سالالاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ تۇرلەرى. ىڭعايلاس سالالاس
تاقىرىبى: سالالاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ تۇرلەرى. ىڭعايلاس سالالاس.
ماقساتى
- بىلىمدىلىك: قۇرمالاس سويلەمدەردىڭ باستى بەلگىلەرىن ءبىلۋ، قۇرىلىسىن، قۇرامىن اجىراتۋ، تىنىس بەلگىلەرىن دۇرىس قويىپ جازا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
- تاربيەلىك: ۇلتتىق سالت - ءداستۇردى قادىرلەي بىلۋگە، ەڭبەكتى سۇيۋگە، جۇيەلى سويلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
- دامىتۋشىلىق: ىنتا قويىپ تىڭداۋ، جازۋ تالداۋ ماشىقتارىن قالىپتاستىرۋ، سوزدىك قورىن، ءسوز بايلىعىن دامىتۋ، تالداۋ جانە سالىستىرا ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: داستۇردەن تىس
ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ءادىسى: ويىن ساباق
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ورىس ءتىلى، قازاق ادەبيەتى
پايدالانىلعان تەحنيكالىق قۇرالدارى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
ءا) وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ
ب) ساباققا نازار اۋدارتۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
96 - جاتتىعۋ، ماقالدىڭ جالعاسىن تاۋىپ، سالالاس قۇرمالاس سويلەم جانە ءبىرىڭعاي مۇشەلى جاي سويلەم جاساۋ.
1. ەڭبەك ەرلىككە جەتكىزەر، ەرلىك ەلدىككە جەتكىزەر.
2. كوز قورقاق، قول باتىر.
3. ەڭبەك ءتۇبى – بەرەكە، كوپتىڭ ءتۇبى – مەرەكە.
4. قوياندى قامىس ولتىرەدى، ەردى نامىس ولتىرەدى.
5. كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى.
6. جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس.
7. اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول.
8. ات اياعىنان سەمىرەر، ادام قۇلاعىنان سەمىرەر.
9. ۇستا پىشاققا جارىماس، ەتىكشى ەتىككە جارىماس.
10. اتا كورگەن – وق جونار، انا كورگەن – تون پىشەر.
11. بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار.
12. قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى.
13. كوپ جاساعان بىلمەيدى، كوپ كورگەن بىلەدى.
14. وقۋ – ءبىلىم ازىعى، ءبىلىم – ىرىس قازىعى.
15. شەبەردىڭ قولى ورتاق، شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ:
«كۋبيزم» ءادىسى
1. ءۇي تاپسىرماسىنا بەرىلگەن ماقالداردا قاي شاق كوپ قولدانىلعان؟ ولاردى اتا.
2. قۇرمالاس سويلەمنىڭ تۇرلەرىن اتا.
3. سالالاس قۇرمالاس سويلەم دەگەنىمىز نە؟
4. «اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول»، راي ءتۇرىن اجىرات.
5. «ۇستا پىشاققا، ەتىكشى ەتىككە جارىماس»، ماقالدى سويلەم مۇشەلەرىنە تالدا.
6. سويلەمنىڭ ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي تۇرلەرى.
ءىۇ. جاڭا ساباق
سالالاس قۇرمالاس سويلەم قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەرىنىڭ ءبىر - بىرىمەن ماعىنالىق قاتىناسىنا قاراي التى تۇرگە بولىنەدى:
1. ىڭعايلاس سالالاس
2. سەبەپ - سالدار سالالاس
3. قارسىلىقتى سالالاس
4. تۇسىندىرمەلى سالالاس
5. تالعاۋلى سالالاس
6. كەزەكتەس سالالاس
قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەرىنىڭ بىرىندە ايتىلعان ويعا ەكىنشى جاي سويلەمدە ايتىلعان ويدىڭ مەزگىلدەس، باعىتتاس، ىڭعايلاس بولىپ كەلۋىن ىڭعايلاس سالالاس دەيمىز.
ىڭعايلاس سالالاس
جالعاۋلىقتى. جالعاۋلىقسىز
جالعاۋلىقسىز ىڭعايلاس سالالاس سويلەمدەردە كەيدە ءىستىڭ ءبىر مەزگىلدە بولعانىن يا ءبىر مەزگىلدە بولاتىنىن بىلدىرەدى.
مىسالى:
ىڭعايلاسا بايلانىسقان جاي سويلەمدەر كەيدە بىرىنەن سوڭ ءبىرى بولاتىنىن بىلدىرەدى.
مىسالى:
جالعاۋلىقتى ىڭعايلاس سالالاس جانە، دا/دە، ءارى ىڭعايلاس ءماندى جالعاۋلىق شىلاۋلار ارقىلى جاسالادى. مۇنداعى دا مەن ءارى جالعاۋلىقتارى جاي سويلەمدەردىڭ ارقايسىسىمەن قايتالانىپ تا، قايتالانباي دا كەلۋى مۇمكىن.
جانە جالعاۋلىعى سويلەمدە ەشقاشان قايتالانباي، ءبىر - اق رەت قولدانىلادى.
