InfoHub Logo

ساكەن سەيفۋللين 1894 جىلى بۇرىنعى اقمولا وبلىسى اقمولا ۋەزى، ءنىلدى بولىسىنىڭ ءبىرىنشى اۋىلىندا (قازىرگى جەزقازعان وبلىسى، جاڭاارقا اۋدانى) تۋعان. سارىارقانىڭ ساعىمدى دالاسى، ءمولدىر سۋلارى، تولقىعان نۇرا، ەسىل وزەندەرىنىڭ بويى، الىستان كوز تارتقان ابا، ور تاۋلارىنىڭ باۋىرى – بولاشاق اقىننىڭ بالالىق شاعى وتكەن، جاز جايلاۋ راحاتىن كورىپ، التىباقان تەۋىپ، اقسۇيەك ويناعان، قىستىڭ بوراندى ۇزاق تۇندەرىندە قيال-عاجايىپ، ەرلىك وقيعالارعا تولى باتىرلار جىرىن ەستىپ، مىڭ ءتۇرلى سىرمەن ادام جۇرەگىن ەلجىرەتەر ءان مەن كۇي تىڭداعان، ايت پەن تويدىڭ قىزىعىن كورىپ، ايتىس پەن بايگەنى قىزىقتاعان التىن بەسىك، ىستىق ۇياسى.

تابيعاتتىڭ دارىندى جاراتىلعان ءمولدىر قارا كوز، تولقىندى شاشتى، قىر مۇرىندى، قايراتتى ۇلدارىن سەيفوللا مەن جامال ازان ايتىپ قويعان ءسادۋاقاس دەگەن ەسىمىنىڭ ورنىنا، ەركەلەتىپ ساكەن اتاپ كەتكەن.
سوزگە شەشەن، دومبىراشى، ساياتشى، اڭشى سەيفوللانىڭ كوپ ىستەرى، ارەكەت، قيمىلى، مىنەز قالىبى بولاشاق اقىننىڭ ءور، قايسار، ءادىل بولىپ وسۋىنە اسەر ەتەدى. ەركەلىكتى بىلمەيتىن، ورىنسىز كۇلكىگە، جىلاۋعا جوق تۇرىمتايداي بالا شەشەسى جامالدىڭ ەرتەگىلەرىن تىڭداۋدان جالىقپايدى. اۋىل مولداسىنان ءتىلىن سىندىرىپ، ارابشا حات تانىپ، قيسسا-حيكايانى ءوزى وقي الاتىن دەڭگەيگە جەتكەن ساكەندى «ورىسشا ءتىل ۇيرەن، ورىسشا وقۋ ۇيرەن»، - دەپ ءنىلدى زاۋىتىنا جىبەرەدى.

توعىز جاسىندا اۋىلدان كەتىپ، كەنىشكە كەلگەن ساكەن ءبىر ورىستىڭ سيىرىن باعىپ، پەشكە تاس كومىر جاعىپ، سۋ اكەپ، ءار ءتۇرلى جۇمىستار ىستەي ءجۇرىپ، اۋەلى سول ءۇيدىڭ كەمپىرىنەن ءبىر جىل ورىسشا ءتىل ۇيرەنىپ، ەكى جىل زاۋىت مەكتەبىندە وقيدى. كەشكە اتا-انا الاقانىنا سالعان باقىتتى بالا، بۇگىن كىسى ەسىگىندە. كەشكە كەش جاتىپ، كەش ويانعان ۇيقىداعى جايباراقات اۋىلدا بولسا، بۇگىن ءتۇتىنى اسپانعا شانشىلعان زاۋىت، بالعالاردى دۇرسىلدەتە سوعىپ، كوك تەمىردى ساعىزشا يلەگەن ۇستالار، ەسە، تەڭدىك بوستاندىق تالاپ ەتىپ ەرەۋىلگە شىققان جۇمىسشىلاردىڭ اراسىندا. جەتى قات جەر استىنداعى شىڭىراۋعا ءتۇسىپ، كوزدەرى عانا جىلتىراپ، شارشاپ-شالدىعىپ شاحتادان شىعىپ كەلە جاتقان كەنشىلەر، سان الۋان ماشينالاردى جۇرگىزىپ، تاس قوپارىپ جاتقان جۇمىسشىلار، جاتاق ۇيلەر، اۋىر تۇرمىس، تارتىستى ءومىر سۋرەتتەرى العىر، زەرەك، ەستى بالا جۇرەگىنە ىزا، نامىس، كەك بولىپ بايلاندى. كەيىن ولار اقىننىڭ كوپتەگەن شىعارمالارىنا ارقاۋ بولادى.

