ساپ تۇرلەرى جانە ولاردىڭ ەلەمەنتتەرى
1. ساباقتىڭ تاقىرىبى ساپ تۇرلەرى جانە ولاردىڭ ەلەمەنتتەرى، الدىن - الا جانە ورىنداۋعا بەرىلەتىن پارمەندەر، ساربازدىڭ ساپقا تۇرۋعا دەيىنگى جانە ساپتاعى مىندەتتەرى، ءبىر ورىندا تۇرىپ سالەم بەرگەن اسكەريمەن سالەمدەسۋ
2. ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ساپ ەلەمەنتتەرىن، الدىن الا جانە ورىندالاتىن پارمەندەردى، ساربازداردىڭ ساپقا تۇرار الدىنداعى جانە ساپتاعى مىندەتتەرىن جانە اسكەري سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ جاۋاپ بەرۋدى ۇيرەتۋ.
3. ۋاقىتى: 45 مينۋت.
4. وتكىزىلەتىن ورنى: 10 سىنىپ، ساپتىق الاڭ.
5. وتكىزىلەتىن كۇنى:
6. كورنەكىلىك قۇرالدار: ءااد وقۋلىعى، وقۋلىق پلاكاتتار
7. ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى – 3 مينۋت.
ۆزۆود كومانديرى وقۋشىلاردى ساپقا تۇرعىزادى، وقىتۋشىعا راپورت بەرەدى، امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋشىلاردىڭ سىرت كورىنىسىن تەكسەرۋ.
ءا) وتىلگەن تاقىرىپتى سۇراۋ كەزەڭى – 10 مينۋت.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىككە يە بولۋ تاريحىن قىسقاشا ايتىپ بەرىڭدەر.
- ەگەمەن قازاقستاننىڭ دامۋ باعدارى قانداي؟
ب) نەگىزگى ءبولىم – 22 مينۋت.
ساپ جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرى. الدىن الا بەرىلەتىن جانە ورىندالاتىن پارمەندەر. ساربازدىڭ ساپقا تۇرار الدىنداعى جانە ساپتاعى مىندەتتەرى. سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ جاۋاپ بەرۋ.
ساپ جانە ولاردى باسقارۋ.
ساپ - اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ، بولىمشەلەردىڭ جانە بولىمدەردىڭ جارعىمەن بەلگىلەنگەن ءوزارا ءىس - قيمىل جاساۋلارى ءۇشىن جاياۋ تارتىپتەگى ورنالاسۋى.
قاتار – قاتاردا بەلگىلەنگەن ءبىر سىزىق بويىندا اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ بىرەۋى ەكىنشىسىنىڭ قاسىندا ورنالاسقان ساپ.
ماشينالار جەلىسى - ماشينالاردىڭ بىرەۋى ەكىنشىسىنىڭ قاسىندا ءبىر سىزىق بويىندا ورنالاسۋى.
قاپتال – ساپتىڭ وڭ (سول) جاق شەتى. بۇرىلىس جاساعان كەزدە ساپ قاپتالدارىنىڭ اتتارى وزگەرمەيدى.
ماڭدايشەپ – ساپتىڭ اسكەري قىزمەتشىلەر تىكە قاراپ تۇرعان جاعى.
ساپتىڭ تىل جاعى – ماڭدايشەپ جاعىنا قاراما - قارسى جاق.
ارالىق – ماڭدايشەپ بويىنشا اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ، بولىمشەلەردىڭ، بولىمدەردىڭ ارسىنداعى ارالىق.
اراقاشىقتىق – تۇكپىر جاققا قاراي اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ بولىمشەلەردىڭ، بولىمدەردىڭ اراسىنداعى ارالىق.
ساپ ەنى – قاپتالدار اراسىنداعى قاشىقتىق.
ساپتىڭ ۇزىندىعى – ساپتىڭ ءبىرىنشى قاتارىنان ساپتىڭ سوڭعى قاتارىنا دەيىنگى ارالىق.
ەكى قاتارلى ساپ – ءبىر قاتارداعى اسكەري قىزمەتشىلەر باسقا قاتارداعى اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ تۋ سىرتىنا قاراي ءبىر قادام اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ. قاتارلار ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دەپ اتالادى. ساپ بۇرىلىس جاساعاندا قاتارلار وزگەرمەيدى.
