رەزەرفورد تاجىريبەسى. اتومنىڭ مودەلى
رەزەرفورد تاجىريبەسى. اتومنىڭ مودەلى
ماقساتى:
رەزەرفورد تاجىريبەسىن جانە اتوم يادروسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن بولشەكتەردىڭ فيزيكالىق ماعىناسىن تۇسىنەدى
تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكامەن ۇشتاستىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى
وي قوزعاۋ. «ءسىز كەلىسەسىز بە؟»
1) راديواكتيۆتىلىك قۇبىلىسى ءبىر عالىمنىڭ قاتە قويىلعان تاجىريبەسى نەگىزىندە اشىلدى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
2) راديواكتيۆتى ەلەمەنتتەردىڭ “ وزدىگىنەن “ ساۋلە شىعارادى دەگەن تۇجىرىمعا ءسىز سەنەسىز بە؟
3) راديواكتيۆتى ساۋلەلەردى ادامدى ەمدەۋدە قولدانىلادى دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟
4) راديواكتيۆتى ساۋلەلەر ادام دەنساۋلىعىنا زياندى دەگەنگە ءسىز كەلىسەسىز بە؟
5) الفا ساۋلە 1 بەت قاعازدان وتە المايدى، جۇتىلادى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
6) بەتا ساۋلە دەگەنىمىز ءارتۇرلى ەنەرگياداعى ەلەكتروندار اعىنى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
7) گامما ساۋلە 30 - 40 سم قالىڭدىقتاعى اليۋمينييدەن ءوتىپ كەتەدى دەگەن سوزگە ءسىز كەلىسەسىز بە؟
8) راديواكتيۆتى ەلەمەنتتەردىڭ بارلىق ۋاقىتتا ۇزدىكسىز ساۋلە شىعاراتىنىنا ءسىز سەنەسىز بە؟
9) راديواكتيۆتى ەلەمەنتتەردىڭ ادامزاتقا پايداسى كوپ دەگەنگە ءسىز كەلىسەسىز بە؟
10). α - بولشەگىنىڭ تابيعاتىن 1908 جىلى دجون تومسون ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋلەر ارقىلى انىقتادى، كەلىسەسىز بە؟
زەرتتەۋ تاريحىنان
ءبىزدى قورشاعان ورتادا سانسىز مول ءار ءتۇرلى تابيعي زاتتار مەن دەنەلەر بار. قولدان جاسالعان كوپتەگەن جاساندى بۇيىمدار دا جەتەرلىك. الەمدەگى ءار ءتۇرلى دەنەلەر، جەر بەتىندەگى، مۇحيتتار مەن تەڭىزدەردەگى سان الۋان وسىمدىكتەر مەن جان - جانۋارلار قانشاما؟! مىنە وسىنداي «ءتىرى تابيعات» پەن «ءولى» تابيعاتتاعى سان جەتپەس ءار ءتۇرلى زاتتار مەن دەنەلەر نەدەن تۇرادى دەگەن سۇراق تۋادى. ەندى وسى سۇراققا جاۋاپتى ىزدەپ كورەيىك.
سوزدەردەن لوگيكالىق تىزبەك قۇراستىرىڭدار:
ەجەلگى گرەك فيلوسوفى
دەموكريت (460 - 370 گگ. دو ن. ە.)
«اتوم» - گرەكتىڭ «بولىنبەيتىن»ءسوزىن ەنگىزگەن. ونىڭ فيلوسوفيالىق بولجاۋى مىناداي: كەز - كەلگەن ماتەريالدىق زاتتى وتە وتكىر پىشاقپەن ەكىگە بولەيىك، سونان سوڭ بولىكتىڭ بىرەۋىن تاعى دا بولەيىك. ت. س. س. ەرتە مە كەش پە، ايتەۋىر ءبىز ودان ارى بولۋگە كەلمەيتىن بولشەكتى الامىز. ول ماتەريانىڭ بولىنبەيتىن اتومى بولادى دەپ تۇجىرىمدادى.
