قيىن وقۋشىلارمەن جانە اتا – انالارمەن وتكىزىلەتىن جۇمىس ەرەكشەلىگى
باتىس قازاقستان وبلىسى، ءبورلى اۋدانى،
ءبورلى نەگىزگى ورتا قازاق مەكتەبىندە باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
مايمانوۆ نۋركان دجانىبەكوۆيچ
بايانداما تاقىرىبى: قيىن وقۋشىلارمەن جانە اتا – انالارمەن وتكىزىلەتىن جۇمىس ەرەكشەلىگى.
بايانداما ماقساتى:
1. وقۋشىلارمەن اتا – انالارعا جان - جاقتى تالداۋ جاساي وتىرىپ، مەكتەپ، ۇستاز، اتا - انا قارىم - قاتىناسىن نىعايتۋ.
2. ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى ولارمەن وتكىزىلەتىن جۇمىس ءتۇرىن ارتتىرۋ.
3. ادامگەرشىلىك، سىيلاستىق، يناباتتىلىق تاربيەگە باۋلۋ.
بايانداما بارىسى:
تاربيە تاسىلدەرى ءاربىر جاستىڭ جەكە ادام رەتىندە ەرەكشەلىگىن ەسكەرۋگە ونىڭ شەكسىز مۇمكىندىگىن پايدالانۋعا باعىتتالۋى ءتيىس.
قازىرگى تاڭدا مەكتەپتەردە مۇعالىمدەردى مازالايتىن باستى ماسەلە «قيىن» بالالار. الدىمەن وسى «قيىن» وقۋشىلار دەگەنىمىز كىمدەر؟ ولار – مەكتەپ تاراپىنان ەرەكشە، قوسىمشا باقىلاۋدى تالاپ ەتەتىن، تاربيەلەۋگە قارسىلىق بىلدىرەتىن وقۋشىلار.
سونىمەن قوسا، ءبىلىم دەڭگەيى تومەن، ءتارتىبى ناشار، ساباقتان كوپ قالاتىن، ۇستازداردىڭ تالابىن ورىندامايتىن، ادامگەرشىلىك دەڭگەيى تومەن، سىنىپتاستارىمەن ۇنەمى ءتىل تابىسا المايتىن، ۇجىم ماسەلەلەرى قىزىقتىرمايتىن وقۋشىلار، ويلاۋ قابىلەتى كەيىن قالعان، اشۋلانشاق وقۋشىلاردى قيىن بالالار قاتارىنا جاتقىزىپ ءجۇرمىز. بالانىڭ قيىن مىنەز – قۇلقىنىڭ سەبەبىن ىزدەسەك، كوبىنە بالانىڭ ءوز وتباسىنداعى اتا - انامەن قارىم - قاتىسىنا بايلانىستى ەكەنى انىقتالدى.
كەي وقۋشىلار اتا - انا تاراپىنان ەشقاشان جۇرەك جىلۋىن كورمەي ءوسىپ، وسىعان مەكتەپتەگى ءوز توبىنداعى وقۋشىلاردىڭ، مۇعالىمدەردىڭ كەرى كوزقاراسى قوسىلىپ، ۇزاققا سوزىلعان قايعىرۋ، رەنجۋ جۇيكە اۋرۋلارىنا شالدىقتىرىپ، بالا اشۋلانشاق، ومىرگە ىزالى، تۇيىق قالىپقا تۇسەدى.
اتا - انا تاراپىنان، مەكتەپ قابىرعاسىنان جىلىلىق سەزىنبەگەن ءجاسوسپىرىم ومىردە ءوزىن ەشكىمگە قاجەتسىز دەپ ەسەپتەپ، ۋايىمعا شالدىعادى، كەي جاسوسپىرىمدەردىڭ ۇيقىسى بۇزىلىپ، تۇندە قورقىنىشتى تۇستەر كورىپ، يممۋنيتەتى تومەندەيدى.
«قيىن» وقۋشىلاردى 2 توپقا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى:
> ءتان كەمتارلىعى جانە جان جاراقاتى بار وقۋشىلار.
> وتباسىندا، مەكتەپ تاربيەلەۋدەن شەت قالعان، جەكە باسىن قالىپتاستىرۋدى سىرتقى كەرى اسەرلەردەن، الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ اسەرى بولعان جانە وتپەلى كەزەڭنىڭ كۇردەلىلىگىنەن مىنەزى دۇرىس قالىپتاسپاي قالعان وقۋشىلار.
