رابعۋزي قيسسالارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: رابعۋزي قيسسالارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) التىن وردا داۋىرىندە تۋعان، سول كەزدە ءومىر سۇرگەن رابعۋزي قيسسالارىنىڭ مازمۇنىن، يدەيالىق ءمانىن اشۋ، مەڭگەرتۋ؛
ءا) ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ؛
ب) اڭگىمەلەرىنىڭ ءمانىن اشۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ادالدىققا، ادامگەرشىلىككە، قايىرىمدى بولۋعا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تالداۋ، جيناقتاۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: گازەت-جۋرنال ماتەريالدارى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءدىنتانۋ
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ
ءىى. وتكەن ساباق
- ماحمۇت قاشقاري (ومىر-دەرەك)
- ماقال – ماتەلدەرى
- ولەڭدەرىنەن الىنعان ءۇزىندىنى جاتقا مانەرلەپ وقۋ
- تەست – رۋنو
1.ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى نەشەگە جىكتەلەدى؟
ل) 4 م) 3 ر) 5
2. الىپ ەر تۇڭعانى «جوقتاۋدى» قاي عالىم جازىپ العان؟
ا) ماحمۇت قاشقاري
ءا) ءجۇسىپ بالاساعۇني
ب) احمەت ياسساۋي
3. ورحون ەسكەرتكىشتەرى كىمگە ارنالىپ جازىلعان؟
ا) وعىز قاعان، ۇلىق تۇرىك
ءا) كۇنتۋدى، ايتولدى
ب) بىلگە قاعان، كۇلتەگىن، تونىكوك
4. ءجۇسىپ بالاساعۇنيدىڭ «قۇتتى بىلىك» داستانىنداعى ادىلەت بەينەسىندەگى كەيىپكەردى اتا
گ) ايتولدى
ع) كۇنتۋدى
د) وگدۇلمىش
5. ماحمۇت قاشقاريدىڭ ەڭبەگىن اتا
ۋ) تۇركى سوزدەرىنىڭ جيناعى
ر) ديۋاني حيكمەت
س) ولەڭ ونەرىنىڭ قاعيدالارى
6. «رۋنا جازۋى» دەگەن نە؟
د) لاتىن ءالىپبيى
ج) ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتىندەگى جازۋ
ز) تاستاعى قۇپيا جازۋ
7. ءحى عاسىردا تۇركىلەردەن شىققان ءبىلىمپاز، ءتىلشى، عالىم، ادەبيەت ۇلگىلەرىن جيناۋشى كىم؟
ز) ءابۋ ناسىر ءال – فارابي
ي) ماحمۇت قاشقاري
ي) ءجۇسىپ بالاساعۇني
دۇرىس جاۋاپ: رابعۋزي
ءىىى. جاڭا ساباق
رابعۋزي قيسسالارى
1. التىن وردا داۋىرىندەگى ادەبيەت (ءحىىى-حىۇع.ع) تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
1) حورەزمي «ماحاباتناما»
2) ءسايف ساراي «تۇرىكشە گۇلستان»
التىن وردا داۋىرىندەگى ادەبيەت:
3) ءالي «قيسسا ءجۇسىپ»
4) رابعۋزي «قيسسا-سۋل ءانبيا»
اتالعان جادىگەر دۇنيەدەگى اڭىز-اڭگىمەلەردى جيناقتاپ، قۇراستىرعان، ءبىراز قيسسالاردى جازعان اۆتور - رابعۋزي. بۇل بۇركەنشىك ات- «رابات وعىزى» دەگەن سوزدەردىڭ قىسقارعان نۇسقاسى. اۆتوردىڭ شىن ەسىمى - ناسرەتدين ۇلى بۇرھانەددين ەكەن. اۆتور تاريحتا نەگىزىنەن رابعۋزي دەگەن بۇركەنشىك اتىمەن بەلگىلى.
رابعۋزي وعىز رابات دەگەن قالانىڭ قازىسى بولعان كورىنەدى. دەرەك كوزدەرگە قاراعاندا، اۆتور اتالعان شىعارماسىن سول قالانىڭ اكىمى ناسرەتدين توقبوعا بەكتىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جازىپ، كىتاپتى الگى اكىمگە سىيعا تارتقان ەكەن.