دەموكريتتىڭ تۇجىرىمى
بارلىق دەنەلەر اتومنان تۇرادى.
اتومداردىڭ فورماسى كوپجاقتى بولادى.
اتوم بولىنبەيدى.
ول ماتەريانىڭ بولىنبەيتىن اتومى بولادى دەپ تۇجىرىمدادى.
بەككەرەل انتۋان انري (1852 - 1908 گ. گ.)
فرانسۋز عالىمى، راديواكتيۆتى ساۋلە شىعارۋ قۇبىلىسىن اشقان.
الفا ساۋلەسى - گەليا اتومىنىڭ يادروسى.
بەتا ساۋلەسى - شاپشاڭ قوزعالاتىن ەلەكتروندار اعىنى.
گامما ساۋلەسى – تولقىن ۇزىندىعى 10‾¹⁰ م دەن كەم ەمەس ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار.
دجوزەف دجون تومسون (1856 - 1940 گ. گ.)
اعىلشىن عالىمى،
تومسوننىڭ اتومدىق مودەلى
(«ىشىندە مەيىزدەرى بار توقاش نان»)
اتوم – «نۇكتەدەي» ەلەكتروندار وسى وڭ زاريادتالعان ورتادا قالقىپ جۇرەدى.
اتومدار ديامەترى بىرنەشە انگسترەم (1=10‾¹⁰) وڭ زاريادتالعان.
رەزەرفورد تاجىريبەسى
ەرنەست رەزەرفورد (1871 - 1937 گ. گ.)
اعىلشىن فيزيگى، اتومنىڭ يادرولىق مودەلىن ۇسىندى.
وتكرىل ي وبياسنيل راديواكتيۆنوە پريەۆراششەنيە حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ
الفا ي بەتا - ساۋلەسىن اشتى
سدەلال ۆىۆود و سۋششەستۆوۆانيي ۆ اتومە ماسسيۆنوگو يادرا
اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلى
تالعار قالاسى،
№9 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتىڭ
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ماريانا تۇرسىنباي قىزى سەرىكبايەۆا
ماقساتى:
رەزەرفورد تاجىريبەسىن جانە اتوم يادروسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن بولشەكتەردىڭ فيزيكالىق ماعىناسىن تۇسىنەدى
تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكامەن ۇشتاستىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى
وي قوزعاۋ. «ءسىز كەلىسەسىز بە؟»
1) راديواكتيۆتىلىك قۇبىلىسى ءبىر عالىمنىڭ قاتە قويىلعان تاجىريبەسى نەگىزىندە اشىلدى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
2) راديواكتيۆتى ەلەمەنتتەردىڭ “ وزدىگىنەن “ ساۋلە شىعارادى دەگەن تۇجىرىمعا ءسىز سەنەسىز بە؟
3) راديواكتيۆتى ساۋلەلەردى ادامدى ەمدەۋدە قولدانىلادى دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟
4) راديواكتيۆتى ساۋلەلەر ادام دەنساۋلىعىنا زياندى دەگەنگە ءسىز كەلىسەسىز بە؟
5) الفا ساۋلە 1 بەت قاعازدان وتە المايدى، جۇتىلادى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
6) بەتا ساۋلە دەگەنىمىز ءارتۇرلى ەنەرگياداعى ەلەكتروندار اعىنى دەگەنگە ءسىز سەنەسىز بە؟
7) گامما ساۋلە 30 - 40 سم قالىڭدىقتاعى اليۋمينييدەن ءوتىپ كەتەدى دەگەن سوزگە ءسىز كەلىسەسىز بە؟
8) راديواكتيۆتى ەلەمەنتتەردىڭ بارلىق ۋاقىتتا ۇزدىكسىز ساۋلە شىعاراتىنىنا ءسىز سەنەسىز بە؟
9) راديواكتيۆتى ەلەمەنتتەردىڭ ادامزاتقا پايداسى كوپ دەگەنگە ءسىز كەلىسەسىز بە؟
10). α - بولشەگىنىڭ تابيعاتىن 1908 جىلى دجون تومسون ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋلەر ارقىلى انىقتادى، كەلىسەسىز بە؟
زەرتتەۋ تاريحىنان
ءبىزدى قورشاعان ورتادا سانسىز مول ءار ءتۇرلى تابيعي زاتتار مەن دەنەلەر بار. قولدان جاسالعان كوپتەگەن جاساندى بۇيىمدار دا جەتەرلىك. الەمدەگى ءار ءتۇرلى دەنەلەر، جەر بەتىندەگى، مۇحيتتار مەن تەڭىزدەردەگى سان الۋان وسىمدىكتەر مەن جان - جانۋارلار قانشاما؟! مىنە وسىنداي «ءتىرى تابيعات» پەن «ءولى» تابيعاتتاعى سان جەتپەس ءار ءتۇرلى زاتتار مەن دەنەلەر نەدەن تۇرادى دەگەن سۇراق تۋادى. ەندى وسى سۇراققا جاۋاپتى ىزدەپ كورەيىك.
