سەنىم – مەنىڭ سەرىگىم
ءوزىن - ءوزى تانۋ 5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سەنىم – مەنىڭ سەرىگىم
ماقساتى: وقۋشىلارعا ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن سەنىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
مىندەتتەرى:
- «سەنىم» ۇعىمىنىڭ ءمانىن اشۋ؛
- ءوز زامانداستارىمەن سەنىمدى قارىم - قاتىناس قۇرا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
- وزىنە، وزگەگە، قوعامعا سەنىم بىلدىرۋگە ۇيرەتۋ؛
شاتتىق شەڭبەرى
جەڭىل اۋەندى، كوڭىلدى ءان قوسىلادى. بالالارعا وزدەرىنىڭ ەڭ سەنىمدى دوسىن بيگە شاقىرۋ ۇسىنىلادى.
تاپسىرما
وقۋشىلارعا ادامنىڭ وزىنە - ءوزى سەنىمدى بولۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرىپ، سەنىمدى بولۋدىڭ ادام بولاشاعىنا قاجەتتىگى تۋرالى سان مەن مۋننىڭ پايىمداۋىن وقىپ، تانىسۋعا شاقىرادى.
«... ەگەر ومىردە وزىڭە – ءوزىڭ سەنىمدى بولعىڭ كەلسە، قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەزدەسۋدەن قورىقپا. ۇنەمى ءومىر سىناقتارىنان جاسقانىپ، قاشقاقتاي بەرسەڭ، كەزەڭ - كەزەڭ قيىندىقتار تۋىنداي بەرەدى، وزىڭمەن ءوزىڭ الەكتەنە بەرەسىڭ. سوندىقتان جەڭىل جول ىزدەمە، قيىندىقپەن كۇرەسە ءبىل.
قيىندىقتى جەڭە بىلگەن كەزدە عانا وزىڭە ءوزىڭ سەنىمدى بولاسىڭ، ءوز قۇنىڭدى بىلەسىڭ. ەگەر ۇمتىلىس پەن تاباندىلىق جەتكىلىكتى بولسا، ادام قانداي كەدەرگىنى دە جەڭۋگە قابىلەتتى بولادى. وسىنىڭ ءوزى ساعان وزىڭە دەگەن سەنىمدىلىك اكەلۋى كەرەك...»
• سەنىمدىلىك ادامعا قانداي قاسيەتتەر بولعانىن تالاپ ەتەدى؟
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ ويىن ادامنىڭ باتىلدىق، تاباندىلىق، ادالدىق سياقتى قاسيەتتەرى اينالاسىندا شوعىرلاندىرادى. بۇل قاسيەتتەر ادامنىڭ وزىنە - وزىنە سەنىمدى بولۋىنىڭ باستى كورسەتكىشى بولىپ تابىلاتىندىعىن ايتىپ، قورىتىندى جاسايدى.
دايەكسوز
«سەنىم» ۇعىمىنىڭ ادەپتىلىك، ادامگەرشىلىك، ادامي قارىم – قاتىناستىق قىرلارىن اشۋ ماقساتىندا م. جۇمابايەۆتىڭ ناقىل سوزىمەن تانىسۋ ۇسىنىلادى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن اينالاسىنداعى ادامداردىڭ جاقسى نيەتىنە سەنۋگە، سەنىمنىڭ ادال دوس تابۋعا كومەكتەسەتىندىگىنە اۋدارۋ قاجەت.
جاقىن ادامداردىڭ، دوستاردىڭ، جالپى ادامزاتتىڭ جاقسىلىعىنا سەنىپ، ادامدىقتى قۇرمەتتەي ءبىلۋ - ادەپتىلىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى.
• وسى ناقىل ءسوز بويىنشا قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟
ماتىنمەن جۇمىس
وقۋشىلاردىڭ سەنىم تۋرالى، ونىڭ ءتۇرلى قىرلارى جونىندەگى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا م. جۇمابايەۆتىڭ «مەن جاستارعا سەنەمىن» اتتى ولەڭىن تالداۋ ۇسىنىلادى.
