ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ كوپتۇرلىلىگى
بيولوگيا پانىنەن اشىق ساباق جوسپارى (6-سىنىپ)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ كوپتۇرلىلىگى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: 1. تابيعاتتىڭ سىرلارىن اشا وتىرىپ، ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ تۇرلەرi تۋرالى بiلiمدەرىن كەڭەيتiپ، ۇشتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: 2. وقۋشىلاردى توپقا ءبولiپ، جەۋگە جارامدى، جارامسىز جانە ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار مەن پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋ، دامىتۋ، العان بiلiمدەرiن شىڭداۋ.
تاربيەلىك: 3. وقۋشىلاردى تابيعاتتى سۇيۋگە تاربيەلەۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرi: ارالاس ساباق
كورنەكتى قۇرالدار: 6 - سىنىپ وقۋلىعى، پلاكاتتار، سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتi تاقتا، كومپيۋتەر، ا3، ا4
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭi
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءى.«كىم تاپقىر» ويىنى
1. تاعامداردى بۇلدىرەتىن قانداي زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارى بار؟
2. زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟ ولاردىڭ بىرىنەن – ءبىرىنىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
3. مۋكوردىڭ پەنيسيليننەن ايىرماشىلىعى قانداي؟
4. زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارىنىڭ تابيعاتتا جانە شارۋاشىلىقتا قانداي ماڭىزى بار؟
5. زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارىنىان قالاي ساقتانۋعا بولادى؟
6. 1929 ج. تابيعي پەنيسيلين ءبولىپ العان عالىم كىم؟
ءۇش توپقا وقۋشىلاردى بولەمiز:
ءى توپ: جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتار
ءىى توپ: ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار
ءىىى توپ: پارازيت ساڭىراۋقۇلاعى
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ كوپتۇرلىلىگى (ماقساتىمەن تانىستىرۋ)
كiرiسپە
مۇعالiم: وقۋشىلار بۇگىن ساباعىمدى «تابيعات» تۋرالى ولەڭمەن باستاعىم كەلiپ وتىر:
تابيعاتتىڭ ارايلانسىن اجارى
بولماسا ەكەن تارتار ونىڭ ازابى
تابيعاتقا تازالىقتى تارتۋ ەت
تارقاماسىن اڭ مەن قۇستىڭ بازارى – دەي وتىرىپ تابيعات – انانى قولىمىزدان كەلگەنشە ايالاپ، ساقتاساق بولاشاعىمىزدىڭ ۇلكەن كەلەشەگi دەپ ءتۇسiنiپ، بۇگiنگi ساباعىمىزدى باستايمىز.
جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتار – قوزىقۇيرىق( شامپينون) قۇرامىندا قاراشiرiگi مول، ىلعالدى توپىراقتا وسەدi، ورماندا، شالعىندىقتا، باقشا ءوسiمدiكتەرiنiڭ اراسىندا كەزدەسەدi. سوندىقتان ونىڭ كادiمگi قوزىقۇيرىق، شالعىندىق قوزىقۇيرىق، ورمان قوزىقۇيرىعى دەگەن تۇرلەرi بار. قالپاعىنىڭ ءۇستiڭگi بەتi اق، استىڭعى جاعى قاتپارلى، قىزعىلت ءتۇستi. قالپاعىنىڭ ديامەترi 15 سم، دiڭگەگiنiڭ ۇزىندىعى 10 سم، ەنi 2 - 2، 5 سم - گە جەتەدi. قۇرامىندا 20 - 30% ءنارۋىز، ماي، مينەرالدى زاتتار، دارۋمەندەر، ميكروەلەمەنتتەردەن – تەمiر، كالسيي، مىرىش، يود، كاليي، فوسفور بار، سوندىقتان جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ 300 - گە جۋىق تۇرلەرi بەلگiلi.
اق ساڭىراۋقۇلاق قايىڭ، ەمەن، شىرشا، قاراعاي، شامشات، قاراعاش، شاعان اعاشتارىنىڭ استىندا وسەدi. قايىڭ ماڭىندا وسكەن ساڭىراۋقۇلاق قالپاعىنىڭ ءۇستiڭگi بەتiاقشىل - سۇرعىلت، استىڭعى جاعى – اق، حوش يiستi. ءوسiپ تۇرعان جەرiنە قاراي تۇستەرiدە قۇبىلمالى. دiڭگەگiنiڭ ۇزىندىعى 10 سم، قالپاعىنىڭ ديامەترi 20 سم.
