سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 كۇن بۇرىن)
ساۋلەڭ بولسا كەۋدەڭدە، جاقسى سوزگە قۇلاق سال
تاقىرىبى: ساۋلەڭ بولسا كەۋدەڭدە، جاقسى سوزگە قۇلاق سال.

ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ مانەرىن، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، ولاردىڭ بويلارىنا ىزگىلىك نەگىزدەرىن دارىتۋ، سابىرلىلىققا، پاراساتتىلىققا، اقىل مەن
ءبىلىمدارلىققا، شەشەندىككە تاربيەلەۋ. العىس، باتا سوزدەر، ماقالالاردى پايدالانا وتىرىپ، ءسوزدىڭ توركىنىن ءتۇسىنۋ، ءار سوزگە ءمان بەرە قاراپ، ورىندى سويلەۋگە، زەرەكتىككە ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: پلاكاتتار، سىزبالار، كونفەتتەر

بارىسى:
كۇللى ادامزات اتاۋلىنىڭ اسىعا كۇتىپ وتىرعان ءبىر تويى بار. ول – ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەرەكەسى. ءبىزدىڭ اۋىلىمىزدا بۇل توي باستالىپ تا كەتتى.
كوڭىل سۋى تاسىسىن
شاشۋ قايدا، شاشىلسىن؟!
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىندە.
باقىتتان شۋاق اشىلسىن. (شاشۋ شاشىلادى) بۇل ارينە، جاي شاشۋ ەمەس، كونفەتتەردىڭ ىشىندە سوزدەر بار، سول سوزدەردەن سويلەم قۇراستىرۋ كەرەك.
ۇلى ابايدىڭ «ساۋلەڭ بولسا كەۋدەڭدە، جاقسى سوزگە قۇلاق سال» - دەمەكشى جاقسى سوزدەردى ءبىز ۇلكەندەردەن، اتالاردان ەستيمىز. اتالى ءسوز كىمگە كەرەك؟
ارينە، اتالى ءسوز بارىنە كەرەك. ەستەرىڭدە بولسىن، اقىلدىعا اتالى ءسوز دانا بولۋ ءۇشىن كەرەك. بەرەكەلى ءسوز بەسىكتەگى بالاعا دا اسەر ەتەدى. ومىردە جاقسى، اتالى ءسوزدى تاۋىپ ايتۋ قيىن. جاقسى، اتالى ءسوز اقىلدان شىعادى. ەسەكتى اقىرعان داۋسىنان تانيدى، اقىماقتى ايقايىنان تانيدى. اقىماققا اقىل ايتساڭ مازاق قىلادى، اقىلدىنى مازاق قىلساڭ جاسىق بولادى. جاقسى ءسوز، اتالى ءسوز وسەتىن جاسقا، ونەرلى جانعا كەرەك. ونەر تالانتتى وسىرەدى، وسەك تالانتتى وشىرەدى. ونەرلى وسەككە ەرمەيدى، وسيەتتى سوزگە كۇلمەيدى. ومىردە جاقسى ءسوز، اتالى ءسوز بارىنە كەرەك. اتا اقيقاتتى ايتادى، اكە ادالدىقتى ايتادى، انا جاقسىلىقتى ايتادى.
ءۇنتاسپادان بازار جىراۋدىڭ تەرمەسى تىڭدالادى.
- بالالار، ۇيدە ۇلكەندەردەن ەستىگەن قانداي جاقسى سوزدەردى بىلەسىڭدەر؟

ميراس: ارمان دەگەن نە؟ – دەپ سۇراپتى قاريا جىگىتتەن.
جىگىت: - اتا، ارمان دەگەنىمىز – اقىل - ويدىڭ شىندىعى. قۇس ۇشسام دەيدى، قىز كورىكتى بولسام دەيدى، جىگىت باقىتتى بولسام دەيدى، قارت جۇزگە جەتسەم دەيدى، ۇستاز شاكىرتىنە ۇلگى بولسام دەيدى.
اتا: - ارمانىنا اداسپاعان جەتەدى، اداسقان جەتە المايدى. ارمانىنا اقىلدى جەتەدى، اقىماق بۇل ومىردەن ءتۇڭىلىپ وتەدى، - دەپتى قارت.

نۇرداۋلەت: - باقىتتى بولۋ وڭاي ما؟ – دەپتى قارت.
- اتا، جارى جاقسى بولسا، باقىتى جانىندا، - دەپتى جىگىت.
- جوق بالام، اقىل باسىندا بولسا، باقىت جانىندا بولادى. اقىل ادامدى ازاپتان دا، مازاقتان دا قۇتقارادى. ومىردە شىن باقىتتى بولام دەسەڭ، اقىلدىلىقتى ۇيرەن.

