ءسالت-داستۇرىم تاۋسىلمايتىن بايلىعىم
سالت - ءداستۇرىم تاۋسىلمايتىن بايلىعىم
ماقساتى: وقۋشىلاردى حالقىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعىن يگەرۋگە، ۇلتتىق وزىق داستۇردەن ۇلگى الۋعا باۋلۋ، حالقىمىزدىڭ عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان سالت - داستۇرلەرىن دارىپتەۋ.
دامىتۋشىلىق: كوشپەلى عۇمىر كەشكەن بابالارىمىزدان قالعان قاسيەتتى بەسىكتىڭ بالا ومىرىنە پايدالىلىعىن ۇعىندىرۋ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ وزىندىك ۇلگى ونەگەسىن بالالار بويىنا ءسىڭىرۋ
تاربيەلىك: ءوز ۇلتىنا، ادەت - عۇرىپ، سالت - داستۇرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىگى: سالت - ءداستۇر بۇيىمدارى، سلايدتار، ت. ب.
ءمۇعالىم: قاي زاماندا بولماسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن ۇلى مۇرات - مىندەتتەردىڭ ەڭ باستىسى – ءوزىنىڭ ءىسىن ءومىرىن جالعاستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ. ال بالالاردى جان - جاقتى قابىلەتتى ادامزات ەتىپ وسىرۋدە حالىقتىق سالت - داستۇرلەردىڭ، ءتالىم - تاربيەلىك، ءبىلىم تانىمدىق ءرولى وراسان زور. «جەر استىندا جاتقاندى قازباي قاراپ ءتىل تابار» دەپ سانالى ءسوزدى سارى التىننان ارتىق باعالاعان حالقىمىز سالت - ءداستۇرىمىزدى ادەت-عۇرپىمىزدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى اسىل قويماسىنداي ساقتادى. ونەرلى حالىق - ومىرشەڭ حالىق. 3 - سىنىپ وقۋشىلارى اتا - انالارىنىڭ قاتىسۋىمەن قازاقتىڭ ادەت - عۇرپىنا، سالت - داستۇرىنە، ۇلتتىق مۇراسىنا باعىتتالعان «سالت - ءداستۇرىم تاۋسىلمايتىن بايلىعىم» اتتى اشىق ساباعىمىزدى كورىپ تاماشالاڭىزدار.
1 - جۇرگىزۋشى: اسسالاۋماعالەيكۋم، حالقىم مەنىڭ،
ارداقتى ءداستۇرىڭدى، سالتىڭدى ەلىم.
مەرەكە باسى بولسىن بەرەكەنىڭ،
يگى ەڭبەكتىڭ جەمىسىن ءبارىڭ كورگىن.
2 - جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار! «سالت - ءداستۇرىم تاۋسىلمايتىن بايلىعىم» اتتى اشىق ساباعىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
1 - جۇرگىزۋشى: ءبىز ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن حالقىمىزدىڭ تاريحىن، عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان مۇراسىن، مادەنيەتىن، ادەت - عۇرپىن ءبىلۋىمىز كەرەك.
2 - جۇرگىزۋشى: مانگە تولى قازاعىمنىڭ عۇمىرى،
سان اسىلدىڭ اشىلىپ تۇر تۇعىرى
كەشە عانا كەرەكسىز دەپ تاستاعان،
عاجاپ ەكەن ادەبى مەن عۇرىبى.
ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن سالت - داستۇرلەر تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ وتسەك.
شىلدەحانا - جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇرمەتىن. ە جاسالاتىن توي.
بەسىككە سالۋ - جاڭا تۋعان بالانى بەسىككە سالۋ. بەسىك قاسيەتتى، كيەلى، قۇتتى مۇلىك، ءسابيدىڭ التىن ۇياسى.
قىرقىنان شىعارۋ - بالانىڭ تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ ونى ىدىسقا قىرىق قاسىق سۋ قۇيىپ شومىلدىرادى. ول ءسابيدىڭ جان - جۇيەسىنىڭ قالىپتاسىپ، دەنى ساۋ بولىپ وسۋىنە دەگەن اق تىلەكتەن شىققان.
