InfoHub Logo

9 سىنىپ
تاقىرىبى: §51. رەنتگەندىك ساۋلەلەر
ساباق ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا رەنتگەندىك ساۋلەلەردىڭ شىعۋ تاريحىن جانە ونىڭ قازىرگى تاڭداعى قولدانىس اياسى تۋرالى تولىق مالىمەت بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ، قابىلەتىن دامىتۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا، باسقا وقۋشىنىڭ پىكىرىن تىڭداي بىلۋگە، توپپەن جۇمىس جاساي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: اشىق ساباق
ساباقتىڭ تيپ: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتى ءوتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى - ءيلليۋستراتيۆتى، رەفلەكسيا.
ساباقتا قولدانىلاتىن تەحنولوگيا: ىنتىماقتاستىق تەحنولوگياسى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكاتتار، ديداكتيكالىق تاپسىرما، باعالاۋ جەتوندارى، قوسىمشا ماتەريالدار، سلايد، ۆيدەو.

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا/ وقۋشىلاردىڭ ساباققا زەيىنىن جيناقتاپ، ولاردىڭ ساباققا ازىرلىگىن تەكسەرۋ.
ءا/ ساباققا قاجەتتى قۇرال - جابدىقتاردى تۇگەندەۋ.
ب/ «ميعا شابۋىل» كلاستى 3 توپقا ءبولۋ.
(«جارقىن تۇستەر» ءادىسى ارقىلى)

ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
«سۋرەتتەر سويلەيدى» (ستەفان - بولسمان تاجىريبەسى، ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار شكالاسى، ابسوليۋت قارا دەنەنىڭ مودەلى)

III. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
«ءسوزجۇمباق»
1 ر
2 ە
3 ن
4 ت
5 گ
6 ە
7 ن

1. كوزگە كورىنبەيتىن ساۋلەلەردىڭ ءبىرى
2. دەنەلەردىڭ ساۋلە شىعارعىشتىق قابىلەتىن زەرتتەگەن عالىم؟
3. h = 6، 63*10 - 34 دج*س
4. تۇسكەن جارىقتىڭ اسەرىنەن زاتتان (مەتالدان جانە سۇيىقتاردان) ەلەكترونداردىڭ ۇشىپ شىعۋ قۇبىلىسى
5.
6. فوتوەففەكت قۇبىلىسىن ءتۇسىندىرۋدىڭ جولىن تاپقان عالىم؟
7. تىنىشتىق ماسساسى نولگە تەڭ ەلەمەنتار بولشەك

IV. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
1895 جىلى نەمىس عالىمى ۆ. رەنتگەن اۋاسى سورىلعان تۇتىكتەردەگى ەلەكتر توگىن زەرتتەۋ ۇستىندە ەرەكشە ساۋلەلەردىڭ پايدا بولاتىنىن بايقاعان. بۇل ساۋلەلەر كوزگە كورىنبەيدى، ءبىراق كەيبىر زاتتاردا جارقىل تۋعىزادى جانە جابىق فوتوگرافيا پلاستينكاسىن قارايتادى. وسى ەكى قاسيەتىنە قاراي بۇل ەرەكشە ساۋلەلەردى رەنتگەن X ساۋلەلەر دەپ اتاعان. بۇل ساۋلەلەر كەيىنىرەك ونى اشقان عالىمنىڭ قۇرمەتىنە رەنتگەندىك ساۋلەلەر دەپ اتالاتىن بولدى.
رەنتگەندىك ساۋلەلەر دە ەلەكتروماگنيتتىك ساۋلەلەرگە جاتادى. جيىلىگى بويىنشا رەنتگەندىك ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەر مەن گامما - ساۋلەلەردىڭ ارالىعىندا ورنالاسقان.
رەنتگەندىك ساۋلەلەر جىلدام ەلەكترونداردى زاتپەن تەجەگەندە ەلەكتروننىڭ كينەتيكالىق ەنەرگياسىنىڭ ساۋلە شىعارۋ ەنەرگياسىنا اينالۋى ناتيجەسىندە پايدا بولادى.
∆E=hυ_mn تەجەلۋ بارىسىندا جىلدام ەلەكتروندار ءبىراز مولشەردە كينەتيكالىق ەنەرگيالارىنان ايىرىلادى: ∆E=E_(1 - ) E_2
بۇل ەنەرگيا رەنتگەندىك ساۋلەلەر فوتونىنىڭ ەنەرگياسىنا تۇرلەنەدى: ∆E=hυ
جىلدام ەلەكترونداردىڭ تەجەلۋى كەزىندە تۋىندايتىن ساۋلەلەنۋدى تەجەۋلىك رەنتگەندىك ساۋلەلەر دەپ اتايدى.
رەنتگەندىك سالەلەر رەنتگەندىك تۇتىكشەلەر دەپ اتالاتىن ارناۋلى قوندىرعىدا الىنادى.

زاريادتالعان بولشەكتەردى ءبىر نۇكتەدەن ەكىنشى ءبىر نۇكتەگە دەيىن قوزعالتۋ ءۇشىن ەلەكتر ءورىسى جۇمىس اتقارادى: A=qU.
ءورىستىڭ ىستەيتىن جۇمىسى ەسەبىنەن ەلەكتروننىڭ كينەتيكالىق ەنەرگياسى وسەدى، ياعني جىلدامدىعى ارتادى: A=eU=mv/2
رەنتگەن ساۋلەلەرى دە جاقىن جانە الىس عالامداردا ءجۇرىپ جاتقان پروسەستەر تۋرالى مول اقپارات جەتكىزەدى. سوندىقتان سوڭعى جىلداردا رەنتگەندىك استرونوميا دامي باستادى.

V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
«ديداكتيكالىق تاپسىرما»
VI. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ
«رەنتگەن ساۋلەلەرى ۆيدەو»
VII. رەفلەكسيا «ءبىلىم قورجىنى»
Vش. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ
(40 - جاتتىعۋ، رەنتگەن ساۋلەلەرى ىزدەنىس جۇمىستارى)

رەنتگەندىك ساۋلەلەر. جۇكتەۋ