رۋحاني جاڭعىرۋ - تابىستى ەل بولۋىمىزدىڭ كەپىلى
بايانداما
تاقىرىبى: رۋحاني جاڭعىرۋ - تابىستى ەل بولۋىمىزدىڭ كەپىلى.
اۆتور: قالىمبەتوۆا جاننا باحىتوۆنا.
2017 - 2018 وقۋ جىلى
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى ەل دامۋىنىڭ جارقىن ۇلگىسى مەن ناقتى قادامدارىن كورسەتەتىن كەلەلى وي، ساليقالى پىكىر، باتىل شەشىمدەرگە قۇرىلعان ماڭىزدى قۇجات. بۇل ماقالادا سانانى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق بولمىستان، ۇلتتىق كودتان ايىرىلىپ قالماي، ونى الەمدىك قۇندىلىقتارمەن ۇيلەستىرىپ، قازاقستاننىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ جولىنداعى ماقسات - مۇددەلەر تۋرالى وزەكتى ماسەلە كوتەرىلىپ وتىر. وندا ەل پرەزيدەنتى قازاقستان ءۇشىن قايتا تۇلەۋدىڭ ايىرىقشا ماڭىزدى ەكى ۇدەرىسى – ساياسي رەفورما مەن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدى قولعا الا وتىرىپ، ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قالاي قادام باساتىنىن جانە بۇقارالىق سانانى قالاي وزگەرتەتىنى جونىندە الىستى بولجايتىن كوزقاراستارىمەن بولىسەدى.
مەملەكەت باسشىسى اتالمىش جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى قىزمەتى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە وي جۇگىرتىپ، بۇل جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالادى: «جاڭعىرۋ اتاۋلى بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىس. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق - رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى. سونىمەن بىرگە، رۋحاني جاڭعىرۋ ۇلتتىق سانانىڭ ءتۇرلى پوليۋستەرىن قيىننان قيىستىرىپ، جاراستىرا الاتىن قۇدىرەتىمەن ماڭىزدى». ساياسي، ەكونوميكالىق رەفورمالاردا ەگەمەندى ەلىمىز ءبىرقاتار جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەنى بارشاعا ءمالىم. ول ادامي قۇندىلىقتار، رۋحاني قازىنا، جاستاردى تاربيەلەۋ، ولاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق رۋحتى سىڭىرە ءبىلۋ جۇمىسىندا رۋحاني سالاعا باسىمدىق بەرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن العا قويىپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز – ۇلتىمىزدىڭ بارلىق ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرىن، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز بەن ادەبيەتىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، ۇلتتىق رۋحىمىزدى جاڭعىرتۋ دەگەن اسىل ۇعىمعا كەلىپ سايادى. ەلباسىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋعا، رۋحانياتقا، ءبىلىم، عىلىمعا ماڭىز بەرۋى – ۇلكەن كورەگەندىك پەن ۇلتتىڭ العا ىلگەرلەۋىن جىلدام قارقىنمەن جىلجىتاتىن قوزعاۋشى كۇش. بۇل – تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ باقىتتى بولاشاعى مەن الاڭسىز كەلەشەگى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جۇمىس. ويتكەنى، رۋحاني بايلىقتىڭ كەمەل بولعانى بۇل جەكە ازاماتتارىمىز ءۇشىن دە، ءاربىر جەكە تۇلعادان قۇرالعان قوعام، تۋعان ەلىمىز ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى ۇدەرىس.
ن. ءا. نازاربايەۆ بۇل رەتتە، تۇتاس قوعامنىڭ جانە ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋدىڭ بىرنەشە باعىتىنا جەكە - جەكە توقتالادى. «سانانى جاڭعىرتۋدىڭ» مازمۇنىن نەگىزدەي وتىرىپ، پرەزيدەنت جاڭعىرۋدىڭ التى باعىتىن بەلگىلەيدى:
1. باسەكەگە قابىلەتتىلىك؛
2. پراگماتيزم؛
3. ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ؛
4. ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى؛
5. قازاقستاننىڭ ريەۆوليۋسيالىق ەمەس، ەۆوليۋسيالىق دامۋى؛
6. سانانىڭ اشىقتىعى.
