شەشەندىك سوزدەر
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شەشەندىك سوزدەر
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) وقۋشىلاردى وتىلگەن تاقىرىپ ارقىلى ءتىلىن دامىتۋ، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرۋ؛
ءا) سەزىمتال، شەشەن بولۋعا ۇمتىلدىرۋ؛
ب) ماقال – ماتەلدەر ۇيرەتۋ ارقىلى حالقىمىزدىڭ ادەبي باي مۇرالارىن، شەشەندىك ونەرىن، ءداستۇرىن قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتان تىس – ساياحات ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ت الداۋ، ىزدەنۋ ت. ب
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالار، كەستەلەر، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ت. ب
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ،
سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەر تۋرالى سۇرايمىن وقۋشىلارعا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
بۇگىنگى ءبىزدىڭ وتەتىن ساباعىمىز وسىعان دەيىن وتىلگەن شەشەندىك سوزدەردى قانشالىقتى مەڭگەرگەنىمىزدى انىقتاۋعا باعىتتالماق. ياعني ساياحات ساباعىن وتكىزەمىز. شەشەندىك سوزدەر قاشاندا حالىقتىڭ قاجەتتى مۇراسى بولىپ تابىلعان. سونىمەن بىرگە ولار – تاربيە قۇرالى. قازاق حالقى قانداي اۋىر جاعدايدا ءومىر سۇرمەسىن، ءوزىنىڭ بي - شەشەندەرىنىڭ ءسوزىن جادىندا ساقتاپ، جاتتاپ ايتا ءجۇرۋدى، ودان ۇلگى - ونەگە الۋدى توقتاتقان ەمەس. شەشەندەر، بيلەر ءارقاشان شىندىقتى ايتىپ، از سوزگە از ماعىنا سىيعىزىپ، حالىقتىڭ رۋحاني قاجەتىن وتەپ وتىرعان. شەشەندىكتىڭ نەگىزگى ماقساتى – ادامداردى يلاندىرۋ، ايتقىسى كەلگەن نارسەنى ناق ايتىپ سەندىرۋ. شەشەندەردىڭ ءسوز تاپقىش، سەزىمتال، سۋىرىپ سالما اقىن سياقتى ءار ءتۇرلى قاسيەتتەرى بولعان. ولار جالپى ءومىر تۋرالى، ەل قورعاۋ تۋرالى حاباردار ەتىپ وتىردى. ولار: ايتەكە بي، تولە بي، قازىبەك بي، ساققۇلاق شەشەن ت. ب ساباقتى وسىعان دەيىنگى وتكەن شەشەندەر ءومىرى، ولاردىڭ شەشەندىك سوزدەرى، تورەلىگى تۋرالى العان بىلىمدەرىمىزدى قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا وتكىزبەكپىز. ساياحات ساباعىنىڭ ءوتۋ رەتىن جاقسى بىلەمىز. (ءمۇعالىم سىنىپتى ءۇش اۋىلعا ءبولىپ، ءۇش ءبيدىڭ اتىن قويادى) ءار اۋىلدان ءتيىستى سۇراقتارعا جاقسى جاۋاپ بەرەتىن، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى جاقسى ورىنداعان وقۋشىلار عانا كەلەسى اۋىلعا بارا الادى. ول ءۇشىن ءاربىر اۋىلدىڭ الدىنداعى كەسپە قاعازدى الىپ، سول قاعازداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەسىزدەر.
ءبىرىنشى اۋىلىمىز – تولە ءبيدىڭ اۋىلى. مىنا كەسپەدەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭىزدەر.
1. تولە بي كىم؟
2. تولە ءبيدىڭ قانداي تولعاۋ، شەشەندىك سوزدەرى بار؟
1 - وقۋشى: ۇل وسسە ۇرپاق،
قىز وسسە ءورىس.
2 - وقۋشى: ءۇي سىرتىندا توبەڭ بولسا،
ەرتتەۋلى تۇرعان اتىڭ عوي.
ەل ىشىندە قاريا بولسا،
جازۋلى تۇرعان حاتىڭ عوي.
ءمۇعالىم: - يا، بالالار، ءبىز سونىمەن تولە بي اۋىلىنان جاقسى وتتىك. ەندى ءبىزدىڭ كەلەسى اۋىلىمىز –
ايتەكە بي اۋىلى.