جانە جالعاۋلىعى كەلگەندە نەمەسە ءارى جالعاۋلىعى ءبىر - اق رەت كەلگەندە، سويلەمدەردىڭ اراسىنا ءۇتىر قويىلمايدى.
مىسالى:
ءۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
97 - جاتتىعۋ
1) 3 توپقا 2 قۇرمالاس سويلەمنەن بەرۋ؛
2) سويلەم ماعىناسىن اشىپ، ىڭعايلاس سالالاس ەكەنىن دالەلدەۋ؛
3) تۇرلاۋلى مۇشەلەرىن تابۋ.
ولاردىڭ ءبارىن ۇيىنە اپاردى دا، تورعا قاماپ قويدى. بۇل قۇنانباي بالاسىندا التىن دا كوپ، ات تا كوپ، اس تا كوپ. ول مەنى كوتەرىپ جىبەرگىسى كەلەدى، مەن ونى كوتەرىپ جىبەرگىم كەلەدى. ايعاي وتە ۇزاققا سوزىلدى جانە ەش نارسەنى ءتۇسىنىپ بولمايدى. مىنانىڭ ەگىنى بارىنەن دە جاقسى ءارى مۇنىڭ ەگىنىنە ءتونىپ تۇرعان ءقاۋىپ ولاردا جوق. اۋىلىمىز قاشىق ەمەس، ءقازىر - اق بارىپ جەتەمىز.
98 - جاتتىعۋ
1 - توپتىڭ تاپسىرماسى: جاي سويلەمدەردى تابۋ، سويلەم مۇشەلەرىنە تالداۋ
2 - توپتىڭ تاپسىرماسى: قۇرمالاس سويلەمدەردى تابۋ، سويلەم مۇشەلەرىنە تالداۋ
3 - توپتىڭ تاپسىرماسى: تىنىس بەلگىلەرىنىڭ قويىلۋ سەبەبىن انىقتاۋ
جاي سويلەمدەر: كارىم ءبىرازدان كەيىن العان تاۋارلارىن ماشيناعا تيەدى. تۇسكى ۇزىلىستەن سوڭ اعاش وتىرعىزۋ قىزۋ جۇرگىزىلدى.
قۇرمالاس سويلەمدەر: ..........
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما: 100 - جاتتىعۋ، كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ويدان جاي سويلەمدەر قوسىپ، بەرىلگەن جاي سويلەمدەردى ىڭعايلاس سالالاس قۇرمالاس سويلەمدەرگە اينالدىرۋ.
ءۇىى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ماقساتى
- بىلىمدىلىك: قۇرمالاس سويلەمدەردىڭ باستى بەلگىلەرىن ءبىلۋ، قۇرىلىسىن، قۇرامىن اجىراتۋ، تىنىس بەلگىلەرىن دۇرىس قويىپ جازا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
- تاربيەلىك: ۇلتتىق سالت - ءداستۇردى قادىرلەي بىلۋگە، ەڭبەكتى سۇيۋگە، جۇيەلى سويلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
- دامىتۋشىلىق: ىنتا قويىپ تىڭداۋ، جازۋ تالداۋ ماشىقتارىن قالىپتاستىرۋ، سوزدىك قورىن، ءسوز بايلىعىن دامىتۋ، تالداۋ جانە سالىستىرا ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: داستۇردەن تىس
ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ءادىسى: ويىن ساباق
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ورىس ءتىلى، قازاق ادەبيەتى
پايدالانىلعان تەحنيكالىق قۇرالدارى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
ءا) وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ
ب) ساباققا نازار اۋدارتۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
96 - جاتتىعۋ، ماقالدىڭ جالعاسىن تاۋىپ، سالالاس قۇرمالاس سويلەم جانە ءبىرىڭعاي مۇشەلى جاي سويلەم جاساۋ.
1. ەڭبەك ەرلىككە جەتكىزەر، ەرلىك ەلدىككە جەتكىزەر.
2. كوز قورقاق، قول باتىر.
3. ەڭبەك ءتۇبى – بەرەكە، كوپتىڭ ءتۇبى – مەرەكە.
4. قوياندى قامىس ولتىرەدى، ەردى نامىس ولتىرەدى.
5. كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى.
6. جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس.
7. اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول.
8. ات اياعىنان سەمىرەر، ادام قۇلاعىنان سەمىرەر.
9. ۇستا پىشاققا جارىماس، ەتىكشى ەتىككە جارىماس.
10. اتا كورگەن – وق جونار، انا كورگەن – تون پىشەر.
11. بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار.
12. قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى.
13. كوپ جاساعان بىلمەيدى، كوپ كورگەن بىلەدى.
14. وقۋ – ءبىلىم ازىعى، ءبىلىم – ىرىس قازىعى.
15. شەبەردىڭ قولى ورتاق، شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ:
«كۋبيزم» ءادىسى
1. ءۇي تاپسىرماسىنا بەرىلگەن ماقالداردا قاي شاق كوپ قولدانىلعان؟ ولاردى اتا.
