قۇزىرلى وقىتۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارى
مەكتەپ جۇمىسى مەن وقۋشى جەتىستىكتەرىن ورىستەتۋدەگى نەگىزگى تۇلعا - ءمۇعالىم
Strong، 2011
2012 - 2013 وقۋ جىلى باستالىسىمەن ءۇش ايلىق كۋرس، كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باعدارلاماسى نەنى وقىتادى دەگەن ۇستازدار قاۋىمىنا تانىس ەمەس سۇراقتار مەنى دە مازالاعان ەدى. سول كۋرستان رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتكەن ارىپتەستەرىممەن بىرلەسە وقۋ بارىسىندا ءبىلىم سالاسىندا بولىپ جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەرمەن مەن دە حاباردار بولدىم.
قۇزىرلى وقىتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىنىڭ تاقىرىپ ءمانىن ءوز بەتىمەن مەڭگەرۋىن ءتۇسىنۋى مەن باعالاي الۋى بولىپ تابىلادى. مۇنداي ءتاسىل بۇل ۇدەرىسكە وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ دە قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى. وسىلايشا، وقۋشى دا ءوزىنىڭ وقۋى ءۇشىن جاۋاپتى بولادى. وقۋشى مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتى كوبىنەسە ساباق بەرۋ بارىسىندا ءمۇعالىم قالىپتاستىراتىن ورتادا سەزىنىپ، قابىلدايدى. سوندىقتان مۇعالىمدە شۋلماننىڭ «ءۇش كومەكشىسى» دەپ اتالاتىن قاسيەتتەر بولعان جاعدايدا عانا وقىتۋ جاقسى بولىپ سانالادى. وقىتۋدىڭ ساپالى جانە تابىستى بولۋى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ءمۇعالىمنىڭ قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايلارعا بەيىمدەلە الۋىنا تىعىز بايلانىستى ەكەندىگىن بايقادىم. مەرسەر مەن ليتلتون 2007 جىلى « ديالوگ ساباقتا - وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋمەن قاتار، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيلەرىنىڭ وسۋىنە ۇلەس قوساتىندىعىن اتاپ كورسەتسە ال « وقىتۋداعى اڭگىمەلەسۋ – قارىم – قاتىناس جاساۋدىڭ ءبىرسارىندى ۇدەرىسى ەمەس، كەرىسىنشە يدەيالار ەكىجاقتى باعىتتا جۇرەدى ونىڭ نەگىزىندە وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋ ۇدەرىسى العا جىلجيدى دەدى - الەكساندەر، 2004 جىل. دجين روددوك «وقۋشى ۇنىنە» باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. ياعني «ءداستۇرلى ستيلدە ءمۇعالىم باستى رولدە تۇرسا، ەندى وقۋشىنى سويلەتۋگە ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە وزىندىك پىكىرىن قالىپتاستىرا بىلۋگە ۇيرەتۋىمىز كەرەك ەكەنىن ءبىلدىم. توپتىق جۇمىس وقۋشىلارعا ءبىر - بىرىنەن قالماۋ ءۇشىن بىلىمگە باسەكەلەستىك تۋعىزسا ال ساباقتا سويلەمەيتىن وقۋشى توپتا سويلەي باستاسا، كەيبىر وقۋشىدان كوشباسشىلىقتى تا اڭعارۋعا بولاتىنىنا كوزىم جەتتى. تەك ءاربىر ۇستاز ەرتەڭگى وتەر 45 مينۋتتىق ساباعىنا ۇلكەن دايىندىق جاساپ بارۋ كەرەك تە وقۋشىعا باعىت باعدار بەرە وتىرىپ سىني ويلاتا ءبىلۋى كەرەك. «سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ دەگەنىمىز - بۇل سىناۋ ەمەس، ويلاۋ تۋرالى ويلانۋ» - دەگەن فلەيۆەل سوزىمەن ايتقاندا وقۋشىنى ساباق ايتپاس بۇرىن ويلانۋىنا ۋاقىت بەرۋىمىز كەرەك. وسىنىڭ ناتيجەسىندە:
- ولار توپپەن جۇمىس جاساۋدى ءبىلدى؛
- ءوز ويلارىن بىرلەسە قاعازعا سالا ءبىلدى؛
- ءارقايسى ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە تىرىستى؛
- ونى قورعاۋ ءۇشىن سويلەۋ داعدىلارى قالىپتاسا باستادى.
- پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى تەرەڭدەي باستادى.