1. ايتەكە بي جايلى نە بىلەسىڭدەر؟
2. ايتەكە ءبيدىڭ قانداي تولعاۋلارى بار؟
1 - وقۋشى: قىسقاشا ايتەكە تۋرالى مالىمەت بەرەدى.
2 - وقۋشى: باي بولسا حالقىڭا پايداڭ ءتيسىن،
باتىر بولساڭ جاۋعا نايزاڭ ءتيسىن.
باي بولىپ ەش پايداڭ تيمەسە،
باتىر بولىپ جاۋعا نايزاڭ تيمەسە
وسىلايشا 3، 4، 5 سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
ءمۇعالىم:
- ءبىز، بالالار، ايتەكە ءبيدىڭ دە اۋىلىندا بولىپ قايتتىق. ەندىگى ءبىزدىڭ ءۇشىنشى اۋىلىمىز قازىبەك بي اۋىلى.(وقۋشىلار كەسپە قاعازداردى رەتىمەن الىپ ونداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.)
- ال، ەندى ءۇش اۋىل اڭگىمە جارىسىنا تۇسەمىز. ءوزىمىزدىڭ قانشالىقتى شەشەن، بىلگىر ەكەنىمىزدى كورسەتەمىز. ءۇش اۋىلعا بەرىلەتىن اڭگىمەنىڭ تاقىرىپتارى:
1. «مەنىڭ اجەم» 2. «تۋعان جەرىم» 3. «انا»
سوڭىنان اڭگىمەلەرىڭدى وقيسىڭدار، ودان كەيىن باعالايمىز.
ساباعىمىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى ءسوزجۇمباق شەشۋ:
- ەگەر مىنا ءسوزجۇمباقتى دۇرىس شەشسەڭدەر قازاقتىڭ ۇلى اقىنىنىڭ اتىن وقيسىڭدار.
1. قازاق حالقىنىڭ ەڭ جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى
2. ەرتە گۇلدەيتىن گۇل
3. ەل ورداسى
4. العاش مەكتەپ اشقان ادام
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) وقۋشىلاردى وتىلگەن تاقىرىپ ارقىلى ءتىلىن دامىتۋ، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرۋ؛
ءا) سەزىمتال، شەشەن بولۋعا ۇمتىلدىرۋ؛
ب) ماقال – ماتەلدەر ۇيرەتۋ ارقىلى حالقىمىزدىڭ ادەبي باي مۇرالارىن، شەشەندىك ونەرىن، ءداستۇرىن قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتان تىس – ساياحات ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ت الداۋ، ىزدەنۋ ت. ب
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالار، كەستەلەر، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ت. ب
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ،
سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەر تۋرالى سۇرايمىن وقۋشىلارعا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
بۇگىنگى ءبىزدىڭ وتەتىن ساباعىمىز وسىعان دەيىن وتىلگەن شەشەندىك سوزدەردى قانشالىقتى مەڭگەرگەنىمىزدى انىقتاۋعا باعىتتالماق. ياعني ساياحات ساباعىن وتكىزەمىز. شەشەندىك سوزدەر قاشاندا حالىقتىڭ قاجەتتى مۇراسى بولىپ تابىلعان. سونىمەن بىرگە ولار – تاربيە قۇرالى. قازاق حالقى قانداي اۋىر جاعدايدا ءومىر سۇرمەسىن، ءوزىنىڭ بي - شەشەندەرىنىڭ ءسوزىن جادىندا ساقتاپ، جاتتاپ ايتا ءجۇرۋدى، ودان ۇلگى - ونەگە الۋدى توقتاتقان ەمەس. شەشەندەر، بيلەر ءارقاشان شىندىقتى ايتىپ، از سوزگە از ماعىنا سىيعىزىپ، حالىقتىڭ رۋحاني قاجەتىن وتەپ وتىرعان. شەشەندىكتىڭ نەگىزگى ماقساتى – ادامداردى يلاندىرۋ، ايتقىسى كەلگەن نارسەنى ناق ايتىپ سەندىرۋ. شەشەندەردىڭ ءسوز تاپقىش، سەزىمتال، سۋىرىپ سالما اقىن سياقتى ءار ءتۇرلى قاسيەتتەرى بولعان. ولار جالپى ءومىر تۋرالى، ەل قورعاۋ تۋرالى حاباردار ەتىپ وتىردى. ولار: ايتەكە بي، تولە بي، قازىبەك بي، ساققۇلاق شەشەن ت. ب ساباقتى وسىعان دەيىنگى وتكەن شەشەندەر ءومىرى، ولاردىڭ شەشەندىك سوزدەرى، تورەلىگى تۋرالى العان بىلىمدەرىمىزدى قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا وتكىزبەكپىز. ساياحات ساباعىنىڭ ءوتۋ رەتىن جاقسى بىلەمىز. (ءمۇعالىم سىنىپتى ءۇش اۋىلعا ءبولىپ، ءۇش ءبيدىڭ اتىن قويادى) ءار اۋىلدان ءتيىستى سۇراقتارعا جاقسى جاۋاپ بەرەتىن، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى جاقسى ورىنداعان وقۋشىلار عانا كەلەسى اۋىلعا بارا الادى. ول ءۇشىن ءاربىر اۋىلدىڭ الدىنداعى كەسپە قاعازدى الىپ، سول قاعازداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەسىزدەر.