لەك - اسكەري قىزمەتشىلەر ءبىر - ءبىرىنىڭ تۋ سىرتىندا جارعىمەن نەمەسە كوماندير بەلگىلەگەن اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ.
جازىلما ساپ – بولىمشەلەر ماڭدايشەپ بويىنشا ءبىر سىزىقتىڭ بويىندا ءبىر قاتارلى نەمەسە ەكى قاتارلى ساپتا جارعىمەن نەمەسە كوماندير بەلگىلەگەن اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ.
جورىق سابى – بولىمشە لەكككە نەمەسە بولىمشەلەر لەكتەردە ءبىر - ءبىرىنىڭ ارتىندا بەلگىلەنگەن اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ.
باعىتتاۋشى – كورسەتىلگەن باعىتتاعى ءبىرىنشى ءجۇرىپ كەلە جاتقان اسكەري قىزمەتشى.
تۇيىقتاۋشى – لەكتەگى سوڭعى كەلە جاتقان اسكەري قىزمەتشى.
الدىن الا بەرىلەتىن جانە ورىندالاتىن پارمەندەر.
ساپتى باسقارۋ داۋىسپەن، بەلگىلەرمەن كوماندير بەرەتىن پارمەندەرمەن جانە بۇيرىق بەرۋمەن جۇزەگە اسىرىلادى.
پارمەندەر الدىن الا بەرىلەتىن جانە ورىندالاتىن بولىپ بولىنەدى؛ پارمەندەر تەك ورىندالاتىن عانا بولۋى دا مۇمكىن.
الدىن الا بەرىلەتىن پارمەندەر - ساپتاعىلار كومانديردىڭ ولاردان قانداي ارەكەتتەردى تالاپ ەتىپ تۇرعانىن ءتۇسىنۋى ءۇشىن نىق، قاتتى، جانە سوزىلمالى داۋىسپەن بەرىلەدى. ورىندالاتىن پارمەن بويىنشا ونى شۇعىل جانە ناقتى ورىنداۋ قاجەت. پارمەندەر بەرىلگەندە، ساپتاعى اسكەري قىزمەتشىلەر ساپتىق تۇرىستى قابىلدايدى، ال ساپتان تىس بولسا، باستىق جاققا بۇرىلادى دا، ساپتىق تۇرىستى قابىلدايدى.
مىسالى: «اۆتوماتتاردى - كەۋدەگە»، «ۆزۆود - توقتا»، «قاتارداعى جاۋىنگەر …. اي - نال» جانە ت. ب.
قابىلداۋدى جويۋ نەمەسە ورىنداۋدى توقتاتۋ ءۇشىن: «توقتات» پارمەنى بەرىلەدى.
ساپقا تۇرۋ الدىنداعى جانە ساپتاعى اسكەري قىزمەتشىنىڭ مىندەتتەرى.
اسكەري قىزمەتشى:
- ءوزىنىڭ قارۋىنىڭ، جەكە قورعانىس قۇرالدارىنىڭ، بەكىنىس قۇرال - سايماندارىنىڭ، نىساندى كيىمدەرىنىڭ جانە جابدىعىنىڭ جارامدىلىعىن تەكسەرۋگە؛
- نىساندى كيىمدەرىن ۇقىپتى رەتتەۋگە، جابدىقتاردى دۇرىس كيۋگە جانە جوندەۋگە، انىقتالعان كەمشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن جولداسىنا كومەكتەسۋگە؛
- ساپتاعى ءوز ورنىن بىلۋگە، وعان جىلدام جانە ابىگەرسىز تۇرۋعا، قوزعالىس كەزىندە تۇزەلىمدى، بەلگىلەنگەن ارالىق پەن اراقاشىقتىقتى ساقتاۋعا، قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن ورىنداۋعا، ساپتان رۇقساتسىز شىقپاۋعا؛
- ساپتا رۇقساتسىز سويلەسپەۋگە، تەمەكى تارتپاۋعا، كومانديردىڭ بۇيرىقتارى مەن پارمەندەرىنە ىقىلاسپەن نازار اۋدارۋعا، جىلدام جانە ناقتى، باسقالارعا بوگەت جاساماستان ورىنداۋعا؛
- بۇيرىقتاردى، پارمەندەردى بۇرمالاماي، قاتتى جانە ناقتى وتكىزۋگە مىندەتتى.
سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ جاۋاپ بەرۋ.
اعا شەندىنىڭ «سالەمەتسىزدەر مە، وقۋشى مىرزالار»، «قوش بولىڭىزدار، وقۋشى مىرزالار» دەگەندە ساپتاعى نەمەسە ساپتان تىس تۇرعان بارلىق اسكەري قىزمەتشىلەر: «سالەمەتسىز بە، اعا لەيتەنانت مىرزا»، «قوش بولىڭىز، اعا لەيتەنانت مىرزا» دەپ جاۋاپ قاتادى.
اسكەري سالەمدەسۋدى ساپتان تىسقارى ءوز ورنىندا باس كيىمسىز باستىقتان 3 - 4 ادىم جەردە تۇرىپ ورىنداۋ ءۇشىن سول جاققا بۇرىلىپ ساپتىق تۇرىستى قابىلداۋ كەرەك جانە ونىڭ سوڭىنان بۇرىلا تۇرىپ، ونىڭ بەتىنە قاراۋى كەرەك. ەگەر باس كيىم كيىلگەن بولسا، ساۋساقتار بىرگە، الاقان تىك، ورتاڭعى ساۋساق باس كيىمنىڭ شەتىنە (كۇنقاعاردا) ءتيىپ تۇراتىنداي، ال شىنتاق يىقتىڭ سىزىعىندا جانە بيىكتىگىندە بولاتىنداي ەتىپ وڭ قولدى قىسقا جولمەن باس كيىمدە ۇستاۋ كەرەك.
ۆ) قورىتىندى ءبولىم – 10 مينۋت.
سۇراقتار مەن تاپسىرمالار:
- ساپ ەلەمەتتەرىن اتاڭدار.
- ساپتى باسقارۋ قالاي ورىندالادى؟
- ساربازدىڭ ساپقا تۇرار الدىنداعى جانە ساپتاعى مىندەتتەرى قانداي؟
- سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ قالاي جاۋاپ بەرەدى؟
2. ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ساپ ەلەمەنتتەرىن، الدىن الا جانە ورىندالاتىن پارمەندەردى، ساربازداردىڭ ساپقا تۇرار الدىنداعى جانە ساپتاعى مىندەتتەرىن جانە اسكەري سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ جاۋاپ بەرۋدى ۇيرەتۋ.
3. ۋاقىتى: 45 مينۋت.
4. وتكىزىلەتىن ورنى: 10 سىنىپ، ساپتىق الاڭ.
5. وتكىزىلەتىن كۇنى:
6. كورنەكىلىك قۇرالدار: ءااد وقۋلىعى، وقۋلىق پلاكاتتار
7. ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى – 3 مينۋت.
ۆزۆود كومانديرى وقۋشىلاردى ساپقا تۇرعىزادى، وقىتۋشىعا راپورت بەرەدى، امانداسۋ، تۇگەندەۋ، وقۋشىلاردىڭ سىرت كورىنىسىن تەكسەرۋ.
ءا) وتىلگەن تاقىرىپتى سۇراۋ كەزەڭى – 10 مينۋت.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىككە يە بولۋ تاريحىن قىسقاشا ايتىپ بەرىڭدەر.
- ەگەمەن قازاقستاننىڭ دامۋ باعدارى قانداي؟
ب) نەگىزگى ءبولىم – 22 مينۋت.
ساپ جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرى. الدىن الا بەرىلەتىن جانە ورىندالاتىن پارمەندەر. ساربازدىڭ ساپقا تۇرار الدىنداعى جانە ساپتاعى مىندەتتەرى. سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ جاۋاپ بەرۋ.
ساپ جانە ولاردى باسقارۋ.
ساپ - اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ، بولىمشەلەردىڭ جانە بولىمدەردىڭ جارعىمەن بەلگىلەنگەن ءوزارا ءىس - قيمىل جاساۋلارى ءۇشىن جاياۋ تارتىپتەگى ورنالاسۋى.
قاتار – قاتاردا بەلگىلەنگەن ءبىر سىزىق بويىندا اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ بىرەۋى ەكىنشىسىنىڭ قاسىندا ورنالاسقان ساپ.
ماشينالار جەلىسى - ماشينالاردىڭ بىرەۋى ەكىنشىسىنىڭ قاسىندا ءبىر سىزىق بويىندا ورنالاسۋى.
قاپتال – ساپتىڭ وڭ (سول) جاق شەتى. بۇرىلىس جاساعان كەزدە ساپ قاپتالدارىنىڭ اتتارى وزگەرمەيدى.
ماڭدايشەپ – ساپتىڭ اسكەري قىزمەتشىلەر تىكە قاراپ تۇرعان جاعى.
ساپتىڭ تىل جاعى – ماڭدايشەپ جاعىنا قاراما - قارسى جاق.
ارالىق – ماڭدايشەپ بويىنشا اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ، بولىمشەلەردىڭ، بولىمدەردىڭ ارسىنداعى ارالىق.
اراقاشىقتىق – تۇكپىر جاققا قاراي اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ بولىمشەلەردىڭ، بولىمدەردىڭ اراسىنداعى ارالىق.
ساپ ەنى – قاپتالدار اراسىنداعى قاشىقتىق.
ساپتىڭ ۇزىندىعى – ساپتىڭ ءبىرىنشى قاتارىنان ساپتىڭ سوڭعى قاتارىنا دەيىنگى ارالىق.
ەكى قاتارلى ساپ – ءبىر قاتارداعى اسكەري قىزمەتشىلەر باسقا قاتارداعى اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ تۋ سىرتىنا قاراي ءبىر قادام اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ. قاتارلار ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دەپ اتالادى. ساپ بۇرىلىس جاساعاندا قاتارلار وزگەرمەيدى.
لەك - اسكەري قىزمەتشىلەر ءبىر - ءبىرىنىڭ تۋ سىرتىندا جارعىمەن نەمەسە كوماندير بەلگىلەگەن اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ.
جازىلما ساپ – بولىمشەلەر ماڭدايشەپ بويىنشا ءبىر سىزىقتىڭ بويىندا ءبىر قاتارلى نەمەسە ەكى قاتارلى ساپتا جارعىمەن نەمەسە كوماندير بەلگىلەگەن اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ.
جورىق سابى – بولىمشە لەكككە نەمەسە بولىمشەلەر لەكتەردە ءبىر - ءبىرىنىڭ ارتىندا بەلگىلەنگەن اراقاشىقتىقتا ورنالاسقان ساپ.
باعىتتاۋشى – كورسەتىلگەن باعىتتاعى ءبىرىنشى ءجۇرىپ كەلە جاتقان اسكەري قىزمەتشى.
تۇيىقتاۋشى – لەكتەگى سوڭعى كەلە جاتقان اسكەري قىزمەتشى.
الدىن الا بەرىلەتىن جانە ورىندالاتىن پارمەندەر.
ساپتى باسقارۋ داۋىسپەن، بەلگىلەرمەن كوماندير بەرەتىن پارمەندەرمەن جانە بۇيرىق بەرۋمەن جۇزەگە اسىرىلادى.
پارمەندەر الدىن الا بەرىلەتىن جانە ورىندالاتىن بولىپ بولىنەدى؛ پارمەندەر تەك ورىندالاتىن عانا بولۋى دا مۇمكىن.
الدىن الا بەرىلەتىن پارمەندەر - ساپتاعىلار كومانديردىڭ ولاردان قانداي ارەكەتتەردى تالاپ ەتىپ تۇرعانىن ءتۇسىنۋى ءۇشىن نىق، قاتتى، جانە سوزىلمالى داۋىسپەن بەرىلەدى. ورىندالاتىن پارمەن بويىنشا ونى شۇعىل جانە ناقتى ورىنداۋ قاجەت. پارمەندەر بەرىلگەندە، ساپتاعى اسكەري قىزمەتشىلەر ساپتىق تۇرىستى قابىلدايدى، ال ساپتان تىس بولسا، باستىق جاققا بۇرىلادى دا، ساپتىق تۇرىستى قابىلدايدى.
مىسالى: «اۆتوماتتاردى - كەۋدەگە»، «ۆزۆود - توقتا»، «قاتارداعى جاۋىنگەر …. اي - نال» جانە ت. ب.
قابىلداۋدى جويۋ نەمەسە ورىنداۋدى توقتاتۋ ءۇشىن: «توقتات» پارمەنى بەرىلەدى.
ساپقا تۇرۋ الدىنداعى جانە ساپتاعى اسكەري قىزمەتشىنىڭ مىندەتتەرى.
اسكەري قىزمەتشى:
- ءوزىنىڭ قارۋىنىڭ، جەكە قورعانىس قۇرالدارىنىڭ، بەكىنىس قۇرال - سايماندارىنىڭ، نىساندى كيىمدەرىنىڭ جانە جابدىعىنىڭ جارامدىلىعىن تەكسەرۋگە؛
- نىساندى كيىمدەرىن ۇقىپتى رەتتەۋگە، جابدىقتاردى دۇرىس كيۋگە جانە جوندەۋگە، انىقتالعان كەمشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن جولداسىنا كومەكتەسۋگە؛
- ساپتاعى ءوز ورنىن بىلۋگە، وعان جىلدام جانە ابىگەرسىز تۇرۋعا، قوزعالىس كەزىندە تۇزەلىمدى، بەلگىلەنگەن ارالىق پەن اراقاشىقتىقتى ساقتاۋعا، قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن ورىنداۋعا، ساپتان رۇقساتسىز شىقپاۋعا؛
- ساپتا رۇقساتسىز سويلەسپەۋگە، تەمەكى تارتپاۋعا، كومانديردىڭ بۇيرىقتارى مەن پارمەندەرىنە ىقىلاسپەن نازار اۋدارۋعا، جىلدام جانە ناقتى، باسقالارعا بوگەت جاساماستان ورىنداۋعا؛
- بۇيرىقتاردى، پارمەندەردى بۇرمالاماي، قاتتى جانە ناقتى وتكىزۋگە مىندەتتى.
سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ جاۋاپ بەرۋ.
اعا شەندىنىڭ «سالەمەتسىزدەر مە، وقۋشى مىرزالار»، «قوش بولىڭىزدار، وقۋشى مىرزالار» دەگەندە ساپتاعى نەمەسە ساپتان تىس تۇرعان بارلىق اسكەري قىزمەتشىلەر: «سالەمەتسىز بە، اعا لەيتەنانت مىرزا»، «قوش بولىڭىز، اعا لەيتەنانت مىرزا» دەپ جاۋاپ قاتادى.
اسكەري سالەمدەسۋدى ساپتان تىسقارى ءوز ورنىندا باس كيىمسىز باستىقتان 3 - 4 ادىم جەردە تۇرىپ ورىنداۋ ءۇشىن سول جاققا بۇرىلىپ ساپتىق تۇرىستى قابىلداۋ كەرەك جانە ونىڭ سوڭىنان بۇرىلا تۇرىپ، ونىڭ بەتىنە قاراۋى كەرەك. ەگەر باس كيىم كيىلگەن بولسا، ساۋساقتار بىرگە، الاقان تىك، ورتاڭعى ساۋساق باس كيىمنىڭ شەتىنە (كۇنقاعاردا) ءتيىپ تۇراتىنداي، ال شىنتاق يىقتىڭ سىزىعىندا جانە بيىكتىگىندە بولاتىنداي ەتىپ وڭ قولدى قىسقا جولمەن باس كيىمدە ۇستاۋ كەرەك.
ۆ) قورىتىندى ءبولىم – 10 مينۋت.
سۇراقتار مەن تاپسىرمالار:
- ساپ ەلەمەتتەرىن اتاڭدار.
- ساپتى باسقارۋ قالاي ورىندالادى؟
- ساربازدىڭ ساپقا تۇرار الدىنداعى جانە ساپتاعى مىندەتتەرى قانداي؟
- سالەمدەسۋگە ورنىندا تۇرىپ قالاي جاۋاپ بەرەدى؟
You Might Also Like