«ءقيسسا-سۇل ءانبيييا» - نەگىزىنەن پايعامبارلار مەن اۋليە-انبيلەر ءومىرى جايلى، سونداي-اق ولاردىڭ باسىنان وتكەرگەن وقيعالارىن بايان ەتەتىن پروزالىق شىعارما.
وزگە دە ورتا عاسىرلىق شىعارمالار سياقتى «ءقيسسا-سۇل ءانبيييا» نۇسقالارى دا ەل اراسىنا قولمەن كوشىرىلگەن كۇيىندە كوپ تارالعان بولاتىن. ال تاسقا باسىلعان كۇيىندە بىزگە جەتكەن، باسپا ءجۇزىن كورگەن العاشقى نۇسقاسى - 1914 جىلى قازان باسپاسىنان جارىققا شىققان جيناق. كەيىنىرەك بۇل كىتاپ تاشكەنت قالاسىندا بىرنەشە مارتە قايتا باسىلىپ، ەل اراسىنا بۇرىنعىسىنان دا كەڭ تارالا تۇسكەن ەدى.
«ءقيسسا-سۇل ءانبيييانىڭ» قازان باسپاسىنان جارىق كورگەن نۇسقاسىنا 79-داي قيسسالار مەن حيكايالار ەنگەن ەكەن.
2. ءرابعۋزيدىڭ «قيسساس-ۋل ءانبيا» («اۋليە-انبيەلەر تۋرالى قيسسالار») كىتابىنىڭ جالپى مازمۇنى
1) تابيعاتتىڭ، جاراتىلىستىڭ پايدا بولۋى جايىنداعى دەرەكتى، دەرەكسىز ميفتىك اڭگىمەلەر. "ءۇش ءتۇرلى توپىراق"
2) پايعامبارلار جانە تاريحي ادامدار جايىنداعى دەرەكتى، دەرەكسىز اڭىز-اڭگىمەلەر. «نۇح قيسساسى»
3) اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى، ولەڭدەر
3. وي قوزعاۋ
قازاق ەرتەگىلەرى مەن اڭىز اڭگىمەلەرىنىڭ تانىس تاقىرىبىنا اينالعان ءرابعۋزيدىڭ «قارلىعاشتىڭ ادامعا دوستىعى» اڭگىمەسىنىڭ وقيعا جەلىسىن بايانداۋ.
جوسپارى:
1. نۇحتىڭ كەمەسىن تىشقان تەستى
2. جىلان تىلەگى
3. ماسانىڭ ءتىلىن جۇلعان قارلىعاش
4. جىلان قۇرباقا جەيتىن بولدى
5. قارلىعاش – ادامعا دوس
سۇراق-جاۋاپ
- قازاق ەرتەگىلەرىندە وسى اڭگىمەمەن سيۋجەتى جاعىنان ۇقساس ەرتەگىلەر كەزدەسە مە؟ «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟»
- قارلىعاش قانداي قۇس؟
- قانداي وقيعانى جاقسى ىسكە، قايسىسىن جامان ىسكە جاتقىزار ەدىڭ؟
4. «اسىلدىڭ ءبىرى - ادالدىق»
ونەگەسى اتادان بالاعا ميراس بولىپ كەلگەن، تالاي جانعا جاقسىلىق جاساپ دانىشپان اتانعان، مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ ءارقايسىسىندا ءوزىنىڭ ءتول فولكلورلىق كەيىپكەرىنە اينالىپ كەتكەن لۇقمان حاكىم جايىنداعى ميفتەردىڭ تۇركىشە ەڭ كونە نۇسقاسى رابعۋزيدە جازىلعان.
لۇقمان حاكىم تۋرالى حيكاياتتاردى مانەرلەپ وقىتۋ.
5.توپتىق جۋمىس
- ءار حيكاياتقا ات قويۋ؛
- جوسپارلاۋ؛
- ۇلەستىرمەلى پاراقشامەن جۇمىس؛
ءىۇ. ساباقتى بەكىتۋ
توپتاستىرۋ
«لۇقمان حاكىم قانداي ادام؟»
(دانا، ادال، اقىلدى، تاپقىر، دانىشپان، ويلى، قامقور، قايىرىمدى، ت.ب.)
