويلاۋدىڭ ءار ءتۇرلى ادىستەرىن (پايىمداۋ، جىكتەۋ، جۇيەلەۋ، دالەلدەۋ، قورىتىندىلاۋ ) قالىپتاستىرىلادى.
مەتوديكالىق ادەبيەتتەردە وقۋشىلاردىڭ دامۋى حيميالىق ەكسپەريمەنت جاساعاندا، سان جانە ساپا ەسەپتەرىن شىعارعاندا جۇزەگە اساتىنى باياندالعان.
حيميا ەسەپتەرى ساندىق جانە ساپالىق ەسەپتەر بولىپ ەكىگە جىكتەلەدى. ساپا ەسەپتەرىن ەكسپەريمەنت ەسەپتەرى دەپ تە اتايدى، ويتكەنى ولاردا ساندىق مالىمەتتەر بولمايدى، حيميالىق تاجىريبەلەر جاساۋ ارقىلى شىعارىلادى. ەكسپەريمەنت ەسەپتەرى حيميالىق قوسىلىستار مەن قۇبىلىستاردىڭ ساپالىق جاعىن قامتيدى. سان ەسەپتەرىندە حيميالىق ماتەريالدارعا نەگىزدەلگەن ساندىق مالىمەتتەرى بولادى، سوندىقتان ولاردى شىعارۋ ءۇشىن، ماتەماتيكالىق امالداردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. حيميا ەسەپتەرىنىڭ تازا ماتەماتيكالىق ەسەپتەردەن ايىرماسى - ساندىق مالىمەتتەر ەسەپتىڭ شارتىندا تولىق بەرىلمەۋى مۇمكىن، ولاردى تۇگەندەۋ ءۇشىن حيميالىق ءبىلىم كەرەك. مىسالى، «مىس سۋلفاتىنىڭ پروسەنتتىك قۇرامى قانداي بولادى؟» ەسەبىندە ەشبىر ساندىق دەرەك جوق، ونى حيميالىق تاڭبالار مەن فورمۋلالاردىڭ ساندىق سيپاتتاماسىنا جانە ستەحيومەتريالىق زاڭدارعا سۇيەنىپ تابادى. شىنىندا دا مىس سۋلفاتىنىڭ قۇرام تۇراقتىلىق زاڭىنا سايكەس مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن دۇرىس جازبايىنشا، بەرىلگەن ەسەپتى شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. سان جانە ساپالىق ەسەپتەردى شەشۋ ءۇشىن وقۋشىنىڭ بەرىلگەن دارەجەدە حيميالىق جانە ماتەماتيكالىق دايارلىعى بولۋى كەرەك.
قانداي بولماسىن حيميالىق ەسەپتى شىعارۋ ونىڭ مازمۇنىنا جان - جاقتى تالداۋ جاساۋدان، بەرىلگەن شامالار اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى اشۋدان باستالادى. تالداۋ ناتيجەسىندە ەسەپتىڭ ءتۇرى، سوعان لايىق شىعارۋ ءادىسى بەلگىلەنەدى. بۇل ارادا ەسەپتىڭ مازمۇنىن فيزيكاداعى سياقتى قىسقا جانە ءدال جازىپ ۇيرەنۋدىڭ دە ماڭىزى زور. ول ءۇشىن فيزيكا مەن حيميادا ءجيى قولداناتىن قىسقارتۋلاردى ءبىلۋ كەرەك.
قازىرگى وقۋلىقتاردا ءاربىر تاقىرىپتان سوڭ ءۇش دەڭگەيلى تاپسىرمالار ۇسىنىلعان، بۇلاردىڭ كۇردەلىلىك دەڭگەيلەرى ءار ءتۇرلى ( ا - جالپى دەڭگەي، ۆ - ۇزدىك وقۋشىلارعا، س - شىعارماشىلىق دەڭگەي) ساندىق ەسەپتەۋ مەن جاتتىعۋلار بەرىلگەن. سوندىقتان جاڭا ساباق ۇستىندە، بەكىتۋ جانە كۇندەلىكتى سۇراۋ كەزىندە ەسەپتەر شىعارىپ ماشىقتانعان وقۋشى قورىتىندى باقىلاۋ جۇمىستارىن قينالماي ورىندايدى، بۇعان سان مارتە ءىس - تاجىريبەدەن كوزىمىز جەتىپ ءجۇر.
