قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز!
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان اۋدانى،
«شورناق» جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ساپاروۆا گۋلدانا الىبەك قىزى
تاقىرىبى: قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز!
ماقساتى: تابيعات جايلى تۇسىنىگىن تەرەڭدەتۋ، جالپى قۇستاردىڭ ماعىناسى جايلى ماعلۇمات بەرۋ، بارلىق تىنىس تىرشىلىكتىڭ باستاۋى، كوكتەمنىڭ ەرەكشەلىگىن بايقاتۋ، قۇستاردى قورعاۋعا، ولاردى قارسى الۋعا باۋلۋ
ءتۇرى: ارالاس
ءادىسى: دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەرى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى
بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
توپقا ءبولۋ:
1. قارلىعاش.
2. قىران.
3. كوگەرشىن.
4. اققۋ
بالالار، مىنە، كوكتەم جارشىسى قۇستار كەلە باستادى.
ءبىزدىڭ حالقىمىز كەڭ دالادا، تابيعات قۇستارى باي دالادا وسكەن. بۇگىنگى «قۇستار - ءبىزدىڭ دوسىمىز» اتتى اشىق ساباعىمىزدى باستايمىز1 - ءساۋىر دەسە «كۇلكى كۇنى» ويىمىزعا ءتۇسۋى انىق. سونىمەن بىرگە بۇل كۇنى الەم جۇرتشىلىعى «قۇستار كۇنىن»دە اتاپ وتەدى. 1906 جىلدىڭ 1 ساۋىرىندە قۇستاردى قورعاۋ تۋرالى حالىقارالىق كونۆەنسيا قابىلدانعان بولاتىن. ءقازىر اتالعان قۇجاتتى الەم ەلدەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك قولدادى.
- قانە، بالالار سەندەر قۇستار تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
- تابيعاتتى قۇرايتىن تىرشىلىكتىڭ ءبىرى – قۇستار. حالىق ەجەلدەن – اق قۇستارعا اۋەس، ولارعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى شەكسىز، ەڭ جاقسى كورەتىن ادامنىڭ قۇسقا تەڭەۋ ارقىلى ىقىلاسىن ءبىلدىرىپ وتىرادى.
-- بىزگە جىل سايىن كوكتەم ايىندا قاناتتى دوستارىمىز ۇشىپ كەلەدى. مىنە سول كۇن، سول مەرەكە بيىل دا كەلىپ جەتتى. ولكەمىز، وزەن مەن كولدەرىمىز، تاۋ مەن باقشالارىمىز قۇستاردىڭ قيقۋىنا بولەندى.
- قازاقستاندا قاناتتىلاردىڭ 481 ءتۇرى مەكەن ەتەدى. ال بۇكىل جەر شارىندا توعىز مىڭعا جۋىق ءتۇرى بار. ءار قۇستىڭ ءوز «كاسىبى» بار. بىرەۋلەرى ءان ايتسا، ەكىنشىلەرى – قۇرىلىسشى. قۇستار سونىمەن بىرگە «دالا دارىگەرى» دەپ تە اتالادى.
- قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز. ولاردىڭ بىزگە پايداسى مول. مىسالعا – قاراتورعاي. ءبىر توپ قاراتورعاي بۇكىل بالاپاندارىمەن بىرگە 22 توننا شەگىرتكەنى ازىق ەتەدى. قاراتورعاي – ورمان قورعاۋشىلارى
قۇستارعا ارنالعان ولەڭ جولدارىن وقۋ
1. ءساۋىر كەلدى،
تىرلىككە جان كىردى.
كەڭ دالا جاسارىپ، جاڭعىردى،
بار ءوڭىر قۇلپىرا باستادى،
توسىنە قۇيىپ اپ جاڭبىردى.
تىرلىككە جان كىردى كوكتەم كەپ،
2. جىل قۇستارى كەلدى دەپ،
بالدىرعاندار ءماز بولدى.
قوس قاناتى جەلپىلدەپ،
كولگە ۇيرەك - قاز قوندى.
3. جارشىسى كوكتەمنىڭ
«كوكەك» دەيدى مەنى جۇرت
ءوز اتىن ايتار قۇس مەنمىن
كوكتەمدى كۇتسەڭ مەنى كۇت
4. قۇس سۇلۋى اققۋ مەن،
تابيعات كوركىن سىيلاعان.
