InfoHub Logo

ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قۇستاردىڭ تىرشىلىگىندەگى باستى ەرەكشەلىگى؛ ەڭ قاجەتتى جاعدايى جانە ءولى تابيعاتتا بولاتىن وزگەرىستەردىڭ ءتىرى تابيعاتقا اسەرى تۋرالى قوسىمشا مالىمەت الۋ ارقىلى ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى؛ وقۋشىلار قۇستار تۋرالى العان بىلىمدەرىن تولىقتىرادى جانە پىسىقتايدى؛

دامىتۋشىلىق: وزىق تەحنولوگيالاردىڭ ادىستەرىن، جابدىقتارىن قولدانا وتىرىپ، وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن، كورۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورىن، بەلسەندىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن، قيالىن، ءتىلىن دامىتۋ:

تاربيەلىك: وقۋشى دۇنيەتانىمىن دامىتا وتىرىپ، تابيعاتتى سۇيۋگە، قۇستاردى قورعاۋعا تاربيەلەنەدى.

ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، ءپانارالىق بايلانىس (ەڭبەك، انا ءتىلى)، ءسوزجۇمباق، توپتىق جۇمىس، ويىن، ستو جوباسىنىڭ ستراتەگيالارى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قىستاپ قالاتىن قۇستار تۋرالى قوسىمشا ماتەريال
ساباقتىڭ جابدىعى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كومپيۋتەر، تاقىرىپتىڭ مازمۇنىنا بايلانىستى بەينەلى جانە زاتتىق سۋرەتتەر، جەمشاشار جانە ونىڭ ۇستىنە ازىرلەنگەن قۇستار داستارحانى.

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
قورشاعان ورتامەن سالەمدەسۋ.
سالەمەتسىز بە، اشىق اسپان!
سالەمەتسىز بە، كۇننىڭ كوزى،
سالەمەتسىزدەر مە، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار!
سالەمەتسىزدەر مە، ءقادىرلى قوناقتار!
ءىى. ماعىنانى اجىراتۋ.
- بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا قۇستار جايلى بىلىمدەرىمىزدى تولىقتىرامىز. ءبىز قانداي قۇستاردى بىلەمىز؟ (توپتاستىرۋ)

قۇستار
ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس:
قۇستار جانۋارلاردىڭ ماڭىزدى توبى. ءبىز قاي ءپان بولماسىن قۇستار تۋرالى ايتامىز. قۇستار تۋرالى بىلەتىنىمىز دە از ەمەس. ەندەشە، ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى، ءۇي جانە دالا قۇستارى بولادى. ءبارىمىز نازارىمىزدى تاقتاعا اۋدارايىق، قۇستاردى سۋرەتىنە قاراپ اتاپ، استىنا اتتارىن جازىپ قويايىق.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان قۇستاردى كورسەتە وتىرا، قاي قۇس ەكەنىن جازۋ.
ءۇي قۇستارى: كۇركەتاۋىق، اتەش، ۇيرەك، قاز، تاۋىق
دالا قۇستارى: اققۋ، ساۋىسقان، قارلىعاش، قاراتورعاي، بۇركىت، قۇر ت. ب.

