InfoHub Logo

شال (تىلەۋكە) قۇلەكە ۇلى پوەزياسىندا «جار»، «كەلىن» ۇعىمدارى كەڭىنەن اشىلادى. اقىن ولەڭدەرىندە جاقسى ايەلدى ەر جىگىتتىڭ  ماڭدايىنا بىتكەن باعى دەپ، ءار ورايدا ءارتۇرلى ماداقتايدى. مىسالى، «العانىڭ جاقسى بولسا قورعانداي-دى»، «جاقسى قاتىن الساڭىز، اللادان جاۋعان نۇرمەن تەڭ» ت.ب. سونىمەن قاتار، اقىن شىعارمالارىندا ايەلگە  ايتىلاتىن سىن دا كوپ. كوپتەگەن ولەڭ جولدارىندا ايەل شايپاۋ، دولى، جالپى العاندا مىنەزى ناشار بولىپ كەلەدى.  ەر ادامدى قارتايتاتىن قىرسىقتىڭ ءبىرى رەتىندە «جامان قاتىن»  دەپ بەرىلەدى. «ايەل تۋرالى» ولەڭىندە قازاق  ايەلىنىڭ ءۇش ءتۇرلى بەينەسىن اشىپ كورسەتەدى. العاشقىسى، جان-جاعىمەن سالەمى  ءتۇزۋ، ىسىنە تياناقتى ايەل بولسا، ەكىنشىسى، «قىنالى بارماق» دەيتىن ايەلدىڭ بەينەسى. ەرىنىڭ تابىسىنا قاناعات ەتىپ، ءۇيىنىڭ شىرايىن كەلتىرەتىن ايەل. قازان-وشاعىنىڭ يەسى، تازالىقتى دا، داستارحانعا اكەلگەن استى دا ادال قولىمەن بەرەتىن، جۇزىنە  كۇلكى ۇيىرىلگەن جان. ونداي ايەل كۇيەۋىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن باعى ىسپەتتەس. ال سوڭعىسى، جاتىپ ىشەردىڭ ناعىز ءوزى. ونداي ايەل -  ەركەكتىڭ  ماڭدايىنىڭ سورى بولارى انىق. بارعا قاناعات ەتە بىلمەيتىن، ءار ءىستىڭ ءجونىن  تۇسىنبەي ەرىنىڭ ميىن جەيدى. ونداي ايەلگە «جولىعۋدان  ساقتاسىن» دەيدى. ايەلدەر اراسىندا وسىنداي ەكى ءتۇرلى كەراعار مىنەزدى ايەلدىڭ بەينەسىن كورسەتەدى.

وتباسىنىڭ بەرەكەلى بولۋى ءۇشىن جاردى دۇرىس تاڭداۋ كەرەكتىگىن، ونىڭ اقىلى مەن كورىپ بىلگەن تالىم-تاربيەسىن نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن  ايتا كەلىپ، بىلاي دەيدى:

ايەل الساڭ قاراپ ال اقىلدىسىن،

سول بولار باسقالاردان جاقىن كىسىڭ.

اعايىنعا، تۋىسقا قايىرىلسا،

دۇنيەدە ناعىز سول عوي ماقۇل كىسىڭ.

جوعاردا كورسەتىلگەن ولەڭ جولدارىن كەز كەلگەن ەر ازاماتقا ايتقان كەڭەسى  دەپ تۇسىنۋگە بولادى. العان جارىڭ سەنىڭ ومىرلىك جولداسىڭ، قيىن ساتتە دوسىڭ،  سىرلاسىڭ، باۋىرىڭ. اعايىن-تۋىسقا، دوس-جارانعا سىيلى بولۋىڭ دا  تىكەلەي العان ايەلىڭە بايلانىستى بولارى انىق. ۇيىڭدە ءجۇزى جىلى، جۇرەگى  مەيىرىمگە تولى جارى بار شاڭىراققا قوناق ءۇيىر كەلەدى.. اقىن وسى ولەڭ جولدارىمەن جار تاڭداۋ ماسەلەسىنە وسىلاي اقىل-كەڭەس بەرەدى دە، جاقسى، جامان  ايەل اراسىن اشىپ  كورسەتەدى:

جاقسى ايەل داۋلەتىڭە ءجون كەلتىرەر،

ايەلىڭ دولى بولسا كۇندە ولتىرەر،-

دەپ تۇجىرىمدايدى. ارينە، ەرىنىڭ ايتقانىن تىڭداپ، سىيلاپ وتىرسا   بەرەكەلى جانۇيا، تاربيەلى ۇل-قىزدار بولارى انىق. ونداي ايەلدىڭ كۇيەۋىنىڭ  مەرەيى ۇستەم بولىپ جۇرەتىنى دە بەلگىلى. ال العان ايەلىڭ دولى، اشۋشاڭ، بارعا  قاناعات ەتە بىلمەيتىن، جوققا شىدامايتىن جان بولسا، وندا ءۇي ىشىنەن  بەرەكەسى قاشىپ، وتباسىڭنىڭ توز-توزى شىقپاسىنا  كىم كەپىل؟! اقىن ولەڭدەرىندە وسىنداي ايەلدەن ساقتانۋ كەرەكتىگىن ايتادى.

قازاق حالقىندا كەلىنگە دەگەن ءىلتيپات وعان دەگەن زور قۇرمەتكە اينالعان.  بالا تاربيەسى، وتباسى ۇيىتقىسى كەلىندەرگە بايلانىستى. كەلىن جاقسى بولسا  وتباسى تاتۋ، اعايىن-تۋىستىڭ ارالاس-قۇرالاسى دا كەلىننىڭ كىشىپەيىلدىلىگىنە،  سىيلاستىعىنا بايلانىستى دەگەن حالىق قاعيداسى اقىن ولەڭدەرىنەن وزەكتى ورىن  العان:

كەلىنى جاقسى بولسا،

ۇيىنە كوپ كىسى كەلەدى.

كەلىن جامان بولسا،

كەلگەن كىسى كەتكىسى كەلەدى، -

دەپ قازاقتىڭ بايىرعى قوناقجايلىلىعىنىڭ  ءوزى دە كەلىنگە بايلانىستى دەپ تۇجىرىمدايدى. ۇيىنە كەلگەن قوناعىنا  قاباق شىتپاي قارسى السا، بار ءدامىن الدىنا توسسا، ول ءۇيدىڭ ەسىگەنەن قوناق ۇزىلمەسى انىق. ءار ءۇيدىڭ بەرەكەسى، ىرىسى مەن نەسىبەسە شاڭىراقتىڭ ۇيىتقىسى  بولىپ وتىرعان ايەلگە تىكەلەي بايلانىستى بولارى حاق.

جالپى العاندا شال اقىن پوەزياسىندا «جار» ۇعىمى ارقىلى بەرەكەلى وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى ىرگەلى ەل بولۋدىڭ يدەياسىمەن ساباقتاسىپ جاتقانىن اڭعارامىز.

دانات جاناتايەۆ ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ پروفەسسورى، دوسەنت

فاريزا دۋيسەنبايەۆا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ  ماگيسترانتى

---