InfoHub Logo

№16 كوللەدج مكقك
ساپا مەنەدجمەنتى جۇيەسى
ورىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى جامبىل دينارا قارجاۋباي قىزى
جەتەكشىسى: ايتەنوۆا نۇرگۋل ىدىرىس قىزى

سەلەن جەر قىرتىسىنىڭ 6•10-5%ء-ىن، ال تەللۋر 6•10-5%ء-ىن  قۇرايدى. سەلەن مەن تەللۋر شاشىراڭقى ەلەمەنتتەر بولىپ تابىلادى. ولار ءۇشىن  وزدەرىنىڭ تابىلعان جەرلەرى سيپاتتالماعان، ولار باسقا ەلەمەنتتەردىڭ كەندەرىندە قوسپا تۇرىندە كەزدەسەدى.
سەلەن مەن تەللۋر وتە سيرەك كەزدەسەتىن مينيرالدار قاتارىن تۇزەدى. (سەلەننىڭ 39 مينيرالى جانە سونشا تەللۋردىكى بەلگىلى). نەگىزگى مينيرالدارى قورعاسىن سەلەنيدتەرى مەن قورعاسىن تەللۋريدتەرى (كلاۋستاليت رbSە، الاتيت رbتە)، مىستىڭ مينەرالى (كلوكمانيت سuSە، ريككارديت سu4 حتە2)، ۆيسمۋتتىڭ مينەرالى (گۋاناحۋاليت  ءۆى(SەS)3، تەللۋروۆيسمۋت  ءۆى2تە3)، سىناپتىڭ مينەرالدارى (تيماننيت نgSە، كولوراديت نgتە)، كۇمىستىڭ مينەرالدارى (ناۋماننيت اg2Sە، گەسسيت  اg2تە) بولىپ تابىلادى. تەللۋردىڭ سەلەننەن ايىرماشىلىعى، تابيعاتتا تەللۋردىڭ التىن تەللۋريدى تۇرىندە تابىلعاندىعىمەن سيپاتتالادى (مىسالى، كاناۆەريت اu2تە). ەكى  ەلەمەنتتە ءوزى تۋىلعان كۇيىندە وتە سيرەك كەزدەسەدى.

كەندەردە سەلەن مەن تەللۋر وتە از مولشەرىن قۇرايدى (پايىزدىڭ مىڭدىق، ەكى مىڭدىق بولىگى، ادەتتە سەلەننىڭ  مولشەرى تەللۋر  مەن سالىستىرعاندا كوبىرەك) سۋلفيدتەرى كوبىرەك كەزدەسەدى. سەلەن مەن تەللۋر يزومورفتى قوسپا تۇرىندە ءار ءتۇرلى سۋلفيدتتەردىڭ كريستالدىق تورىنا كىرەدۋ. سەلەن مەن تەللۋردىڭ وسى كەندەرى ايىرىلعان جاعدايدى سايكەس كونسەنتراتتارعا اۋىسادى، مۇندا ولاردىڭ قۇرامى مىڭنىڭ وندىق بولىگىندەگى پايىزىن قۇرايدى. كونسەنتراتتاردى نەمەسە مىناداي ونىمدەرى، ەلەمەنتتىك  كۇكىرت، تەمىر كولچەدانى، سەلەن مەن تەللۋر قۇرامىندا بار سياقتىلاردى وڭدەۋ جولىندا، ەكى ەلەمەنتتە ءار ءتۇرلى جارتىلاي ونىمگە بولىنەدى جانە وزدەرىنە كونسەنترلەنەدى. سەلەن مەن تەللۋردىڭ بىرنەشە پايىزىنان بىرنەشە وندىق پايىزىن قۇرايتىن جارتىلاي ءونىم، وسى ەلەمەنتتەردى ءوزارا الۋ ءۇشىن قىزمەت ەتەدى.

سەلەن مەن تەللۋردىڭ الىنۋى

سەلەن مەن تەللۋردى الۋ ءونىمنىڭ كومپلەكستى وڭدەۋ ساتىسى  بولىپ تابىلادى. مىسالى، انودتى شلامنان التىن مەن كۇمىس شىعارىپ الۋ قاجەت. قورعاسىندى ءوندىرىس توزاڭدارىنان سd، نg، ءتى جانە باسقا ەلەمەنتتەردى شىعارىپ الۋ قاجەت. وسىنىڭ ءبارى قۇرامىندا سەلەن مەن تەللۋر  بار  ونىمدەردى وڭدەۋمەن انىقتالادى، بۇدان باسقا دا فاكتورلارعا بايلانىستى: وسى ونىمدەردەگى سەلەن مەن تەللۋردىڭ تابىلعان ءتۇرى، سەلەن مەن تەللۋردىڭ ساندىق قاتىناسى، سونىمەن قاتار ءوندىرىستىڭ كولەمىنە دە بايلانىستى.