اتالمىش باعىتتاردىڭ ءبارى بارىنشا وزەكتەندىرىلگەن جانە ۋاقىتتىڭ تالاپتارىنا ناقتى جاۋاپ بەرەدى. «ماڭگىلىك ەل» بولۋىمىز ءۇشىن بىزگە اۋاداي قاجەتتى قاسيەتتەر مەن قۇندىلىقتاردىڭ قاينارى توعىسىپ، اقىل - پاراساتى تولىسقان، عالامدىق عىلىمدى يگەرگەن ادامدار كوپ بولسا، ەلىمىز وركەنيەتتى، باسەكەگە قابىلەتتى بولاتىنى اقيقات. «بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قابىلەتىمەن ايقىندالادى… سوندىقتان، ءاربىر قازاقستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك. مىسالى، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، مادەني اشىقتىق سياقتى فاكتورلار اركىمنىڭ العا باسۋىنا ءسوزسىز قاجەتتى العىشارتتاردىڭ ساناتىندا. سول سەبەپتى، «سيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار – ۇلتىمىزدى، ياعني بارشا قازاقستاندىقتاردى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا دايارلاۋدىڭ قامى»، – دەپ اشىپ كورسەتەدى. باسەكەگە قابىلەتتىلىك ساياسات پەن ەكونوميكادا، ءبىلىم، عىلىمدا، تەحنولوگيادا، ياعني بارلىق سالادا بولۋى ءتيىس. باسەكە بولعان جەردە ءاربىر تۇلعا ءوزىنىڭ ەڭ ساپالى قىزمەت ءتۇرىن ۇسىنادى. ءبىلىم مەن تاربيەسى عاجايىپ تۇردە ۇندەسكەن، ۇلتتىق يدەولوگياسى تەمىرقازىعىنا اينالعان تابىستى ەل بولۋىمىز ءۇشىن جاقسىلىققا ۇمتىلىپ، جامانشىلىقتان ارىلىپ، سانالى تۇردە بارلىق قاسيەتتەرىمىزدى ىزگىلەندىرىپ، سانانى رۋحاني جاعىنان ۇنەمى جەتىلدىرىپ، دامىتىپ وتىرۋعا ءتيىستىمىز.
بولاشاققا باعدار رەتىندە راديوەلەكترونيكا جانە بايلانىس اسكەري - ينجەنەرلىك ينستيتۋتىنىڭ ءاربىر پروفەسسور - وقىتۋشىلار قۇرامى، اسكەري قىزمەتشىلەرى جانە وسى وقۋ ورنىندا ءبىلىم الىپ جاتقان جاستارىمىز ەلباسىنىڭ وسى سوزدەرىن وزدەرىنىڭ العا قويعان ومىرلىك ماقساتتارىنا ەنگىزە وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ رۋحاني تۇرعىدان دامىپ، ينتەللەكتۋالدىق دارەجەسىنىڭ جوعارىلاۋىنا ۇلەسىن قوسادى دەگەن سەنىمدەمىن. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاستارىمىزدىڭ ينتەللەكتۋالدى كورسەتكىشتەرى ولاردىڭ تەك ءبىلىم دەڭگەيىمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ ۇلتتىق تاربيەسىمەن، رۋحاني جاڭعىرۋىمەن دە تىكەلەي بايلانىستى. ۇلتتىق كودتىڭ وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، بولاشاققا قادام باسۋىمىز قاجەت. ءبىلىم – رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ باستى العىشارتى. ويتكەنى، وي جۇيەسى تەرەڭ، الىستان پايىمداپ، تەرەڭنەن تامىرلانعان دۇنيەتانىمى كەڭ ادام عانا باسەكەگە توتەپ بەرەدى دەگەن اۋقىمدى ۇعىمدى بىلدىرەدى.
