InfoHub Logo

ءتىلدىڭ قارىم-قاتىناس قىزمەتى جەكە بىرلىكتەر تۇرىندە ەمەس، ءوزارا حابار الىساتىن سانالى ارەكەت تۇرىندە جۇزەگە اساتىنى بەلگىلى.سوندىقتان ءتىلدىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيىندەگى تىلدىك بىرلىكتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى، سويلەۋدىڭ كوممۋنيكاتيۆتى تۇرلەرى، سويلەسىمدەر مەن ماتىندەردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىلىگىنە نەگىز بولىپ وتىر. قوعام تالابىنا ساي شەتەل تىلدەرىن وقىتۋدا بەرىلەتىن ءبىلىم مازمۇنى مەن وقىتۋ ادىستەرىن جاڭالاۋ قاجەت ەتەتىندىگى ايقىندالدى.

ونداعى ماقسات وقۋشىلاردى قاراپايىم بولسا دا ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزىپ قانا قويماي، ءوزارا ءتىل تابىسىپ، پىكىر الىسۋعا ۇيرەتۋ، سەبەبى جالپىعا ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپ ءبىلىمنىڭ نەگىزگى ماقساتى - وقۋشىنىڭ شەت تىلىندە دايىندىقسىز سويلەۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ.

ءبىز شەتەل ءتىلىن وقىتۋ تۋرالى ايتقاندا، ونى ەڭ الدىمەن قاتىناس قۇرالى رەتىندە وقيمىز. شەت تىلىندە سويلەۋدىڭ نەگىزگى ماعىناسى - ادامنىڭ الەممەن قارىم-قاتىناسى، ادام ساناسىندا كورىنىس تاباتىن وي. سويلەۋدىڭ نەگىزگى وبەكتىسى -  ادامنىڭ شىنشىل ومىرمەن بايلانىسى. بيليايەۆتىڭ ويىنشا، شەتەل ءتىلىن يگەرۋ – بۇل باسقا تاسىلدەرمەن جانە جولدارمەن ساناداعى ويدى شىعارۋ. سويلەۋدىڭ قۇرىلىمىنا توقتالاتىن بولساق، ونى پسيحولوگتار بىلاي كورسەتەدى. سويلەۋدى ادامدار بىردەڭەنى ايتۋ قاجەتتىلىگى تۋعان كەزدە قولدانادى. شەت ءتىلىن وقىتۋدىڭ العاشقى ساتىلارىندا وقۋشىلاردا شەت تىلىندە ءوز ويىن جەتكىزۋ قاجەتتىلىگى تۋادى. ول قارىم-قاتىناس جاساپ وتىرعان قيمىل ىس-ارەكەت نەگىزىندە كورىنەدى. مىسالى: بىردەڭەنى جەتكىزۋ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ، ءوتىنىشتى ورىنداۋ، سونداي-اق قالامدى اپەرۋ، ەسىكتى اشۋ، تاقتانى ءسۇرتۋ، ت.ب. بۇل جاعدايلاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - كۇتىلەتىن قورىتىندى. بۇل بولىمدە سويلەۋ مىناداي قىزمەتتەردى عانا اتقارادى. اتاپ ايتساق، نە ءۇشىن، نەگە جانە نە ايتۋ كەرەك دەگەن سياقتى. سويلەۋدى قالاي جۇزەگە اسىرۋ سويلەۋدىڭ 2ء-شى بولىمىندە، ياعني اناليتيكا - سينتەتيكالىق بولىمىنە قاتىستى. بۇل بولىمىندە ءتىل ارقىلى ويدى جۇزەگە اسىرۋ پروسەسى جۇرەدى. شەت تىلىندە ويدى جەتكىزۋ كەزىندە وقۋشى ەستەگى سوزدەردى تەرىپ (اناليز)، ونى ويدى جەتكىزۋ ءۇشىن سويلەۋ بۇتىنىنە قوسۋ كەرەك (سينتەز). ءسوزدى جادىدا ساقتاۋ ءۇشىن ولاردى بەلگىلى ءبىر نارسەمەن قاتىستى جۇيەلەۋ كەرەك. ولار پاراديگماتيكالىق جانە سينتاگماتيكالىق بولا الادى. سويلەۋدىڭ وسى ەكى ءتۇرى كوپ بولسا، وقۋشىنىڭ سويلەي الۋ قابىلەتى جوعارى بولادى. پاراديگماتيكالىق بايلانىس نەگىزىندە سوزدەردى ءارتۇرلى بەلگىسىنە قاراپ ەستە ساقتاي الادى. جازۋ كەزىندەگى بىردەي دىبىستالۋ «two-too one-won، see-sea»- ماعىنا جاقىندىعىنا بايلانىستى. مىسالى: «small-little» -  ماعىناسىنىڭ قاراما-قارسىلىعىنا بايلانىستى - «answer-ask». Cويلەۋ كەزىندە سينتاگماتيكالىق بايلانىس تا ۇلكەن ءرول اتقارادى. ياعني، باسقا سوزدەرمەن سايكەس كەلۋ نەگىزىندە، مىسالى: «order» دەگەن ءسوز كەلەسى ءسوز تىركەستەرىندە قولدانىلادى. وrder-something (order dinner، order breakfast، a new coat، etc.)، order to do something (order to stand up، to close the door، to stay in bed)، give an order to do something (to stand up، to stay after classes). وسى سوزدەردىڭ تاڭدالىنىپ الىنۋىنا سويلەۋشىلەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس لەكسيكالىق سوزدىك قورلارى قاتىستى قۇرالداردى تاڭداپ الۋ پروسەسىندە مىناداي جاعدايلار ىسكە اسادى:

