InfoHub Logo

ءساتجاننىڭ يتەلگىسى ۇيرەك العاننان بەرى، وزىنە دە بۇرىنعىسىنان وزگەشە ءتارىزدى. ەرەكشە تۇلعالى قىران بەينەسىنە ۇقساعانداي. تۇعىردا وتىرسا، قۇم قايراق قىزعىلت كوزى جالىن شاشىپ، قىزىقتى بولىپ كەتتى. اپاسى دا «ءساتجان، قۇسىڭ ويتپەسىن، بۇيتپەسىن» دەگەن سەكىلدى وي ءبولىپ ەلەگەن مىنەز بىلدىرەدى. اڭشى اتاسى، كۇنىنە ءبىر رەت قولىنا قوندىرىپ سىلاپ-سيپاپ، ءساتجاننىڭ بەرگەن جەمىن ءوز كەزىمەن كورىپ، ول دا قاداعالاپ ءجۇر. ءۇي ىشىندە دە، اۋىل اراسىندا دا ءساتجاننىڭ يتەلگىسىنىڭ ۇيرەكتى تەۋىپ تۇسىرگەنى اجەپتاۋىر ءسوز بولدى. وسىنىڭ بارلىعى ءساتجاننىڭ قۇس قۇمارلىعىن بۇرىنعىدان دا وسىرە ءتۇستى.

— ەرتەڭ تورپاقتارىڭدى بويداققا وتكىز. ءبارىمىز كورىپ الامىز، — دەگەن كولحوز باستىعىنىڭ ءسوزىن ەسىتكەندە ءساتجان اسا قۋاندى. سونى جەرگە قونعاننان بەرى جەتىلە ەرجەتە تۇسكەن تورپاقتارى، اسىرەسە، «مايعارىن»، «قويانقۇلاق»، «سيداقاسقالار» ءىرى كورىنىپ، ءتىپتى قىزىقتى ەدى. سول قىزىقتى مالىن ءوسىرىپ، ءورىس تانىتىپ كولحوز داۋلەتىنە قوساتىن كۇن جەتتى.

تورپاقتاردى بويداققا وتكىزىپ العان احمەت:

— بۇزاۋلاردىڭ بيىلعى كۇتىمى ەرەكشە بولعان ءتارىزدى. تورپاقتار بۇرىنعى ەكى جىلعىدان اناعۇرلىم ءىرى. ەرەكشە ەتتى، — دەپ سەرىكبايعا قارادى.

— ونىڭ راس، احمەت، — دەدى سەرىكباي. — مالمەن بىتە قايناعان ادامسىڭ عوي، ابايلاۋىڭ دۇرىس. ءساتجان بيىل ءتولدى وتە جاقسى باقتى. بۇزاۋلارىن قاشان ەسەيگەنشە كۇنسىتپەي، تالدان شارباق توقىپ، كولەڭكەگە جاتقىزدى. ونان سوڭ بۇزاۋعا بەرەتىن ءسۇتتى ور قازىپ، كۇن ىستىقتا سوعان قويىپ، سۋىتىپ بەرىپ وتىردى. بۇل بۇزاۋلار ىستىق ەتپەي، كۇنسىگەن جىلى ءسۇت جۇتپاي، كولەڭكەدە جۋساپ، ءسۇتتى بابىمەن ءىشىپ مايەكتى ءوستى.

— باسە، ايتتىم عوي، ايتەۋىر ءبىر ايىرىقشا كۇتىم بولعان. بۇل ءادىستى كىمنەن ۇيرەندىڭ؟ — دەپ احمەت ءساتجانعا قارادى.

— جاناي ەكەۋمىز، ءوزىمىز اقىلداسىپ ىستەدىك، — دەپ ءساتجان كەڭ تاناۋىن ءبىر تارتىپ سەرىكباي اقساقالعا قارادى.

— بۇلارعا ەشكىم دە ۇيرەتكەن جوق. وسى ەكەۋىنىڭ ءوزى ەرىنبەي-جالىقپاي-اق ىستەدى، — دەپ سەرىكباي ەكى بالانىڭ تەل باققىش مىنەزدەرىن كوتەرمەلەپ قويدى.