مەن ەلباسىنىڭ وسى سوزدەرىن تولىق قولداي وتىرىپ، رۋحاني مادەنيەتتىڭ دامۋى ءۇشىن تاعىلىمدى ۇلتتىق تاربيەنىڭ قاينارىنان سۋسىنداپ، بيىك ادامي قۇندىلىقتاردىڭ كەمەلدەنۋ بارىسىندا ءاربىر مامان يەسى كاسىبي قىزمەتىن جوعارى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرۋى قاجەتتىلىگىن تۇسىنەمىن. ەل پرەزيدەنتىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋعا قاتىستى ۇستانىمدارى اسكەري سالادا دا، ياعني رەجبايي تاراپىنان ءبىراۋىزدان قولداۋ تاۋىپ، ۇلتتىڭ كەمەلدەنىپ دامۋىنا اسەر ەتۋشى ەڭ ماڭىزدى فاكتور دەپ سانايمىن. جاستارىمىز باسىمدىق بەرەتىن مەجەلەردىڭ قاتارىندا ءبىلىم جۇيەسى ءاردايىم ءبىرىنشى كەزەكتەگى ورىندا تۇرۋى مىندەت دەپ ەسەپتەيمىن.
ۇلتتىق جاڭعىرۋ دەگەنىمىز – ۇلتتىق سانامەن تىعىز بايلانىستى. ونىڭ تۇپكى ماقساتى – ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاپ، ەل ىشىندە بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ۇيلەسە وتىرىپ، ۇلتتىق بەرەكە، بىرلىك سالتانات قۇرعان باسەكەگە قابىلەتتى، تابىستى ەل بولۋ. «سونىمەن بىرگە، جاڭعىرۋ ۇعىمىنىڭ ءوزى مەيلىنشە كونەرگەن، جاھاندىق الەممەن قابىسپايتىن كەيبىر داعدىلار مەن ادەتتەردەن ارىلۋ دەگەندى بىلدىرەدى»، - دەيدى ن. ءا. نازاربايەۆ. سوندىقتان رۋحاني جاڭعىرۋ ۇدەرىسىن دەر كەزىندە قابىلدانعان وڭ شەشىم دەپ تانيمىز. وسى رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن ءبىز جانە ءسىز بولىپ، «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ» بىرلىكتە ورىنداۋىمىز اسا قاجەت. باسەكەگە قابىلەتتى، الەمدىك دەڭگەيدە تانىلعان ءارى دامىعان رۋحاني كەمەل ەل بولۋ – ەلباسىنىڭ اسىل ارمانى. ەندەشە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاستارعا سونى سەرپىن، تىڭ باستاما ۇسىنۋى كەلەشەككە قامدانۋدىڭ ارەكەتى دەپ تۇسىنەمىز.
ەل پرەزيدەنتى اتالمىش تۇعىرناماسىندا ءبىلىم، عىلىمعا ەرەكشە باسىمدىق بەرىپ وتىر. «تەرەڭ ءبىلىم – تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى»، – دەگەن ن. ءا. نازاربايەۆ «ماڭگىلىك ەل» بولۋعا قادام باسقان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەندىگى جاھاندانۋ الدىندا ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن ۇلتتىق كودىن ساقتاعان، تەرەڭ ءبىلىمدى، باسەكەگە قابىلەتتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن بويىنا سىڭىرگەن اقىل - ويى كەمەل تۇلعا بولۋىنا ماڭىز بەرەدى. وسى باعداردا ول بابالار ۇلاعاتىمەن استاسىپ جاتقان زەردەلى ويى مەن پاراساتتى پايىمىن بىلدىرەدى: «ءبىلىمدى، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولۋعا ۇمتىلۋ – ءبىزدىڭ قانىمىزدا بار قاسيەت. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قىرۋار جۇمىس جاسالدى. ءبىز ون مىڭداعان جاستى الەمنىڭ ماڭدايالدى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وقىتىپ، دايىندادىق. بۇل جۇمىس وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا قولعا الىنعان «بولاشاق» باعدارلاماسىنان باستالدى. ەلىمىزدە وتە جوعارى دەڭگەيدەگى ءبىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەر اشىلدى، زياتكەرلىك مەكتەپتەر جۇيەسى قالىپتاستى. باسقا دا كوپتەگەن ءىس تىندىرىلدى. دەگەنمەن، ءبىلىمنىڭ سالتاناتى جالپىعا ورتاق بولۋعا ءتيىس. ونىڭ ايقىن دا، بۇلتارتپاس سەبەپتەرى بار». وسىلايشا ماقالادا ايتىلعان ءاربىر ويدىڭ استارىندا تەرەڭ مازمۇن مەن زەردەلى پىكىر جاتىر.