ساكەننىڭ جان-جاقتى ءبىلىم الۋى، ازاماتتىق-الەۋمەتتىك كوزقاراستارىنىڭ قالىپتاسۋى، شىعارماشىلىق قادامىنىڭ باستالۋى ونىڭ 1908-1913 جىلدارى اقمولادا پريحودسكايا شكولادا، قالالىق ۋچيليششەدە، 1913-1916 جىلدارى ومبى مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا وقىعان جىلدارىمەن تىعىز بايلانىستى. تىرناق الدى ادىمىن ءنىلدى زاۋىتىندا قالجىڭ ولەڭ جازۋدان باستاعان جاس دارىن قازاق فولكلورىن، اباي شىعارمالارىن، ورىس، ەۋروپا ادەبيەتتەرى كلاسسيكاسىن يگەرۋگە تالاپتانادى. «ايقاپ» جۋرنالىنا حابار، سىن، ماقالا، بىرنەشە ولەڭ باستىرادى. 1914 جىلى جيىرما جاستاعى سەميناريست ساكەن سەيفۋلليننىڭ «وتكەن كۇندەر» اتتى ولەڭدەر جيناعى قازان قالاسىندا باسىلىپ شىعادى.

ءوزى سەكىلدى سەميناريا بىتىرگەن سول تۇستاعى قازاقتىڭ جاس وقىعاندارى سياقتى ساكەن دە ەڭبەك جولىن سىلەتتى-بۇعىلى دەگەن جەردە اۋىل ءمۇعالىمى بولۋدان باستايدى. قازاق دالاسىنىڭ استان-كەستەڭىن شىعارعان 1916 جىل وقيعالارى، اسىرەسە الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن 1917 جىلدىڭ الاپات تولقىنى ساكەنگە قاتتى اسەر ەتتى. ءار ءتۇرلى ولەڭدەر جازىپ جۇرگەن ءتىپتى ءالى بالالىق مىنەزدەن ارىلماعان جاس اقىن اقپان ريەۆوليۋسياسى بولىپ، پاتشا قۇلاتىلعاننان كەيىن اقمولاعا كەلەدى. تارتىستىڭ ءبىتىمسىز كۇرەسى از ۋاقىت ىشىندە رومانتيك جىرشىنى تەز شيراتىپ، ءتىپتى ونىڭ شىعارما جازۋعا قولىن دا تيگىزبەي، الەۋمەت قايراتكەرى، ساياسي كۇرەسكەر ەتىپ شىعارادى. ساكەن سەيفۋللين ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقارا ءجۇرىپ، قازاق ايەلدەرىنە تەڭدىك بەرۋ، ءدىن باسىلاردى اۋىزدىقتاۋ، بۇرىنعى داۋلەت، بايلىق، اكىمشىلىك-بيلىك يەلەرىن تىزگىندەۋ، كەدەي-كەپشىك، جۇمىسشى، جالشىعا كۇش بەرۋ، الەۋمەتتىك ىسكە تارتۋ سەكىلدى سان الۋان ساياسي شارالاردى جۇزەگە اسىرادى. 1917 جىلى جازعان «باقىت جولىندا» دراماسى 1918 جىلى اقمولا جاستارىنىڭ كۇشىمەن ساحنادا قويىلادى.

باسقا دا ريەۆوليۋسيونەرلەرمەن بىرگە ساكەن قول-اياعى شىنجىرلانىپ كولچاك تۇرمەسىندە وتىرادى، اش-جالاڭاش، قورلىق-زورلىق كورىپ اننەنكوۆتىڭ ازاپ ۆاگونىنىڭ تاۋقىمەتىن تارتادى. توعىز ايعا سوزىلعان بۇل تامۇق تاقسىرەتىنەن ەر جۇرەك اقىن 1919 جىلى ناۋرىز ايىندا ومبى تۇتقىن لاگەرىنەن قاشىپ شىعىپ قۇتىلادى. مىڭداعان شاقىرىم جاياۋ-جالپى، ارىپ-اشىپ ءجۇرىپ، ول اقىرى تۇركىستان ءوتىپ، اۋليەاتا (قازىرگى جامبىل) اتىرابىندا كەڭەس وكىمەتىن ورناتۋ جۇمىستارىنا بەلسەنە قاتىسادى.