• اقىن قانداي جاستارعا سەنىم بىلدىرەدى؟
• جاستارعا سەنىم ءبىلدىرۋدىڭ سەبەبى نەدە؟
ولەڭنىڭ ءار شۋماعىنا جەكە - جەكە تالداۋ جاسالعاننان كەيىن وقۋشىلارعا ادامنىڭ ءقادىر – قاسيەتتەرىن بىلدىرەتىن سوزدەردىڭ تەرىپ جازۋ تاپسىرىلادى: ماسەلەن، قايراتتى، ايبىندى، كوزدەرىندە وت بار، سوزدەرىندە جالىن بار، ارلى، مىنەزى جۇمساق، جۇرەگى اق، يماندى جانە ت. ب. وسى ارقىلى بولاشاعى جارقىن جاستارعا سيپاتتاما بەرىلەدى.
جاڭا اقپارات
جاڭا اقپارات ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىراتىن ەكى ويدان تۇرادى. ءبىرىنشىسى – سەنىپ تاپسىرىلعان ءىستى ورىنداۋ ءۇشىن جەكە تۇلعا قانداي قاسيەتتەر كەرەك ەكەندىگى، ەكىنشىسى - ۇجىمعا سەنىپ تاپسىرىلعان ءىستى ورىنداۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ودان دا كۇردەلى ەكەندىگى، ويتكەنى، ول جەكە ادامنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە عانا ەمەس، ونىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ ءوزارا تاتۋلىعىن، سىيلاستىعىن، ۇيىمشىلدىعىن قاجەت ەتەدى. سوندىقتان دا بۇل جاعدايدا ادام ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسىنەن گورى ۇجىمنىڭ مۇددەسىن جوعارى قويۋدى تالاپ ەتەدى.
جەكە ادامعا سەنىم ارتىپ، تاپسىرىلعان ءىستىڭ ورىندالۋى ونىڭ اقىل – ويىنا، ەركى مەن قاجىر – قايراتىنا، قابىلەتى مەن مۇمكىندىكتەرىنە بايلانىستى بولادى.
ۇجىمعا سەنىم ارتىپ تاپسىرىلعان ءىستىڭ ورىندالۋىنا جەكە ادامداردىڭ ءوزارا سىيلاستىعىن، ءبىراۋىزدىلىعىن، ۇيىمشىلدىعىن كورسەتەدى.
ماتىنمەن جۇمىس
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپ بويىنشا العان بىلىمدەرىن تۇجىرىمداپ، سەنىمنىڭ باسقا دا قىرلارى بار ەكەنىن ءتۇسىندىرۋى كەرەك. ماشقار گۋمەروۆتىڭ «سەنىم» اتتى اڭگىمەسىندە بالانىڭ تەك وزىنە قارت كىسى ارتقان سەنىمدى اقتاپ قانا قويماي، وزىندىك شەشىم قابىلداي ءبىلۋى تۋرالى ايتىلادى. ول - باسقا ادامنىڭ الداۋىنا تۇسپەي، قارت كىسىنىڭ زاتتارىن قورعاپ قالۋىندا ەكەندىگىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارادى.
• قارتتىڭ بالاعا ءوز جۇرەگىن تاپسىرىپ كەتۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
• بالا قارتتىڭ سەنىمىن قالاي اقتادى؟
جۇرەكتەن جۇرەككە
ادام تەك وزىنە، وزگەگە، قورشاعان ورتاعا، بولاشاققا سەنىپ قانا قويمايدى، بۇگىنگى ءومىرىنىڭ جارقىن، شىرايلى ەكەندىگىنە سەنىپ، ءار كۇندى شاتتىقپەن، قۋانىشپەن وتكىزۋ ءوز قولىندا ۇسىنىلعان ع.جاندىبايەۆتىڭ «سەنىم» اتتى ولەڭىندە انىق بەرىلگەن. ولەڭدى وقي وتىرىپ، ءۇمىت پەن سەنىمنىڭ ءوزارا ۇشتاستىعىن اشۋ كەرەك. ولەڭدى جاتتاپ الۋدى تاپسىرۋعا بولادى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سەنىم – مەنىڭ سەرىگىم
ماقساتى: وقۋشىلارعا ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن سەنىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
مىندەتتەرى:
- «سەنىم» ۇعىمىنىڭ ءمانىن اشۋ؛
- ءوز زامانداستارىمەن سەنىمدى قارىم - قاتىناس قۇرا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
- وزىنە، وزگەگە، قوعامعا سەنىم بىلدىرۋگە ۇيرەتۋ؛
شاتتىق شەڭبەرى
جەڭىل اۋەندى، كوڭىلدى ءان قوسىلادى. بالالارعا وزدەرىنىڭ ەڭ سەنىمدى دوسىن بيگە شاقىرۋ ۇسىنىلادى.
تاپسىرما
وقۋشىلارعا ادامنىڭ وزىنە - ءوزى سەنىمدى بولۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرىپ، سەنىمدى بولۋدىڭ ادام بولاشاعىنا قاجەتتىگى تۋرالى سان مەن مۋننىڭ پايىمداۋىن وقىپ، تانىسۋعا شاقىرادى.
«... ەگەر ومىردە وزىڭە – ءوزىڭ سەنىمدى بولعىڭ كەلسە، قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەزدەسۋدەن قورىقپا. ۇنەمى ءومىر سىناقتارىنان جاسقانىپ، قاشقاقتاي بەرسەڭ، كەزەڭ - كەزەڭ قيىندىقتار تۋىنداي بەرەدى، وزىڭمەن ءوزىڭ الەكتەنە بەرەسىڭ. سوندىقتان جەڭىل جول ىزدەمە، قيىندىقپەن كۇرەسە ءبىل.
قيىندىقتى جەڭە بىلگەن كەزدە عانا وزىڭە ءوزىڭ سەنىمدى بولاسىڭ، ءوز قۇنىڭدى بىلەسىڭ. ەگەر ۇمتىلىس پەن تاباندىلىق جەتكىلىكتى بولسا، ادام قانداي كەدەرگىنى دە جەڭۋگە قابىلەتتى بولادى. وسىنىڭ ءوزى ساعان وزىڭە دەگەن سەنىمدىلىك اكەلۋى كەرەك...»
• سەنىمدىلىك ادامعا قانداي قاسيەتتەر بولعانىن تالاپ ەتەدى؟
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ ويىن ادامنىڭ باتىلدىق، تاباندىلىق، ادالدىق سياقتى قاسيەتتەرى اينالاسىندا شوعىرلاندىرادى. بۇل قاسيەتتەر ادامنىڭ وزىنە - وزىنە سەنىمدى بولۋىنىڭ باستى كورسەتكىشى بولىپ تابىلاتىندىعىن ايتىپ، قورىتىندى جاسايدى.
دايەكسوز
«سەنىم» ۇعىمىنىڭ ادەپتىلىك، ادامگەرشىلىك، ادامي قارىم – قاتىناستىق قىرلارىن اشۋ ماقساتىندا م. جۇمابايەۆتىڭ ناقىل سوزىمەن تانىسۋ ۇسىنىلادى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن اينالاسىنداعى ادامداردىڭ جاقسى نيەتىنە سەنۋگە، سەنىمنىڭ ادال دوس تابۋعا كومەكتەسەتىندىگىنە اۋدارۋ قاجەت.
جاقىن ادامداردىڭ، دوستاردىڭ، جالپى ادامزاتتىڭ جاقسىلىعىنا سەنىپ، ادامدىقتى قۇرمەتتەي ءبىلۋ - ادەپتىلىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ بەلگىسى.
• وسى ناقىل ءسوز بويىنشا قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟
ماتىنمەن جۇمىس
وقۋشىلاردىڭ سەنىم تۋرالى، ونىڭ ءتۇرلى قىرلارى جونىندەگى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا م. جۇمابايەۆتىڭ «مەن جاستارعا سەنەمىن» اتتى ولەڭىن تالداۋ ۇسىنىلادى.