قازىرگى تاڭداعى اسكەري سالا مەن اسكەري وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم مەن تاربيە جۇيەسى ەلباسىنىڭ پاراساتتى پايىمدارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، قارقىندى تۇردە جۇزەگە اسىرۋدا.
ال يدەولوگيا ماسەلەسىنە كەلەر بولساق، كەستەلى ءسوز، كەسەك ويلارى كورىنىس تاپقان وي - تولعاۋىندا پرەزيدەنت ەلەس يدەولوگيالارعا ەرمەي، زامانعا ساي امال ەتۋگە ۇندەيدى: «وكىنىشكە قاراي، تاريحتا تۇتاس ۇلتتاردىڭ ەشقاشان ورىندالمايتىن ەلەس يدەولوگيالارعا شىرمالىپ، اقىرى سۋ تۇبىنە كەتكەنى تۋرالى مىسالدار از ەمەس. وتكەن عاسىردىڭ باستى ءۇش يدەولوگياسى – كوممۋنيزم، فاشيزم جانە ليبەراليزم ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كۇيرەدى. بۇگىندە راديكالدى يدەولوگيالار عاسىرى كەلمەسكە كەتتى. ەندى ايقىن، تۇسىنىكتى جانە بولاشاققا ءجىتى كوز تىككەن باعدارلار كەرەك. ادامنىڭ دا، تۇتاس ۇلتتىڭ دا ناقتى ماقساتقا جەتۋىن كوزدەيتىن وسىنداي باعدارلار عانا دامۋدىڭ كوگىنە تەمىرقازىق بولا الادى. ەڭ باستىسى، ولار ەلدىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن شاما - شارقىن مۇقيات ەسكەرۋگە ءتيىس». ماقالادا كوتەرىلگەن يدەولوگيالار تۋرالى كەسەك وي دا ەل باسقارۋ جۇيەسىن جاڭا وزگەرىستەر بيىگىنە باستارى ايقىن. ءدال وسىنداي تاۋەلسىز قازاقستاندى وركەنيەت كوشىنىڭ الدىڭعى لەگىنە اپاراتىن جاڭا باستامالار قاشاندا كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا مەن ىقىلاسىنا بولەنەدى.
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا تاريحتىڭ وتكەنىنە كوز جۇگىرتىپ، جاڭا تاريحي كەزەڭدەرگە جان - جاقتى باعا بەرە وتىرىپ، رۋحاني جاڭعىرۋ ارقىلى بولاشاققا دەگەن ءوزىنىڭ پاراساتتى پىكىرلەرى مەن كوزقاراسىن ءبىلدىردى. «ەكى ءداۋىر تۇيىسكەن ءولىارا شاقتا قازاقستانعا تۇبەگەيلى جاڭعىرۋ جانە جاڭا يدەيالار ارقىلى بولاشاعىن باياندى ەتە ءتۇسۋدىڭ تەڭدەسسىز تاريحي مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر… مەن بارشا قازاقستاندىقتار، اسىرەسە، جاس ۇرپاق جاڭعىرۋ جونىندەگى وسىناۋ ۇسىنىستاردىڭ ماڭىزىن تەرەڭ تۇسىنەدى دەپ سەنەمىن. جاڭا جاعدايدا جاڭعىرۋعا دەگەن ىشكى ۇمتىلىس – ءبىزدىڭ دامۋىمىزدىڭ ەڭ باستى قاعيداسى»، - دەپ ەل كەلەشەگىنە ءۇمىت ارتادى.
ەندەشە، رۋحاني جاڭارۋ ارقىلى الەم مويىندار تابىستى ەل بولىپ، جارقىن بولاشاققا دەگەن سەنىم مەن ءۇمىتتى ۇندەستىرە وتىرىپ، بارشامىز بىرلىك تۋى استىندا باقىتقا بىرگە جەتەيىك!
قازاقستان رەسپۋبليكاسى، تاراز قالاسى،
جامبىل مەديسينالىق كوللەجى،
قازاقستان تاريحى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
قالىمبەتوۆا جاننا باحىتوۆنا
تاقىرىبى: رۋحاني جاڭعىرۋ - تابىستى ەل بولۋىمىزدىڭ كەپىلى.