قايىڭ ساڭىراۋقۇلاعى – قايىڭدى ورماندا توپىراقتىڭ جىلىلىعى 10 – 16 0 س - دا، ىلعالدىلىعى 53 – 98 % - عا جەتكەندە دامي باستايدى. دiڭگەگiنiڭ بيiكتiگi 4 - 15 سم، جۋاندىعى 1 - 3 سم، قالپاعىنىڭ ديامەترi 5 - 15 سم، 10 كۇن iشiندە تەرiپ الماسا جەۋگە جارامسىز بولىپ قالادى. قايىننىڭ تامىرىمەن سەلبەسiپ ميكروزا تۇزەدi، اعاشقا پايدا كەلتiرەدi. كەپتiرiلگەن ساڭىراۋقۇلاقتىڭ قۋاتتىلىعى باكلاجان مەن قارابيداي نانىنىڭ قۋاتتىلىعىمەن تەڭ تۇسەدi. قايىڭ ساڭىراۋقۇلاعىن كەپتiرگەندە قارايادى.
كۇزگi ءتۇبiرتەك ( وسەننيي وپەنوك) - وتە تەز وسەدi، قۇرامىندا سۋ – 91، 4 %،
ءنارۋىز - 2، 6 %، كراحمال، قانت - 3، 8 %، ماي - 0، 4%، تۇز – 0، 8%، جاسۋنىق - 0، 9%. ءتۇبiرتەگiندە ءاقتۇستi جارعاقتى بەلدەۋشەسi بار. قۋاتتىلىعى ءسابiز، ورامجاپىراق، قيار، قىزاننان الدەقايدا جوعارى سانالادى، ول ايراننىڭ قۋاتتىلىعىمەن پاراپار كەلەدi.
جەۋگە جارامسىز ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار – ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتارعا شىبىنجۇت ( مۋحومور)، بوز ارامقۇلاق ( پوگانكا)، جالعان ءتۇبiرتەك ( لوجنىي وپەنوك)، جالعان تۇكiجەم ) لوجنايا ليسيچكا) جانە ت. ب.
شىبىنجۇتتىڭ تۇرلەرi: قىزىل شىبىنجۇت، سۇرعىلت - قوڭىر شىبىنجۇت، پورفير شىبىنجۇتى، اق قالپاقشالى ساسىق شىبىنجۇت، بوزعىلت – سارى شىبىنجۇت جانە ت. ب.
شىبىنجۇت ساڭىراۋقۇلاعىنىڭ قۇرامىندا شىبىندى ءولتiرەتiن ۋلى زات « مۋسكارين» الكالويدى بولاتىنىن انىقتالدى. كوبiنەسە شىرشا، قاراعاي، بالقاراعاي ورماندارى مەن قايىڭ اعاشتارىنىڭ جارىق كوپ تۇسەتiن اشىق الاڭداردا وسەدi. قىزىل شىبىنجۇتتىڭ ديامەترi 20 سم - دەي، قالپاعى كۇڭگiرت – قىزىل ءتۇستi، ءار جەرiندە سۇيەل ءتارiزدi اق داقتارى جۋىلىپ كەتەدi.
ۋى تەز اسەر ەتەدi، ادام تۇنشىعىپ، تىنىس الۋى ناشارلايدى، سiڭiرi تارتىلىپ، تالىپ قالادى. ەرتەدە شىبىنجۇتتان جاسالعان پرەپاراتتاردى بەزدiڭ iسۋi، وكپە اۋرۋى، جۇيكە جۇيەسi اۋرۋلارىنا قارسى پايدالانعان جانە شىبىن، قاندالا، بۇرگە سياقتى زياندى ءجاندiكتەردi ءولتiرۋ ءۇشiن قولدانعان. قازiرگi كەزدە مەديسينادا ءتۇرلi پرەپاراتتار ءازiرلەۋ ءۇشiن شيكiزات كوزi بولىپ تابىلادى.
بوز ارامقۇلاق ( بلەدنايا پوگانكا) – اق، سارعىش، جاسىلداۋ، سۇرعىلت – اقشىل ءتۇستi قالپاعىنىڭ ءۇستiندە ماقتا ءتارiزدi قابىرشاقتى اق جارعاقتارى بار. دiڭگەگiندە جارعاقتى بەلدەۋشەسi بولادى. ءتۇپ جاعىن قالتا ءتارiزدi جامىلعى قاپتايدى. كوبiنەسە جالپاق جاپىراقتى جانە قىلقان جاپىراقتى ورمان شەتiندە وسەدi.. قۇرامىندا « فاللويدين» الكالويدى بولعاندىقتان وتە ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ قاتارىنا جاتقىزادى.
پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار - ءتىرى اعزالاردىڭ دەنەسىندە ءوسىپ جەتىلىپ، ءتىرى جاسۋشالاردىڭ اعزالىق زاتتارىمەن قورەكتەنەدى. جازدا ءار ءتۇرلى وسىمدىكتەردىڭ جاپىراقتارىنا اپپاق ۇن سەۋىپ تاستاعان سياقتى بولادى. ونىڭ كۇزدىك بيداي، قارا بيداي ساباقتارىنان ەمەن جاپىراقتارىنا ماقتا ءتارىزدى بولىپ تۇرعانىن بايقاۋعا بولادى. بۇل اقۇنتاقساڭىراۋقۇلاقتارىنىڭ ءجىپشۋماقتارى. ولار وسىمدىكتىڭ جاپىراق، ساباعىنا جىپشەلەرىن جىبەرىپ، جاسۋشانىڭ اعزالىق زاتتارىمەن قورەكتەنەدى. ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ كوپتەگەن ءتۇرى ادامعا جانە شارۋاشىلىققا زيان كەلتىرەدى. ءتىرى اعزانىڭ دەنەسىندە ءوسىپ جەتىلىپ، ءتىرى جاسۋشالاردىڭ اعزالىق زاتتارىمەن قورەكتەنەتىن ساڭىراۋقۇلاقتار پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار دەپ اتالادى.
قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ قۇرلىسى
1 – قالپاقشا
2 – قالپاقشا استى
3 – بەلدەۋشە ساقينا
4 – ءتۇبiرتەك
5 – ءتۇبiرتەك جiپشەسi
6 – جiپشۋماق
7 – جiپشە
ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ تۇرلەرى
● جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتار
● ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار
● پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار
جەۋگە جارامدى قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتاردى تەرۋ كەزiندە قانداي ەرەجەلەردi ساقتاۋ قاجەت ەكەنiن ايتىڭدار
جاۋابى: ساڭىراۋقۇلاقتاردى تەرگەندە جەۋگە جارامدىسىن ۋلى ءتۇرiنەن اجىراتا بiلۋ كەرەك. تەرگەن كەزدە توپىراقتا كورiنبەي جاتاتىن جiپشۋماقتى زاقىمداپ الماس ءۇشiن، ساڭىراۋقۇلاق ءتۇبiرiنiڭ ءتۇبiنەن پىشاقپەن ابايلاپ قيىپ العان ءجون.
ءىى. ماعىنانى تانى (ماتىنمەن جۇمىس)
«كۋبيزم» ءادىسى
سيپاتتا باياندا سالىستىر زەرتتە
وقۋشىلار ماتىنمەن قوسىمشا تانىسىپ، تۇسىنگەندەرىن پوستەرگە سالىپ قورعايدى.
ءىىى. زەرتحانالىق جۇمىس №14
قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ سىرتقى قۇرلىسىن انىقتاۋ
ءىۇ. توپتىق جۇمىس
سايكەستەندىرۋ تەستى
1. سيمبيوز ----------حلوروپلاستارى بولماعاندىقتان جۇرمەيدى
2. ميكوريزا --------سپورا تۇزىلەتىن ورىن
3. سپورانگيي ------ەكى اعزانىڭ پايدالى سەلبەسۋى
4. ميكولوگيا ------ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ اعاش تامىرىمەن سەلبەسۋى
5. فوتوسينتەز -----ساڭىراۋقۇلاقتاردى زەرتتەيتىن عىلىم
ءۇ. قورىتىندىلاۋ: «مەن ساعان، سەن ماعان» ويىنى
توپتار ءبىر - بىرىنە سۇراق قويىپ جاۋاپ بەرىپ وتىرادى.