- توپ ءۇشىن بەلسەندىلىكتەرى ارتا ءتۇستى؛
- ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋدى ۇيرەندى؛
- الىنعان ساۋالناما، تەست جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسىنا قاراعاندا ءبىلىم ساپاسىندا ىلگەرىلەۋشىلىكتى بايقادىم. ال ارىپتەستەرىمە كوۋچ رەتىندە:
1. جەكەلەنگەن وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىلىم الۋ قاجەتتىلىگىنىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا مۇعالىمدەرگە قالاي كەڭەس بەرۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىم؛
2. كوۋچ پەن تالىمگەردىڭ ءرولىن ورىنداي وتىرىپ، مۇعالىمدەردىڭ توپتىق، جەكەلەي وقۋىن باسقاردىم، باعىت باعدار بەردىم.
3. مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ كاسىبي قوعامداستىعىنىڭ قىزمەتىنە باستاما كوتەردىم، جانە ونى ارىپتەستەرىم قىزۋ قولدادى. مەكتەبىمىز وسى باعدارلاما بويىنشا اۋداندا «ۇلگى تىرەك» مەكتەبى بولدى.
4. مەكتەپتە تىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسىن جوسپارلاۋدا تالىمگەرلىك ءرولىن اتقارا باستادىم. جەتىستىكتەرى مەن ونى ىنتالاندىرۋ جولدارى، سونداي - اق وقۋشىلاردىڭ وقۋىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ودان ءارى دامىتىلۋعا ءتيىستى سالانى انىقتاۋ جونىندە وقۋشىلارعا، ارىپتەستەر مەن اتا - انالارعا ۋاقتىلى، سىندارلى كەرى بايلانىس جاساۋدى. ەدۆارد دە بونونىڭ «اقىلدىڭ التى قالپاعى» ارقىلى دا وي قورىتۋدى ءبىلدىم.
«ورتاشا ءمۇعالىم - ايتىپ بەرەدى، جاقسى ءمۇعالىم - تۇسىندىرەدى، ۇزدىك ءمۇعالىم - كورسەتەدى، ۇلى ءمۇعالىم - شابىتتاندىرادى» دەپ ا. ۋ. ۋورد ايتسا، «ماعان ايت، مەن ونى ۇمىتامىن، كورسەت، مۇمكىن، ەسىمدە ساقتارمىن، مەنى قىزىقتىر، مەن سوندا تۇسىنەمىن» دەگەن جۇڭگو ماقالى.
ال ءبىزدىڭ ەل بيلەگەن بابامىز ابىلاي حان: «بىلەككە سەنگەن زاماندا ەشكىمگە دەس بەرمەدىك، بىلىمگە سەنگەن زاماندا قاپى قالىپ جۇرمەلىك!» دەگەن ەدى.
باستاعان جۇمىستارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىن.
Strong، 2011
2012 - 2013 وقۋ جىلى باستالىسىمەن ءۇش ايلىق كۋرس، كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باعدارلاماسى نەنى وقىتادى دەگەن ۇستازدار قاۋىمىنا تانىس ەمەس سۇراقتار مەنى دە مازالاعان ەدى. سول كۋرستان رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتكەن ارىپتەستەرىممەن بىرلەسە وقۋ بارىسىندا ءبىلىم سالاسىندا بولىپ جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەرمەن مەن دە حاباردار بولدىم.
قۇزىرلى وقىتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىنىڭ تاقىرىپ ءمانىن ءوز بەتىمەن مەڭگەرۋىن ءتۇسىنۋى مەن باعالاي الۋى بولىپ تابىلادى. مۇنداي ءتاسىل بۇل ۇدەرىسكە وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ دە قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى. وسىلايشا، وقۋشى دا ءوزىنىڭ وقۋى ءۇشىن جاۋاپتى بولادى. وقۋشى مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتى كوبىنەسە ساباق بەرۋ بارىسىندا ءمۇعالىم قالىپتاستىراتىن ورتادا سەزىنىپ، قابىلدايدى. سوندىقتان مۇعالىمدە شۋلماننىڭ «ءۇش كومەكشىسى» دەپ اتالاتىن قاسيەتتەر بولعان جاعدايدا عانا وقىتۋ جاقسى بولىپ سانالادى. وقىتۋدىڭ ساپالى جانە تابىستى بولۋى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ءمۇعالىمنىڭ قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايلارعا بەيىمدەلە الۋىنا تىعىز بايلانىستى ەكەندىگىن بايقادىم. مەرسەر مەن ليتلتون 2007 جىلى « ديالوگ ساباقتا - وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋمەن قاتار، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيلەرىنىڭ وسۋىنە ۇلەس قوساتىندىعىن اتاپ كورسەتسە ال « وقىتۋداعى اڭگىمەلەسۋ – قارىم – قاتىناس جاساۋدىڭ ءبىرسارىندى ۇدەرىسى ەمەس، كەرىسىنشە يدەيالار ەكىجاقتى باعىتتا جۇرەدى ونىڭ نەگىزىندە وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋ ۇدەرىسى العا جىلجيدى دەدى - الەكساندەر، 2004 جىل. دجين روددوك «وقۋشى ۇنىنە» باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. ياعني «ءداستۇرلى ستيلدە ءمۇعالىم باستى رولدە تۇرسا، ەندى وقۋشىنى سويلەتۋگە ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە وزىندىك پىكىرىن قالىپتاستىرا بىلۋگە ۇيرەتۋىمىز كەرەك ەكەنىن ءبىلدىم. توپتىق جۇمىس وقۋشىلارعا ءبىر - بىرىنەن قالماۋ ءۇشىن بىلىمگە باسەكەلەستىك تۋعىزسا ال ساباقتا سويلەمەيتىن وقۋشى توپتا سويلەي باستاسا، كەيبىر وقۋشىدان كوشباسشىلىقتى تا اڭعارۋعا بولاتىنىنا كوزىم جەتتى. تەك ءاربىر ۇستاز ەرتەڭگى وتەر 45 مينۋتتىق ساباعىنا ۇلكەن دايىندىق جاساپ بارۋ كەرەك تە وقۋشىعا باعىت باعدار بەرە وتىرىپ سىني ويلاتا ءبىلۋى كەرەك. «سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ دەگەنىمىز - بۇل سىناۋ ەمەس، ويلاۋ تۋرالى ويلانۋ» - دەگەن فلەيۆەل سوزىمەن ايتقاندا وقۋشىنى ساباق ايتپاس بۇرىن ويلانۋىنا ۋاقىت بەرۋىمىز كەرەك. وسىنىڭ ناتيجەسىندە:
- ولار توپپەن جۇمىس جاساۋدى ءبىلدى؛
- ءوز ويلارىن بىرلەسە قاعازعا سالا ءبىلدى؛
- ءارقايسى ءوز پىكىرىن بىلدىرۋگە تىرىستى؛
- ونى قورعاۋ ءۇشىن سويلەۋ داعدىلارى قالىپتاسا باستادى.
- پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى تەرەڭدەي باستادى.
- توپ ءۇشىن بەلسەندىلىكتەرى ارتا ءتۇستى؛
- ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋدى ۇيرەندى؛
- الىنعان ساۋالناما، تەست جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسىنا قاراعاندا ءبىلىم ساپاسىندا ىلگەرىلەۋشىلىكتى بايقادىم. ال ارىپتەستەرىمە كوۋچ رەتىندە:
1. جەكەلەنگەن وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىلىم الۋ قاجەتتىلىگىنىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا مۇعالىمدەرگە قالاي كەڭەس بەرۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىم؛
2. كوۋچ پەن تالىمگەردىڭ ءرولىن ورىنداي وتىرىپ، مۇعالىمدەردىڭ توپتىق، جەكەلەي وقۋىن باسقاردىم، باعىت باعدار بەردىم.
3. مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ كاسىبي قوعامداستىعىنىڭ قىزمەتىنە باستاما كوتەردىم، جانە ونى ارىپتەستەرىم قىزۋ قولدادى. مەكتەبىمىز وسى باعدارلاما بويىنشا اۋداندا «ۇلگى تىرەك» مەكتەبى بولدى.
4. مەكتەپتە تىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسىن جوسپارلاۋدا تالىمگەرلىك ءرولىن اتقارا باستادىم. جەتىستىكتەرى مەن ونى ىنتالاندىرۋ جولدارى، سونداي - اق وقۋشىلاردىڭ وقۋىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ودان ءارى دامىتىلۋعا ءتيىستى سالانى انىقتاۋ جونىندە وقۋشىلارعا، ارىپتەستەر مەن اتا - انالارعا ۋاقتىلى، سىندارلى كەرى بايلانىس جاساۋدى. ەدۆارد دە بونونىڭ «اقىلدىڭ التى قالپاعى» ارقىلى دا وي قورىتۋدى ءبىلدىم.
«ورتاشا ءمۇعالىم - ايتىپ بەرەدى، جاقسى ءمۇعالىم - تۇسىندىرەدى، ۇزدىك ءمۇعالىم - كورسەتەدى، ۇلى ءمۇعالىم - شابىتتاندىرادى» دەپ ا. ۋ. ۋورد ايتسا، «ماعان ايت، مەن ونى ۇمىتامىن، كورسەت، مۇمكىن، ەسىمدە ساقتارمىن، مەنى قىزىقتىر، مەن سوندا تۇسىنەمىن» دەگەن جۇڭگو ماقالى.
ال ءبىزدىڭ ەل بيلەگەن بابامىز ابىلاي حان: «بىلەككە سەنگەن زاماندا ەشكىمگە دەس بەرمەدىك، بىلىمگە سەنگەن زاماندا قاپى قالىپ جۇرمەلىك!» دەگەن ەدى.
باستاعان جۇمىستارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىن.
You Might Also Like
