سالت - ءداستۇرىم - قازىنام
اقتوبە وبلىسى، مۇعالجار اۋدانى،
ەڭبەك اۋىلى، ەڭبەك نەگىزگى مەكتەبىنىڭ
مەكتەپالدى دايارلىق كلاسىنىڭ تاربيەشىسى
كۋلوۆا سالامات سوۆەت قىزى
تاقىرىبى: سالت - ءداستۇرىم - قازىنام (سىنىپتان تىس ءىس - شارا)
قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! سىزدەر «ونەر جانە تەحنولوگيا» ادىستەمەلىك بىرلەستىگىنىڭ اپتالىعى بارىسىندا 9 - سىنىپ ارالىعىندا وتكىزىلگەلى وتىرعان «سالت - ءداستۇرىم - قازىنىم» تاقىرىبىنداعى سايىستى تاماشالاعالى وتىرسىزدار. سايىسقا ءۇش توپ قاتىسادى، ياعني: «ىسكەر» (4 وقۋشى)، «زەرگەر» (4 وقۋشى) جانە «اسىل مۇرا» (4 وقۋشى).
سايىس مىناداي جوسپار بويىنشا وتكىزىلەدى:
1. تانىستىرۋ
2. «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى»
3. سالت - داستۇرلەردى بىلەمىز بە؟
4. بايگە
5. شىعارماشىلىق جۇمىس
بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ جان - جاقتى ويلاۋ قابىلەتى مەن ۇشقىرلىعىن، قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرىن، اس - تاعامعا بايلانىستى ماقال – ماتەلدەر مەن ىرىمدار، تيىمدار تۋرالى بىلىمدەرىن سىناۋ.
وقۋشىلاردىڭ سالت - داستۇرلەرىن، ادەت - عۇرىپتارىن قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. وقۋشىلاردى وتانشىلدىققا، ءوز ۇلتىنىڭ سالت - داستۇرلەرىن جەتە بىلۋگە تاربيەلەۋ. قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرىن ۇرپاقتارىنا مۇرا ەتىپ قالدىرۋ جولدارىن دامىتۋ.
سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن ادىلدىكتى سۇيەتىن، ءادىل باعا بەرەتىن ابزال جانداردان ءادىلقازىلار القاسىن سايلاپ الايىق..
تۋعان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
اتا - باباڭ ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى.
ارداي تۇتىپ ۇلكەندى
اتا جولىن جالعاپتى،- دەپ ءارى قاراي سايىسىمىزدى باستايىق.
ءار توپتان 1 وقۋشى شىعىپ قاعازداردا جازىلعان رەتتىك نومىرلەردى الا قويايىق.. رەتتىك نومىرلەردى انىقتايىق: 1، 2، 3.
ءى. ونەر قۋىپ سايىسكەرلەر وتەر دەيمىن،
ءبىر باسىنا ونەر دە جەتسە دەيمىن.
باسكە تۇسكەن سايىسكەرلەر كەزەكتەسىپ،
تانىستىرىپ وزدەرىن وتسە دەيمىن.
ءار توپ وزدەرىنىڭ رەتتىك نومىرىنە سايكەس وزدەرىن تانىستىرىپ قويسىن.
ەندى ءادىلقازىلار باعاسىن تىڭدايىق. تانىستىرۋ ءبولىمى 5 ۇپايعا دەيىن باعالانادى.
2. شەشەندىكتى قۇرمەتتەگەن بارلىق ەلدە،
ءسوز تاپقانعا داۋا جوق ءاربىر جەردە
ءسوز جۇرەگى ماقال دەپ بوسقا ايتپاعان
«قالىپ پا ەكەن سايىسكەرلەر ەسىندە» دەپ؟
كەلەسى ءبولىمىمىز «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى». مىنا قاعازداردىڭ بىرەۋىن بىرەۋىن توپ مۇشەلەرى تاڭدايدى. ۇشەۋى ءبىر مەزگىلدە الادى. بۇل سايىستا 3 ماقال - ماتەلدى جالعاستىرۋى قاجەت. ءاربىر دۇرىس اياقتالعان ماقالعا 5 ۇپاي بەرىلەدى. تاپسىرمانى ورىنداۋعا 3 مينۋت بەرىلەدى.