دامىتا وقۋدا ەسەپ شىعارۋ ىزدەنىمپازدىق پەن ىسكەرلىكتى جەتىلدىرەدى، حيميا ەسەپتەرىن شىعارۋ بىزدەردىڭ ماقساتكەرلىك، زەرەكتىك، قىزىعۋشىلىق، بەلسەندىلىك، ىزدەنىمپازدىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىمىزدى دامىتىپ، تەحنيكالىق باعىتتاعى ماماندىقتارعا باۋلىپ، جارقىن تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ زامان تالابىنا ساي قاجەتتى ماماندىقتارىن يگەرۋگە ءوز كومەگىن تيگىزەرى ءسوزسىز.
ساندىق ەسەپتەردى شەشۋ جولدارى.
سان ەسەپتەرىن ويداعىداي شەشۋ ءۇشىن بەلگىلى دارەجەدە حيميالىق جانە ماتەماتيكالىق دايارلىق بولۋى كەرەك. حيميا ءپانىنىڭ سان ەسەپتەرى مازمۇنىنا قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى. ولاردىڭ ءجيى كەزدەسەتىندەرى:
1. تاجىريبە مالىمەتتەرىنە جانە حيميالىق زاڭدارعا نەگىزدەلگەن ەسەپتەۋلەر (قۇرام تۇراقتىلىق زاڭى، ماسسا ساقتالۋ زاڭى، ەكۆيۆالەنت زاڭى جانە ت. ب.).
2. گاز زاڭدارىمەن بايلانىستى ەسەپتەر (مولەكۋلالىق سالماقتى تابۋ، قالىپتى جاعدايدا گازدىڭ كولەمىن جانە ماسساسىن تابۋ ت. ب.).
3. حيميالىق فورمۋلانى تابۋ جانە قۇرۋ ەسەپتەرى.
4. حيميالىق فورمۋلالار بويىنشا ەسەپتەۋلەر.
5. حيميالىق تەڭدەۋلەر بويىنشا ەسەپتەۋلەر.
6. ەرىتىندىلەرمەن بايلانىستى ەسەپتەۋلەر.
7. ارالاس ەسەپتەر.
بۇل سانالعانداردان باسقا پەريودتىق زاڭ جانە پەريودتىق سيستەما، اتوم قۇرىلىسى، حيميالىق رەاكسيالاردىڭ جىلدامدىعى جانە تەپە - تەڭدىك، حيميا جانە ەلەكتر توگى تاقىرىپتارىمەن بايلانىستى كوپتەگەن ەسەپتەر بار. حيميا ەسەپتەرىنىڭ مازمۇنى كوپ ءتۇرلى بولۋىمەن بىرگە، شىعارۋ ادىستەرى دە سان الۋان. ماتەماتيكالىق امالدارىنا قاراي حيميا ەسەپتەرىن شىعارۋ ادىستەرى بىرنەشەگە بولىنەدى: پروپورسيا قۇرۋ ءتاسىلى، بىرگە كەلتىرۋ ءتاسىلى، الگەبرالىق ءتاسىل، دايىن فورمۋلانى پايدالانۋ، الگوريتمدى قولدانۋ جانە گرافيكالىق ءتاسىل.
قانداي دا بولماسىن حيميالىق ەسەپتى شىعارۋ ونىڭ مازمۇنىنا جان - جاقتى تالداۋ جاساۋدان، بەرىلگەن شامالار اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى اشۋدان باستالادى. تالداۋ ناتيجەسىندە ەسەپتىڭ ءتۇرى، سوعان لايىق شىعارۋ ءادىسى بەلگىلەنەدى. بۇل ارادا ەسەپتىڭ مازمۇنىن فيزيكاداعى سياقتى قىسقا جانە ءدال جازىپ ۇيرەنۋدىڭ دە ماڭىزى زور. ول ءۇشىن فيزيكا مەن حيميادا ءجيى قولداناتىن قىسقارتۋلاردى ءبىلۋ كەرەك.
قۇراستىرۋشى: حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: كۋرماشوۆا ا. ج.
"ۇبت ەسەپتەرى" حيميا پانىنەن ۇبت - عا دايىندىق. جۇكتەۋ
جيناققا حيميا ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ وزىندىك جۇمىستارى كەزىندە پايدالانعان ءجيى كەزدەسەتىن ەسەپتەر ەنگىزىلگەن. وقۋشىلاردىڭ حيميا پانىنە قىزىعۋلارىن ارتتىرۋدا، بالالاردىڭ دارىنىن، قابىلەتىن اشىپ دامىتۋدا، قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرۋدە، ۇبت - دە جوعارى جەتىستىكتەرگە جەتۋدە بۇل جيناق وتە ءتيىمدى دەپ ەسەپتەيمىن.