ءساتجاننىڭ بۇگىنگى ءبىر اسىعا ىستەپ وتىرعان جۇمىسى، فەرمانىڭ ايلىق ەسەبى. ول اي سايىن فەرمادان تاپسىرىلعان ءسۇتتىڭ، قايماقتىڭ ەسەبىن جانە ساۋىنشىلاردىڭ ەڭبەك كۇنىنىڭ ەسەبىن جازىپ جىبەرىپ وتىراتىن. ال، بايقوشقارعا كەلگەلى جيناقتالىپ جازىلعان جوق-تى. ول تاڭەرتەڭنەن بەرى سونى جازىپ، ەسەپ داپتەرىنە قوندىرىپ جاتىر.

— سەنىڭ ەسەپ قاعازىڭ كەلمەگەندىكتەن اۋدانعا بەرەتىن مالىمەت بوگەلىپ قالدى جانە ماي مەن ءسۇتتىڭ جوسپارىن ورىنداعانى تۋرالى جازىلاتىن حابارلاۋ دا سەنىڭ ەسەبىڭە بايلانىستى، — دەپ جازعان كولحوز ەسەپشىسىنىڭ قاعازى، بار كىنانى ءساتجانعا اۋدارىپ مويىنداتىپ قويعانداي بولدى. وسى ەسەپتى الىپ بارۋعا جاناي بەلگىلەنىسىمەن-اق ءساتجاندى «بول-بولدىڭ» استىنا الىپ، ول دا اسىقتىرىپ وتىر.

تەز بىتىرۋگە ءساتجاننىڭ ءوزى دە سونشالىق اسىق. كەشە كەشكە قاناي سيىرشى اڭىزدا كوپ قازدىڭ جۇرگەنىن ايتىپ، ءساتجاندى مۇلدە قىزىقتىرىپ قويدى. كەشكى شابىتتا يتەلگىنى قازعا ءبىر جىبەرىپ بايقاسام دەپ، ىشتەن سونى ويلانىپ، اسىعىپ تا وتىر.

جانايعا بەرەتىن قاعازىن ءبىتىرىپ، ءساتجان دالاعا شىققاندا اۋىل ۇستىنەن شۋلاپ ۇشقان ءبىر توپ قاز تۋرا ەگىندىكتىڭ ورنىنا تارتتى. قاز دىبىسىنان ەلەڭ العانداي يتەلگىسى تالپىنىپ، تۇعىرىنان جەرگە قونىپ، اياق باۋىن تارتقىلادى. دالادا وتتا تۇرعان كەر قۇنانىن ءساتجان الىپ كەلگەنشە، سۋ بويىنان كەشكى جايىلىمعا ەگىندىك ورنىنا قاراي توپ قازداردىڭ تاعى بىرنەشەۋى ۇشىپ ءوتتى.

ءساتجاننىڭ ءبىر قارايلاپ توسقانى قىرمان باسىنداعى اۋىلعا كەتكەن سەرىكباي اتاسى ەدى. ول كىسى ءالى كورىنبەيدى. بالاسىنىن قۇنانىن ەرتتەپ قامدانعانىن كورگەن زەينە:

— قاراعىم، كۇن كەشكىرگەندە قايدا باراسىڭ؟ وزەن بويىنا بارما، — دەپ بالاسىنا الدەنەدەن وي سالدى.

— وزەن بويىنا ءوزىم دە بارمايمىن، مىنا ەگىندىك جاققا بارامىن. قۇسىمدى قازعا سالامىن، — دەپ ءساتجان نە دەر دەگەندەي شەشەسىنىڭ بەتىنە قارادى. بالاسىنىڭ كانىگى قۇسبەگىلەرشە قازعا سالام، دەپ شيراپ ايتقان سوزىنە رازى بولعانداي، زەينە جاۋلىعىن قولىمەن يىعىنا قاراي ءبىر سەرپىپ:

— تۇگى، تورعايداي شىركىنىڭ قازدى قايدان السىن. انا جىلعى بۇركىتىن قاسقىرعا سالىپ ءولتىرىپ العان اڭشى اتاڭ قۇساپ، قۇسىڭدى قاز ءولتىرىپ كەتىپ جۇرمەسىن، — دەدى.