اقدانا: - دوس تابۋ وڭاي ما؟ – دەپتى قارت.
- اتا، دوس تابۋ اقىلدىعا وڭاي، اقىماققا قيىن، - دەيدى جىگىت.
- جوق بالام، ومىردە دوس تابۋ اقىلدىعا قيىن، اقىماققا وڭاي. جاقسىلىعى جوق دوستىڭ قاستىعى اياق استىندا جاتادى. ەسىڭدە بولسىن، دوسىڭ اقىلدى بولسا، دانا بولاسىڭ، دوسىڭ بالا بولسا، ءوزىڭ شالا بولاسىڭ.

اقبوتا: - دوستىقتى نىعايتاتىن نە؟ – دەپتى قارت.
- اتا، دوستىق پەن جولداستىقتى ىنتىماق، بىرلىك، تەڭدىك، باۋىرمالدىق نىعايتادى – دەپتى جىگىت.
- دۇرىس بالام، سەنىڭ ايتقانىڭ دوستىق پەن جولداستىقتى دامىتادى. ەسىڭدە بولسىن شىن دوستىق اقىلدىعا ءتان. ومىردە دوس بولۋدى ويلاساڭ جاقسى ءسوزدى شىن كوڭىلمەن ايتۋدى ۇيرەن. سالەمدەسۋدى بىلگەن كەشىرە دە بىلەدى. جاقسى ءسوز – كوڭىلىڭدى وسىرەدى، جامان ءسوز – ءۇمىتىڭدى وشىرەدى.

نۇريلا: ءبىر ءسوز ايتساي جاقسىعا
اتالى سوزگە توقتايدى.
ءبىر ءسوز ايتساڭ جامانعا
ومىرىندە ۇقپايدى.
- بالالار، ساۋلە دەگەن نە، ول نەدە بولادى؟
- كۇندە، ايدا، جۇلدىزداردا.
- ولاي بولسا سەندەر اي مەن كۇننىڭ سۋرەتىن تاڭدايسىڭدار. ايدى تاڭداعاندار «ايىم» توبىنا، كۇندى تاڭداعاندار «كۇنىم» توبىنا بارىپ وتىرىڭدار.
تاقتادا اي مەن كۇن سۋرەتى بەينەلەنەدى. اي جارتى، ال كۇننىڭ ساۋلەسى جوق. سايىس بارىسىندا تاپسىرمالار ورىنداۋ ارقىلى اي مەن كۇن ساۋلەلەرمەن تولىقتىرىلىپ وتىرادى.
- جاقسىلىق ادامنىڭ ءبىر - بىرىنە ايتاتىن جاقسى سوزىنەن باستالادى. سوندىقتان ءار ۋاقىتتا جاماندىقتان اۋلاق ءجۇرىپ، جاقسىلىققا ۇمتىلعانعا نە جەتسىن! سەبەبى جاقسى ءسوز شامشىراق، اۋىرىپ جاتقاندا ادامنىڭ جانىنا شيپا، رەنجىگەن ادامعا قۋانىش سىيلايدى. اتا - اجەلەرىڭ، اپا - كوكەلەرىڭ ەركەلەتكەندە قانداي سوزدەر ايتادى؟
- مىنە، وسى سوزدەردىڭ ىشىندە بىرەۋىنەن باسقاسى وزگە تىلدەرگە اۋدارىلادى. تەك «اينالايىن» دەگەن ءسوز عانا وزگە تىلدەرگە اۋدارىلمايدى. دەمەك، ول – قازاق حالقىنا عانا ءتان ايرىقشا ءماندى ءسوز.

سايىسىمىز مىناداي بولىمدەردەن تۇرادى.
1. «ايتىس»
2. «كوكپار تارتىس»
3. «بايگە»
4. «باتا ايتۋ»
1. ايتىس
توي ويىن - ساۋىقسىز وتپەيدى. سونىڭ ءبىرى – ايتىس. جاقسى ءسوزدى ۇيرەنگىمىز كەلسە، ماقال - ماتەلدى جاقسى ءبىلۋ كەرەك.
ا) تاپسىرما: ماقال - ماتەلدىڭ جالعاسىن تاپ.
ءى - توپ
1. جاقسى بايقاپ سويلەيدى،...
2. جاقسىنىڭ ءسوزى نازالى،...
3. جاقسى سويلەگەن اس جەر،...
4. جاقسى ءسوز جۇباتادى،...
ءىى - توپ
1. جاقسى سويلەسە اۋزىنان گۇل توگىلەدى،...
2. جاقسى ءسوز – سۇيىندىرەدى،...
3. جاقسى ءسوز - جانعا راحات،...
4. جاقسىنىڭ ءسوزى ولشەپ - پىشكەندەي،...