اۆتور: قالىمبەتوۆا جاننا باحىتوۆنا.
2017 - 2018 وقۋ جىلى
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى ەل دامۋىنىڭ جارقىن ۇلگىسى مەن ناقتى قادامدارىن كورسەتەتىن كەلەلى وي، ساليقالى پىكىر، باتىل شەشىمدەرگە قۇرىلعان ماڭىزدى قۇجات. بۇل ماقالادا سانانى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق بولمىستان، ۇلتتىق كودتان ايىرىلىپ قالماي، ونى الەمدىك قۇندىلىقتارمەن ۇيلەستىرىپ، قازاقستاننىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ جولىنداعى ماقسات - مۇددەلەر تۋرالى وزەكتى ماسەلە كوتەرىلىپ وتىر. وندا ەل پرەزيدەنتى قازاقستان ءۇشىن قايتا تۇلەۋدىڭ ايىرىقشا ماڭىزدى ەكى ۇدەرىسى – ساياسي رەفورما مەن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدى قولعا الا وتىرىپ، ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قالاي قادام باساتىنىن جانە بۇقارالىق سانانى قالاي وزگەرتەتىنى جونىندە الىستى بولجايتىن كوزقاراستارىمەن بولىسەدى.
مەملەكەت باسشىسى اتالمىش جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى قىزمەتى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە وي جۇگىرتىپ، بۇل جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالادى: «جاڭعىرۋ اتاۋلى بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىس. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق - رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى. سونىمەن بىرگە، رۋحاني جاڭعىرۋ ۇلتتىق سانانىڭ ءتۇرلى پوليۋستەرىن قيىننان قيىستىرىپ، جاراستىرا الاتىن قۇدىرەتىمەن ماڭىزدى». ساياسي، ەكونوميكالىق رەفورمالاردا ەگەمەندى ەلىمىز ءبىرقاتار جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەنى بارشاعا ءمالىم. ول ادامي قۇندىلىقتار، رۋحاني قازىنا، جاستاردى تاربيەلەۋ، ولاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق رۋحتى سىڭىرە ءبىلۋ جۇمىسىندا رۋحاني سالاعا باسىمدىق بەرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن العا قويىپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز – ۇلتىمىزدىڭ بارلىق ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرىن، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز بەن ادەبيەتىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، ۇلتتىق رۋحىمىزدى جاڭعىرتۋ دەگەن اسىل ۇعىمعا كەلىپ سايادى. ەلباسىمىزدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋعا، رۋحانياتقا، ءبىلىم، عىلىمعا ماڭىز بەرۋى – ۇلكەن كورەگەندىك پەن ۇلتتىڭ العا ىلگەرلەۋىن جىلدام قارقىنمەن جىلجىتاتىن قوزعاۋشى كۇش. بۇل – تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ باقىتتى بولاشاعى مەن الاڭسىز كەلەشەگى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جۇمىس. ويتكەنى، رۋحاني بايلىقتىڭ كەمەل بولعانى بۇل جەكە ازاماتتارىمىز ءۇشىن دە، ءاربىر جەكە تۇلعادان قۇرالعان قوعام، تۋعان ەلىمىز ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى ۇدەرىس.
ن. ءا. نازاربايەۆ بۇل رەتتە، تۇتاس قوعامنىڭ جانە ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋدىڭ بىرنەشە باعىتىنا جەكە - جەكە توقتالادى. «سانانى جاڭعىرتۋدىڭ» مازمۇنىن نەگىزدەي وتىرىپ، پرەزيدەنت جاڭعىرۋدىڭ التى باعىتىن بەلگىلەيدى:
1. باسەكەگە قابىلەتتىلىك؛
2. پراگماتيزم؛
3. ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ؛
4. ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى؛
5. قازاقستاننىڭ ريەۆوليۋسيالىق ەمەس، ەۆوليۋسيالىق دامۋى؛
6. سانانىڭ اشىقتىعى.