— اپام كەيدە جوقتى ايتادى، يتەلگىنىڭ قاز تۇگىل كيىك الاتىنىن ەستىگەن جوق پا ەدىڭ. ءوزىڭ نانباساڭ، اڭشى اتامنان سۇراشى، — دەپ ءساتجان شىنىمەن رەنجىپ قالدى.

ءساتجان قۇنانىنا ءمىنىپ، قۇسىن الىپ ەگىندىككە جونەلگەندە، شاقپاق جاقتان سوعىپ تۇرعان جەل ەكپىندەي ءتۇستى. شابىتىنا ءتۇسىپ اشىققان يتەلگى سالقىن جەلگە شيرىققانداي، الدىنان پىر ەتكەن تورعايلارعا دا لاپ قويعانداي، قولعا تۇرماي، قىمىڭداپ كەلەدى. وزىنە ەرە شىققان ءبورىباساردى ءساتجان اۋىلدان ۇزاعان سوڭ عانا كوردى. «ەرسەڭ ەر، سەرىك بولارسىڭ» دەگەندەي ءساتجان وعان جەكىگەن جوق.

جازداي بۇزاۋ باعۋعا مىنىلگەن كەر قۇنان قامشىعا ەتى ۇيرەنىپ قىرساۋلاۋ جۇرەتىن ادەتىمەن اياعىن كەرەناۋ باسادى. ەگىندىك ءبىرسىپىرا جەر، كۇن دە ەڭكەيىپ بارادى. ءساتجان تەز جەتكىسى كەلىپ كەر قۇناندى تەبىنىپ تە، قامشىلاپ تا قويادى. ءبىراق ءجۇرىسى ونبەي، ەگىندىككە ءالى جەتە الماي كەلەدى.

ويداعى ۇلكەن ەگىندىككە يەك ارتپا جەردەن بارماق بولىپ ءساتجان دالامەن جورتتى. الدەنەدەن سەزىك الىپ، الدا تۇرعان ايقاسقا ازىرلەنگەندەي يتەلگى دە ءجۇنىن جىعىپ، ەكى قاناتىن سالبىراتىپ جۇمىپ كەلەدى. يتەلگىسىنىڭ مىنا مىنەزىنە سونشالىق رازى بولعان ءساتجان ابايلاماي ەگىندىككە قاشاڭداۋ ءبىر بەلەستەن شىعا كەلدى. ەگىن ورنىندا توپ-توبىمەن بىرداي بولىپ جايىلىپ جاتقان قازدار كەنەتتەن شىعا كەلگەن ءساتجاندى كورە سالىپ، توپ-توبىمەن قاڭقىلداپ كوتەرىلە باستادى. قازداردىڭ داۋىلداپ ۇشقان قىزىعىنا تاڭدانا قاراپ كەلە جاتقاندا ءساتجان قۇسىنىڭ سىپ ەتىپ قولىنان اتىپ شىعىپ كەتكەنىن ءبىر-اق ءبىلدى.

يتەلگى قيقۋلاپ كوتەرىلگەن ءبىر توپ قازعا قاراي زىتا جونەلدى. ءبىراق، قازدار جوعارى كوتەرىلىپ كەتتى. يتەلگىدەن شوشىندى ما، جوق وزدەرىنىڭ ۇشۋى سولاي ما، قازدار بارعان سايىن اسپانداپ كوتەرىلە بەردى. بىرىنە-بىرىن تىركەگەن كوشتىڭ تۇيەسىندەي قازدار تىزبەكتەلىپ باقاناس بويىن ورلەي وڭتۇستىككە قاراي تارتتى. قازداردان الدەقايدا تومەندە يتەلگى دە كەتىپ بارادى. بارعان سايىن جەل كوتەردى مە، يتەلگى قازدارعا جاقىنداعان تارىزدەندى. ءبىراق قاز توبىنا ايقاسقان بەلگىسى بىلىنبەيدى. ەكى كوزى اسپاندا، يتەلگىسىنىڭ قاراسىنان كوز الماي ءساتجان شاۋىپ كەلەدى. كەر قۇنانى بارلىعىپ قالدى ما، جوق ءوزىنىڭ جالقاۋلىعى ما، شابىسى باسەڭدەپ، قازدار توبى دا، يتەلگى دە ۇزاپ كەتتى.