- وسى قۇستاردىڭ مەكتەپكە كەلە جاتقاندا نەمەسە مەكتەپتەن ۇيگە بارا جاتقاندا، اۋلادا ويناپ جۇرگەندە قايسىسىن كەزدەستىردىڭدەر؟
- ءقازىر جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- قىس مەزگىلىنىڭ قاي ايى؟
- ال، قالعان قۇستار قايدا؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار، ولار جىلى جاققا ۇشىپ كەتتى. ولاردى “جىل قۇستارى” (سۋرەتتەرىن كورسەتىپ، اتاپ شىعۋ) دەپ اتايمىز. ال، ەندى ولار نەگە ۇشىپ كەتەدى دەپ ويلايسىڭدار؟
- سالقىن تۇسكەندە قۇستاردىڭ جەمى ازايادى، سۋىققا ءتوزىمسىز.
- ال، نەگە ولار قايتىپ ورالادى؟
- سەبەبى، ءبىزدىڭ جاق ولاردىڭ تۋعان جەرى. ولار وسى جەردە پايدا بولدى. ول جاقتا وتە ىستىق. جۇمىرتقا باساتىن ۋاقىتتا ىستىقتان جۇمىرتقالارى ءشىرىپ كەتەدى، سوندىقتان دا وسى جاققا قايتىپ ورالادى.
- ال، ەندى شىمشىق، تورعاي، قارعا، ساۋىسقان، توقىلداق ت. ب. سياقتى «... جىلى جاققا ۇشپايتىن، ءبىزدىڭ جاقتا قىستايتىن» قۇستاردى “وتىرىقشى قۇستار” نەمەسە “قىستاپ قالاتىن قۇستار” دەيدى. ال نەگە بۇل قۇستار قىستاپ قالادى؟
وتىرىقشى قۇستارعا توقتالۋ:
شىمشىق – سۇر، قوڭىر ءتۇستى، قاۋىرسىندى كىشكەنتاي، وتىرىقشى قۇس. اۋىل ماڭايىندا، اۋلادا ءجۇرىپ، جەمىن تابادى.
الا قارعا – باسى، قاناتى، قۇيرىعى قارا، ال ارقاسى مەن باۋىرى سۇرعىلت، تۇمسىعى ۇشكىر، تىرناقتارى وتكىر. ءتۇرلى تاماق قالدىقتارىن تىرناقتارىمەن قار استىنان شۇقىپ جەيدى.
قارعا – قارا نەمەسە سۇر قاۋىرسىندى تاماق تالعامايتىن، ەتى ارام قۇس. كەز كەلگەن تاماقتى قورەك ەتەتىن قۇستاردىڭ ءبىرى. قار استىندا قاتىپ قالعان توگىندىلەردى وتكىر تىرناقتارىمەن تىرناپ بوساتىپ، مىقتى ۇشكىر تۇمسىعىمەن شوقىپ قورەكتەنەدى.
توقىلداق – قازاقستاننىڭ تۇرعىلىقتى قۇسى. ءتۇسى شۇبار، وتە جىلدام قيمىلدايتىن ەڭبەكقور قۇس. اعاشتاردىڭ قابىقتارىنىڭ اراسىنداعى بۋناقدەنەلىلەرمەن قورەكتەنەدى. قار ۇستىنە تۇسكەن قالدىعىن تورعايلار تەرىپ جەيدى. وسىلاي وزگە قۇستارعا دا جەمىن تابۋىنا كومەكتەسەدى. وتە سۋىق، ايازدى كۇنى ادام تۇراعىنا جاقىن كەلەدى.
سۋىقتورعاي – اعاش قۋىستارىن، ىندەردى، ءۇي – جايلاردى مەكەندەيدى. بۇتالاردىڭ دانىمەن، جەمىسىمەن قورەكتەنەدى. كەيدە توقىلداق قورەگىنىڭ قار بەتىنە تۇسكەن قالدىعىن تەرىپ جەيدى.
ساۋىسقان – الا قاناتتى، ۇزىن قۇيرىقتى قۇس. ول وتە ساق. ەرەكشەلىگى – جالتىر، اشەكەيلى زاتتارعا اۋەستىگى. ونىڭ ۇعىمتالدىعى دا سونشالىق – كادىمگى قاراتورعاي مەن توتى سەكىلدى، ادامنىڭ ايتقان ءسوزىن جاتتاپ الادى. كەز كەلگەن تاماقتى قورەك ەتەدى.
قۇر – ورمان قۇسى. يتمۇرىن، بۇتا اراسىندا تىرشىلىك ەتەدى. قورازى ءىرى، ءتۇسى قارا قاناتىنان قيعاش ورنالاسقان اق جولاق ايقىن بايقالادى. قۇيرىعىنىڭ قاۋىرسىنى سىرتىنا قاراي قايىرىلىپ ورنالاسادى. نەگىزگى قورەگى - وسىمدىكتەر. ول الىسقا ۇشا المايدى. ايازدى كۇندەرى قار استىنا كىرىپ، سوندا تۇنەيدى. كۇن كوزى شىققان كەزدە عانا قاردان شىعىپ جەمىن ىزدەيدى.
كەپتەر – باسى كىشكەنتاي، تۇمسىعى ءتۇزۋ، سيراعى قىسقا قۇس. كەپتەردىڭ قولعا ۇيرەتىلگەن ءتۇرىن حالىق اراسىندا “كوگەرشىن” دەپ اتايدى. وسىمدىك تۇقىمىمەن، استىق تۇقىمدارىنىڭ دانىمەن قورەكتەنەدى.
- بۇل قۇستاردىڭ كوبى سۋىقتان قورىقپايدى. سۋىقتان ولاردىڭ قالىڭ مامىقتارى
ساقتايدى. قىس كەزىندە قۇس ءۇشىن ءقاۋىپتى جاعداي جەمنىڭ تابىلمايتىندىعى. قىستاپ قالاتىن قۇستاردىڭ ءتۇرى، ءتۇسى، دەنە ءپىشىنى، جەمدەرىن قار استىنان تاۋىپ جەۋگە يكەمدەلگەن.
ال ەندى قۇستار اڭگىمەسىنە كوڭىل اۋدارايىق...
شىمشىق، قۇر، قارعا، ساۋىسقان، قاز، تاۋىقتىڭ اڭگىمەسى.
- ءبىز قاي قۇستاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭدادىق؟
- قۇستاردىڭ تىرشىلىگى جايلى نە بىلدىك؟
ەندى قۇستار تۋرالى ءسوزجۇمباقتار شەشىپ كورەيىك

1. ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتى پىسىقتاۋ
كولدەنەڭىنەن:
تۇمسىعىمەن شىمشىپ.
قۇرت تەرەدى...(شىمشىق)
مىقتى قۇس بار سونداي،
سۋىقتا دا توڭباي،
ىزدەپ ءجۇرىپ، ءدان تاپقان،
ۇشىپ - قونعان...(تورعاي)

تىگىنەن:
قارا ءتۇستى قارقىلداق
ۇشىپ قونىپ جالپىلداپ
قوقىستاردى شوقيدى
جەم ىزدەيدى تام-تۇمداپ
تاماعى ەگەر كەزدەسسە،
ەكى شوقىپ ءبىر قارار،
قار ۇستىندە جورعالار
دەيمىز ونى -... (قارعالار)

الا شاپان كيەدى
قىپىلىقتاپ جۇرەدى
سەكەكتەپ ءبىر تۇرمايدى
ورەدەن قۇرت ۇرلايدى
قالدىقتى جەپ تاۋىسقان،
اتى ونىڭ... (ساۋىسقان )

توقىلداتىپ، مازانى اپ
تۇمسىعىمەن شوقىپ قاپ،
اعاشتاردى ەمدەيدى
ەمشى اتانعان... (توقىلداق )
شىمشىق، تورعاي، قارعا، ساۋىسقان، توقىلداق

توپپەن جۇمىس: ال، ەندى ەكى توپقا بولىنە قويىپ، مىناداي تاپسىرمانى ورىنداپ كورەيىك:
مىنا قۇستاردىڭ سۋرەتىن اق قاعازعا ءتۇرلى ءتۇستى قاعازبەن جاپسىرۋ (ءار توپقا اق قاعاز جانە ءتۇرلى ءتۇستى قاعاز سالىنعان كونۆەرتتەر تاراتىلادى. سول قاعازداردان قۇراستىرعان ولەڭدەرى قاي قۇسقا ارنالسا «ساۋىسقان»، «سۋىقتورعاي»)، سول قۇسقا ارناپ، ولەڭ جولدارىن جالعاستىرۋ.
الا قانات... (ساۋىسقان)
قالدىقتى جەپ... (تاۋىسقان)
جەم ىزدەيدى... (توڭباي)
ايازدا... (سۋىقتورعاي)

ءار توپ قىستاپ قالاتىن قۇستاردىڭ اتتارىن جازادى.
قىستاپ قالاتىن قۇستار: شىمشىق، قۇر، قارعا، الا قارعا، ساۋىسقان، كەپتەر، سۋىقتورعاي.
جاقسى ورىنداعان توپقا قۇستاردىڭ سۋرەتىن بەرەمىن.
سەرگىتۋ ءساتى.
ەپتەپ – ەپتەپ جەردەن بيداي تەرەيىك
تەرگەنىڭدى تورعايلارعا بەرەيىك.
تورعاي – تورعاي تومپاڭ - تومپاڭ سەكىرسىن،
ول دا بىزدەي ۇلكەن بولىپ جەتىلسىن.
شارشادىڭ با، وتىرا عوي دەمىڭدى ال
ەندى مەنىڭ اڭگىمەمە قۇلاق سال.

ءىىى. وي تولعانىس.
“سايكەسىن تاپ!” ويىنى (قىستاپ قالاتىن قۇستاردىڭ داۋىستارىن سايكەستەندىر)
قارعا------ شيقىلدايدى
ساۋىسقان----- توقىلدايدى
شىمشىق------ قارقىلدايدى
توقىلداق --------شاقىلدايدى
قۇر ----------- قۇرقىلدايدى
- قۇستار بولماي قالسا نە بولادى؟
اپات بولادى. ورماندار، دالالار ءۇنسىز قالادى. قۇستار تۋرالى جاڭا ولەڭدەر مەن تاقپاقتار جازىلمايدى. زياندى جاندىكتەرمەن كەمىرگىشتەر قاپتاپ باقتار مەن باقشالاردى قاڭىراتىپ تاستايدى. قۇرتتار، قابىق قوڭىزدار ورمانداردى كەمىرىپ تاستايدى. ورمان جەمىستەرىنىڭ تۇقىمدارىن تاراتاتىن ەشتەڭە قالمايدى.
- ال ونداي بولماس ءۇشىن ءبىز نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ (قۇستارعا كومەك جاساۋ تۋرالى اڭگىمە).
جەمشاشار جاساپ، اعاشقا ءىلىپ قويۋىمىز كەرەك. جەمشاشارعا قۇستارعا ارناپ، تاعام قالدىقتارىن تاستاۋ كەرەك.
جىلى جاققا ۇشپايتىن
ءبىزدىڭ جاقتا قىستايتىن
قۇستار جۇرسە جۋىقتا
جەم شاشۋدى ۇمىتپا! - دەپ، بۇگىنگى بىلگەن قۇستارىمىزدى “قۇستار
داستارقانىنا شاقىرايىق” (قۇر، ساۋىسقان، قارعا، توقىلداق، الا قارعا، كەپتەر، سۋىقتورعاي، شىمشىق).
بالالار، جىل قۇستارى مەن وتىرىقشى قۇستاردى سالىستىرىپ وتەيىكشى:
جىل قۇستارى وتىرىقشى قۇستار