ساباقتى سۇراقتار ارقىلى بەكىتۋ
1. ساڭىراۋقۇلاقتاردى زەرتتەيتىن عىلىم ميكولوگيا حIح ع. پ. ب.
2. ساڭىراۋقۇلاق جاسۋشاسىندا جينالاتىن قورەكتiك قور زاتىنىڭ اتاۋى گليكوگەن
3. تالشىعى بار سپورانىڭ اتاۋى زووسپورا
4. سپورالار ءتۇزiلەتiن ورىن سپورانگيي
5. نان اشىتۋعا پايدالانىلاتىن ساڭىراۋقۇلاق قانتتى
6. كوگiلدiر زەڭ ساڭىراۋقۇلاعىنىڭ اتاۋى پەنيسيلل
7. ليمون قىشقىلى الىناتىن ساڭىراۋقۇلاق اسپەرگيل
8. قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ جەمiستi دەنەسi نەدەن تۇرادى؟ قالپاق، ءتۇبiرتەك
9. ساڭىراۋقۇلاقتىڭ ءوسiمدiكپەن سەلبەسۋi ميكوريزا
10. قالپاقشالى قىزىل ءتۇستi ۋلى ساڭىراۋقۇلاق شىبىنجۇت
11. قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ توپىراق iشiندە كورiنبەي جاتاتىن ءبولiگi جiپشۋماق، جiپشە
12. قايىڭقۇلاق ساڭىراۋقۇلاعى ۋلى ما، ۋسىز با؟ ۋسىز
13. بيداي ماساعىن زاقىمدايتىن پارازيت ساڭىراۋقۇلاق قاراكۇيە
14. جۇگەرi سوبىعىندا بولاتىن پارازيت ساڭىراۋقۇلاق قاراكۇيە
قورىتىندى: ساباققا بەلسەنە ارالاسقان، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلارعا باعا قويىپ، ساباقتى قورىتىندىلايمىز.
ۇيگە تاپسىرما: ءماتiندi وقۋ، سۋرەتتەرمەن جۇمىس جاساۋ. وتكەن ساباقتى قايتالاپ كەلۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ كوپتۇرلىلىگى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: 1. تابيعاتتىڭ سىرلارىن اشا وتىرىپ، ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ تۇرلەرi تۋرالى بiلiمدەرىن كەڭەيتiپ، ۇشتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: 2. وقۋشىلاردى توپقا ءبولiپ، جەۋگە جارامدى، جارامسىز جانە ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار مەن پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋ، دامىتۋ، العان بiلiمدەرiن شىڭداۋ.
تاربيەلىك: 3. وقۋشىلاردى تابيعاتتى سۇيۋگە تاربيەلەۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرi: ارالاس ساباق
كورنەكتى قۇرالدار: 6 - سىنىپ وقۋلىعى، پلاكاتتار، سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتi تاقتا، كومپيۋتەر، ا3، ا4
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭi
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءى.«كىم تاپقىر» ويىنى
1. تاعامداردى بۇلدىرەتىن قانداي زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارى بار؟
2. زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟ ولاردىڭ بىرىنەن – ءبىرىنىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
3. مۋكوردىڭ پەنيسيليننەن ايىرماشىلىعى قانداي؟
4. زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارىنىڭ تابيعاتتا جانە شارۋاشىلىقتا قانداي ماڭىزى بار؟
5. زەڭ ساڭىراۋقۇلاقتارىنىان قالاي ساقتانۋعا بولادى؟
6. 1929 ج. تابيعي پەنيسيلين ءبولىپ العان عالىم كىم؟
ءۇش توپقا وقۋشىلاردى بولەمiز:
ءى توپ: جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتار
ءىى توپ: ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار
ءىىى توپ: پارازيت ساڭىراۋقۇلاعى
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ كوپتۇرلىلىگى (ماقساتىمەن تانىستىرۋ)
كiرiسپە
مۇعالiم: وقۋشىلار بۇگىن ساباعىمدى «تابيعات» تۋرالى ولەڭمەن باستاعىم كەلiپ وتىر:
تابيعاتتىڭ ارايلانسىن اجارى
بولماسا ەكەن تارتار ونىڭ ازابى
تابيعاتقا تازالىقتى تارتۋ ەت
تارقاماسىن اڭ مەن قۇستىڭ بازارى – دەي وتىرىپ تابيعات – انانى قولىمىزدان كەلگەنشە ايالاپ، ساقتاساق بولاشاعىمىزدىڭ ۇلكەن كەلەشەگi دەپ ءتۇسiنiپ، بۇگiنگi ساباعىمىزدى باستايمىز.
جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتار – قوزىقۇيرىق( شامپينون) قۇرامىندا قاراشiرiگi مول، ىلعالدى توپىراقتا وسەدi، ورماندا، شالعىندىقتا، باقشا ءوسiمدiكتەرiنiڭ اراسىندا كەزدەسەدi. سوندىقتان ونىڭ كادiمگi قوزىقۇيرىق، شالعىندىق قوزىقۇيرىق، ورمان قوزىقۇيرىعى دەگەن تۇرلەرi بار. قالپاعىنىڭ ءۇستiڭگi بەتi اق، استىڭعى جاعى قاتپارلى، قىزعىلت ءتۇستi. قالپاعىنىڭ ديامەترi 15 سم، دiڭگەگiنiڭ ۇزىندىعى 10 سم، ەنi 2 - 2، 5 سم - گە جەتەدi. قۇرامىندا 20 - 30% ءنارۋىز، ماي، مينەرالدى زاتتار، دارۋمەندەر، ميكروەلەمەنتتەردەن – تەمiر، كالسيي، مىرىش، يود، كاليي، فوسفور بار، سوندىقتان جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ 300 - گە جۋىق تۇرلەرi بەلگiلi.
اق ساڭىراۋقۇلاق قايىڭ، ەمەن، شىرشا، قاراعاي، شامشات، قاراعاش، شاعان اعاشتارىنىڭ استىندا وسەدi. قايىڭ ماڭىندا وسكەن ساڭىراۋقۇلاق قالپاعىنىڭ ءۇستiڭگi بەتiاقشىل - سۇرعىلت، استىڭعى جاعى – اق، حوش يiستi. ءوسiپ تۇرعان جەرiنە قاراي تۇستەرiدە قۇبىلمالى. دiڭگەگiنiڭ ۇزىندىعى 10 سم، قالپاعىنىڭ ديامەترi 20 سم.
قايىڭ ساڭىراۋقۇلاعى – قايىڭدى ورماندا توپىراقتىڭ جىلىلىعى 10 – 16 0 س - دا، ىلعالدىلىعى 53 – 98 % - عا جەتكەندە دامي باستايدى. دiڭگەگiنiڭ بيiكتiگi 4 - 15 سم، جۋاندىعى 1 - 3 سم، قالپاعىنىڭ ديامەترi 5 - 15 سم، 10 كۇن iشiندە تەرiپ الماسا جەۋگە جارامسىز بولىپ قالادى. قايىننىڭ تامىرىمەن سەلبەسiپ ميكروزا تۇزەدi، اعاشقا پايدا كەلتiرەدi. كەپتiرiلگەن ساڭىراۋقۇلاقتىڭ قۋاتتىلىعى باكلاجان مەن قارابيداي نانىنىڭ قۋاتتىلىعىمەن تەڭ تۇسەدi. قايىڭ ساڭىراۋقۇلاعىن كەپتiرگەندە قارايادى.
كۇزگi ءتۇبiرتەك ( وسەننيي وپەنوك) - وتە تەز وسەدi، قۇرامىندا سۋ – 91، 4 %،
ءنارۋىز - 2، 6 %، كراحمال، قانت - 3، 8 %، ماي - 0، 4%، تۇز – 0، 8%، جاسۋنىق - 0، 9%. ءتۇبiرتەگiندە ءاقتۇستi جارعاقتى بەلدەۋشەسi بار. قۋاتتىلىعى ءسابiز، ورامجاپىراق، قيار، قىزاننان الدەقايدا جوعارى سانالادى، ول ايراننىڭ قۋاتتىلىعىمەن پاراپار كەلەدi.
جەۋگە جارامسىز ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار – ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتارعا شىبىنجۇت ( مۋحومور)، بوز ارامقۇلاق ( پوگانكا)، جالعان ءتۇبiرتەك ( لوجنىي وپەنوك)، جالعان تۇكiجەم ) لوجنايا ليسيچكا) جانە ت. ب.