تۇساۋكەسەر - ءسابي قاز تۇرعاننان كەيىن تەز ءجۇرىپ كەتسىن دەگەن تىلەكپەن جاسالىناتىن عۇرىپ.
ات قويۋ - قازاق حالقى جاڭا تۋعان سابيگە جاقسى ەسىمدەر بەدەلدى كىسىلەرگە قويعىزىپ باتاسىن العان.
ايدار. بابالارىمىزدىڭ توبە شاشىن ۇزارتىپ ءوسىرىپ، مونشاق ارالاستىرىپ ءوسىرىپ قويادى. بۇل عۇرىپ ەر بالاعا جاسالادى.
كەكىل. جاس بالالاردىڭ شاشىن ۇستارامەن الىپ تاستايدى دا، ماڭدايىنا ءبىر شوكىم شاش قالدىرىپ، ونىڭ جيەگىن تەگىستەپ قيادى.
بازارلىق - الىس ساپارعا شىققان ادامداردىڭ جاقىندارىنا اكەلگەن سىيلىعى.
بايعازى - بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىمى، زاتى ءۇشىن بەرىلەتىن اقشالاي، زاتتاي سىي.
ءتىلاشار - بالاسى 7 جاسقا تولعان سوڭ، بالاعا جاڭا كيىم كيگىزىپ، وقۋ - جابدىقتارىن دايىنداپ شاعىن توي وتكىزەدى. مۇنى «ءتىلاشار توي» دەپ اتايدى.
اساتۋ - ەت جەلىنىپ بولعان سوڭ، توردە وتىرعان اقساقال تاباقتا قالعان ەتتى جاس بالالار مەن جاس جىگىتتەرگە اساتادى.
ءسۇيىنشى - قۋانىشتى حابار جەتكىزۋشى ادام. ءسۇيىنشى! ءسۇيىنشى! - دەپ كەلەدى. مۇندايدا قۋانعان ءۇي يەسى «قالاعانىڭدى ال!»- دەيدى نەمەسە وعان ريزا بولاتىنداي سىيلىق بەرەدى.
شاشۋ - قۋانىش ايعاعى رەتىندە جاسالاتىن سالتاناتتى ءداستۇر.
ەرۋلىك. باسقا جەردەن كوشىپ كەلگەن كورشىلەرگە سول جەردە بۇرىننان تۇراتىندار ەرۋلىك بەرەدى، ياعني قوناققا شاقىرادى.
ەنشى. بالالار ەر جەتىپ، جەكە ءۇي بولعاندا اتا - اناسى دۇنيە - مۇلىك، مال بەرىپ، وتاۋ تىگىپ جەكە شىعارادى.
امانات. ءبىر ادامنىڭ ەكىنشى بىرەۋگە بەرىپ جىبەرگەن زاتتارى امانات دەپ اتالادى. اماناتقا قيانات جاساۋعا بولمايدى.
سىباعا. قۇرمەتتى قوناققا نەمەسە وزدەرىنىڭ جاقىن - جۋىعىنا ساقتاعان كادەلى ەت مۇشەلەرى.
جەتى اتا. حالقىمىزدىڭ كەيىنگى ۇرپاققا جەتى اتاسىن بىلۋگە مىندەتتەگەن. (ءوز جەتى اتاسىن اتاپ شىعۋ)
سۇراق قويۋ.
بالالار، ءبىزدىڭ مەكتەبىمىزدە ايدار قويىپ جۇرگەن بالا بار ما؟
- بار.
- ەندەشە، سول وقۋشىنىڭ اتا - اناسىن ورتاعا شاقىرايىق.
- ءسىز بالاڭىزعا ايداردى نە ءۇشىن قويدىڭىز؟
- ونىڭ ءمانى نەدە؟
- راحمەت، سىزگە!
1 - جۇرگىزۋشى: اتا سالتىم - اسىل مۇرام، ارداعىم،
بابالارىمىزدىڭ جالعاستىرار ارمانىن.
سان عاسىردا قالپىن بۇزباس ءقادىرىم،
وتكەنىمدى بۇگىنمەنەن جالعادىم.
بالالار بارلىعىمىز حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن، ادەت - عۇرىپتارىن ساقتاپ قۇرمەتتەيىك.
ماقساتى: وقۋشىلاردى حالقىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعىن يگەرۋگە، ۇلتتىق وزىق داستۇردەن ۇلگى الۋعا باۋلۋ، حالقىمىزدىڭ عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان سالت - داستۇرلەرىن دارىپتەۋ.
دامىتۋشىلىق: كوشپەلى عۇمىر كەشكەن بابالارىمىزدان قالعان قاسيەتتى بەسىكتىڭ بالا ومىرىنە پايدالىلىعىن ۇعىندىرۋ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ وزىندىك ۇلگى ونەگەسىن بالالار بويىنا ءسىڭىرۋ
تاربيەلىك: ءوز ۇلتىنا، ادەت - عۇرىپ، سالت - داستۇرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىگى: سالت - ءداستۇر بۇيىمدارى، سلايدتار، ت. ب.
ءمۇعالىم: قاي زاماندا بولماسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن ۇلى مۇرات - مىندەتتەردىڭ ەڭ باستىسى – ءوزىنىڭ ءىسىن ءومىرىن جالعاستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ. ال بالالاردى جان - جاقتى قابىلەتتى ادامزات ەتىپ وسىرۋدە حالىقتىق سالت - داستۇرلەردىڭ، ءتالىم - تاربيەلىك، ءبىلىم تانىمدىق ءرولى وراسان زور. «جەر استىندا جاتقاندى قازباي قاراپ ءتىل تابار» دەپ سانالى ءسوزدى سارى التىننان ارتىق باعالاعان حالقىمىز سالت - ءداستۇرىمىزدى ادەت-عۇرپىمىزدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى اسىل قويماسىنداي ساقتادى. ونەرلى حالىق - ومىرشەڭ حالىق. 3 - سىنىپ وقۋشىلارى اتا - انالارىنىڭ قاتىسۋىمەن قازاقتىڭ ادەت - عۇرپىنا، سالت - داستۇرىنە، ۇلتتىق مۇراسىنا باعىتتالعان «سالت - ءداستۇرىم تاۋسىلمايتىن بايلىعىم» اتتى اشىق ساباعىمىزدى كورىپ تاماشالاڭىزدار.
1 - جۇرگىزۋشى: اسسالاۋماعالەيكۋم، حالقىم مەنىڭ،
ارداقتى ءداستۇرىڭدى، سالتىڭدى ەلىم.
مەرەكە باسى بولسىن بەرەكەنىڭ،
يگى ەڭبەكتىڭ جەمىسىن ءبارىڭ كورگىن.
2 - جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار! «سالت - ءداستۇرىم تاۋسىلمايتىن بايلىعىم» اتتى اشىق ساباعىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
1 - جۇرگىزۋشى: ءبىز ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن حالقىمىزدىڭ تاريحىن، عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان مۇراسىن، مادەنيەتىن، ادەت - عۇرپىن ءبىلۋىمىز كەرەك.
2 - جۇرگىزۋشى: مانگە تولى قازاعىمنىڭ عۇمىرى،
سان اسىلدىڭ اشىلىپ تۇر تۇعىرى
كەشە عانا كەرەكسىز دەپ تاستاعان،
عاجاپ ەكەن ادەبى مەن عۇرىبى.
ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن سالت - داستۇرلەر تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىك بەرىپ وتسەك.
شىلدەحانا - جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇرمەتىن. ە جاسالاتىن توي.
بەسىككە سالۋ - جاڭا تۋعان بالانى بەسىككە سالۋ. بەسىك قاسيەتتى، كيەلى، قۇتتى مۇلىك، ءسابيدىڭ التىن ۇياسى.
قىرقىنان شىعارۋ - بالانىڭ تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ ونى ىدىسقا قىرىق قاسىق سۋ قۇيىپ شومىلدىرادى. ول ءسابيدىڭ جان - جۇيەسىنىڭ قالىپتاسىپ، دەنى ساۋ بولىپ وسۋىنە دەگەن اق تىلەكتەن شىققان.
تۇساۋكەسەر - ءسابي قاز تۇرعاننان كەيىن تەز ءجۇرىپ كەتسىن دەگەن تىلەكپەن جاسالىناتىن عۇرىپ.
ات قويۋ - قازاق حالقى جاڭا تۋعان سابيگە جاقسى ەسىمدەر بەدەلدى كىسىلەرگە قويعىزىپ باتاسىن العان.
ايدار. بابالارىمىزدىڭ توبە شاشىن ۇزارتىپ ءوسىرىپ، مونشاق ارالاستىرىپ ءوسىرىپ قويادى. بۇل عۇرىپ ەر بالاعا جاسالادى.
كەكىل. جاس بالالاردىڭ شاشىن ۇستارامەن الىپ تاستايدى دا، ماڭدايىنا ءبىر شوكىم شاش قالدىرىپ، ونىڭ جيەگىن تەگىستەپ قيادى.
بازارلىق - الىس ساپارعا شىققان ادامداردىڭ جاقىندارىنا اكەلگەن سىيلىعى.
بايعازى - بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىمى، زاتى ءۇشىن بەرىلەتىن اقشالاي، زاتتاي سىي.
ءتىلاشار - بالاسى 7 جاسقا تولعان سوڭ، بالاعا جاڭا كيىم كيگىزىپ، وقۋ - جابدىقتارىن دايىنداپ شاعىن توي وتكىزەدى. مۇنى «ءتىلاشار توي» دەپ اتايدى.
اساتۋ - ەت جەلىنىپ بولعان سوڭ، توردە وتىرعان اقساقال تاباقتا قالعان ەتتى جاس بالالار مەن جاس جىگىتتەرگە اساتادى.
ءسۇيىنشى - قۋانىشتى حابار جەتكىزۋشى ادام. ءسۇيىنشى! ءسۇيىنشى! - دەپ كەلەدى. مۇندايدا قۋانعان ءۇي يەسى «قالاعانىڭدى ال!»- دەيدى نەمەسە وعان ريزا بولاتىنداي سىيلىق بەرەدى.
شاشۋ - قۋانىش ايعاعى رەتىندە جاسالاتىن سالتاناتتى ءداستۇر.
ەرۋلىك. باسقا جەردەن كوشىپ كەلگەن كورشىلەرگە سول جەردە بۇرىننان تۇراتىندار ەرۋلىك بەرەدى، ياعني قوناققا شاقىرادى.
ەنشى. بالالار ەر جەتىپ، جەكە ءۇي بولعاندا اتا - اناسى دۇنيە - مۇلىك، مال بەرىپ، وتاۋ تىگىپ جەكە شىعارادى.
امانات. ءبىر ادامنىڭ ەكىنشى بىرەۋگە بەرىپ جىبەرگەن زاتتارى امانات دەپ اتالادى. اماناتقا قيانات جاساۋعا بولمايدى.
سىباعا. قۇرمەتتى قوناققا نەمەسە وزدەرىنىڭ جاقىن - جۋىعىنا ساقتاعان كادەلى ەت مۇشەلەرى.
جەتى اتا. حالقىمىزدىڭ كەيىنگى ۇرپاققا جەتى اتاسىن بىلۋگە مىندەتتەگەن. (ءوز جەتى اتاسىن اتاپ شىعۋ)
سۇراق قويۋ.
بالالار، ءبىزدىڭ مەكتەبىمىزدە ايدار قويىپ جۇرگەن بالا بار ما؟
- بار.
- ەندەشە، سول وقۋشىنىڭ اتا - اناسىن ورتاعا شاقىرايىق.
- ءسىز بالاڭىزعا ايداردى نە ءۇشىن قويدىڭىز؟
- ونىڭ ءمانى نەدە؟
- راحمەت، سىزگە!
1 - جۇرگىزۋشى: اتا سالتىم - اسىل مۇرام، ارداعىم،
بابالارىمىزدىڭ جالعاستىرار ارمانىن.
سان عاسىردا قالپىن بۇزباس ءقادىرىم،
وتكەنىمدى بۇگىنمەنەن جالعادىم.
بالالار بارلىعىمىز حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن، ادەت - عۇرىپتارىن ساقتاپ قۇرمەتتەيىك.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