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما
- مازمۇنداۋ؛
- «ادامگەرشىلىك – اردىڭ ءىسى» تاقىرىبىندا وي تولعاۋ؛
- ادامگەرشىلىك تۋرالى ماقال-ماتەل جازىپ كەلۋ؛
ءۇى. باعالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) التىن وردا داۋىرىندە تۋعان، سول كەزدە ءومىر سۇرگەن رابعۋزي قيسسالارىنىڭ مازمۇنىن، يدەيالىق ءمانىن اشۋ، مەڭگەرتۋ؛
ءا) ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ؛
ب) اڭگىمەلەرىنىڭ ءمانىن اشۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ادالدىققا، ادامگەرشىلىككە، قايىرىمدى بولۋعا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تالداۋ، جيناقتاۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: گازەت-جۋرنال ماتەريالدارى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءدىنتانۋ
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ
ءىى. وتكەن ساباق
- ماحمۇت قاشقاري (ومىر-دەرەك)
- ماقال – ماتەلدەرى
- ولەڭدەرىنەن الىنعان ءۇزىندىنى جاتقا مانەرلەپ وقۋ
- تەست – رۋنو
1.ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى نەشەگە جىكتەلەدى؟
ل) 4 م) 3 ر) 5
2. الىپ ەر تۇڭعانى «جوقتاۋدى» قاي عالىم جازىپ العان؟
ا) ماحمۇت قاشقاري
ءا) ءجۇسىپ بالاساعۇني
ب) احمەت ياسساۋي
3. ورحون ەسكەرتكىشتەرى كىمگە ارنالىپ جازىلعان؟
ا) وعىز قاعان، ۇلىق تۇرىك
ءا) كۇنتۋدى، ايتولدى
ب) بىلگە قاعان، كۇلتەگىن، تونىكوك
4. ءجۇسىپ بالاساعۇنيدىڭ «قۇتتى بىلىك» داستانىنداعى ادىلەت بەينەسىندەگى كەيىپكەردى اتا
گ) ايتولدى
ع) كۇنتۋدى
د) وگدۇلمىش
5. ماحمۇت قاشقاريدىڭ ەڭبەگىن اتا
ۋ) تۇركى سوزدەرىنىڭ جيناعى
ر) ديۋاني حيكمەت
س) ولەڭ ونەرىنىڭ قاعيدالارى
6. «رۋنا جازۋى» دەگەن نە؟
د) لاتىن ءالىپبيى
ج) ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتىندەگى جازۋ
ز) تاستاعى قۇپيا جازۋ
7. ءحى عاسىردا تۇركىلەردەن شىققان ءبىلىمپاز، ءتىلشى، عالىم، ادەبيەت ۇلگىلەرىن جيناۋشى كىم؟
ز) ءابۋ ناسىر ءال – فارابي
ي) ماحمۇت قاشقاري
ي) ءجۇسىپ بالاساعۇني
دۇرىس جاۋاپ: رابعۋزي
ءىىى. جاڭا ساباق
رابعۋزي قيسسالارى
1. التىن وردا داۋىرىندەگى ادەبيەت (ءحىىى-حىۇع.ع) تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
1) حورەزمي «ماحاباتناما»
2) ءسايف ساراي «تۇرىكشە گۇلستان»
التىن وردا داۋىرىندەگى ادەبيەت:
3) ءالي «قيسسا ءجۇسىپ»
4) رابعۋزي «قيسسا-سۋل ءانبيا»
اتالعان جادىگەر دۇنيەدەگى اڭىز-اڭگىمەلەردى جيناقتاپ، قۇراستىرعان، ءبىراز قيسسالاردى جازعان اۆتور - رابعۋزي. بۇل بۇركەنشىك ات- «رابات وعىزى» دەگەن سوزدەردىڭ قىسقارعان نۇسقاسى. اۆتوردىڭ شىن ەسىمى - ناسرەتدين ۇلى بۇرھانەددين ەكەن. اۆتور تاريحتا نەگىزىنەن رابعۋزي دەگەن بۇركەنشىك اتىمەن بەلگىلى.
رابعۋزي وعىز رابات دەگەن قالانىڭ قازىسى بولعان كورىنەدى. دەرەك كوزدەرگە قاراعاندا، اۆتور اتالعان شىعارماسىن سول قالانىڭ اكىمى ناسرەتدين توقبوعا بەكتىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جازىپ، كىتاپتى الگى اكىمگە سىيعا تارتقان ەكەن.
«ءقيسسا-سۇل ءانبيييا» - نەگىزىنەن پايعامبارلار مەن اۋليە-انبيلەر ءومىرى جايلى، سونداي-اق ولاردىڭ باسىنان وتكەرگەن وقيعالارىن بايان ەتەتىن پروزالىق شىعارما.