وقۋشىلارعا بازالىق كۋرستان تانىس سۇراقتار قولدانىلىپ، ولاردى تولىقتىرىپ، تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا قۇراستىرىلدى. جيناق وقۋشىلارمەن، مۇعالىمدەرگە كومەكشى قۇرال رەتىندە ۇسىنىلادى
العى ءسوز
قازىرگى كەزەڭدە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە ۇمتىلۋعا، ۇبت سۇراقتارىنىڭ جۇيەلى بولۋىنا بايلانىستى جاسالىنىپ جاتقان تالپىنىستار بىزدەردىڭ، ياعني ۇستازدار مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دەربەستىگىن، ىزدەنىمپازدىعىن، بەلسەندىلىگى مەن شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ ويلاۋ بەلسەندىلىگىمىزدى دامىتىپ، بىلىمىمىزبەن بىلىكتىلىگىمىزدى شىعارماشىلىق تۇرعىدا جۇيەلەپ، ماقساتتى، جوسپارلى تۇردە ىزدەنىسپەن جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەك.
جالپى وقۋ جۇمىسىنا شىعارماشىلىق ماقسات قويۋ، ونى جوسپارلاۋ بىزدەردەن كوپتەگەن قاسيەتتەردى تالاپ ەتەدى: زەرەكتىك، ىزدەنىمپازدىق، ەڭبەكقورلىق، شابىت، ماقساتكەرلىك، بەلسەندىلىك، قىزىعۋشىلىق، ومىرلىك بەلسەندى ۇستانىم.
وقۋعا وسىنداي كوزقاراس بولعاندا تالداۋ، سالىستىرۋ، تۇجىرىمداۋ، پروبلەمالاردى انىقتاي ءبىلۋ، جورامال (گيپوتەزا) قالىپتاستىرۋ، شەشۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋ، الىنعان ناتيجەلەردى تالقىلاۋ، قاجەت بولعاندا قايتا ىزدەنۋ سياقتى قابىلەتتەرىمىزدى دامىتىپ، بەلسەندى وي - ارەكەتتەرىن تالاپ ەتەتىن ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرە الادى ەكەنبىز.
سونىمەن قوسا ەسەپ شىعارۋمەن ۇنەمى شۇعىلدانۋ – ەڭبەك سۇيگىشتىككە، جاۋاپكەرشىلىككە، تاباندىلىققا جانە جىگەرلىككە ۇيرەتەدى،
العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قايسارلىقتى قالىپتاستىرادى.
تەوريالىق تۇسىنىكتەمە العاننان كەيىن ەسەپتەر شىعارۋ مەن جاتتىعۋلار ورىنداۋ ارقىلى العان ءبىلىمىمىزدى پىسىقتاپ، تولىقتىرا تۇسسەك تاجىريبەلەر جاساۋ ارقىلى ونى تەرەڭدەتىپ بەكىتەمىز.
حيميا ءپانىن مەڭگەرۋدە بۇل ۇشەۋى - ءوزارا بايلانىستى، ءبىر - بىرىمەن ساباقتاس، قۇرامداس ادىستەر.
ولار ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرىپ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمىزدى، ىنتامىزدى ارتتىرۋعا قىزمەت ەتەدى.
ەسەپتەر شىعارۋ بارىسىندا زاتتار مەن قۇبىلىستار تۋرالى تۇسىنىكتەردى جەتە ءتۇسىنۋ جانە بەكىتۋ، العان تەوريالىق ءبىلىمدى ساپالى دا ورىندى پايدالانا الۋ ماشىعى قالىپتاسادى.
وقۋدىڭ بۇل ءادىسىن پايدالانۋ كەزىندە حيميا عىلىمىنىڭ نەگىزگى تۇسىنىكتەر مەن زاڭدىلىقتارى كوپ دۇركىن قايتالانىپ، ولاردى ءتۇسىنۋ جانە ەستە ساقتاۋ الدەقايدا جەڭىلدەيدى.
بىرىنشىدەن ەسەپتەردى شەشۋ – تەوريالىق ماتەريالداردى پراكتيكالىق قولدانۋ، پراكتيكادا عىلىمي ءبىلىمدى جۇزەگە اسىرۋ.