ب) تاپسىرما: ءى توپ ءسوزدىڭ زيانىن ايتىڭدار.
(ءسوز جاندى جاراقاتتايدى، ايىقپاس دەرت سالادى، جىلىتادى، الدايدى، نامىسىنا تيەدى، سۇيەكتەن وتەدى، الاۋىزدىق تۋعىزادى، جامان حابار اكەلەدى، اۋرەگە سالادى)
ءىى توپ ءسوزدىڭ پايداسىن ايتىڭدار.
(ءسوز قۋانتادى، جانىڭدى جادىراتادى، جۇباتادى، جانىڭا قانات بىتىرەدى، دوس قىلادى، اقىلعا كەلتىرەدى، ادامداردى تابىستىرادى، بولاشاعىنا سەندىرەدى، مەرەيىڭدى كوتەرەدى)
2. كوكپار تارتىس
ءى - توپ. داستارحانى جيىلمايتىن، كەڭپەيىل ءۇي، قوناق كەلگەندە قۋانىپ، جىلى سوزبەن قارسى الادى. ول قانداي سوزدەر؟
(قوش كەلدىڭىز، تورلەتىڭىز، اۋىل - ەلىڭىز امان با؟ جولدان شارشاعان بولارسىز، تىنىعىپ، قوناق بولىپ كەتىڭىز)
ءىى - توپ. قوناق كەلگەندە جاقتىرمايتىن، ساراڭ ءۇي، قوناقتى رەنجىڭكىرەپ قارسى الادى. ول قانداي سوزدەر؟
(جەتى تۇندە نە ىزدەپ جۇرگەن ادامسىڭ، اۋلاق ءجۇر! ۇرى - قارى بولارسىڭ، كورىنگەن قاڭعىباسقا بەرەر اسىم جوق، جوعال!)
3. بايگە سايىسى
مىنا بەينەلەنگەن كىتاپتا جاقسى سوزدەر جازىلعان. ول ماتەماتيكادان سانداردى پايدالانا وتىرىپ تابىلادى.

4. باتا ايتۋ سايىسى
ەي تاكاپپار دۇنيە،
ماعان دا ءبىر قاراشى.
تانيمىسىڭ سەن مەنى،
مەن قازاقتىڭ بالاسى!
ساۋلەلى ءسوز سونە مە؟!
ورنى بولەك باتانىڭ
بىزگە ءتالىم، ونەگە
اق تىلەۋى اتانىڭ.
جاقسى ءسوز كەز كەلگەن جەردە ايتىلا بەرمەيدى. جاقسى ءسوزدىڭ ەڭ كوپ كەزدەسەتىنى – تىلەك. تاپسىرما: «تىلەك جازۋ».
ءار توپ ءبىر - بىرىنە تىلەك جازادى.
اي مەن كۇننىڭ ساۋلەسىن اشىپ، شىققان سوزدەردى وقيدى. اي ساۋلەسىندە: «جەلسىز تۇندە جارىق اي». كۇن ساۋلەسىندە: «ءارقاشان كۇن سونبەسىن».
ءار توپ ءاندى ورىندايدى.
«جۇرەكتەن جۇرەككە» بالالار قولدارىن جۇرەگىنە قويىپ، كوزدەرىن جۇمىپ، ىشتەرىنەن تىلەك تىلەيدى. ول تىلەكتەرىن اپايلارعا سىيلايدى.
قورىتىندى
سونىمەن، كۇن مەن اي جەر بەتىنە جارىق پەن جىلىلىقتى، ساۋلەسىن قالاي سەپسە، جاقسى ءسوز دە ادامعا جىلۋىن بەرەدى. سوندىقتان ءار ۋاقىتتا ءبىر - بىرىمىزگە جاقسى ءسوز ايتۋدان شارشامايىق. الداعى ناۋرىز تويىندا ءار وتباسىنا ۇلكەن قۋانىش، شاتتىق اكەلسىن! دەندەرىڭ ساۋ، باي - قۋاتتى بولىڭدار!

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما