شەشەندىك سوزدەر
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شەشەندىك سوزدەر.
ماقساتى:
1. قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر سالاسى - قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى جانە جانرلىق تۇرلەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. سويلەي ءبىلۋدىڭ شەبەرلىك ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ. شەشەن سويلەۋدىڭ مانەرىن يگەرۋگە ىنتالاندىرۋ. وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باعىتتاۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، وي بولىسە وتىرىپ، وي – پىكىر، ءسوز ەركىندىگىنە باۋلۋ؛
3. جاس ۇرپاقتى حالىقتىق پەداگوگيكامەن، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان اسىل قازىنامەن سۋسىنداتىپ، تاريحي تۇلعالاردى ۇلگى تۇتا وتىرىپ تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ءادىسى: بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
كورنەكىلىگى: شەشەن، بيلەر پورترەتى، ينتەربەلسەندى تاقتا، ناقىل سوزدەر، «شەشەندىك» بايتەرەگى.
«بارلىق قازىنا بابالاردىڭ دانالىق سوزدەرىندە، ءار حالىق وزدەرىنىڭ اسىل مۇرالارىن باعالاماي، الەمدىك مادەنيەتكە جەتە المايدى» م. اۋەزوۆ.
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءۇي تاپسىرماسى اڭىز اڭگىمەلەردى قايتالاۋ ماقساتىندا «ءببۇ» كەستەسى تولتىرىلادى.
ب) بەكىتۋ.
III. جاڭا ساباق
شەشەندىك دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر وقيعاعا بايلانىستى تاپقىرلىقپەن، كوركەم تىلمەن ايتىلعان جانە ەلگە تارالعان ۇلگىلى ويلار. دۇنيە جۇزىنە ايگىلى افينا شەشەنى دەموسفەن، ريم شەشەنى سيسەرون، قازاقتىڭ تۇڭعىش شەشەنى اتالاتىن مايقى بي، سىرىم، ۇرگەنىش، ءۇش ءجۇزدى بيلەگەن اتاقتى بيلەر تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي اتالارىمىزدان شەشەندىك ءسوز ونەرى مول تاراعان.
قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى - بي، شەشەن سەكىلدى ءسوز شەبەرلەرىنىڭ داۋدا، جيىندا، تەرەڭ ويعا، كوركەم سوزگە بايلانىستى ايتقان تاپقىر سوزدەرى. كوبىنە اۆتورى بەلگىلى بولىپ كەلەدى جانە ول ەجەلگى اۋىز ادەبيەتىنىڭ سوڭى مەن جازبا ادەبيەتىنىڭ باستاۋ بولىپ تابىلادى. قۇرىلىمى شىنايى وقيعالار، ومىردە بولعان ادامدار، ولاردىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناس، ءارى كوركەم وبرازدى تۇردە بولىپ كەلەدى.
كورىنىس. قازىبەك ءبيدىڭ شەشەندىگى.
وسىدان سوڭ قازىبەكتىڭ اتاعى ەلگە جايىلىپ، وسە كەلە بي بولعان ەكەن.
- ال، بالالار بي بولۋ ءۇشىن ادامدا قانداي ەرەكشەلىك بولۋى كەرەك ەكەن؟ بالا قازىبەكتىڭ بويىنان قانداي قاسيەت كوردىڭدەر؟
- بي - شەشەن، ءادىل، ەلشى، باتىر، تاربيەشى، اقىلدى، زاڭگەر.
تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا «جەتى جارعى» دەگەن زاڭ شىققان. وسى زاڭنىڭ جوباسىن ءۇش بي جاساعان. ەل ىشىندەگى داۋلاردى ءادىل شەشىپ وتىرعان.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان كەستە كورسەتىلەدى.
عاسىر بي - شەشەندەر
XII - XIII مايقى بي، اياز بي
XIV - XV اسان قايعى، جيرەنشە شەشەن
XV - XVIII شالكيىز، بۇقار جىراۋ
XVIII تولە، قازىبەك، ايتەكە، شورتانباي، دۋلات، مۇرات ت. ب.
XVIII - XIX بايدالى بي، تىلەنشى بي، تاراقتى تۇياق، شالقار شەشەن، سىرىم دات ۇلى، دوسبول شەشەن.
قازاقتىڭ اتاقتى ءۇش ءبيى قازىبەك، ايتەكە، تولە بيلەردىڭ سۋرەتتەرى ىلىنەدى. قىسقاشا ماعلۇمات بەرىلەدى.
بۇل كىسىلەر حان، سۇلتانداردىڭ كەڭەسشىلەرى، ەل مەن ەلدى تاتۋلاستىرۋ، ءبىتىستىرۋ ماقساتىنداعى جۇمىستاردى اتقارعان. قازىرگى تاڭداعى سوت، پروكۋرورلار مىندەتىن اتقارعان. ول كىسىلەر جاي سوزبەن ەمەس، كوركەم دە، تەرەڭ ماعىنالى، استارلى، ايشىقتى سوزدەردى پايدالانعان.
شەشەندىك سوزدەردىڭ جانرلىق تۇرلەرى: شەشەندىك داۋ، شەشەندىك ارناۋ، شەشەندىك تولعاۋ.
«بۇل دۇنيەدە نە ولمەيدى؟»، «كىمنەن كىم تۋادى؟» ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
«اسسوسياسيا» ءادىسى
شەشەندىك سوزدەر
قىناپتان سۋىرىلعانداي قىلىشتاي وتكىر.
سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي انىق.
كوڭىلگە مەدەت بولاتىنداي ماعىنالى.
تاپسىرمالار:
بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەردى قۇرامىنا قاراي تالدا.
ءبىلىمدى ادام اشپاي كورىپ، ايتپاي سەزەدى،
ءبىلىمسىز نادان نەنى كورىپ، نەنى سەزەدى؟
(انتونيم)
ايەل – ۇيدەگى ىرىسىڭ،
ۇل – ايبارلى قىلىشىڭ،
قىز – تۇزدەگى ءورىسىڭ،
كەلىن – كەڭەيگەن تىنىسىڭ.
(مەتافورا)
ساباقتى بەكىتۋ
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ويىنى
– ال، بالالار، بي - شەشەندەرىمىزدىڭ ونەگەلى سوزدەرىن جادىمىزعا جاتتاپ، قانشالىقتى سانامىزعا ساقتاعانىمىزدى بايقاۋ ءۇشىن
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنىن جۇرگىزبەكپىز.
ويىن تالابى – ۇياشىقتاردا بەرىلگەن بي - شەشەندەردىڭ سوزدەرىن جالعاستىرۋ.
- قازاقتا باتىرلار كوپ بولعان. قانجىعالى بوگەنباي، شاپىراشتى ناۋرىزباي، قاراكەرەي قابانباي ت. ب سولاردىڭ ىشىندە سىرىم دات ۇلى دەگەن اتاقتى باتىر وتە شەشەن ادام بولعان. ول كىسى جونىندە اڭىزدار وتە كوپ. ەندەشە «سىرىم مەن ۇرگەنىش شەشەننىڭ اراسىنداعى» شەشەندىك سىندى تىڭداپ كورەيىك.
ۇرگەنىش پەن سىرىم.
- ال، وسىدان نە بايقادىڭدار؟ سىرىم باتىر بىزگە قانداي وسيەت ايتتى ەكەن؟
ازاماتپەن دوس بول، جان جارىڭمەن، ءبىلىمدىمىن دوس بول دەدى. ياعني دوستى تاڭداي ءبىل، كەز - كەلگەن اداممەن دوس بولۋعا بولمايدى دەيدى. ال وسى دوستىق تۋرالى قانداي ماقال - ماتەل بىلەسىڭدەر؟ سىرىم باتىر تۋرالى تاعى قانداي اڭىز، شەشەندىك سوزدەر بىلەسىڭدەر؟
راۋان «اتاعا قاراپ ۇل سويلەگەننەن بەز، اناعا قاراپ قىز سويلەگەننەن بەز.
وسى ەكى ماقال توڭىرەگىندە ءسوز تالاستىرىپ كورەيىك.
ايگەرىم - ايدانا.
ەكى ماقال دا ورىندى جەرىندە ايتىلسا ءوزىنىڭ دۇرىس شەشىمىن تابادى. ەكەۋىنىكى دە دۇرىس. پايعامباردان: ەڭ ءبىرىنشى كىمدى سىيلاۋ كەرەك؟- دەگەندە، «اناڭدى»- دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. دەمەك اتا - انالارىڭدى سىيلاۋ، ەڭ اۋەلى ءوز - ءوزىڭدى، ءبىر - ءبىرىڭدى سىيلاۋلارىڭ كەرەك. ءبىر ۇيدە نەشەۋسىڭ؟ ءبىر بىرىڭە قوناقسىڭ - دەگەن. ادام ماڭگىلىك ءومىر سۇرمەيدى. وسى قىسقا ومىردە بار اداممەن سىيلاسقانعا ەشتەڭە دە جەتپەيدى
- ەندى تاقتاعا تەگىس نازار اۋدارايىق.
1. مىناۋ - اعاشتىڭ ءتۇبىرى. شەشەندىكتىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر، سونىمەن قانداي شەشەندەردى بىلەسىڭدەر؟ ( قازبەك، ايتەكە، مايكى بي، تولە بي، اباي)
ابايدىڭ شەشەندىگىن قالاي دالەلدەر ەدىڭ؟ 45 ءقاراسوزى ارقىلى.
2. مىناۋ - اعاشتىڭ ءدىڭى. شەشەندىكتىڭ ءدىڭى مىقتى بولۋ ءۇشىن:
* ادام سويلەمەس بۇرىن تىڭداۋشىسىن ءبىلىپ الۋ كەرەك.
*ورتاعا نە ءۇشىن شىققانىڭدى ءبىلۋ كەرەك.
*سويلەيتىن ءسوزىڭنىڭ تاقىرىبىن ءبىلۋىڭ كەرەك.
3. شەشەن بولۋ ءۇشىن ادامدا قانداي قاسيەت بولۋى كەرەك؟
1. تاپقىر 2. تاربيەلى 3. وجەت 4. اقىلدى 5. اقىن ت. ب
4. ا) اقىلدى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
ساباقتى جاقسى وقۋ.
ءا) قانداي ادام وجەت بولادى؟
شىنشىل
ب) تاپقىرلىق كوزى - ىزدەنۋ، ادەبي كىتاپتاردى كوپ وقۋ، ۇلكەندەرمەن كوپ اڭگىمەلەسۋ، كوپ تىڭداۋ.
ۆ) تاربيەلى بولۋ ءۇشىن نە قاجەت؟ اتا - انا، ۇستازداردى سىيلاۋ، تاربيەسىن الۋ. تەك جاقسىلىق جاساۋ، جاقسىلىق ويلاۋ.
گ) اقىن بولۋ ءۇشىن؟ اقىن بوپ ادام تۋۋى مۇمكىن. مۇنى تۋما تالانت دەيدى. ءبىراق ۇيقاسىن تاۋىپ تالاپتانۋعا بولادى.
مىنە، كوز الدىمىزداعى كىشكەنە قاراعاش گۇلدەنىپ ءوسىپ، ۇلكەن بايتەرەككە اينالدى. سەندەر دە وسى اسىل قاسيەتتەردى بويلارىڭا سىڭىرسەڭدەر، وسكەندە ۇلكەن ازامات، ەڭ باستىسى ناعىز ادام بولاسىڭدار.
- يا قۇدايىم بالا بەرسەڭ دانا بەر دەگەن ەكەن ءبىر دانىشپان. سول سياقتى اقىلدى، دانا بولىپ وسىڭدەر.
شەشەندىكتىڭ تاعى ءبىر تارماعى - ماقال - ماتەلدەر.
مەنىڭ سۇراعىما كىم ماقالمەن جاۋاپ بەرەدى ەكەن؟
1. سيىردىڭ ءسۇتى قاي جەرىندە؟(سيىردىڭ ءسۇتى تىلىندە) نە سيپاعاندى بىلمەيدى؟ ( سيىر سيپاعاندى بىلمەيدى) قانداي بالا سۇيكىمدى؟ (كۇلشەلى بالا سۇيكىمدى)
قورىتىندى: «بارلىق قازىنا بابالاردىڭ دانالىق سوزدەرىندە، ءار حالىق وزدەرىنىڭ اسىل مۇرالارىن باعالاماي، الەمدىك مادەنيەتكە جەتە المايدى»- دەگەن ەكەن عۇلاما جازۋشى م. اۋەزوۆ. ءسوز قۇدىرەتىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، ادەمى دە ادەپتى سويلەۋ - بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى. «ونەر الدى – قىزىل ءتىل» دەپ ۇققان اتا بابامىز «وت اۋىز، وراق ءتىلدى» نەلەر ءدىلمار شەشەندەردىڭ وسيەت سوزدەرىن، تابان استىندا تاقپاقتاپ ايتقان اقىل - ناقىلعا تولى تولعاۋ، تەرمەلەرىن الدەنەشە عاسىرلار بويى جادىندا ساقتاپ، كەيىنگى ۇرپاعىنا ميراس ەتكەن.
باعالاۋ:
ۇيگە: ويتولعاۋ.
ماقساتى:
1. قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر سالاسى - قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى جانە جانرلىق تۇرلەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. سويلەي ءبىلۋدىڭ شەبەرلىك ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ. شەشەن سويلەۋدىڭ مانەرىن يگەرۋگە ىنتالاندىرۋ. وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باعىتتاۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ، وي بولىسە وتىرىپ، وي – پىكىر، ءسوز ەركىندىگىنە باۋلۋ؛
3. جاس ۇرپاقتى حالىقتىق پەداگوگيكامەن، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان اسىل قازىنامەن سۋسىنداتىپ، تاريحي تۇلعالاردى ۇلگى تۇتا وتىرىپ تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ءادىسى: بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
كورنەكىلىگى: شەشەن، بيلەر پورترەتى، ينتەربەلسەندى تاقتا، ناقىل سوزدەر، «شەشەندىك» بايتەرەگى.
«بارلىق قازىنا بابالاردىڭ دانالىق سوزدەرىندە، ءار حالىق وزدەرىنىڭ اسىل مۇرالارىن باعالاماي، الەمدىك مادەنيەتكە جەتە المايدى» م. اۋەزوۆ.
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءۇي تاپسىرماسى اڭىز اڭگىمەلەردى قايتالاۋ ماقساتىندا «ءببۇ» كەستەسى تولتىرىلادى.
ب) بەكىتۋ.
III. جاڭا ساباق
شەشەندىك دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر وقيعاعا بايلانىستى تاپقىرلىقپەن، كوركەم تىلمەن ايتىلعان جانە ەلگە تارالعان ۇلگىلى ويلار. دۇنيە جۇزىنە ايگىلى افينا شەشەنى دەموسفەن، ريم شەشەنى سيسەرون، قازاقتىڭ تۇڭعىش شەشەنى اتالاتىن مايقى بي، سىرىم، ۇرگەنىش، ءۇش ءجۇزدى بيلەگەن اتاقتى بيلەر تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي اتالارىمىزدان شەشەندىك ءسوز ونەرى مول تاراعان.
قازاقتىڭ شەشەندىك سوزدەرى - بي، شەشەن سەكىلدى ءسوز شەبەرلەرىنىڭ داۋدا، جيىندا، تەرەڭ ويعا، كوركەم سوزگە بايلانىستى ايتقان تاپقىر سوزدەرى. كوبىنە اۆتورى بەلگىلى بولىپ كەلەدى جانە ول ەجەلگى اۋىز ادەبيەتىنىڭ سوڭى مەن جازبا ادەبيەتىنىڭ باستاۋ بولىپ تابىلادى. قۇرىلىمى شىنايى وقيعالار، ومىردە بولعان ادامدار، ولاردىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناس، ءارى كوركەم وبرازدى تۇردە بولىپ كەلەدى.
كورىنىس. قازىبەك ءبيدىڭ شەشەندىگى.
وسىدان سوڭ قازىبەكتىڭ اتاعى ەلگە جايىلىپ، وسە كەلە بي بولعان ەكەن.
- ال، بالالار بي بولۋ ءۇشىن ادامدا قانداي ەرەكشەلىك بولۋى كەرەك ەكەن؟ بالا قازىبەكتىڭ بويىنان قانداي قاسيەت كوردىڭدەر؟
- بي - شەشەن، ءادىل، ەلشى، باتىر، تاربيەشى، اقىلدى، زاڭگەر.
تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا «جەتى جارعى» دەگەن زاڭ شىققان. وسى زاڭنىڭ جوباسىن ءۇش بي جاساعان. ەل ىشىندەگى داۋلاردى ءادىل شەشىپ وتىرعان.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان كەستە كورسەتىلەدى.
عاسىر بي - شەشەندەر
XII - XIII مايقى بي، اياز بي
XIV - XV اسان قايعى، جيرەنشە شەشەن
XV - XVIII شالكيىز، بۇقار جىراۋ
XVIII تولە، قازىبەك، ايتەكە، شورتانباي، دۋلات، مۇرات ت. ب.
XVIII - XIX بايدالى بي، تىلەنشى بي، تاراقتى تۇياق، شالقار شەشەن، سىرىم دات ۇلى، دوسبول شەشەن.
قازاقتىڭ اتاقتى ءۇش ءبيى قازىبەك، ايتەكە، تولە بيلەردىڭ سۋرەتتەرى ىلىنەدى. قىسقاشا ماعلۇمات بەرىلەدى.