شىبىنجۇتتىڭ تۇرلەرi: قىزىل شىبىنجۇت، سۇرعىلت - قوڭىر شىبىنجۇت، پورفير شىبىنجۇتى، اق قالپاقشالى ساسىق شىبىنجۇت، بوزعىلت – سارى شىبىنجۇت جانە ت. ب.
شىبىنجۇت ساڭىراۋقۇلاعىنىڭ قۇرامىندا شىبىندى ءولتiرەتiن ۋلى زات « مۋسكارين» الكالويدى بولاتىنىن انىقتالدى. كوبiنەسە شىرشا، قاراعاي، بالقاراعاي ورماندارى مەن قايىڭ اعاشتارىنىڭ جارىق كوپ تۇسەتiن اشىق الاڭداردا وسەدi. قىزىل شىبىنجۇتتىڭ ديامەترi 20 سم - دەي، قالپاعى كۇڭگiرت – قىزىل ءتۇستi، ءار جەرiندە سۇيەل ءتارiزدi اق داقتارى جۋىلىپ كەتەدi.
ۋى تەز اسەر ەتەدi، ادام تۇنشىعىپ، تىنىس الۋى ناشارلايدى، سiڭiرi تارتىلىپ، تالىپ قالادى. ەرتەدە شىبىنجۇتتان جاسالعان پرەپاراتتاردى بەزدiڭ iسۋi، وكپە اۋرۋى، جۇيكە جۇيەسi اۋرۋلارىنا قارسى پايدالانعان جانە شىبىن، قاندالا، بۇرگە سياقتى زياندى ءجاندiكتەردi ءولتiرۋ ءۇشiن قولدانعان. قازiرگi كەزدە مەديسينادا ءتۇرلi پرەپاراتتار ءازiرلەۋ ءۇشiن شيكiزات كوزi بولىپ تابىلادى.
بوز ارامقۇلاق ( بلەدنايا پوگانكا) – اق، سارعىش، جاسىلداۋ، سۇرعىلت – اقشىل ءتۇستi قالپاعىنىڭ ءۇستiندە ماقتا ءتارiزدi قابىرشاقتى اق جارعاقتارى بار. دiڭگەگiندە جارعاقتى بەلدەۋشەسi بولادى. ءتۇپ جاعىن قالتا ءتارiزدi جامىلعى قاپتايدى. كوبiنەسە جالپاق جاپىراقتى جانە قىلقان جاپىراقتى ورمان شەتiندە وسەدi.. قۇرامىندا « فاللويدين» الكالويدى بولعاندىقتان وتە ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ قاتارىنا جاتقىزادى.
پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار - ءتىرى اعزالاردىڭ دەنەسىندە ءوسىپ جەتىلىپ، ءتىرى جاسۋشالاردىڭ اعزالىق زاتتارىمەن قورەكتەنەدى. جازدا ءار ءتۇرلى وسىمدىكتەردىڭ جاپىراقتارىنا اپپاق ۇن سەۋىپ تاستاعان سياقتى بولادى. ونىڭ كۇزدىك بيداي، قارا بيداي ساباقتارىنان ەمەن جاپىراقتارىنا ماقتا ءتارىزدى بولىپ تۇرعانىن بايقاۋعا بولادى. بۇل اقۇنتاقساڭىراۋقۇلاقتارىنىڭ ءجىپشۋماقتارى. ولار وسىمدىكتىڭ جاپىراق، ساباعىنا جىپشەلەرىن جىبەرىپ، جاسۋشانىڭ اعزالىق زاتتارىمەن قورەكتەنەدى. ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ كوپتەگەن ءتۇرى ادامعا جانە شارۋاشىلىققا زيان كەلتىرەدى. ءتىرى اعزانىڭ دەنەسىندە ءوسىپ جەتىلىپ، ءتىرى جاسۋشالاردىڭ اعزالىق زاتتارىمەن قورەكتەنەتىن ساڭىراۋقۇلاقتار پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار دەپ اتالادى.
قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ قۇرلىسى
1 – قالپاقشا
2 – قالپاقشا استى
3 – بەلدەۋشە ساقينا
4 – ءتۇبiرتەك
5 – ءتۇبiرتەك جiپشەسi
6 – جiپشۋماق
7 – جiپشە
ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ تۇرلەرى
● جەۋگە جارامدى ساڭىراۋقۇلاقتار
● ۋلى ساڭىراۋقۇلاقتار
● پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتار
جەۋگە جارامدى قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتاردى تەرۋ كەزiندە قانداي ەرەجەلەردi ساقتاۋ قاجەت ەكەنiن ايتىڭدار
جاۋابى: ساڭىراۋقۇلاقتاردى تەرگەندە جەۋگە جارامدىسىن ۋلى ءتۇرiنەن اجىراتا بiلۋ كەرەك. تەرگەن كەزدە توپىراقتا كورiنبەي جاتاتىن جiپشۋماقتى زاقىمداپ الماس ءۇشiن، ساڭىراۋقۇلاق ءتۇبiرiنiڭ ءتۇبiنەن پىشاقپەن ابايلاپ قيىپ العان ءجون.
ءىى. ماعىنانى تانى (ماتىنمەن جۇمىس)
«كۋبيزم» ءادىسى
سيپاتتا باياندا سالىستىر زەرتتە
وقۋشىلار ماتىنمەن قوسىمشا تانىسىپ، تۇسىنگەندەرىن پوستەرگە سالىپ قورعايدى.
ءىىى. زەرتحانالىق جۇمىس №14
قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ سىرتقى قۇرلىسىن انىقتاۋ
ءىۇ. توپتىق جۇمىس
سايكەستەندىرۋ تەستى
1. سيمبيوز ----------حلوروپلاستارى بولماعاندىقتان جۇرمەيدى
2. ميكوريزا --------سپورا تۇزىلەتىن ورىن
3. سپورانگيي ------ەكى اعزانىڭ پايدالى سەلبەسۋى
4. ميكولوگيا ------ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ اعاش تامىرىمەن سەلبەسۋى
5. فوتوسينتەز -----ساڭىراۋقۇلاقتاردى زەرتتەيتىن عىلىم
ءۇ. قورىتىندىلاۋ: «مەن ساعان، سەن ماعان» ويىنى
توپتار ءبىر - بىرىنە سۇراق قويىپ جاۋاپ بەرىپ وتىرادى.
ساباقتى سۇراقتار ارقىلى بەكىتۋ
1. ساڭىراۋقۇلاقتاردى زەرتتەيتىن عىلىم ميكولوگيا حIح ع. پ. ب.
2. ساڭىراۋقۇلاق جاسۋشاسىندا جينالاتىن قورەكتiك قور زاتىنىڭ اتاۋى گليكوگەن
3. تالشىعى بار سپورانىڭ اتاۋى زووسپورا
4. سپورالار ءتۇزiلەتiن ورىن سپورانگيي
5. نان اشىتۋعا پايدالانىلاتىن ساڭىراۋقۇلاق قانتتى
6. كوگiلدiر زەڭ ساڭىراۋقۇلاعىنىڭ اتاۋى پەنيسيلل
7. ليمون قىشقىلى الىناتىن ساڭىراۋقۇلاق اسپەرگيل
8. قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ جەمiستi دەنەسi نەدەن تۇرادى؟ قالپاق، ءتۇبiرتەك
9. ساڭىراۋقۇلاقتىڭ ءوسiمدiكپەن سەلبەسۋi ميكوريزا
10. قالپاقشالى قىزىل ءتۇستi ۋلى ساڭىراۋقۇلاق شىبىنجۇت
11. قالپاقشالى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ توپىراق iشiندە كورiنبەي جاتاتىن ءبولiگi جiپشۋماق، جiپشە
12. قايىڭقۇلاق ساڭىراۋقۇلاعى ۋلى ما، ۋسىز با؟ ۋسىز
13. بيداي ماساعىن زاقىمدايتىن پارازيت ساڭىراۋقۇلاق قاراكۇيە
14. جۇگەرi سوبىعىندا بولاتىن پارازيت ساڭىراۋقۇلاق قاراكۇيە
قورىتىندى: ساباققا بەلسەنە ارالاسقان، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلارعا باعا قويىپ، ساباقتى قورىتىندىلايمىز.
ۇيگە تاپسىرما: ءماتiندi وقۋ، سۋرەتتەرمەن جۇمىس جاساۋ. وتكەن ساباقتى قايتالاپ كەلۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەكى تاڭبالى ساندى ءبىر تاڭبالى سانعا جازباشا كوبەيتۋ