ماقالدار:
1 - توپقا
1. اس يەسىمەن ءتاتتى،
(تاعامىمەن) جاقسى.
2. اسى باردىڭ ىرىسى بار،
اتى باردىڭ (تىنىسى) بەر.
3. استىڭ ءدامىن كەلتىرەتىن تۇز اۋليە،
ەلدىڭ ءسانىن كەلتىرەتىن (قىز) اۋليە.
2 - توپقا
1. از قايعىنى اس باسادى،
كوپ قايعىنى (دوس) باسادى.
2. جاقسىعا بەرسەڭ اسىڭدى،
جاقسى سىيلار باسىڭدى.
جامانعا بەرسەڭ اسىڭدى
( يتكە تاستار) باسىڭدى.
3. ارپا، بيداي اس ەكەن،
( التىن، كۇمىس) تاس ەكەن.
3 - توپقا
1. اس - (ادامنىڭ ارقاۋى)
2. اس تاسىسا قاتىعى توگىلەر،
اشۋ تاسىسا ( اقىل توگىلەر)
3. التى جىل اش جۇرسەڭ دە،
اتا - سالتىڭدى ۇمىتپا.
سايىستىڭ ەكىنشى ءبولىمى بويىنشا ءادىلقازىلارعا ءسوز بەرىلەدى.
كەلەسى ءىىى ءبولىمىمىز «سالت - داستۇرلەردى بىلەمىز بە؟» دەپ اتالادى. مىنا جەردە 3 قاعازدا سالت – داستۇرلەرگە بايلانىستى سۇراقتار بار. سول سالت - ءداستۇردىڭ ماعىناسىن تولىق اشىپ ايتامىز. 5 مينۋت ۋاقىت بەرىلگەننەن كەيىن جاۋاپتار تىڭدالادى.
- جاقسى، وسى داستۇرلەرگە تولىق ماعلۇمات بەرىپ كەتەيىك!
وسى ءىىى ءبولىم بويىنشا ءادىل قازىلاردى تىڭداپ جىبەرەيىك.
ءىۇ - ءبولىمىمىز «بايگە» دەپ اتالادى. بۇل سايىستا تەرەزەدەگى ۇياشىقتاردان ءار توپقا 4 سۇراقتان كەلەدى. بارلىعى 12 سۇراق. بۇل ۇياشىقتىڭ ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىراتىن بولساق: تاڭداۋ بارىسىندا «وڭ جاقتا، سول جاقتا، ورتادا» دەگەن سوزدەردى قولدانامىز. سول بويىنشا ۇپاي قوسىلادى.
10 سانى – جەڭىل سۇراقتار
20 - 30 سانى - ورتاشا سۇراقتار
40 - سانى - قيىن سۇراقتار.
ءىۇ ءبولىم بويىنشا ءادىلقازى القالارىنىڭ باعاسىنا نازار اۋدارايىق.
سايىسىمىز اياقتالۋعا جاقىن قالدى. ەڭ سوڭعى مارەمىز، ياعني، ءۇ ءبولىم «شىعارماشىلىق جۇمىس» دەپ اتالادى.
ياعني، ءبارىمىز دە ءبىلىپ وتىرمىز، بۇل ءىس - شارالار تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 - جىلدىعىنا ارنالىپ جاسالىپ جاتىر. ءبىز تاۋەلسىزدىك العالى استانا قالاسىندا سان مىڭداعان عيماراتتار، ەسكەرتكىشتەر ت. ب كوپتەگەن وزگەرىستەر ورىن الدى. سونىڭ ءبىرى – بايتەرەك. ەندى وسى بايتەرەكتى شەبەرلىگىمىزدى كورسەتۋ ءۇشىن، ونىڭ ماكەتىن قاعازدان قيىپ جاسايمىز. ول ءۇشىن وقۋشىلارعا قاعاز، قايشى بەرىلەدى. جۇمىس 10 - 15 مينۋت ۋاقىت ارالىعىندا ورىندالىپ ءبىتۋى ءتيىس. كىم شاپشاڭ؟ كىمنىڭ قيالى ۇشقىر؟ كىم شەبەر؟ (اۋەن قوسۋلى تۇرادى)
15 مينۋت ىشىندە جاساپ شىعىپ، قورعاۋى ءتيىس.