بۇل كىسىلەر حان، سۇلتانداردىڭ كەڭەسشىلەرى، ەل مەن ەلدى تاتۋلاستىرۋ، ءبىتىستىرۋ ماقساتىنداعى جۇمىستاردى اتقارعان. قازىرگى تاڭداعى سوت، پروكۋرورلار مىندەتىن اتقارعان. ول كىسىلەر جاي سوزبەن ەمەس، كوركەم دە، تەرەڭ ماعىنالى، استارلى، ايشىقتى سوزدەردى پايدالانعان.
شەشەندىك سوزدەردىڭ جانرلىق تۇرلەرى: شەشەندىك داۋ، شەشەندىك ارناۋ، شەشەندىك تولعاۋ.
«بۇل دۇنيەدە نە ولمەيدى؟»، «كىمنەن كىم تۋادى؟» ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
«اسسوسياسيا» ءادىسى
شەشەندىك سوزدەر
قىناپتان سۋىرىلعانداي قىلىشتاي وتكىر.
سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي انىق.
كوڭىلگە مەدەت بولاتىنداي ماعىنالى.
تاپسىرمالار:
بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەردى قۇرامىنا قاراي تالدا.
ءبىلىمدى ادام اشپاي كورىپ، ايتپاي سەزەدى،
ءبىلىمسىز نادان نەنى كورىپ، نەنى سەزەدى؟
(انتونيم)
ايەل – ۇيدەگى ىرىسىڭ،
ۇل – ايبارلى قىلىشىڭ،
قىز – تۇزدەگى ءورىسىڭ،
كەلىن – كەڭەيگەن تىنىسىڭ.
(مەتافورا)
ساباقتى بەكىتۋ
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ويىنى
– ال، بالالار، بي - شەشەندەرىمىزدىڭ ونەگەلى سوزدەرىن جادىمىزعا جاتتاپ، قانشالىقتى سانامىزعا ساقتاعانىمىزدى بايقاۋ ءۇشىن
«اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كەنى» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنىن جۇرگىزبەكپىز.
ويىن تالابى – ۇياشىقتاردا بەرىلگەن بي - شەشەندەردىڭ سوزدەرىن جالعاستىرۋ.
- قازاقتا باتىرلار كوپ بولعان. قانجىعالى بوگەنباي، شاپىراشتى ناۋرىزباي، قاراكەرەي قابانباي ت. ب سولاردىڭ ىشىندە سىرىم دات ۇلى دەگەن اتاقتى باتىر وتە شەشەن ادام بولعان. ول كىسى جونىندە اڭىزدار وتە كوپ. ەندەشە «سىرىم مەن ۇرگەنىش شەشەننىڭ اراسىنداعى» شەشەندىك سىندى تىڭداپ كورەيىك.
ۇرگەنىش پەن سىرىم.
- ال، وسىدان نە بايقادىڭدار؟ سىرىم باتىر بىزگە قانداي وسيەت ايتتى ەكەن؟
ازاماتپەن دوس بول، جان جارىڭمەن، ءبىلىمدىمىن دوس بول دەدى. ياعني دوستى تاڭداي ءبىل، كەز - كەلگەن اداممەن دوس بولۋعا بولمايدى دەيدى. ال وسى دوستىق تۋرالى قانداي ماقال - ماتەل بىلەسىڭدەر؟ سىرىم باتىر تۋرالى تاعى قانداي اڭىز، شەشەندىك سوزدەر بىلەسىڭدەر؟
راۋان «اتاعا قاراپ ۇل سويلەگەننەن بەز، اناعا قاراپ قىز سويلەگەننەن بەز.
وسى ەكى ماقال توڭىرەگىندە ءسوز تالاستىرىپ كورەيىك.
ايگەرىم - ايدانا.
ەكى ماقال دا ورىندى جەرىندە ايتىلسا ءوزىنىڭ دۇرىس شەشىمىن تابادى. ەكەۋىنىكى دە دۇرىس. پايعامباردان: ەڭ ءبىرىنشى كىمدى سىيلاۋ كەرەك؟- دەگەندە، «اناڭدى»- دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. دەمەك اتا - انالارىڭدى سىيلاۋ، ەڭ اۋەلى ءوز - ءوزىڭدى، ءبىر - ءبىرىڭدى سىيلاۋلارىڭ كەرەك. ءبىر ۇيدە نەشەۋسىڭ؟ ءبىر بىرىڭە قوناقسىڭ - دەگەن. ادام ماڭگىلىك ءومىر سۇرمەيدى. وسى قىسقا ومىردە بار اداممەن سىيلاسقانعا ەشتەڭە دە جەتپەيدى
- ەندى تاقتاعا تەگىس نازار اۋدارايىق.