سوزدەردەن لوگيكالىق تىزبەك قۇراستىرىڭدار:
ەجەلگى گرەك فيلوسوفى
دەموكريت (460 - 370 گگ. دو ن. ە.)
«اتوم» - گرەكتىڭ «بولىنبەيتىن»ءسوزىن ەنگىزگەن. ونىڭ فيلوسوفيالىق بولجاۋى مىناداي: كەز - كەلگەن ماتەريالدىق زاتتى وتە وتكىر پىشاقپەن ەكىگە بولەيىك، سونان سوڭ بولىكتىڭ بىرەۋىن تاعى دا بولەيىك. ت. س. س. ەرتە مە كەش پە، ايتەۋىر ءبىز ودان ارى بولۋگە كەلمەيتىن بولشەكتى الامىز. ول ماتەريانىڭ بولىنبەيتىن اتومى بولادى دەپ تۇجىرىمدادى.
دەموكريتتىڭ تۇجىرىمى
بارلىق دەنەلەر اتومنان تۇرادى.
اتومداردىڭ فورماسى كوپجاقتى بولادى.
اتوم بولىنبەيدى.
ول ماتەريانىڭ بولىنبەيتىن اتومى بولادى دەپ تۇجىرىمدادى.
بەككەرەل انتۋان انري (1852 - 1908 گ. گ.)
فرانسۋز عالىمى، راديواكتيۆتى ساۋلە شىعارۋ قۇبىلىسىن اشقان.
الفا ساۋلەسى - گەليا اتومىنىڭ يادروسى.
بەتا ساۋلەسى - شاپشاڭ قوزعالاتىن ەلەكتروندار اعىنى.
گامما ساۋلەسى – تولقىن ۇزىندىعى 10‾¹⁰ م دەن كەم ەمەس ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار.
دجوزەف دجون تومسون (1856 - 1940 گ. گ.)
اعىلشىن عالىمى،
تومسوننىڭ اتومدىق مودەلى
(«ىشىندە مەيىزدەرى بار توقاش نان»)
اتوم – «نۇكتەدەي» ەلەكتروندار وسى وڭ زاريادتالعان ورتادا قالقىپ جۇرەدى.
اتومدار ديامەترى بىرنەشە انگسترەم (1=10‾¹⁰) وڭ زاريادتالعان.
رەزەرفورد تاجىريبەسى
ەرنەست رەزەرفورد (1871 - 1937 گ. گ.)
اعىلشىن فيزيگى، اتومنىڭ يادرولىق مودەلىن ۇسىندى.
وتكرىل ي وبياسنيل راديواكتيۆنوە پريەۆراششەنيە حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ
الفا ي بەتا - ساۋلەسىن اشتى
سدەلال ۆىۆود و سۋششەستۆوۆانيي ۆ اتومە ماسسيۆنوگو يادرا
اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلى
تالعار قالاسى،
№9 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتىڭ
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ماريانا تۇرسىنباي قىزى سەرىكبايەۆا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. اۋەزوۆ «اقىن قوناقتار» («اباي جولى» رومان - ەپوپەياسىنان ءۇزىندى)