1920 جىلى قازاق اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاندا، ساكەن سەيفۋللين قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەزيديۋم مۇشەسى، جەر-سۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى، ال ءىىى كەڭەستەر سەزىندە، 1922 جىلدىڭ قازانىندا قازاقستان كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەتىپ سايلانادى. بۇكىلوداقتىق ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ (ۆسيك) مۇشەسى رەتىندە كسرو كولەمىندە شەشىلەتىن كۇردەلى ساياسي، الەۋمەتتىك، شارۋاشىلىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا قاتىسادى (1922-1925 جىلدارى). «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») «ادەبيەت مايدانى» (قازىرگى «جۇلدىز») جۋرنالىنىڭ رەداكتورى بولعان ساكەن سەيفۋللين قازاق كەڭەس ءباسپاسوزىنىڭ باسىندا تۇردى. 1925-1937 جىلدار اراسىندا جازۋشىلار وداعىندا، باسقا دا ورىنداردى باسشىلىق قىزمەتتەردە بولا ءجۇرىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ۇستازدىق ەتتى. كەڭ قۇلاشتى قوعام قايراتكەرى، ادال، شىنشىل اقىن س. سەيفۋلليننىڭ داڭقى الىسقا تارادى.

ساكەن قاربالاس، الاساپىران كۇندەرى تىنىشتالىپ، بەيبىت ءومىر ارناسىنا تۇسكەن ۋاقىتتا نەگىزگى ومىرلىك مۇراتى قالامگەرلىك ەكەنىن ابدەن ۇعىنادى. بارلىق قايرات – كۇشتى تالانت-دارىن، جىگەردى كوركەم سوزبەن تۋعان حالقىنا قىزمەت ەتۋگە جۇمسايدى. ونىڭ قالامىنان تۋعان «اساۋ تۇلپار» (1922)، «دومبىرا» (1924)، «ەكسپرەسس»(1926)، «تۇرمىس تولقىندارى» (1928)، «كوكشەتاۋ» (1929)، «الباتروس» ()1933 ، «قىزىل ات» (1933)، «سوسياليستان» (1927)، «جەر قازعاندار» (1917)، «قىزىل سۇڭقارلار» (1920)، درامالارى تۋدى. «قازاقتىڭ ەسكى ادەبيەت نۇسقالارى» (1931)، «باتىرلار» (1933)، «قازاق ادەبيەتى» (1932) زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى – قازاق فولكلورى مەن ادەبيەتىنىڭ كوپ ماتەريالدارىن جۇيەلەپ، وزىق ادەبيەتتانۋ پرينسيپتەرى نەگىزىندە جازىلعان، تانىمدىق – تاربيەلىك ءمانى جوعارى تۋىندىلار. سازگەر رەتىندە ساكەن سەيفۋللين قازاقتىڭ جاڭا مۋزىكاسىنىڭ دامۋىنا ءوزىنىڭ تاماشا اندەرىمەن ۇلەس قوستى.
1936 جىلى قازاق ادەبيەتىنىڭ كوزى ءتىرى كلاسسيگى ساكەن سەيفۋلليننىڭ ادەبي قىزمەتىنىڭ 20 جىلدىعى تويلانىپ، الەۋمەتتىك ەرەكشە قىزمەتى ەسكەرىلىپ، وعان ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنى بەرىلدى. ءستاليننىڭ جەكە باسىنا تابىنۋ كەسەلىنەن جازىقسىز جالاعا – رەپرەسسياعا ۇشىراعان ساكەن سەيفۋللين 1938 جىلى 26 اقپاندا مەرت بولدى. اكەسى سەيفوللا رەپرەسسياعا ۇشىرادى.