• اقىن قانداي جاستارعا سەنىم بىلدىرەدى؟
• جاستارعا سەنىم ءبىلدىرۋدىڭ سەبەبى نەدە؟
ولەڭنىڭ ءار شۋماعىنا جەكە - جەكە تالداۋ جاسالعاننان كەيىن وقۋشىلارعا ادامنىڭ ءقادىر – قاسيەتتەرىن بىلدىرەتىن سوزدەردىڭ تەرىپ جازۋ تاپسىرىلادى: ماسەلەن، قايراتتى، ايبىندى، كوزدەرىندە وت بار، سوزدەرىندە جالىن بار، ارلى، مىنەزى جۇمساق، جۇرەگى اق، يماندى جانە ت. ب. وسى ارقىلى بولاشاعى جارقىن جاستارعا سيپاتتاما بەرىلەدى.
جاڭا اقپارات
جاڭا اقپارات ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىراتىن ەكى ويدان تۇرادى. ءبىرىنشىسى – سەنىپ تاپسىرىلعان ءىستى ورىنداۋ ءۇشىن جەكە تۇلعا قانداي قاسيەتتەر كەرەك ەكەندىگى، ەكىنشىسى - ۇجىمعا سەنىپ تاپسىرىلعان ءىستى ورىنداۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ودان دا كۇردەلى ەكەندىگى، ويتكەنى، ول جەكە ادامنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە عانا ەمەس، ونىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ ءوزارا تاتۋلىعىن، سىيلاستىعىن، ۇيىمشىلدىعىن قاجەت ەتەدى. سوندىقتان دا بۇل جاعدايدا ادام ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسىنەن گورى ۇجىمنىڭ مۇددەسىن جوعارى قويۋدى تالاپ ەتەدى.
جەكە ادامعا سەنىم ارتىپ، تاپسىرىلعان ءىستىڭ ورىندالۋى ونىڭ اقىل – ويىنا، ەركى مەن قاجىر – قايراتىنا، قابىلەتى مەن مۇمكىندىكتەرىنە بايلانىستى بولادى.
ۇجىمعا سەنىم ارتىپ تاپسىرىلعان ءىستىڭ ورىندالۋىنا جەكە ادامداردىڭ ءوزارا سىيلاستىعىن، ءبىراۋىزدىلىعىن، ۇيىمشىلدىعىن كورسەتەدى.
ماتىنمەن جۇمىس
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپ بويىنشا العان بىلىمدەرىن تۇجىرىمداپ، سەنىمنىڭ باسقا دا قىرلارى بار ەكەنىن ءتۇسىندىرۋى كەرەك. ماشقار گۋمەروۆتىڭ «سەنىم» اتتى اڭگىمەسىندە بالانىڭ تەك وزىنە قارت كىسى ارتقان سەنىمدى اقتاپ قانا قويماي، وزىندىك شەشىم قابىلداي ءبىلۋى تۋرالى ايتىلادى. ول - باسقا ادامنىڭ الداۋىنا تۇسپەي، قارت كىسىنىڭ زاتتارىن قورعاپ قالۋىندا ەكەندىگىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارادى.
• قارتتىڭ بالاعا ءوز جۇرەگىن تاپسىرىپ كەتۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
• بالا قارتتىڭ سەنىمىن قالاي اقتادى؟
جۇرەكتەن جۇرەككە
ادام تەك وزىنە، وزگەگە، قورشاعان ورتاعا، بولاشاققا سەنىپ قانا قويمايدى، بۇگىنگى ءومىرىنىڭ جارقىن، شىرايلى ەكەندىگىنە سەنىپ، ءار كۇندى شاتتىقپەن، قۋانىشپەن وتكىزۋ ءوز قولىندا ۇسىنىلعان ع.جاندىبايەۆتىڭ «سەنىم» اتتى ولەڭىندە انىق بەرىلگەن. ولەڭدى وقي وتىرىپ، ءۇمىت پەن سەنىمنىڭ ءوزارا ۇشتاستىعىن اشۋ كەرەك. ولەڭدى جاتتاپ الۋدى تاپسىرۋعا بولادى.
You Might Also Like