1. كۇندەلىكتى قولدانىلاتىن شەت تىلىندەگى بىرلىكتەر: «Good afternoon»، «تhank you»، «مy name is»، «I am on duty»، «مay I come in؟».

2. سوزدەردىڭ ورنىن اۋىستىرۋ جانە قۇرىلىمىن وزگەرتۋ. مىسالى: «My name is» دەگەن دايىن تىركەستەن «name is» بىرلىگى وزگەرىسسىز قالىپ، «my» ءتۇرىن «his، her نەمەسە my sister’s» دەپ اۋىستىرۋعا بولادى.

وسى قۇرىلىمدى وزگەرتۋ كەزىندە بىرىنشىدەن، ويلاۋ تىكەلەي مەن ارقىلى جۇزەگە اسىپ، 2ء-شى جاعدايدا، گرامماتيكالىق قۇرىلىمى ىسكە اسادى. شەت ءتىلىن وقىتۋدىڭ قيىندىعى وسىندا. ادام ويىن جەتكىزەر كەزىندە ونى ءبىرىنشى ويلاپ الادى، ال ول انا تىلىندە ىسكە اسادى. سويلەۋ قۇرىلىمىنىڭ 3ء-شى بولىگى ويدى جۇزەگە اسىرۋ ءبولىمى: سويلەۋ تىڭداۋ، وقۋ جانە جازۋمەن تىعىز بايلانىستا.

تىڭداۋ مەن سويلەۋ ويدى اۋىزشا جەتكىزۋ رەتىندە بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. سويلەۋ بۇل تىكەلەي وقۋمەن بايلانىستى. ياعني، سويلەۋ مەن داۋىستاپ وقۋدىڭ قارىم-قاتىناسىن دالەلدەپ جاتۋ ارتىق. سويلەۋ جازۋمەن دە بايلانىستى. مىسالى، وقۋشى جازۋ ۇستىندە ءوز ويىنان سىبىرلاپ ايتىپ وتىرادى.

قازىرگى كەزەڭدە ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ كەڭىنەن قولدانىپ جۇرگەن تىلدىك جاتتىعۋلارىنىڭ بىرىنە «Warming up» جاتتىعۋىن كىرگىزۋگە بولادى. تىلدىك جاتتىعۋدىڭ ماقساتى – ساباققا دەگەن بەتبۇرىس تۋعىزۋ. تىلدىك جاتتىعۋ بارىسىنداعى ءمۇعالىمنىڭ جىلى داۋىسى، سۇراقتاردىڭ الدىن الا ويلاستىرىلىپ تاپسىرمالاردىڭ دۇرىس جوسپارلانۋى ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ اراسىنداعى جاقسى قارىم – قاتىناس تۋعىزىپ، الداعى ساباقتىڭ ناتيجەسىن جوعارىلاتا تۇسەدى.

شاعىن شىعارما جازۋ وقۋشىلاردىڭ تەك جازۋ، ءتىلدى ءتۋسىنۋ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرىپ قانا قويماي ءار بالانىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا سەبەپ بولادى. بۇنداي شىعارمالاردى كوپ ۋاقىت الماي 5 مينۋتتىق جازۋ رەتىندە وتكىزۋ ابدەن مۇمكىن نەمەسە ءۇي تاپسىرماسىنا بەرۋگە بولادى. بالانىڭ ىزدەنۋ قابىلەتى داميدى. تەكسەرۋ كەزىندە بالانىڭ جىبەرگەن قاتەلەرىنە كوڭىل بولمەي، ونىڭ يدەياسىنا، ومىرلىك تاجىريبەسىن سيپاتتاي ءبىلۋ قابىلەتىنە، ءوز بەتىنشە جۇمىستانان ءماتىننىڭ قۇرىلىمىنا كوبىرەك نازار اۋدارعان ءجون.

سويلەۋ مونولوگتىق جانە ديالوگتىق تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى. ول مەتوديكالىق ماقسات نەگىزىندە دە جۇزەگە اسادى، ياعني ءاربىر سويلەۋ فورمالارىنىڭ لينگۆيستيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتۋ نەگىزىندە. مونولوگتىق ويلاۋعا ويدى تولىق جەتكىزۋ جانە بىر-بىرىمەن بايلانىستى بولۋ دەگەن مىنەزدەمە ءتان. ديالوگتىق سويلەۋ سويلەۋ كليشەلەرىن جانە ەليپتيكالىق سويلەمدەردى قولدانۋ نەگىزىندە جۇزەگە اسادى. مىسالى، سويلەۋ پراكتيكاسىندا جالپى سۇراقتارعا «ءيا، جوق» دەگەن قىسقا جاۋاپ الا الامىز. وقۋشىلار كوبىنەسە مۇنداي جاۋاپقا قاناعاتتانباي، تولىق جاۋاپ سۇرايدى. مىسالى، «ءىs it tuesday today؟» دەگەن سۇراققا «ءۇes، it is» نەمەسە «ءۇes، it is already تuesday today» دەپ جاۋاپ بەرۋگە بولادى. التەرناتيۆتىك سۇراقتارعا جاۋاپ رەتىندە مىنانداي مىسالدار كەلتىرە الامىز. «Is it an English book or Russian one؟» سۇراعىنا «It is a Russian one» نەمەسە «a Russian one» دەگەن جاۋاپ الا الامىز. ارنايى سۇراقتارعا مىناداي جاۋاپ الا الامىز «What is red. The flower is who will go to the cinema. My brother will» دەگەن سياقتى جاۋاپ الۋعا بولادى. مونولوگتىق سويلەۋگە «حابارلاۋ» دەگەن مىنەزدەمە بەرە الامىز. ولارعا مىنانداي مىسالدار كورسەتە الامىز. مىسالى، وقۋشىلار «قايدا وقيمىز؟» نەمەسە «بۇگىن قاي كۇن؟» دەگەن سوزدەردى اعىلشىنشا جەتكىزە الۋ قاجەت.

شەت ءتىلىن وقىتۋ كەزىندە وقۋشىلار سويلەۋگە ۇمتىلادى. ءتىپتى وقۋشىلاردىڭ لەكسيكالىق سوزدىك قورلارى مينيمالدى دارەجەدە بولسا دا، ولار ءتىلدىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتىن سەزىنە باستايدى. شەت ءتىلىن وقىتۋدىڭ العاشقى جىلدارىندا وقۋشىعا سۇراقتاردى قويۋ، وعان جاۋاپ بەرۋ، ت.ب. سياقتى ۇساق سويلەۋ بىرلىكتەرىن وقىتۋشى سۇرايدى. سويلەۋ كەزىندە وقۋشى كەم دەگەندە ءۇش سويلەم، مونولوگتىق سويلەۋدە سويلەۋ دايىندىقسىز ىسكە اسادى، ياعني ءتىلدىڭ ءتىل ماتەريالىنىڭ كولەمى بەس سويلەمنەن كەم بولماۋ كەرەك. وقىتۋدىڭ ەكىنشى جىلىندا ديالوگتىق سويلەۋ كەزىندە اڭگىمەنى جۇرگىزە الۋ قابىلەتتىلىگى بولۋ كەرەك، ول سۇراق پەن جاۋاپ، ۇسىنىس، بۇيىرۋ نەگىزىندە جۇزەگە اسادى. ول تىكەلەي تىلدىك ءماتىننىڭ باعدارلاماسىنا قاتىستى بولۋى كەرەك جانە ول ءتورت سويلەمنەن كەم بولماۋى قاجەت. كەيبىر مونولوگتىق سويلەۋ كۇردەلىرەك، ياعني ونىڭ كولەمى جەتى سويلەمنەن جوعارى بولۋى كەرەك.