مىلتىعىن كەزىپ ەش مەرگەن،
اتۋعا كوزىن قيماعان.
توپتىق جۇمىس
1.«قارلىعاش» توبى – وزدەرى قالاعان ءبىر قۇسقا تىرەك سىزبا جاساۋ
2.«قىران» توبى - ۆەنن دياگرامماسى، ءۇي جانە دالا قۇستارى
3.«كوگەرشىن» توبى - قۇستاردىڭ سۋرەتىن سالۋ
4.«اققۋ» توبى – ەسسە جازۋ
سۇراق – جاۋاپ سايىسى
(ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي)
1 ادام قاي قۇستى اڭ اۋلاۋعا پايدالانادى؟
2. قانداي قۇس حات تاسۋشى اتانعان؟
3. تورعايدىڭ جۇرەگى مينۋتىنا قانشا رەت سوعادى؟
4. قۇستىڭ نەگىزگى باسپاناسى؟
5. قاي قۇستا مۇلدە ۇيا بولمايدى؟
6. قازاقستاندا قۇستاردىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
7. قانداي قۇستاردى جىل قۇستارى دەيمىز؟
8. سويلەيتىن قۇس؟
ەسىڭە ساقتا
تۋعان جەرگە ورالىپ، ۇياعا جايلى ورىن ىزدەگەن قۇستارعا كومەك كورسەت
ۇياداعى بالاپاندى قولمەن ۇستاۋعا، قوزعاۋعا بولمايدى. ولاي ىستەسەڭ، ەنەسى ۇيانى تاستاپ، بالاپاندارىنا جولاماي كەتەدى.
قورىتىندى.
قىمباتتى بالالار كوكتەمنىڭ جارشىسى، ادامزاتتىڭ دوسى جىل قۇسىن جاقسى قارسى الايىق. ولارعا قامقور بولايىق.
ويانىپ بار تابيعات ۇيقىسىنان،
جادىراپ قۇتىلعانداي قۇس قامىنان.
كوكتەمدى شۋعا بولەپ انگە وراعان،
تىڭدايمىز الۋان سىر جىل قۇسىنان.
ۇپاي ساندارىن ەسەپتەۋ
«شورناق» جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ساپاروۆا گۋلدانا الىبەك قىزى
تاقىرىبى: قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز!
ماقساتى: تابيعات جايلى تۇسىنىگىن تەرەڭدەتۋ، جالپى قۇستاردىڭ ماعىناسى جايلى ماعلۇمات بەرۋ، بارلىق تىنىس تىرشىلىكتىڭ باستاۋى، كوكتەمنىڭ ەرەكشەلىگىن بايقاتۋ، قۇستاردى قورعاۋعا، ولاردى قارسى الۋعا باۋلۋ
ءتۇرى: ارالاس
ءادىسى: دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەرى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى
بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
توپقا ءبولۋ:
1. قارلىعاش.
2. قىران.
3. كوگەرشىن.
4. اققۋ
بالالار، مىنە، كوكتەم جارشىسى قۇستار كەلە باستادى.
ءبىزدىڭ حالقىمىز كەڭ دالادا، تابيعات قۇستارى باي دالادا وسكەن. بۇگىنگى «قۇستار - ءبىزدىڭ دوسىمىز» اتتى اشىق ساباعىمىزدى باستايمىز1 - ءساۋىر دەسە «كۇلكى كۇنى» ويىمىزعا ءتۇسۋى انىق. سونىمەن بىرگە بۇل كۇنى الەم جۇرتشىلىعى «قۇستار كۇنىن»دە اتاپ وتەدى. 1906 جىلدىڭ 1 ساۋىرىندە قۇستاردى قورعاۋ تۋرالى حالىقارالىق كونۆەنسيا قابىلدانعان بولاتىن. ءقازىر اتالعان قۇجاتتى الەم ەلدەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك قولدادى.
- قانە، بالالار سەندەر قۇستار تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
- تابيعاتتى قۇرايتىن تىرشىلىكتىڭ ءبىرى – قۇستار. حالىق ەجەلدەن – اق قۇستارعا اۋەس، ولارعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى شەكسىز، ەڭ جاقسى كورەتىن ادامنىڭ قۇسقا تەڭەۋ ارقىلى ىقىلاسىن ءبىلدىرىپ وتىرادى.