اتالمىش باعىتتاردىڭ ءبارى بارىنشا وزەكتەندىرىلگەن جانە ۋاقىتتىڭ تالاپتارىنا ناقتى جاۋاپ بەرەدى. «ماڭگىلىك ەل» بولۋىمىز ءۇشىن بىزگە اۋاداي قاجەتتى قاسيەتتەر مەن قۇندىلىقتاردىڭ قاينارى توعىسىپ، اقىل - پاراساتى تولىسقان، عالامدىق عىلىمدى يگەرگەن ادامدار كوپ بولسا، ەلىمىز وركەنيەتتى، باسەكەگە قابىلەتتى بولاتىنى اقيقات. «بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قابىلەتىمەن ايقىندالادى… سوندىقتان، ءاربىر قازاقستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك. مىسالى، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، مادەني اشىقتىق سياقتى فاكتورلار اركىمنىڭ العا باسۋىنا ءسوزسىز قاجەتتى العىشارتتاردىڭ ساناتىندا. سول سەبەپتى، «سيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار – ۇلتىمىزدى، ياعني بارشا قازاقستاندىقتاردى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا دايارلاۋدىڭ قامى»، – دەپ اشىپ كورسەتەدى. باسەكەگە قابىلەتتىلىك ساياسات پەن ەكونوميكادا، ءبىلىم، عىلىمدا، تەحنولوگيادا، ياعني بارلىق سالادا بولۋى ءتيىس. باسەكە بولعان جەردە ءاربىر تۇلعا ءوزىنىڭ ەڭ ساپالى قىزمەت ءتۇرىن ۇسىنادى. ءبىلىم مەن تاربيەسى عاجايىپ تۇردە ۇندەسكەن، ۇلتتىق يدەولوگياسى تەمىرقازىعىنا اينالعان تابىستى ەل بولۋىمىز ءۇشىن جاقسىلىققا ۇمتىلىپ، جامانشىلىقتان ارىلىپ، سانالى تۇردە بارلىق قاسيەتتەرىمىزدى ىزگىلەندىرىپ، سانانى رۋحاني جاعىنان ۇنەمى جەتىلدىرىپ، دامىتىپ وتىرۋعا ءتيىستىمىز.
بولاشاققا باعدار رەتىندە راديوەلەكترونيكا جانە بايلانىس اسكەري - ينجەنەرلىك ينستيتۋتىنىڭ ءاربىر پروفەسسور - وقىتۋشىلار قۇرامى، اسكەري قىزمەتشىلەرى جانە وسى وقۋ ورنىندا ءبىلىم الىپ جاتقان جاستارىمىز ەلباسىنىڭ وسى سوزدەرىن وزدەرىنىڭ العا قويعان ومىرلىك ماقساتتارىنا ەنگىزە وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ رۋحاني تۇرعىدان دامىپ، ينتەللەكتۋالدىق دارەجەسىنىڭ جوعارىلاۋىنا ۇلەسىن قوسادى دەگەن سەنىمدەمىن. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاستارىمىزدىڭ ينتەللەكتۋالدى كورسەتكىشتەرى ولاردىڭ تەك ءبىلىم دەڭگەيىمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ ۇلتتىق تاربيەسىمەن، رۋحاني جاڭعىرۋىمەن دە تىكەلەي بايلانىستى. ۇلتتىق كودتىڭ وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، بولاشاققا قادام باسۋىمىز قاجەت. ءبىلىم – رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ باستى العىشارتى. ويتكەنى، وي جۇيەسى تەرەڭ، الىستان پايىمداپ، تەرەڭنەن تامىرلانعان دۇنيەتانىمى كەڭ ادام عانا باسەكەگە توتەپ بەرەدى دەگەن اۋقىمدى ۇعىمدى بىلدىرەدى.
مەن ەلباسىنىڭ وسى سوزدەرىن تولىق قولداي وتىرىپ، رۋحاني مادەنيەتتىڭ دامۋى ءۇشىن تاعىلىمدى ۇلتتىق تاربيەنىڭ قاينارىنان سۋسىنداپ، بيىك ادامي قۇندىلىقتاردىڭ كەمەلدەنۋ بارىسىندا ءاربىر مامان يەسى كاسىبي قىزمەتىن جوعارى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرۋى قاجەتتىلىگىن تۇسىنەمىن. ەل پرەزيدەنتىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋعا قاتىستى ۇستانىمدارى اسكەري سالادا دا، ياعني رەجبايي تاراپىنان ءبىراۋىزدان قولداۋ تاۋىپ، ۇلتتىڭ كەمەلدەنىپ دامۋىنا اسەر ەتۋشى ەڭ ماڭىزدى فاكتور دەپ سانايمىن. جاستارىمىز باسىمدىق بەرەتىن مەجەلەردىڭ قاتارىندا ءبىلىم جۇيەسى ءاردايىم ءبىرىنشى كەزەكتەگى ورىندا تۇرۋى مىندەت دەپ ەسەپتەيمىن.
ۇلتتىق جاڭعىرۋ دەگەنىمىز – ۇلتتىق سانامەن تىعىز بايلانىستى. ونىڭ تۇپكى ماقساتى – ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاپ، ەل ىشىندە بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ۇيلەسە وتىرىپ، ۇلتتىق بەرەكە، بىرلىك سالتانات قۇرعان باسەكەگە قابىلەتتى، تابىستى ەل بولۋ. «سونىمەن بىرگە، جاڭعىرۋ ۇعىمىنىڭ ءوزى مەيلىنشە كونەرگەن، جاھاندىق الەممەن قابىسپايتىن كەيبىر داعدىلار مەن ادەتتەردەن ارىلۋ دەگەندى بىلدىرەدى»، - دەيدى ن. ءا. نازاربايەۆ. سوندىقتان رۋحاني جاڭعىرۋ ۇدەرىسىن دەر كەزىندە قابىلدانعان وڭ شەشىم دەپ تانيمىز. وسى رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن ءبىز جانە ءسىز بولىپ، «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ» بىرلىكتە ورىنداۋىمىز اسا قاجەت. باسەكەگە قابىلەتتى، الەمدىك دەڭگەيدە تانىلعان ءارى دامىعان رۋحاني كەمەل ەل بولۋ – ەلباسىنىڭ اسىل ارمانى. ەندەشە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاستارعا سونى سەرپىن، تىڭ باستاما ۇسىنۋى كەلەشەككە قامدانۋدىڭ ارەكەتى دەپ تۇسىنەمىز.
ەل پرەزيدەنتى اتالمىش تۇعىرناماسىندا ءبىلىم، عىلىمعا ەرەكشە باسىمدىق بەرىپ وتىر. «تەرەڭ ءبىلىم – تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى»، – دەگەن ن. ءا. نازاربايەۆ «ماڭگىلىك ەل» بولۋعا قادام باسقان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەندىگى جاھاندانۋ الدىندا ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن ۇلتتىق كودىن ساقتاعان، تەرەڭ ءبىلىمدى، باسەكەگە قابىلەتتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن بويىنا سىڭىرگەن اقىل - ويى كەمەل تۇلعا بولۋىنا ماڭىز بەرەدى. وسى باعداردا ول بابالار ۇلاعاتىمەن استاسىپ جاتقان زەردەلى ويى مەن پاراساتتى پايىمىن بىلدىرەدى: «ءبىلىمدى، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولۋعا ۇمتىلۋ – ءبىزدىڭ قانىمىزدا بار قاسيەت. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قىرۋار جۇمىس جاسالدى. ءبىز ون مىڭداعان جاستى الەمنىڭ ماڭدايالدى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وقىتىپ، دايىندادىق. بۇل جۇمىس وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا قولعا الىنعان «بولاشاق» باعدارلاماسىنان باستالدى. ەلىمىزدە وتە جوعارى دەڭگەيدەگى ءبىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەر اشىلدى، زياتكەرلىك مەكتەپتەر جۇيەسى قالىپتاستى. باسقا دا كوپتەگەن ءىس تىندىرىلدى. دەگەنمەن، ءبىلىمنىڭ سالتاناتى جالپىعا ورتاق بولۋعا ءتيىس. ونىڭ ايقىن دا، بۇلتارتپاس سەبەپتەرى بار». وسىلايشا ماقالادا ايتىلعان ءاربىر ويدىڭ استارىندا تەرەڭ مازمۇن مەن زەردەلى پىكىر جاتىر.