سويلەۋدىڭ وقىتۋدىڭ مازمۇنى كەزىندە 3 كومپونەنتتى ءبولىپ الا الامىز. ولار: لينگۆيستيكالىق، پسيحولوگيالىق جانە ادىستەمەلىك. لينگۆيستيكالىق بولىمنەن باستاساق، بۇل كەزدە سويلەۋ وقۋ باعدارلاماسى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل تىلدىك بىرلىكتەرمەن تىكەلەي قاتىستى: ءسوز، ءسوز قۇرىلىسى، لەكسيكالىق ءماتىن، لەكسيكالىق مينيمۋم ت.ب. تاڭدالىپ الىنعان تىلدىك ءماتىن سويلەۋدىڭ العاشقى ساتىلارىندا-اق جۇزەگە اسا باستايدى. وقۋشىلار تىلدىك ماتەريالدى سويلەۋ بىرلىكتەرى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرادى. ولار مىنا تۇردە جۇزەگە اسادى. ولار: «Here is the book» نەمەسە «There is a lot of books on the shelf» نەمەسە «What is on happy birthday to you» نەمەسە ديالوگتى تۇردە كەلە الادى. «Please، give me that book.»، «Here you are»، «Thank you»، «You are welcome» نەمەسە بىر-بىرىمەن قاتىستى سويلەۋ تۇرىندە كەزدەسەدى. مىس: «Mr.John White lives at sixteen، forest road، green town، England. His house is not very large، but it is not small either. It has a ground flower». سويلەۋدىڭ لينگۆيستيكالىق بولشەگىن ايتۋ كەزىندە ءسوزدىڭ ەكسترالينگۆيستيكالىق بولىمشەسىن ۇمىتپاۋمىز قاجەت، دالىرەك ايتساق، ىم، قول سىلتەۋ، باس شايقاۋ، ت.ب. قۇرالدار. مىسالى، شەت تىلىندە كەيدە مۇنداي ىم-يشارالاردى وقۋشىلار كوپ قولدانبايدى. بۇل قاتە قۇبىلىستار، مىسالى، 1،2،3 دەپ ساناۋ كەزىندە قازاقتار ساۋساقتارىن بۇكسە، شەتدار ساۋساقتارىن جايادى. سويلەۋدى وقىتۋدىڭ مازمۇنىنىڭ 2ء-شى كومپونەنتى - پسيحولوگيالىق كومپونەنت، ياعني ەكسپرەسسيۆتى سويلەي الۋ قابىلەتتىلىگىمەن داعدىلانۋ. ول، مىسالى، بەلگىلى ءبىر ءماتىندى وقىتۋشىدان ەستۋ كەزىندەگى رەپرودۋكسيا وپەراسياسى ارقىلى ىسكە اسادى. پسيحولوگيادا نەعۇرلىم وقۋشى كىشكەنتاي بولسا، سوعۇرلىم بۇل وپەراسيا جەڭىل وتەدى. مىس: 2ء-شى سىنىپ وقۋشىلارى جەكە سوزدەر، ءسوز تىركەستەرى تۇرماق، بەلگىلى ءبىر ءماتىندى قاعىپ الۋ قابىلەتتىلىكتەرى جوعارى. رەپرودۋكسيا تولىق جانە بولشەكتىك بولادى. مىس: تولىق رەپرودۋكسيا «We speak، read and write in the lesson». بولشەكتىك رەپرودۋكسيا وقۋشى ءوز ويىن جەتكىزۋ نەگىزىندە جۇزەگە اسادى. مىس: «This is a blue pencil». وقىتۋشى (كوك قارىنداشتى كورسەتىپ تۇرىپ ايتىلاتىن ءسوز تىركەسى). سويلەۋدىڭ كەلەسى ءبىر ماڭىزدى قۇبىلىسى - بۇل سوزدەردىڭ گرامماتيكالىق قۇرىلىمىن وزگەرتۋ. مىس: «I live in Astana. Arman lives in Astana» دەگەن سوزدە «I» - «to be» ەتىستەگى «Arman»-عا وزگەردى. ول تىكەلەي ەتىستىكتىڭ وزگەرۋىنە اكەلىپ سوعادى: «live-lives». «Nick is reading a book. Nick reads a lot». بۇل سويلەمدە «Present Progressive» – «Present Simple»-عا اينالادى. گرامماتيكالىق قۇرىلىمدى وزگەرتۋ كەزىندە سويلەۋ، ءوز ويىن جەتكىزۋ جانە لەكسيكالىق داعدىلار دا قالىپتاسادى. ءسوزدى جەتكىزە الۋ قۇبىلىسى سوزدەردىڭ ماعىنالارىن كەڭەيتۋمەن دە بايلانىستى. «I have got a book. I have got an English book. I have got an interesting English book. I have got an interesting English book at home». بۇل قۇبىلىس گرامماتيكالىق قۇرىلىمدى وزگەرتۋمەن دە بايلانىستى. ول سونداي-اق جادىداعى لەكسيكالىق سوزدىك قورعا ءسوزدى ايتۋ داعدىسىنا ريتمعا، مەلودياعا قاتىستى. پسيحولوگيالىق باعدارلامادا ەكسپرەسسيۆتى سويلەۋگە مىناداي مىنەزدەمە بەرە الامىز:

1) سويلەۋ ءارقاشان بەلگىلى ءبىر ماقساتقا كوزدەلگەن، بۇل مىنەزدەمە شەت تىلىندەگى ەكسپرەسcءيۆتى سويلەۋدى جۇزەگە اسىرۋ، سويلەۋدىڭ العاشقى ساتىلارىنا ءتان. سويلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ وقۋشىنىڭ «سويلەگىسى كەلۋ» ارمانىنا قاتىستى بولۋ كەرەك، ول مۇعالىمگە تىكەلەي قاتىستى، مىسالى، بۇل قۇبىلىستى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وقىتۋشى مەن وقۋشىنىڭ قايىرىمدى قارىم-قاتىناسى، ت.ب. مىسالى، وقۋشى «my pet» دەگەن تاقىرىپقا قىزىعا تالقىلاما جاسايدى. ولار وزدەرىنىڭ سۇيىكتى ءۇي جانۋارىنىڭ سۋرەتىن، ويىنشىعىن الىپ كەلىپ، سىنىپتا اڭگىمە جۇرگىزە الادى.

2) سويلەۋ اۋديتوريا ءۇشىن ارنالعان جانە تىڭداۋشىعا باعىتتالعان تۇردە بولا الادى. ياعني، ءبىز سويلەۋ كەزىندە ءسوزىمىزدى بەلگىلى ءبىر ادامعا باعىتتاپ، ويدى ءبولىسىپ، دالەلدەپ سۇراي الامىز. مىسالى، وقۋشى بەلگىلى ءبىر نارسەنى ايتۋ كەزىندە ونى سىنىپقا نەمەسە ءوزى قارىم-قاتىناس جاساپ وتىرعان ادامعا قاتىستىرۋى قاجەت.

3) سويلەۋ ءارقاشان ەموسيونالدى بويالعان تۇردە بولا الادى. ياعني، سويلەۋشى ايتىپ تۇرعان وبەكتىگە ءوزىنىڭ سەزىمىن، قاتىسىن بىلدىرە الادى. سويلەۋدىڭ بۇل مىنەزدەمەلەرى العاشقىلارمەن دە تىكەلەي قاتىستى. مىس: «my pet» دەگەن تاقىرىپتا «I like my dog very much» دەگەن سويلەمدە «like» دەگەن ءسوزدى بەلگىلى ءبىر ەكپىنمەن ايتا الادى.

4) سويلەۋ ارقاشان الدىن الا كەلىسۋ نەگىزىندە جۇزەگە اسادى. مىس: وقىتۋشى وقۋشىلاردىن بەلگىلى ءبىر نارسەنى سۇراۋ الدىندا وقۋشىلاردىڭ بۇل تاقىرىپقا قاتىسى بار ما، لەكسيكالىق قورلارى جەتە مە، وقۋشى ساناسىنا ساي ما دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ الۋ قاجەت.

سويلەۋدىڭ پسيحولوگيالىق باعدارلاماسىندا دا لينگۆيستيكالىق مىنەزدەمە سەكىلدى ەكى ءتۇرلى جۇزەگە اسىرۋ بار: مونولوگتىق جانە ديالوگتىق. مونولوگتىق سويلەۋ لوگيكالىق قۇرىلعان سويلەمدەرى، بىر-بىرىمەن قاتىستى بەلگىلى ءبىر ماقساتقا باعىتتالعان ءبىر ادامنىڭ ءسوزى. مونولوگتى سويلەۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ونىڭ مىناداي ساتىلارى بار.