قۇرامىندا سەلەن مەن تەللۋر بار ماتەريالداردى وڭدەگەندە مىناداي ونىمدەر الىنۋى مۇمكىن جانە سىلتىلەردە وڭاي ەريتىن، ادەتتە Sەو2  جانە تەو2. سەلەن مەن تەللۋردى ايىرۋ مەن ەلەمەنتتىك تۇرىندە ءبولۋ ۇلكەن قيىندىق تۋعىزبايدى. ءبىر جاعدايدا عانا سەلەندى تەللۋردان ايىرادى، Sەو2ء-نى سۋدا ەرىتۋ ارقىلى جانە قالدىقتى قىشقىلمەن وڭدەيدى، سوندا ەرىتىندىگە تەو2 كوشەدى. ەكى ەرىتىندىدە ساكەسىنشە قىشقىلداندىرادى (نسl)  جانە سەلەن مەن تەللۋر ەلەمەنتتىك كۇيىنە دەيىن كۇكىرتتى گازبەن توتىقسىزداندىرادى.

باسقا جاعدايلاردا، ءونىمدى قىشقىلمەن وڭدەيدى (نەمەسە سىلتىمەن)، ەرىتىندىگە Sەو2 جانە تەو2 وتەدى. ەلەمەنتتەردى ءبولۋ Sو2-مەن  توتىقسىزداندىرۋ ارقىلى وتەدى: كۇشتى  تۇز قىشقىلدى ورتادا سەلەن بولىنەدى (تەللۋر كۇشتى قىشقىلدىق ورتادا توتىقسىزدانبايدى)،  ار ەرىتىندىنى سايكەسىنشە سۇيىلتقاننان كەيىن – تەللۋر بولىنەدى. ءبىراق كوپشىلىك ونىمدەر، سونىڭ ىشىندە انودتى شلامدار، كۇكىرتقىشقىلدى جانە قاعازدى-سەليۋلوزا شلامدارىنىڭ ءوندىرىسى، قورعاسىندى توزاڭداردىڭ قۇرامىندا سەلەن مەن تەللۋر قيىن ەريتىن تۇردە  - سەلەن مەن تەللۋر ەلەمەنتتىك تۇرىندە، اۋىر مەتالداردىڭ سەلەنيدتەرى مەن تەللۋريدتەرى تۇرىندە بولادى. سەلەن مەن تەللۋر وسى ونىمدەردەن ءبولۋ دايىندىعى كوپ جاعدايلاردا Sەو2  مەن تەو2 الىنۋىنا نەمەسە وسى ەكى ەلەمەنتتىڭ وتتەكتىقىشدارىنىڭ ەريتىن تۇزدارى الىنادى.
قازىرگى ۋاقىتتا وسىنداي دايىندىڭ ءۇش نەگىزگى پيرومەتاللۋرگيالىق جولمەن وتكىزىلەدى: توتىقتىرعىشتىق كۇيدىرۋ  جولىمەن، سۋلفاتتىق كۇيدىرۋ جانە پىسكەن كالسونيرلەنگەن سودامەن كۇيدىرۋ. وسى ادىستەردى تەك قانا سەلەن مەن تەللۋر الۋ ءۇشىن ەمەس، وڭدەلەتىن ماتەريالداردان باسقا  باعالى كومپونەنتتەردى شىعارىپ الۋ ءۇشىن قولدانىلادى. مىسالى، وسى ادىستەردى انودتى شالمدارعا قولدانۋ ارقىلى اسىل مەتالداردىڭ شلامىنىڭ قۇرامىنداعى مىستى شىعارىپ الۋ قاجەت (مىسسىزداندىرۋ). كۇيدىرۋ ناتيجەسىندە مىس توتىعادى جانە شالمداردان سىلتىلەنۋى مۇمكىن، ال اسىل مەتالدار ەرىمەيتىن قالدىقتا قالادى.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. فەرسمان ا.ە. رەدكيە مەتاللى. 1932، № 4-5.
2. ساجين ن.پ.، مەەرسون گ.ا. رەدكيە ەلەمەنتى ۆ نوۆوي تەحنيكە // حيم. ناۋكا ي پروم.، 1956. ت.ءى، № 5.
3. مەەرسون گ.ا. ي زەليكمان ا.ن. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتياللۋرگيزدات، 1954.
4. زەليكمان ا.ن.، سامسونوۆ گ.ۆ.، كرەين و.ە. مەتاللۋرگيا رەدكيح مەتاللوۆ. مەتاللۋرگيزدات، 1954.
5. ترونوۆ ۆ.گ. ككلاد رۋسسكيح ۋچەنىح ۆ حيميۋ رەدكيح ەلەمەنتوۆ. يزد. زنانيە، 1952.
6. ۆينوگرادوۆ ا.پ. گەوحيميا رەدكيح ي راسسەياننىح حيميچەسكيح ەلەمەنتوۆ ۆ پوچۆاح. يزد. ان سسسر، 1950.

---