ءبىرىنشى اۋىلىمىز – تولە ءبيدىڭ اۋىلى. مىنا كەسپەدەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭىزدەر.
1. تولە بي كىم؟
2. تولە ءبيدىڭ قانداي تولعاۋ، شەشەندىك سوزدەرى بار؟
1 - وقۋشى: ۇل وسسە ۇرپاق،
قىز وسسە ءورىس.
2 - وقۋشى: ءۇي سىرتىندا توبەڭ بولسا،
ەرتتەۋلى تۇرعان اتىڭ عوي.
ەل ىشىندە قاريا بولسا،
جازۋلى تۇرعان حاتىڭ عوي.
ءمۇعالىم: - يا، بالالار، ءبىز سونىمەن تولە بي اۋىلىنان جاقسى وتتىك. ەندى ءبىزدىڭ كەلەسى اۋىلىمىز –
ايتەكە بي اۋىلى.
1. ايتەكە بي جايلى نە بىلەسىڭدەر؟
2. ايتەكە ءبيدىڭ قانداي تولعاۋلارى بار؟
1 - وقۋشى: قىسقاشا ايتەكە تۋرالى مالىمەت بەرەدى.
2 - وقۋشى: باي بولسا حالقىڭا پايداڭ ءتيسىن،
باتىر بولساڭ جاۋعا نايزاڭ ءتيسىن.
باي بولىپ ەش پايداڭ تيمەسە،
باتىر بولىپ جاۋعا نايزاڭ تيمەسە
وسىلايشا 3، 4، 5 سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
ءمۇعالىم:
- ءبىز، بالالار، ايتەكە ءبيدىڭ دە اۋىلىندا بولىپ قايتتىق. ەندىگى ءبىزدىڭ ءۇشىنشى اۋىلىمىز قازىبەك بي اۋىلى.(وقۋشىلار كەسپە قاعازداردى رەتىمەن الىپ ونداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.)
- ال، ەندى ءۇش اۋىل اڭگىمە جارىسىنا تۇسەمىز. ءوزىمىزدىڭ قانشالىقتى شەشەن، بىلگىر ەكەنىمىزدى كورسەتەمىز. ءۇش اۋىلعا بەرىلەتىن اڭگىمەنىڭ تاقىرىپتارى:
1. «مەنىڭ اجەم» 2. «تۋعان جەرىم» 3. «انا»
سوڭىنان اڭگىمەلەرىڭدى وقيسىڭدار، ودان كەيىن باعالايمىز.
ساباعىمىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى ءسوزجۇمباق شەشۋ:
- ەگەر مىنا ءسوزجۇمباقتى دۇرىس شەشسەڭدەر قازاقتىڭ ۇلى اقىنىنىڭ اتىن وقيسىڭدار.
1. قازاق حالقىنىڭ ەڭ جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى
2. ەرتە گۇلدەيتىن گۇل
3. ەل ورداسى
4. العاش مەكتەپ اشقان ادام
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قۇراق كورپەشە تۋرالى جالپى تۇسىنىك. قۇراق قۇراۋ تەحنولوگياسى.