«قيىن» وقۋشىلاردىڭ وسكەن ورتاسىنىڭ، وتباسىنىڭ جاي - كۇيىن تالداعاندا، كەيدە وتباسىنىڭ ءوزى بالا تاربيەسىنە كەرى اسەر بەرتىنى انىقتالىپ وتىر. ادەتتە، اتا - انالاردىڭ بالا تاربيەسىنەن ءار ءتۇرلى سەبەپتەرگە ساي اۋلاقتانۋى دا تەرىس اسەر ەتەدى (اتا -
انالاردىڭ جۇمىس باستى بولۋى نەمەسە جەكە باسىنىڭ قامىمەن ءجۇرۋى، بالالارىنا تەرىس ۇلگى كورسەتىپ، كەلەڭسىز ءومىر سۇرەتىن، ۇزاق ءىس ساپاردا بولاتىن اتا - انالار).
جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋداعى تاعى دا ءبىر قولايسىز جاعداي بالا تاربيەسىنە اتا – انالاردىڭ ءارتۇرلى كوزقاراسى نەمەسە بىرەۋىنىڭ بالا تاربيەسىنەن شەت قالۋى، ياعني، بالانىڭ تولىق ەمەس وتباسىندا تاربيەلەنۋى سالدارىنان بولادى. وتباسىنداعى ورتا قانداي بولسا، بالا سونداي بولىپ وسەدى. وتباسىنداعى جايسىز احۋال قانداي بولسىن بالاعا اۋىر اسەر ەتەدى. اسەردىڭ كۇشى مەن تەرەڭدىگى بالالاردىڭ جاسىندا، وسى كەزگە دەيىنگى تاجىريبەسىنە، مىنەزىنە، تاربيەسىنە، تاربيەلىلىگىنە، سەزىمتالدىعىنا تاۋەلدى. مۇنداي جاعدايدى بولدىرماۋ ءۇشىن اتا – انا نە ىستەۋ كەرەك؟
- جازالاۋ مەن شەكتەۋدى شەكتەن تىس قولدانباۋ.
• بالاعا جەكەلەي ىقپال جاساۋ كەرەكتىگىن ۇمىتپاۋ.
- تانىمدىق قىزىعىن ارتتىرۋ.
• بالانى اعارتۋشىلىقتىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىنە قاتىستىرۋ، ءبىراق جاعدايدى ۇنەمى باقىلاۋدى ۇمىتپاۋ.
- اڭگىمەلەسۋ، ءتۇسىندىرۋ، ءبىراق بىردەن ۇلگىلى مىنەز - قۇلىقتى تالاپ ەتپەۋ.
• وزگەرىستەردى بالا ومىرىنە كەشەندى تۇردە ەنگىزۋ.
مىنەز - قۇلقىنداعى كىشكەنە بولسا دا وزگەرىستەردى باقىلاۋ.
• بالا جەتىستىككە ءوزى جەتۋ ارقىلى باقىت پەن قۋانىشتى سەزىنۋ.
• بالامەن ادەپتى سويلەسۋ.
• بالاعا سەنۋ كەرەك، ارينە، بۇل ەڭ ماڭىزدى.
«بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ ۇلكەن مەكتەبى - اكە مەن شەشەنىڭ قارىم - قاتىناسى» - دەپ ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ايتقانداي، « اتا – انا - ءوز بالاسىنىڭ تاربيەسى ءۇشىن ەل، حالىق الدىندا جاۋاپكەر».
جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەرىمىزدىڭ ناتيجەسى بويىنشا « قيىن» وقۋشىلاردىڭ تۋۋىنا يتەرمەلەيتىن تاعى ءبىر اسەر – وتباسىنداعى جەتىسپەۋشىلىك، تارشىلىق. ءقازىر ماتەريالدىڭ بايلىقتىڭ رۋحاني بايلىقتان جوعارى تۇرعان ۋاقىتىندا جاسوپىرىمدەر اراسىندا « اناۋ دا كەرەك، مىناۋ دا كەرەك» دەگەن كورسەقىزارلىقتىڭ اسەرىنەن، «وزگەلەردە بار نارسە مەندە نەگە جوق» دەگەن ويمەن بالانىڭ كوزقاراسىنىڭ وزگەرۋىنە اكەپ سوعۋى مۇمكىن.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ءبورلى نەگىزگى ورتا قازاق مەكتەبىندە باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
مايمانوۆ نۋركان دجانىبەكوۆيچ
بايانداما تاقىرىبى: قيىن وقۋشىلارمەن جانە اتا – انالارمەن وتكىزىلەتىن جۇمىس ەرەكشەلىگى.
بايانداما ماقساتى:
1. وقۋشىلارمەن اتا – انالارعا جان - جاقتى تالداۋ جاساي وتىرىپ، مەكتەپ، ۇستاز، اتا - انا قارىم - قاتىناسىن نىعايتۋ.
2. ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى ولارمەن وتكىزىلەتىن جۇمىس ءتۇرىن ارتتىرۋ.
3. ادامگەرشىلىك، سىيلاستىق، يناباتتىلىق تاربيەگە باۋلۋ.
بايانداما بارىسى:
تاربيە تاسىلدەرى ءاربىر جاستىڭ جەكە ادام رەتىندە ەرەكشەلىگىن ەسكەرۋگە ونىڭ شەكسىز مۇمكىندىگىن پايدالانۋعا باعىتتالۋى ءتيىس.
قازىرگى تاڭدا مەكتەپتەردە مۇعالىمدەردى مازالايتىن باستى ماسەلە «قيىن» بالالار. الدىمەن وسى «قيىن» وقۋشىلار دەگەنىمىز كىمدەر؟ ولار – مەكتەپ تاراپىنان ەرەكشە، قوسىمشا باقىلاۋدى تالاپ ەتەتىن، تاربيەلەۋگە قارسىلىق بىلدىرەتىن وقۋشىلار.
سونىمەن قوسا، ءبىلىم دەڭگەيى تومەن، ءتارتىبى ناشار، ساباقتان كوپ قالاتىن، ۇستازداردىڭ تالابىن ورىندامايتىن، ادامگەرشىلىك دەڭگەيى تومەن، سىنىپتاستارىمەن ۇنەمى ءتىل تابىسا المايتىن، ۇجىم ماسەلەلەرى قىزىقتىرمايتىن وقۋشىلار، ويلاۋ قابىلەتى كەيىن قالعان، اشۋلانشاق وقۋشىلاردى قيىن بالالار قاتارىنا جاتقىزىپ ءجۇرمىز. بالانىڭ قيىن مىنەز – قۇلقىنىڭ سەبەبىن ىزدەسەك، كوبىنە بالانىڭ ءوز وتباسىنداعى اتا - انامەن قارىم - قاتىسىنا بايلانىستى ەكەنى انىقتالدى.
كەي وقۋشىلار اتا - انا تاراپىنان ەشقاشان جۇرەك جىلۋىن كورمەي ءوسىپ، وسىعان مەكتەپتەگى ءوز توبىنداعى وقۋشىلاردىڭ، مۇعالىمدەردىڭ كەرى كوزقاراسى قوسىلىپ، ۇزاققا سوزىلعان قايعىرۋ، رەنجۋ جۇيكە اۋرۋلارىنا شالدىقتىرىپ، بالا اشۋلانشاق، ومىرگە ىزالى، تۇيىق قالىپقا تۇسەدى.
اتا - انا تاراپىنان، مەكتەپ قابىرعاسىنان جىلىلىق سەزىنبەگەن ءجاسوسپىرىم ومىردە ءوزىن ەشكىمگە قاجەتسىز دەپ ەسەپتەپ، ۋايىمعا شالدىعادى، كەي جاسوسپىرىمدەردىڭ ۇيقىسى بۇزىلىپ، تۇندە قورقىنىشتى تۇستەر كورىپ، يممۋنيتەتى تومەندەيدى.
«قيىن» وقۋشىلاردى 2 توپقا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى:
> ءتان كەمتارلىعى جانە جان جاراقاتى بار وقۋشىلار.
> وتباسىندا، مەكتەپ تاربيەلەۋدەن شەت قالعان، جەكە باسىن قالىپتاستىرۋدى سىرتقى كەرى اسەرلەردەن، الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ اسەرى بولعان جانە وتپەلى كەزەڭنىڭ كۇردەلىلىگىنەن مىنەزى دۇرىس قالىپتاسپاي قالعان وقۋشىلار.
«قيىن» وقۋشىلاردىڭ وسكەن ورتاسىنىڭ، وتباسىنىڭ جاي - كۇيىن تالداعاندا، كەيدە وتباسىنىڭ ءوزى بالا تاربيەسىنە كەرى اسەر بەرتىنى انىقتالىپ وتىر. ادەتتە، اتا - انالاردىڭ بالا تاربيەسىنەن ءار ءتۇرلى سەبەپتەرگە ساي اۋلاقتانۋى دا تەرىس اسەر ەتەدى (اتا -
انالاردىڭ جۇمىس باستى بولۋى نەمەسە جەكە باسىنىڭ قامىمەن ءجۇرۋى، بالالارىنا تەرىس ۇلگى كورسەتىپ، كەلەڭسىز ءومىر سۇرەتىن، ۇزاق ءىس ساپاردا بولاتىن اتا - انالار).
جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋداعى تاعى دا ءبىر قولايسىز جاعداي بالا تاربيەسىنە اتا – انالاردىڭ ءارتۇرلى كوزقاراسى نەمەسە بىرەۋىنىڭ بالا تاربيەسىنەن شەت قالۋى، ياعني، بالانىڭ تولىق ەمەس وتباسىندا تاربيەلەنۋى سالدارىنان بولادى. وتباسىنداعى ورتا قانداي بولسا، بالا سونداي بولىپ وسەدى. وتباسىنداعى جايسىز احۋال قانداي بولسىن بالاعا اۋىر اسەر ەتەدى. اسەردىڭ كۇشى مەن تەرەڭدىگى بالالاردىڭ جاسىندا، وسى كەزگە دەيىنگى تاجىريبەسىنە، مىنەزىنە، تاربيەسىنە، تاربيەلىلىگىنە، سەزىمتالدىعىنا تاۋەلدى. مۇنداي جاعدايدى بولدىرماۋ ءۇشىن اتا – انا نە ىستەۋ كەرەك؟
- جازالاۋ مەن شەكتەۋدى شەكتەن تىس قولدانباۋ.
• بالاعا جەكەلەي ىقپال جاساۋ كەرەكتىگىن ۇمىتپاۋ.
- تانىمدىق قىزىعىن ارتتىرۋ.
• بالانى اعارتۋشىلىقتىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىنە قاتىستىرۋ، ءبىراق جاعدايدى ۇنەمى باقىلاۋدى ۇمىتپاۋ.
- اڭگىمەلەسۋ، ءتۇسىندىرۋ، ءبىراق بىردەن ۇلگىلى مىنەز - قۇلىقتى تالاپ ەتپەۋ.
• وزگەرىستەردى بالا ومىرىنە كەشەندى تۇردە ەنگىزۋ.
مىنەز - قۇلقىنداعى كىشكەنە بولسا دا وزگەرىستەردى باقىلاۋ.
• بالا جەتىستىككە ءوزى جەتۋ ارقىلى باقىت پەن قۋانىشتى سەزىنۋ.
• بالامەن ادەپتى سويلەسۋ.
• بالاعا سەنۋ كەرەك، ارينە، بۇل ەڭ ماڭىزدى.
«بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ ۇلكەن مەكتەبى - اكە مەن شەشەنىڭ قارىم - قاتىناسى» - دەپ ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ايتقانداي، « اتا – انا - ءوز بالاسىنىڭ تاربيەسى ءۇشىن ەل، حالىق الدىندا جاۋاپكەر».
جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەرىمىزدىڭ ناتيجەسى بويىنشا « قيىن» وقۋشىلاردىڭ تۋۋىنا يتەرمەلەيتىن تاعى ءبىر اسەر – وتباسىنداعى جەتىسپەۋشىلىك، تارشىلىق. ءقازىر ماتەريالدىڭ بايلىقتىڭ رۋحاني بايلىقتان جوعارى تۇرعان ۋاقىتىندا جاسوپىرىمدەر اراسىندا « اناۋ دا كەرەك، مىناۋ دا كەرەك» دەگەن كورسەقىزارلىقتىڭ اسەرىنەن، «وزگەلەردە بار نارسە مەندە نەگە جوق» دەگەن ويمەن بالانىڭ كوزقاراسىنىڭ وزگەرۋىنە اكەپ سوعۋى مۇمكىن.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