قازىرگى تاڭداعى اسكەري سالا مەن اسكەري وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم مەن تاربيە جۇيەسى ەلباسىنىڭ پاراساتتى پايىمدارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، قارقىندى تۇردە جۇزەگە اسىرۋدا.
ال يدەولوگيا ماسەلەسىنە كەلەر بولساق، كەستەلى ءسوز، كەسەك ويلارى كورىنىس تاپقان وي - تولعاۋىندا پرەزيدەنت ەلەس يدەولوگيالارعا ەرمەي، زامانعا ساي امال ەتۋگە ۇندەيدى: «وكىنىشكە قاراي، تاريحتا تۇتاس ۇلتتاردىڭ ەشقاشان ورىندالمايتىن ەلەس يدەولوگيالارعا شىرمالىپ، اقىرى سۋ تۇبىنە كەتكەنى تۋرالى مىسالدار از ەمەس. وتكەن عاسىردىڭ باستى ءۇش يدەولوگياسى – كوممۋنيزم، فاشيزم جانە ليبەراليزم ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كۇيرەدى. بۇگىندە راديكالدى يدەولوگيالار عاسىرى كەلمەسكە كەتتى. ەندى ايقىن، تۇسىنىكتى جانە بولاشاققا ءجىتى كوز تىككەن باعدارلار كەرەك. ادامنىڭ دا، تۇتاس ۇلتتىڭ دا ناقتى ماقساتقا جەتۋىن كوزدەيتىن وسىنداي باعدارلار عانا دامۋدىڭ كوگىنە تەمىرقازىق بولا الادى. ەڭ باستىسى، ولار ەلدىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن شاما - شارقىن مۇقيات ەسكەرۋگە ءتيىس». ماقالادا كوتەرىلگەن يدەولوگيالار تۋرالى كەسەك وي دا ەل باسقارۋ جۇيەسىن جاڭا وزگەرىستەر بيىگىنە باستارى ايقىن. ءدال وسىنداي تاۋەلسىز قازاقستاندى وركەنيەت كوشىنىڭ الدىڭعى لەگىنە اپاراتىن جاڭا باستامالار قاشاندا كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا مەن ىقىلاسىنا بولەنەدى.
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا تاريحتىڭ وتكەنىنە كوز جۇگىرتىپ، جاڭا تاريحي كەزەڭدەرگە جان - جاقتى باعا بەرە وتىرىپ، رۋحاني جاڭعىرۋ ارقىلى بولاشاققا دەگەن ءوزىنىڭ پاراساتتى پىكىرلەرى مەن كوزقاراسىن ءبىلدىردى. «ەكى ءداۋىر تۇيىسكەن ءولىارا شاقتا قازاقستانعا تۇبەگەيلى جاڭعىرۋ جانە جاڭا يدەيالار ارقىلى بولاشاعىن باياندى ەتە ءتۇسۋدىڭ تەڭدەسسىز تاريحي مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر… مەن بارشا قازاقستاندىقتار، اسىرەسە، جاس ۇرپاق جاڭعىرۋ جونىندەگى وسىناۋ ۇسىنىستاردىڭ ماڭىزىن تەرەڭ تۇسىنەدى دەپ سەنەمىن. جاڭا جاعدايدا جاڭعىرۋعا دەگەن ىشكى ۇمتىلىس – ءبىزدىڭ دامۋىمىزدىڭ ەڭ باستى قاعيداسى»، - دەپ ەل كەلەشەگىنە ءۇمىت ارتادى.
ەندەشە، رۋحاني جاڭارۋ ارقىلى الەم مويىندار تابىستى ەل بولىپ، جارقىن بولاشاققا دەگەن سەنىم مەن ءۇمىتتى ۇندەستىرە وتىرىپ، بارشامىز بىرلىك تۋى استىندا باقىتقا بىرگە جەتەيىك!
قازاقستان رەسپۋبليكاسى، تاراز قالاسى،
جامبىل مەديسينالىق كوللەجى،
قازاقستان تاريحى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
قالىمبەتوۆا جاننا باحىتوۆنا
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 2 سانىن كوبەيتۋ جانە ءبولۋ كەستەسىن قۇراستىرۋ