ەكىنشىدەن ەسەپتەردى شەشۋ – ءپانارالىق بايلانىستاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ، حيميا عىلىمىنىڭ ومىرمەن بايلانىسىن كورسەتۋدىڭ، سونداي - اق جاراتىلىستانۋ عىلىمىنىڭ ماماندىقتارىنا باۋلۋدىڭ تاماشا ءادىسى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
پسيحولوگتار مەن ادىسكەرلەر ەسەپ شىعارۋدى وي - ارەكەتتىڭ جيىنتىعى دەپ قاراستىرادى، ياعني ساندىق جانە ساپالىق ەسەپتەردى شىعارۋدا ءبىلىم مەن ارەكەتتىڭ تۇتاستىعى ويلاۋدىڭ ءار ءتۇرلى ادىستەرىن (پايىمداۋ، جىكتەۋ، جۇيەلەۋ، دالەلدەۋ، قورىتىندىلاۋ ) قالىپتاستىرىلادى.
مەتوديكالىق ادەبيەتتەردە وقۋشىلاردىڭ دامۋى حيميالىق ەكسپەريمەنت جاساعاندا، سان جانە ساپا ەسەپتەرىن شىعارعاندا جۇزەگە اساتىنى باياندالعان.
حيميا ەسەپتەرى ساندىق جانە ساپالىق ەسەپتەر بولىپ ەكىگە جىكتەلەدى. ساپا ەسەپتەرىن ەكسپەريمەنت ەسەپتەرى دەپ تە اتايدى، ويتكەنى ولاردا ساندىق مالىمەتتەر بولمايدى، حيميالىق تاجىريبەلەر جاساۋ ارقىلى شىعارىلادى. ەكسپەريمەنت ەسەپتەرى حيميالىق قوسىلىستار مەن قۇبىلىستاردىڭ ساپالىق جاعىن قامتيدى. سان ەسەپتەرىندە حيميالىق ماتەريالدارعا نەگىزدەلگەن ساندىق مالىمەتتەرى بولادى، سوندىقتان ولاردى شىعارۋ ءۇشىن، ماتەماتيكالىق امالداردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. حيميا ەسەپتەرىنىڭ تازا ماتەماتيكالىق ەسەپتەردەن ايىرماسى - ساندىق مالىمەتتەر ەسەپتىڭ شارتىندا تولىق بەرىلمەۋى مۇمكىن، ولاردى تۇگەندەۋ ءۇشىن حيميالىق ءبىلىم كەرەك. مىسالى، «مىس سۋلفاتىنىڭ پروسەنتتىك قۇرامى قانداي بولادى؟» ەسەبىندە ەشبىر ساندىق دەرەك جوق، ونى حيميالىق تاڭبالار مەن فورمۋلالاردىڭ ساندىق سيپاتتاماسىنا جانە ستەحيومەتريالىق زاڭدارعا سۇيەنىپ تابادى. شىنىندا دا مىس سۋلفاتىنىڭ قۇرام تۇراقتىلىق زاڭىنا سايكەس مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن دۇرىس جازبايىنشا، بەرىلگەن ەسەپتى شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. سان جانە ساپالىق ەسەپتەردى شەشۋ ءۇشىن وقۋشىنىڭ بەرىلگەن دارەجەدە حيميالىق جانە ماتەماتيكالىق دايارلىعى بولۋى كەرەك.
قانداي بولماسىن حيميالىق ەسەپتى شىعارۋ ونىڭ مازمۇنىنا جان - جاقتى تالداۋ جاساۋدان، بەرىلگەن شامالار اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى اشۋدان باستالادى. تالداۋ ناتيجەسىندە ەسەپتىڭ ءتۇرى، سوعان لايىق شىعارۋ ءادىسى بەلگىلەنەدى. بۇل ارادا ەسەپتىڭ مازمۇنىن فيزيكاداعى سياقتى قىسقا جانە ءدال جازىپ ۇيرەنۋدىڭ دە ماڭىزى زور. ول ءۇشىن فيزيكا مەن حيميادا ءجيى قولداناتىن قىسقارتۋلاردى ءبىلۋ كەرەك.
قازىرگى وقۋلىقتاردا ءاربىر تاقىرىپتان سوڭ ءۇش دەڭگەيلى تاپسىرمالار ۇسىنىلعان، بۇلاردىڭ كۇردەلىلىك دەڭگەيلەرى ءار ءتۇرلى ( ا - جالپى دەڭگەي، ۆ - ۇزدىك وقۋشىلارعا، س - شىعارماشىلىق دەڭگەي) ساندىق ەسەپتەۋ مەن جاتتىعۋلار بەرىلگەن. سوندىقتان جاڭا ساباق ۇستىندە، بەكىتۋ جانە كۇندەلىكتى سۇراۋ كەزىندە ەسەپتەر شىعارىپ ماشىقتانعان وقۋشى قورىتىندى باقىلاۋ جۇمىستارىن قينالماي ورىندايدى، بۇعان سان مارتە ءىس - تاجىريبەدەن كوزىمىز جەتىپ ءجۇر.
دامىتا وقۋدا ەسەپ شىعارۋ ىزدەنىمپازدىق پەن ىسكەرلىكتى جەتىلدىرەدى، حيميا ەسەپتەرىن شىعارۋ بىزدەردىڭ ماقساتكەرلىك، زەرەكتىك، قىزىعۋشىلىق، بەلسەندىلىك، ىزدەنىمپازدىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىمىزدى دامىتىپ، تەحنيكالىق باعىتتاعى ماماندىقتارعا باۋلىپ، جارقىن تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ زامان تالابىنا ساي قاجەتتى ماماندىقتارىن يگەرۋگە ءوز كومەگىن تيگىزەرى ءسوزسىز.
ساندىق ەسەپتەردى شەشۋ جولدارى.
سان ەسەپتەرىن ويداعىداي شەشۋ ءۇشىن بەلگىلى دارەجەدە حيميالىق جانە ماتەماتيكالىق دايارلىق بولۋى كەرەك. حيميا ءپانىنىڭ سان ەسەپتەرى مازمۇنىنا قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى. ولاردىڭ ءجيى كەزدەسەتىندەرى:
1. تاجىريبە مالىمەتتەرىنە جانە حيميالىق زاڭدارعا نەگىزدەلگەن ەسەپتەۋلەر (قۇرام تۇراقتىلىق زاڭى، ماسسا ساقتالۋ زاڭى، ەكۆيۆالەنت زاڭى جانە ت. ب.).
2. گاز زاڭدارىمەن بايلانىستى ەسەپتەر (مولەكۋلالىق سالماقتى تابۋ، قالىپتى جاعدايدا گازدىڭ كولەمىن جانە ماسساسىن تابۋ ت. ب.).
3. حيميالىق فورمۋلانى تابۋ جانە قۇرۋ ەسەپتەرى.
4. حيميالىق فورمۋلالار بويىنشا ەسەپتەۋلەر.
5. حيميالىق تەڭدەۋلەر بويىنشا ەسەپتەۋلەر.
6. ەرىتىندىلەرمەن بايلانىستى ەسەپتەۋلەر.
7. ارالاس ەسەپتەر.
بۇل سانالعانداردان باسقا پەريودتىق زاڭ جانە پەريودتىق سيستەما، اتوم قۇرىلىسى، حيميالىق رەاكسيالاردىڭ جىلدامدىعى جانە تەپە - تەڭدىك، حيميا جانە ەلەكتر توگى تاقىرىپتارىمەن بايلانىستى كوپتەگەن ەسەپتەر بار. حيميا ەسەپتەرىنىڭ مازمۇنى كوپ ءتۇرلى بولۋىمەن بىرگە، شىعارۋ ادىستەرى دە سان الۋان. ماتەماتيكالىق امالدارىنا قاراي حيميا ەسەپتەرىن شىعارۋ ادىستەرى بىرنەشەگە بولىنەدى: پروپورسيا قۇرۋ ءتاسىلى، بىرگە كەلتىرۋ ءتاسىلى، الگەبرالىق ءتاسىل، دايىن فورمۋلانى پايدالانۋ، الگوريتمدى قولدانۋ جانە گرافيكالىق ءتاسىل.
قانداي دا بولماسىن حيميالىق ەسەپتى شىعارۋ ونىڭ مازمۇنىنا جان - جاقتى تالداۋ جاساۋدان، بەرىلگەن شامالار اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى اشۋدان باستالادى. تالداۋ ناتيجەسىندە ەسەپتىڭ ءتۇرى، سوعان لايىق شىعارۋ ءادىسى بەلگىلەنەدى. بۇل ارادا ەسەپتىڭ مازمۇنىن فيزيكاداعى سياقتى قىسقا جانە ءدال جازىپ ۇيرەنۋدىڭ دە ماڭىزى زور. ول ءۇشىن فيزيكا مەن حيميادا ءجيى قولداناتىن قىسقارتۋلاردى ءبىلۋ كەرەك.
قۇراستىرۋشى: حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: كۋرماشوۆا ا. ج.
"ۇبت ەسەپتەرى" حيميا پانىنەن ۇبت - عا دايىندىق. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
«وتتەكتى ورگانيكالىق قوسىلىستارعا ساپالىق رەاكسيا» تاقىرىبى بويىنشا ەكسپەريمەنتتىك ەسەپتەردى شەشۋ