1. مىناۋ - اعاشتىڭ ءتۇبىرى. شەشەندىكتىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر، سونىمەن قانداي شەشەندەردى بىلەسىڭدەر؟ ( قازبەك، ايتەكە، مايكى بي، تولە بي، اباي)
ابايدىڭ شەشەندىگىن قالاي دالەلدەر ەدىڭ؟ 45 ءقاراسوزى ارقىلى.
2. مىناۋ - اعاشتىڭ ءدىڭى. شەشەندىكتىڭ ءدىڭى مىقتى بولۋ ءۇشىن:
* ادام سويلەمەس بۇرىن تىڭداۋشىسىن ءبىلىپ الۋ كەرەك.
*ورتاعا نە ءۇشىن شىققانىڭدى ءبىلۋ كەرەك.
*سويلەيتىن ءسوزىڭنىڭ تاقىرىبىن ءبىلۋىڭ كەرەك.
3. شەشەن بولۋ ءۇشىن ادامدا قانداي قاسيەت بولۋى كەرەك؟
1. تاپقىر 2. تاربيەلى 3. وجەت 4. اقىلدى 5. اقىن ت. ب
4. ا) اقىلدى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
ساباقتى جاقسى وقۋ.
ءا) قانداي ادام وجەت بولادى؟
شىنشىل
ب) تاپقىرلىق كوزى - ىزدەنۋ، ادەبي كىتاپتاردى كوپ وقۋ، ۇلكەندەرمەن كوپ اڭگىمەلەسۋ، كوپ تىڭداۋ.
ۆ) تاربيەلى بولۋ ءۇشىن نە قاجەت؟ اتا - انا، ۇستازداردى سىيلاۋ، تاربيەسىن الۋ. تەك جاقسىلىق جاساۋ، جاقسىلىق ويلاۋ.
گ) اقىن بولۋ ءۇشىن؟ اقىن بوپ ادام تۋۋى مۇمكىن. مۇنى تۋما تالانت دەيدى. ءبىراق ۇيقاسىن تاۋىپ تالاپتانۋعا بولادى.
مىنە، كوز الدىمىزداعى كىشكەنە قاراعاش گۇلدەنىپ ءوسىپ، ۇلكەن بايتەرەككە اينالدى. سەندەر دە وسى اسىل قاسيەتتەردى بويلارىڭا سىڭىرسەڭدەر، وسكەندە ۇلكەن ازامات، ەڭ باستىسى ناعىز ادام بولاسىڭدار.
- يا قۇدايىم بالا بەرسەڭ دانا بەر دەگەن ەكەن ءبىر دانىشپان. سول سياقتى اقىلدى، دانا بولىپ وسىڭدەر.
شەشەندىكتىڭ تاعى ءبىر تارماعى - ماقال - ماتەلدەر.
مەنىڭ سۇراعىما كىم ماقالمەن جاۋاپ بەرەدى ەكەن؟
1. سيىردىڭ ءسۇتى قاي جەرىندە؟(سيىردىڭ ءسۇتى تىلىندە) نە سيپاعاندى بىلمەيدى؟ ( سيىر سيپاعاندى بىلمەيدى) قانداي بالا سۇيكىمدى؟ (كۇلشەلى بالا سۇيكىمدى)
قورىتىندى: «بارلىق قازىنا بابالاردىڭ دانالىق سوزدەرىندە، ءار حالىق وزدەرىنىڭ اسىل مۇرالارىن باعالاماي، الەمدىك مادەنيەتكە جەتە المايدى»- دەگەن ەكەن عۇلاما جازۋشى م. اۋەزوۆ. ءسوز قۇدىرەتىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، ادەمى دە ادەپتى سويلەۋ - بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى. «ونەر الدى – قىزىل ءتىل» دەپ ۇققان اتا بابامىز «وت اۋىز، وراق ءتىلدى» نەلەر ءدىلمار شەشەندەردىڭ وسيەت سوزدەرىن، تابان استىندا تاقپاقتاپ ايتقان اقىل - ناقىلعا تولى تولعاۋ، تەرمەلەرىن الدەنەشە عاسىرلار بويى جادىندا ساقتاپ، كەيىنگى ۇرپاعىنا ميراس ەتكەن.
باعالاۋ:
ۇيگە: ويتولعاۋ.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «ۇستازىم، وزىڭمەنەن ماقتانامىن» (ادەبي-سازدى كەش)