2. قۇرمالاس سويلەمنىڭ تۇرلەرىن اتا.
3. سالالاس قۇرمالاس سويلەم دەگەنىمىز نە؟
4. «اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول»، راي ءتۇرىن اجىرات.
5. «ۇستا پىشاققا، ەتىكشى ەتىككە جارىماس»، ماقالدى سويلەم مۇشەلەرىنە تالدا.
6. سويلەمنىڭ ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي تۇرلەرى.
ءىۇ. جاڭا ساباق
سالالاس قۇرمالاس سويلەم قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەرىنىڭ ءبىر - بىرىمەن ماعىنالىق قاتىناسىنا قاراي التى تۇرگە بولىنەدى:
1. ىڭعايلاس سالالاس
2. سەبەپ - سالدار سالالاس
3. قارسىلىقتى سالالاس
4. تۇسىندىرمەلى سالالاس
5. تالعاۋلى سالالاس
6. كەزەكتەس سالالاس
قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەرىنىڭ بىرىندە ايتىلعان ويعا ەكىنشى جاي سويلەمدە ايتىلعان ويدىڭ مەزگىلدەس، باعىتتاس، ىڭعايلاس بولىپ كەلۋىن ىڭعايلاس سالالاس دەيمىز.
ىڭعايلاس سالالاس
جالعاۋلىقتى. جالعاۋلىقسىز
جالعاۋلىقسىز ىڭعايلاس سالالاس سويلەمدەردە كەيدە ءىستىڭ ءبىر مەزگىلدە بولعانىن يا ءبىر مەزگىلدە بولاتىنىن بىلدىرەدى.
مىسالى:
ىڭعايلاسا بايلانىسقان جاي سويلەمدەر كەيدە بىرىنەن سوڭ ءبىرى بولاتىنىن بىلدىرەدى.
مىسالى:
جالعاۋلىقتى ىڭعايلاس سالالاس جانە، دا/دە، ءارى ىڭعايلاس ءماندى جالعاۋلىق شىلاۋلار ارقىلى جاسالادى. مۇنداعى دا مەن ءارى جالعاۋلىقتارى جاي سويلەمدەردىڭ ارقايسىسىمەن قايتالانىپ تا، قايتالانباي دا كەلۋى مۇمكىن.
جانە جالعاۋلىعى سويلەمدە ەشقاشان قايتالانباي، ءبىر - اق رەت قولدانىلادى.
جانە جالعاۋلىعى كەلگەندە نەمەسە ءارى جالعاۋلىعى ءبىر - اق رەت كەلگەندە، سويلەمدەردىڭ اراسىنا ءۇتىر قويىلمايدى.
مىسالى:
ءۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
97 - جاتتىعۋ
1) 3 توپقا 2 قۇرمالاس سويلەمنەن بەرۋ؛
2) سويلەم ماعىناسىن اشىپ، ىڭعايلاس سالالاس ەكەنىن دالەلدەۋ؛
3) تۇرلاۋلى مۇشەلەرىن تابۋ.
ولاردىڭ ءبارىن ۇيىنە اپاردى دا، تورعا قاماپ قويدى. بۇل قۇنانباي بالاسىندا التىن دا كوپ، ات تا كوپ، اس تا كوپ. ول مەنى كوتەرىپ جىبەرگىسى كەلەدى، مەن ونى كوتەرىپ جىبەرگىم كەلەدى. ايعاي وتە ۇزاققا سوزىلدى جانە ەش نارسەنى ءتۇسىنىپ بولمايدى. مىنانىڭ ەگىنى بارىنەن دە جاقسى ءارى مۇنىڭ ەگىنىنە ءتونىپ تۇرعان ءقاۋىپ ولاردا جوق. اۋىلىمىز قاشىق ەمەس، ءقازىر - اق بارىپ جەتەمىز.
98 - جاتتىعۋ
1 - توپتىڭ تاپسىرماسى: جاي سويلەمدەردى تابۋ، سويلەم مۇشەلەرىنە تالداۋ
2 - توپتىڭ تاپسىرماسى: قۇرمالاس سويلەمدەردى تابۋ، سويلەم مۇشەلەرىنە تالداۋ
3 - توپتىڭ تاپسىرماسى: تىنىس بەلگىلەرىنىڭ قويىلۋ سەبەبىن انىقتاۋ
جاي سويلەمدەر: كارىم ءبىرازدان كەيىن العان تاۋارلارىن ماشيناعا تيەدى. تۇسكى ۇزىلىستەن سوڭ اعاش وتىرعىزۋ قىزۋ جۇرگىزىلدى.
قۇرمالاس سويلەمدەر: ..........
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما: 100 - جاتتىعۋ، كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ويدان جاي سويلەمدەر قوسىپ، بەرىلگەن جاي سويلەمدەردى ىڭعايلاس سالالاس قۇرمالاس سويلەمدەرگە اينالدىرۋ.
ءۇىى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
You Might Also Like
-
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى المانوۆا گ. ا.