-- بىزگە جىل سايىن كوكتەم ايىندا قاناتتى دوستارىمىز ۇشىپ كەلەدى. مىنە سول كۇن، سول مەرەكە بيىل دا كەلىپ جەتتى. ولكەمىز، وزەن مەن كولدەرىمىز، تاۋ مەن باقشالارىمىز قۇستاردىڭ قيقۋىنا بولەندى.
- قازاقستاندا قاناتتىلاردىڭ 481 ءتۇرى مەكەن ەتەدى. ال بۇكىل جەر شارىندا توعىز مىڭعا جۋىق ءتۇرى بار. ءار قۇستىڭ ءوز «كاسىبى» بار. بىرەۋلەرى ءان ايتسا، ەكىنشىلەرى – قۇرىلىسشى. قۇستار سونىمەن بىرگە «دالا دارىگەرى» دەپ تە اتالادى.
- قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز. ولاردىڭ بىزگە پايداسى مول. مىسالعا – قاراتورعاي. ءبىر توپ قاراتورعاي بۇكىل بالاپاندارىمەن بىرگە 22 توننا شەگىرتكەنى ازىق ەتەدى. قاراتورعاي – ورمان قورعاۋشىلارى
قۇستارعا ارنالعان ولەڭ جولدارىن وقۋ
1. ءساۋىر كەلدى،
تىرلىككە جان كىردى.
كەڭ دالا جاسارىپ، جاڭعىردى،
بار ءوڭىر قۇلپىرا باستادى،
توسىنە قۇيىپ اپ جاڭبىردى.
تىرلىككە جان كىردى كوكتەم كەپ،
2. جىل قۇستارى كەلدى دەپ،
بالدىرعاندار ءماز بولدى.
قوس قاناتى جەلپىلدەپ،
كولگە ۇيرەك - قاز قوندى.
3. جارشىسى كوكتەمنىڭ
«كوكەك» دەيدى مەنى جۇرت
ءوز اتىن ايتار قۇس مەنمىن
كوكتەمدى كۇتسەڭ مەنى كۇت
4. قۇس سۇلۋى اققۋ مەن،
تابيعات كوركىن سىيلاعان.
مىلتىعىن كەزىپ ەش مەرگەن،
اتۋعا كوزىن قيماعان.
توپتىق جۇمىس
1.«قارلىعاش» توبى – وزدەرى قالاعان ءبىر قۇسقا تىرەك سىزبا جاساۋ
2.«قىران» توبى - ۆەنن دياگرامماسى، ءۇي جانە دالا قۇستارى
3.«كوگەرشىن» توبى - قۇستاردىڭ سۋرەتىن سالۋ
4.«اققۋ» توبى – ەسسە جازۋ
سۇراق – جاۋاپ سايىسى
(ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي)
1 ادام قاي قۇستى اڭ اۋلاۋعا پايدالانادى؟
2. قانداي قۇس حات تاسۋشى اتانعان؟
3. تورعايدىڭ جۇرەگى مينۋتىنا قانشا رەت سوعادى؟
4. قۇستىڭ نەگىزگى باسپاناسى؟
5. قاي قۇستا مۇلدە ۇيا بولمايدى؟
6. قازاقستاندا قۇستاردىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
7. قانداي قۇستاردى جىل قۇستارى دەيمىز؟
8. سويلەيتىن قۇس؟
ەسىڭە ساقتا
تۋعان جەرگە ورالىپ، ۇياعا جايلى ورىن ىزدەگەن قۇستارعا كومەك كورسەت
ۇياداعى بالاپاندى قولمەن ۇستاۋعا، قوزعاۋعا بولمايدى. ولاي ىستەسەڭ، ەنەسى ۇيانى تاستاپ، بالاپاندارىنا جولاماي كەتەدى.
قورىتىندى.
قىمباتتى بالالار كوكتەمنىڭ جارشىسى، ادامزاتتىڭ دوسى جىل قۇسىن جاقسى قارسى الايىق. ولارعا قامقور بولايىق.
ويانىپ بار تابيعات ۇيقىسىنان،
جادىراپ قۇتىلعانداي قۇس قامىنان.
كوكتەمدى شۋعا بولەپ انگە وراعان،
تىڭدايمىز الۋان سىر جىل قۇسىنان.
ۇپاي ساندارىن ەسەپتەۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