وزگە دە ورتا عاسىرلىق شىعارمالار سياقتى «ءقيسسا-سۇل ءانبيييا» نۇسقالارى دا ەل اراسىنا قولمەن كوشىرىلگەن كۇيىندە كوپ تارالعان بولاتىن. ال تاسقا باسىلعان كۇيىندە بىزگە جەتكەن، باسپا ءجۇزىن كورگەن العاشقى نۇسقاسى - 1914 جىلى قازان باسپاسىنان جارىققا شىققان جيناق. كەيىنىرەك بۇل كىتاپ تاشكەنت قالاسىندا بىرنەشە مارتە قايتا باسىلىپ، ەل اراسىنا بۇرىنعىسىنان دا كەڭ تارالا تۇسكەن ەدى.
«ءقيسسا-سۇل ءانبيييانىڭ» قازان باسپاسىنان جارىق كورگەن نۇسقاسىنا 79-داي قيسسالار مەن حيكايالار ەنگەن ەكەن.
2. ءرابعۋزيدىڭ «قيسساس-ۋل ءانبيا» («اۋليە-انبيەلەر تۋرالى قيسسالار») كىتابىنىڭ جالپى مازمۇنى
1) تابيعاتتىڭ، جاراتىلىستىڭ پايدا بولۋى جايىنداعى دەرەكتى، دەرەكسىز ميفتىك اڭگىمەلەر. "ءۇش ءتۇرلى توپىراق"
2) پايعامبارلار جانە تاريحي ادامدار جايىنداعى دەرەكتى، دەرەكسىز اڭىز-اڭگىمەلەر. «نۇح قيسساسى»
3) اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى، ولەڭدەر
3. وي قوزعاۋ
قازاق ەرتەگىلەرى مەن اڭىز اڭگىمەلەرىنىڭ تانىس تاقىرىبىنا اينالعان ءرابعۋزيدىڭ «قارلىعاشتىڭ ادامعا دوستىعى» اڭگىمەسىنىڭ وقيعا جەلىسىن بايانداۋ.
جوسپارى:
1. نۇحتىڭ كەمەسىن تىشقان تەستى
2. جىلان تىلەگى
3. ماسانىڭ ءتىلىن جۇلعان قارلىعاش
4. جىلان قۇرباقا جەيتىن بولدى
5. قارلىعاش – ادامعا دوس
سۇراق-جاۋاپ
- قازاق ەرتەگىلەرىندە وسى اڭگىمەمەن سيۋجەتى جاعىنان ۇقساس ەرتەگىلەر كەزدەسە مە؟ «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟»
- قارلىعاش قانداي قۇس؟
- قانداي وقيعانى جاقسى ىسكە، قايسىسىن جامان ىسكە جاتقىزار ەدىڭ؟
4. «اسىلدىڭ ءبىرى - ادالدىق»
ونەگەسى اتادان بالاعا ميراس بولىپ كەلگەن، تالاي جانعا جاقسىلىق جاساپ دانىشپان اتانعان، مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ ءارقايسىسىندا ءوزىنىڭ ءتول فولكلورلىق كەيىپكەرىنە اينالىپ كەتكەن لۇقمان حاكىم جايىنداعى ميفتەردىڭ تۇركىشە ەڭ كونە نۇسقاسى رابعۋزيدە جازىلعان.
لۇقمان حاكىم تۋرالى حيكاياتتاردى مانەرلەپ وقىتۋ.
5.توپتىق جۋمىس
- ءار حيكاياتقا ات قويۋ؛
- جوسپارلاۋ؛
- ۇلەستىرمەلى پاراقشامەن جۇمىس؛
ءىۇ. ساباقتى بەكىتۋ
توپتاستىرۋ
«لۇقمان حاكىم قانداي ادام؟»
(دانا، ادال، اقىلدى، تاپقىر، دانىشپان، ويلى، قامقور، قايىرىمدى، ت.ب.)
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما
- مازمۇنداۋ؛
- «ادامگەرشىلىك – اردىڭ ءىسى» تاقىرىبىندا وي تولعاۋ؛
- ادامگەرشىلىك تۋرالى ماقال-ماتەل جازىپ كەلۋ؛
ءۇى. باعالاۋ
You Might Also Like