وتكەن كۇندەر سۋرەتى.
تۇڭعىش «وتكەن كۇندەر» ولەڭدەر جيناعى قازانداعى «ماتبۋعات كاريميا» باسپاسىنان باسىلىپ شىققاندا، ساكەن سەيفۋللين جيىرما جاستا ەدى. كىتاپقا ەنگەن ولەڭدەردىڭ الەۋمەتتىك-قوعامدىق مازمۇنى، كوركەمدىك-ەستەتيكالىق ەرەكشەلىگى، پوەتيكالىق-اقىندىق قۋاتى قالامگەردىڭ تابيعي ۇزىك تالانتىن، ازاماتتىق پوزيسياسىن، ءپالساپالىق دۇنيەتانىمىن انىق كورسەتىپ بەرەدى. بۇل تۇستا باسپادان كىتاپ بولىپ شىعىپ جاتقان قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى نەكەن-ساياق، ۇلى اقىن اباي تۋىندىلارىنىڭ باسىلعانىنا نە بارى بەس-اق جىل وتكەن ەدى.

ساكەن جيناعىنداعى ولەڭدەر يدەيالىق تۇرعىدان العاندا اعارتۋشىلىق، دەموكراتتىق باعىتتا، سىنشىل رەاليزم ءادىسىنىڭ ارناسىندا جازىلعاندىعىن كورەمىز. جاس اقىن قازاق ومىرىندەگى، حالىق تۇرمىسىنداعى ماڭىزدى الەۋمەتتىك تاقىرىپتاردى كوتەرىپ، وعان كوركەمدىك، ەستەتيكالىق تالداۋ جاسايدى.
پاتشا وتارشىلىعى، قازاق ەلىنىڭ قاراڭعىلىقتان كوزى اشىلماعانداعى، قازاق بايلارىنىڭ ناداندىعى مەن توپاستىعى، وزدەرى بىرىكپەي، جان-جاققا تارتقان ەل باسشىلارىنىڭ بەرەكەسىزدىگى، تەكتەس ساياسي-الەۋمەتتىك تاقىرىپتاردى قوزعاۋ، كەدەيلىك، جوقتىق زارداپتارى، بىلىمگە ۇندەۋ ولارعا حالىق مۇراتتارى تۇرعىسىندا جاۋاپ ىزدەۋ جاس اقىننىڭ ازاماتتىق ءوي-ورىسىن كورسەتەدى. بۇل يدەيالار «مۇرا»، «ءتۇس»، «كىم باسشى اعا حالىققا»، «قازاق ساباعى»، « نادان باي»، «جەتىمگە»، «ىنىشەگىمە» ولەڭدەرىنىڭ بارىنە ءتان.

وقۋ – ءبىلىم قۋىپ، جاستاي قالعا كەتكەن جاس ءوسپىرىمنىڭ ەلگە دەگەن ساعىنىشى، تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتى، اۋىل كورىنىستەرىن، ەل تۇرمىسىن، ەتنوگرافيالىق جايتتەردى بەينەلەيتىن «جايلاۋعا كوشۋ»، «جايلاۋدا قىمىز ءىشۋ»، «ايت كۇنى» ولەڭدەرىنەن جاقسى كورىنەدى. بۇل تۋىندىلاردا ەستە قالار قانىق بوياۋمەن سالىنعان تابيعي سۋرەتتەر، بىرتە-بىرتە جويىلىپ بارا جاتقان، قازاقتىڭ كەشەگى ءومىرىنىڭ بەلگىلەرى - وتكەن كۇندەر كارتينالارى بار.
ۇشقىن اتقان العاشقى عاشىقتىق، ماحابباتتىڭ نۇرلى ساۋلەسىن جىرلاۋعا دا جاس اقىن قالامى بەيىم، بۇل رەتتە اباي ىقپالى مول.
الەۋمەتتىك ايقىن پوزيسيا، حالىقتىق يدەيا، بەينەلى ءتىل ورامى، مادەنيەتتىڭ ولەڭ كەستەسى بار «وتكەن كۇندەر» جيناعى قازاق ادەبيەتىنە تەگەۋرىندى تالانت كەلگەندىگىنىڭ ايعاعى بولدى.

ولەڭدەرى

اقساق كيىك
انانىڭ حاتى
بۋراباي
ءبىز
ءبىزدىڭ جاقتا
قىردا
تەرگەگەن بولساڭ ايتايىن
ورمان