1) نە جايلى ايتۋ. العاشقى ساتىسىندا زاتتىڭ اتىن ايتۋ، ونىڭ ءتۇسىن كورسەتۋ، مولشەرىن، ورنالاسۋىن، قاتىسىن، ءوزىنىڭ سول زاتقا قاتىسىن كورسەتۋ ت.ب.

2) جاڭاعى سويلەۋ بىرلىكتەرىن جيناقتاپ، قايسىسىن ايتۋ كەرەگىن تاڭداۋ.

3) جادىداعى تىلدىك بىرلىكتەردى قۇراستىرىپ، ولارعا ەموسيونالدى انىق بوياۋ بەرۋ.

ديالوگ - بۇل ەكى نە ودان دا كوپ ادامداردىڭ سويلەۋ كەزىندەگى قارىم قاتىناسى. بىرەۋى - تىڭداۋشى، بىرەۋى - سويلەۋشى بولا الادى. ديالوگتىق سويلەۋگە باعدارلاما جاساۋ مۇمكىن ەمەس. مونولوگتىق سويلەۋدەن ايىرماشىلىعى ديالوگتىق سويلەۋدە ىم-شارالاردى قوسا قولدانامىز. مىس: «Are you going home؟»، «Does Pete live far from school؟»، «Yes»، «Where are you going؟»، «I’m going home.»، «You will stay after classes، won’t you؟» «I can’t.»، «Can you play football or hockey؟»، «Let’s play» نەمەسە

ك: Hello، Mike؟

م: Hello ،Kate it’s nice to see you!

ك: Are you glad to be back to school again؟

م: I’m، but it was nice to have holidays. I was out-of-doors all day long. I had a lot of fun and what about you؟

ك: I had a very good time too. I often went to the stadium and played with my friends.

سويلەۋدىڭ ءۇشىنشى كومپونەنتى - ادىستەمەلىك كومپونەنتىنە كەلەر بولساق، سويلەۋ - بۇل قيىن پروسەسس. شەت تىلىندە سويلەۋدى وقىتۋدا ءارتۇرلى قۇبىلىستارعا قاتىستىرا الامىز. ول كورۋ جانە ەستۋ، ۆەربالدى نەمەسە ۆەربالدى ەمەس قۇبىلىستار. وقىتۋشى وسى قۇبىلىستاردى جاقسى قابىلداۋدى ىسكە اسىرۋ قاجەت. قاراپايىم سوزبەن ايتقاندا، وقۋشى تاپسىرمانىڭ نەگىزگى ماعىناسىن ءتۇسىنۋى قاجەت. مىسالى، «agree or disagree» جاتتىعۋدى كورسەتە الامىز. وقىتۋشى بەلگىلى ءبىر سويلەمدەردى ايتىپ وتىرادى. وقۋشى وعان كەلىسىپ نەمەسە كەلىسپەۋى كەرەك. «Teacher: You usually have got a cup of tea for breakfast». ەگەر وقۋشى كەلىسسە، «ءۇes» دەگەن كارتوچكانى الادى دا، ارتقى سويلەمىن ءوزى جالعاستىرادى. «Pupil: Yes، I usually have got a cup of tea for breakfast». تاعى ءبىر مىسال كەلتىرسەك، سويلەۋدىڭ العاشقى ساتىلارىندا سۋرەتتەردى قولدانۋ كەڭ جۇزەگە اسادى. سۋرەتتى كورە تۇرىپ، وقۋشى شەت تىلىندە بۇل جايلى نە ايتۋ كەرەكتىگىن ويلانىپ الۋ قاجەت. ەسىنە تۇسىرە الماي قالعان جاعدايدا كومەككە ءمۇعالىم كەلەدى.

«بۇل ءۇش كومپونەنت بولەك-بولەك ەمەس، كەرىسىنشە ءوزارا تىعىز بايلانىستا بولادى» دەپ پايىمدايدى گ.نوينەر. قازىرگى كەزدە ءمۇعالىم ءۇشىن وسى ءۇش كومپونەنتتى پايدالانۋ وقۋشىلاردىڭ دايىندىقسىز سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ءتيىمدى.

بەگىمبايەۆا نازەركە مۇرات قىزى                             

---