ءساتجان يتەلگىسىن شاقىرىپ الاتىن ادىستەرىنىڭ ءبارىن ىستەدى. ءبىراق يتەلگىسى وعان ويىسار ەمەس. بارعان سايىن اسپانداپ قازبەن بىرگە بۇلتقا كىرىپ قاراسى ارەڭ-ارەڭ كورىنىپ ۇزاي بەردى.

شىعىس جاقتان ءتۇننىڭ قويۋ قاراڭعىلىعى دا كوتەرىلە باستادى. بارعان سايىن اينالا ەلسىز تارتىپ ءتۇسى سۋىق ءسۇر بۇلت قالىڭداي ءتۇستى. كەر قۇناننىڭ اياعى قويۋلاپ، شوقىراقتاۋدان دا قالدى. ەشنارسەنى ۇقپاسا دا، ءساتجاننىڭ شاپقان بەتىنە قاراي دالاقتاپ ءبورىباسار بەتالدى جۇگىرىپ، و دا قىزىل تاناۋ.

يتەلگىسىن شاقىرا-شاقىرا ءساتجاننىڭ داۋسى قارلىقتى؛ جەل كەۋلەپ كيىمدەرىنىڭ ەتەگى داليىپ اشىلىپ، قۇنانىن قامشىلايمىن، دەپ قامشىسىنىڭ باسى ۇشىپ كەتتى. قامشى بولماعان سوڭ كەر قۇنان مۇلدە باسىنىپ، جورتاقتى دا قويىپ، توقتاۋعا تايانىپ كەلەدى. بايقوشقاردىڭ باقاناسقا قۇيار قوسپاسىنا تايانعاندا ىمىرت جابىلىپ، قازدار توبى دا، يتەلگىسى دە كوز ۇشىنان مۇلدە عايىپ بولدى.

وزەن بويىنىڭ تال بۇتالارى ءتۇن كولەڭكەسىن ورانىپ، مۇلدە تۇيىلگەن قارا كولەڭكە بولىپ كەتتى. ءالى دە قارلىققان داۋسىمەن يتەلگىسىن شاقىرىپ ءساتجان ىلگەرى تەبىنەدى. ءتۇن بولسا مىناۋ، يتەلگىدەن كوز جازدى. ەندى نەگە ايقايلايدى، نەگە ىلگەرى قاراي تەبىنەدى، ونى ءوزى دە بىلمەيدى.

سولتۇستىكتىڭ ءتۇسى سۋىق سۇر بۇلتى قالىڭداپ، قاراڭعىلىق قويۋلانىپ كەتتى. ءبىر توپ تالدىڭ تۇسىنا كەلگەندە كەر قۇنان مۇلدە اياعىن باسپاي تۇرىپ الدى. ءساتجان قۇناننان ءتۇستى. ءبىراق، ءالى دە قۇسىنان ءۇمىت ۇزبەي اسپانعا، اينالاسىنا قارايدى. قۇنانىنا سۇيەنىپ تۇرعان ءساتجاننىڭ اياعىنا تۇمسىعىن سۇيەي ءبورىباسار دا ەنتىگىن باسا الماي كەلىپ شوكەسىنەن جاتتى. قويۋ قارا كولەڭكەگە شومىلعان شوق تال الدەنەلەردىڭ ۇياسىنداي وتە جات كورىنەدى. ىزىڭداعان كەشكى جەل سۋىلداتىپ ۇيىرگەن تال بۇتالار، قۇراق، شالعىندار الدەنەنى كۇبىرلەگەندەي، الۋان ءۇن ىرعالادى. مىنا تۇنەرگەن دۇلەي تابيعاتتىڭ ورتاسىندا ءساتجان جالعىز بولسا قايتەر ەدى. بولدىرسا دا كەر قۇنانى، ءبورىباسارى كادۋىلگىدەي تياناق.

باعانادان اتتىڭ قىزۋىمەن ابايلاماعان ءساتجان ەندى بايقادى، ونەبويى سالقىنداپ توڭىپ بارادى. بايپاعىمەن سىيماعان سوڭ قوڭىلتاق كيە سالعان جۇقا ەتىك جانە شولاق قامزول ونشالىقتى پانا بولار ەمەس، كەشكى ىزعار ەتىن قاري باستادى. ءبىراز دەمىگىن باسقاننان كەيىن وتشاڭ كەر قۇنان جايىلعىسى كەپ جەرگە ۇمتىلدى.

باعانادان بەرى تەك قۇسىنىڭ جايىن ويلاپ ەشنارسەنى ەلەمەگەن ءساتجان باس قامىنا ەندى ويىستى. اينالا تاستاي قاراڭعى. اۋىل الىستا. كەر قۇنان بولسا بولدىرىپ جۇرۋگە جاراماي قالدى. ۇستىندە ءجوندى كيىم جوق. كۇزدىڭ مىناۋ ۇزاق تاڭىندا، اسىرەسە، تاڭعى بوزقىراۋعا قالاي شىدايدى، وزەن بويىنىڭ ەلسىز جىنىسىندا قانداي اڭنىڭ مەكەندەپ جۇرگەنىن كىم بىلەدى؟

ءساتجان ەندى ازداپ سەسكەنەيىن دەدى. ونىڭ ويىنا كەلگەن ءبىر مەدەۋ وزەن بويى عوي. مۇندا شابىلعان، ۇيىلگەن ءشوپ بولسا تاۋىپ الىپ، سونى پانالاسام جانە قۇنانىمدى دا سول شوپكە قويىپ تويدىرىپ السام، دەدى ىشىنەن. ول وتىرا قالىپ جەردى قولىمەن سيپالاپ ەدى تۇرعان جەرى شابىندىنىڭ ورنى ەكەن. ول قۋانىپ كەتتى. قۇنانىن قويا سالىپ جان-جاققا جۇگىرىپ، ۇيىلگەن ءشوپ ىزدەدى، دەس بەرگەندە ءوزى توقتاعان شوق تالدىڭ جوعارعى جاعىندا ۇيىلگەن ءشوپتىڭ بەينەسىندەي ءبىر شوعىر كورىندى. قايتادان قۇنانىنا كەلىپ جەتەكتەپ، سول شوعىرعا قاراي ءجۇردى. الدەنەلەر ۇستىنەن زۋ-زۋ ەتىپ ەتە شىعادى. وندايدا ءساتجان شوشىپ تا قالادى، ۇمىتتەنىپ تە قالادى. ۇيتكەنى كەيبىر سۋىل يتەلگىنىڭ قولىنا قوناردا سۋىلداپ كەلە جاتقان ەكپىنى تارىزدەنىپ كەتەدى. شىنىندا ول ءساتجاننىڭ يتەلگىسى ەمەس، وزەن بويىن جوبالاپ ۇشىپ قايتىپ جاتقان ۇيرەكتەر ەدى.

ءساتجاننىڭ كەلگەنى سول وزەننىڭ بويىنان شاۋىپ ۇيگەن ۇلكەن مايا ءشوپ بولدى. ول بۇعان اۋلىن تاپقانداي قۋاندى. ءشوپتىڭ ىق جاعىنا كەلىپ، قۇنانىنىڭ، اۋىزدىعىن الىپ شوپكە قويدى. ءوزى ءشوپتى قۋىستاپ جانتايدى. ءساتجاننىڭ اياق جاعىنا كەلىپ ءبورىباسار دا بۇيىعا جاتتى. ول كەيدە الدەنەلەرگە قۇلاعىن تىگىپ، دىبىس سەزگەندەي ءساتجانعا دا قاراپ قويادى. ءساتجاننىڭ ويىنا بۇل تۇندە ۇرى كەزدەسىپ، قۇنانىمدى ءىلىپ اكەتەر دەگەن ءقاۋىپ كەلگەن جوق. ول تەك قاسقىردان قاۋىپتەندى. قاسقىرعا ءبورىباسار سەنىمدى كۇزەتشى. قۇنانى شوپتە، ءوزى ءشوپتىڭ جىلى ىقتاسىندا. العاشقىداي ەمەس، وزەن بويىنىڭ تۇنەرگەن قاراڭعىلىعىنا بويى دا ۇيرەندى. ءبىرازدان كەيىن ماۋجىراپ، ۇيقىسى كەلىپ، ءساتجان قالعىپ تا كەتتى.

---