- جاقسى، ەندى وقۋشىلار، بۇگىن مىنە ءبىز تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا از دا بولسا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ جاتىرمىز. ءارى قاراي وسى ۇمىت بولعان سالت - داستۇرلەرىمىزدى جارىققا شىعارىپ، ءالى دە كەڭىرەك ءبىز بىلمەيتىن داستۇرلەردى جاڭعىرتىپ، جارىققا شىعارۋ سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا. جاڭا ايتىپ جاتقانىمىزداي «التى جىل اش جۇرسەڭ دە، اتا سالتىڭدى ۇمىتپا!» بولاشاق جاستار، ياعني، ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ساقتاپ، ونى جەتىلدىرەتىن سىزدەرسىزدەر!
«ءبىلىمىم، ونەرىم ساعان تاۋەلسىز قازاقستان» دەپ، مىنە بۇگىنگى سايىسىمىز دا ءوز مارەسىنە جەتتى. بىلىمدەرىن شىڭداي، ۇلتتىق داستۇرلەردى بويىنا دارىتا وتىرىپ تاربيەلەۋ جولىندا وتكىزىلگەن سايىستىڭ قورىتىندىسىن ايتۋ ءۇشىن ءسوز ءادىلقازى مۇشەلەرىنە بەرىلەدى.
ماراپاتتاۋ، سىيلىقتار اپتالىقتىڭ جابىلۋ سالتاناتىندا بەرىلەدى.
- وقۋشىلار، وسى سايىستان قانداي اسەر الدىڭىزدار، ءوز ويلارىڭىزدى ايتساڭىزدار.
ۋاقىت بولسا ءبىراز جەرگە تاياپ قالدى،
وسىمەن «سالت - ءداستۇرىم - قازىنام» سايىسى اياقتالدى.
ءبىلىمى مەن ونەرىن ساراپقا سالاتىن تانىمدىق بايقاۋلاردا جەتىستىكتەرگە جەتە بەرىڭىزدەر!
ەڭبەك اۋىلى، ەڭبەك نەگىزگى مەكتەبىنىڭ
مەكتەپالدى دايارلىق كلاسىنىڭ تاربيەشىسى
كۋلوۆا سالامات سوۆەت قىزى
تاقىرىبى: سالت - ءداستۇرىم - قازىنام (سىنىپتان تىس ءىس - شارا)
قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! سىزدەر «ونەر جانە تەحنولوگيا» ادىستەمەلىك بىرلەستىگىنىڭ اپتالىعى بارىسىندا 9 - سىنىپ ارالىعىندا وتكىزىلگەلى وتىرعان «سالت - ءداستۇرىم - قازىنىم» تاقىرىبىنداعى سايىستى تاماشالاعالى وتىرسىزدار. سايىسقا ءۇش توپ قاتىسادى، ياعني: «ىسكەر» (4 وقۋشى)، «زەرگەر» (4 وقۋشى) جانە «اسىل مۇرا» (4 وقۋشى).
سايىس مىناداي جوسپار بويىنشا وتكىزىلەدى:
1. تانىستىرۋ
2. «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى»
3. سالت - داستۇرلەردى بىلەمىز بە؟
4. بايگە
5. شىعارماشىلىق جۇمىس
بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ جان - جاقتى ويلاۋ قابىلەتى مەن ۇشقىرلىعىن، قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرىن، اس - تاعامعا بايلانىستى ماقال – ماتەلدەر مەن ىرىمدار، تيىمدار تۋرالى بىلىمدەرىن سىناۋ.
وقۋشىلاردىڭ سالت - داستۇرلەرىن، ادەت - عۇرىپتارىن قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. وقۋشىلاردى وتانشىلدىققا، ءوز ۇلتىنىڭ سالت - داستۇرلەرىن جەتە بىلۋگە تاربيەلەۋ. قازاقتىڭ سالت - داستۇرلەرىن ۇرپاقتارىنا مۇرا ەتىپ قالدىرۋ جولدارىن دامىتۋ.
سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن ادىلدىكتى سۇيەتىن، ءادىل باعا بەرەتىن ابزال جانداردان ءادىلقازىلار القاسىن سايلاپ الايىق..
تۋعان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
اتا - باباڭ ارداقتى،
جاماندىققا بارماپتى.
ارداي تۇتىپ ۇلكەندى
اتا جولىن جالعاپتى،- دەپ ءارى قاراي سايىسىمىزدى باستايىق.
ءار توپتان 1 وقۋشى شىعىپ قاعازداردا جازىلعان رەتتىك نومىرلەردى الا قويايىق.. رەتتىك نومىرلەردى انىقتايىق: 1، 2، 3.
ءى. ونەر قۋىپ سايىسكەرلەر وتەر دەيمىن،
ءبىر باسىنا ونەر دە جەتسە دەيمىن.
باسكە تۇسكەن سايىسكەرلەر كەزەكتەسىپ،
تانىستىرىپ وزدەرىن وتسە دەيمىن.
ءار توپ وزدەرىنىڭ رەتتىك نومىرىنە سايكەس وزدەرىن تانىستىرىپ قويسىن.
ەندى ءادىلقازىلار باعاسىن تىڭدايىق. تانىستىرۋ ءبولىمى 5 ۇپايعا دەيىن باعالانادى.
2. شەشەندىكتى قۇرمەتتەگەن بارلىق ەلدە،
ءسوز تاپقانعا داۋا جوق ءاربىر جەردە
ءسوز جۇرەگى ماقال دەپ بوسقا ايتپاعان
«قالىپ پا ەكەن سايىسكەرلەر ەسىندە» دەپ؟
كەلەسى ءبولىمىمىز «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى». مىنا قاعازداردىڭ بىرەۋىن بىرەۋىن توپ مۇشەلەرى تاڭدايدى. ۇشەۋى ءبىر مەزگىلدە الادى. بۇل سايىستا 3 ماقال - ماتەلدى جالعاستىرۋى قاجەت. ءاربىر دۇرىس اياقتالعان ماقالعا 5 ۇپاي بەرىلەدى. تاپسىرمانى ورىنداۋعا 3 مينۋت بەرىلەدى.
ماقالدار:
1 - توپقا
1. اس يەسىمەن ءتاتتى،
(تاعامىمەن) جاقسى.
2. اسى باردىڭ ىرىسى بار،
اتى باردىڭ (تىنىسى) بەر.
3. استىڭ ءدامىن كەلتىرەتىن تۇز اۋليە،
ەلدىڭ ءسانىن كەلتىرەتىن (قىز) اۋليە.
2 - توپقا
1. از قايعىنى اس باسادى،
كوپ قايعىنى (دوس) باسادى.
2. جاقسىعا بەرسەڭ اسىڭدى،
جاقسى سىيلار باسىڭدى.
جامانعا بەرسەڭ اسىڭدى
( يتكە تاستار) باسىڭدى.
3. ارپا، بيداي اس ەكەن،
( التىن، كۇمىس) تاس ەكەن.
3 - توپقا
1. اس - (ادامنىڭ ارقاۋى)
2. اس تاسىسا قاتىعى توگىلەر،
اشۋ تاسىسا ( اقىل توگىلەر)
3. التى جىل اش جۇرسەڭ دە،
اتا - سالتىڭدى ۇمىتپا.
سايىستىڭ ەكىنشى ءبولىمى بويىنشا ءادىلقازىلارعا ءسوز بەرىلەدى.
كەلەسى ءىىى ءبولىمىمىز «سالت - داستۇرلەردى بىلەمىز بە؟» دەپ اتالادى. مىنا جەردە 3 قاعازدا سالت – داستۇرلەرگە بايلانىستى سۇراقتار بار. سول سالت - ءداستۇردىڭ ماعىناسىن تولىق اشىپ ايتامىز. 5 مينۋت ۋاقىت بەرىلگەننەن كەيىن جاۋاپتار تىڭدالادى.
- جاقسى، وسى داستۇرلەرگە تولىق ماعلۇمات بەرىپ كەتەيىك!
وسى ءىىى ءبولىم بويىنشا ءادىل قازىلاردى تىڭداپ جىبەرەيىك.
ءىۇ - ءبولىمىمىز «بايگە» دەپ اتالادى. بۇل سايىستا تەرەزەدەگى ۇياشىقتاردان ءار توپقا 4 سۇراقتان كەلەدى. بارلىعى 12 سۇراق. بۇل ۇياشىقتىڭ ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىراتىن بولساق: تاڭداۋ بارىسىندا «وڭ جاقتا، سول جاقتا، ورتادا» دەگەن سوزدەردى قولدانامىز. سول بويىنشا ۇپاي قوسىلادى.
10 سانى – جەڭىل سۇراقتار
20 - 30 سانى - ورتاشا سۇراقتار
40 - سانى - قيىن سۇراقتار.
ءىۇ ءبولىم بويىنشا ءادىلقازى القالارىنىڭ باعاسىنا نازار اۋدارايىق.
سايىسىمىز اياقتالۋعا جاقىن قالدى. ەڭ سوڭعى مارەمىز، ياعني، ءۇ ءبولىم «شىعارماشىلىق جۇمىس» دەپ اتالادى.
ياعني، ءبارىمىز دە ءبىلىپ وتىرمىز، بۇل ءىس - شارالار تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 - جىلدىعىنا ارنالىپ جاسالىپ جاتىر. ءبىز تاۋەلسىزدىك العالى استانا قالاسىندا سان مىڭداعان عيماراتتار، ەسكەرتكىشتەر ت. ب كوپتەگەن وزگەرىستەر ورىن الدى. سونىڭ ءبىرى – بايتەرەك. ەندى وسى بايتەرەكتى شەبەرلىگىمىزدى كورسەتۋ ءۇشىن، ونىڭ ماكەتىن قاعازدان قيىپ جاسايمىز. ول ءۇشىن وقۋشىلارعا قاعاز، قايشى بەرىلەدى. جۇمىس 10 - 15 مينۋت ۋاقىت ارالىعىندا ورىندالىپ ءبىتۋى ءتيىس. كىم شاپشاڭ؟ كىمنىڭ قيالى ۇشقىر؟ كىم شەبەر؟ (اۋەن قوسۋلى تۇرادى)
15 مينۋت ىشىندە جاساپ شىعىپ، قورعاۋى ءتيىس.
- جاقسى، ەندى وقۋشىلار، بۇگىن مىنە ءبىز تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا از دا بولسا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ جاتىرمىز. ءارى قاراي وسى ۇمىت بولعان سالت - داستۇرلەرىمىزدى جارىققا شىعارىپ، ءالى دە كەڭىرەك ءبىز بىلمەيتىن داستۇرلەردى جاڭعىرتىپ، جارىققا شىعارۋ سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا. جاڭا ايتىپ جاتقانىمىزداي «التى جىل اش جۇرسەڭ دە، اتا سالتىڭدى ۇمىتپا!» بولاشاق جاستار، ياعني، ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ساقتاپ، ونى جەتىلدىرەتىن سىزدەرسىزدەر!
«ءبىلىمىم، ونەرىم ساعان تاۋەلسىز قازاقستان» دەپ، مىنە بۇگىنگى سايىسىمىز دا ءوز مارەسىنە جەتتى. بىلىمدەرىن شىڭداي، ۇلتتىق داستۇرلەردى بويىنا دارىتا وتىرىپ تاربيەلەۋ جولىندا وتكىزىلگەن سايىستىڭ قورىتىندىسىن ايتۋ ءۇشىن ءسوز ءادىلقازى مۇشەلەرىنە بەرىلەدى.
ماراپاتتاۋ، سىيلىقتار اپتالىقتىڭ جابىلۋ سالتاناتىندا بەرىلەدى.
- وقۋشىلار، وسى سايىستان قانداي اسەر الدىڭىزدار، ءوز ويلارىڭىزدى ايتساڭىزدار.
ۋاقىت بولسا ءبىراز جەرگە تاياپ قالدى،
وسىمەن «سالت - ءداستۇرىم - قازىنام» سايىسى اياقتالدى.
ءبىلىمى مەن ونەرىن ساراپقا سالاتىن تانىمدىق بايقاۋلاردا جەتىستىكتەرگە جەتە بەرىڭىزدەر!
You Might Also Like