جىل قۇستارى ------------- دالا قۇستارى --------- وتىرىقشى قۇستار
سۋىققا ءتوزىمسىز --------- ۇشادى --------------------سۋىققا ءتوزىمدى
الىس جەرلەرگە---------- قورەكتەنەدى ------------مامىقتارى قالىڭ
ۇشادى ----------------------كوبەيەدى

باعالاۋ.
قۋانىشتى حابارلاما.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
قىستاپ قالاتىن قۇستارعا قامقورلىق كورسەتۋ، ولاردىڭ ءبىر كۇندىك تىرشىلىگىن باقىلاۋ، داپتەرگە جازۋ. ءماتىندى وقىپ كەلۋ.

شىمشىق:
- ادام تۇراعىنا جاقىن كەلىپ قونىستانعانىمىز جاقسى بولدى! بىزگە داستارقان دايىنداپ قويىپتى. ءتىپتى جەمىس تە بار ەكەن.
قۇر:
- بۇعىلار دا كەلمەدى عوي. ولاردىڭ ىزىندەگى قاردان اشىلعان ءشوپتىڭ ءدانىن تەرىپ جەپ، ءبىر توياتىن ەدىم!
قارعا:
- مىناداي قالىڭ قاردا ءدان قايدان تابىلسىن! اعاش بۇرشىگىمەن، كەپكەن جەمىس-جيدەكپەن كۇن كورە تۇرامىز دا.
ساۋىسقان:
- ەي، قازدار، سەندەر جىلى جاققا كەتپەپ پە ەدىڭدەر؟ قىس تۇسكەندە مۇندا نەعىپ جۇرسىڭدەر؟
قازدار:
- ءاي، ساۋىسقان-اي، تانىمادىڭ با؟ ءبىز ءۇي قازدارىمىز عوي. سەن، ءوزىڭ نەگە جىلى ولكەگە كەتپەدىڭ؟
ساۋىسقان:
- مەن تۋعان جەردە قىستايتىن وتىرىقشى قۇسپىن عوي. مەن سياقتى الاقارعا، شىمشىق، توقىلداق، تورعاي، سۋىقتورعايلار دا قىستا ءوز تۋعان جەرلەرىندە قىستايدى.
تاۋىقتار:
- بۇل، جازدا ءبىزدىڭ ۇياداعى جۇمىرتقانى ۇرلاپ الىپ كەتكەن قاراقشى عوي، تانىپ تۇرمىز.
ساۋىسقان:
- تاۋىقتار، سوزدەرىڭدى ەستىدىم. جۇمىرتقاڭدى اشىپ تاستاپسىڭ. كورگەن سوڭ بىرەۋىن الىپ، اۋىز ءتيدىم. جۇمىرتقا مەنىڭ باستى قورەگىم ەمەس. مەن بۋناقدەنەلىلەر سياقتى ۇساق جاندىكتەردى كوبىرەك اۋلاپ جەيمىن. مەنى پايدالى قۇس دەپ وسىمدىكتەر قادىرلەيدى. مۇنى بىلگەندەرىڭ ءجون. ارينە، ءقازىر ولار جوق، ازىق تاپشى، تىرشىلىك ەتۋ وڭاي ەمەس. ونان دا سەندەر، ءۇي قۇستارى، مىنا قىستاعى ءوز جاعدايلارىڭدى ايتىڭدار.

ءۇي قۇستارى:
- جاعدايىمىز جاقسى. ۇياداي جىلى ورىن، مول ازىقتى بىزدەر ءۇشىن ادام دايىندايدى. ءبىز ادامعا ءدامدى ەت، جۇمىرتقا، جۇمساق مامىق، سىيلايمىز. سول ءۇشىن ءبىزدى ادام كۇتىپ باعادى، بىزگە قامقورلىق جاسايدى.