شىدامدىلىق – اسىل قاسيەت
قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى
№2 مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ تاربيەشىسى
بالمانوۆا عازيزا
تاقىرىبى: شىدامدىلىق – اسىل قاسيەت.
ماقساتى: شىدامدىلىق تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، جانە ونى ومىردە پايدالانا
بىلۋگە ۇيرەتۋ.
اڭگىمەلەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ.
وقۋشىلاردى شىدامدى بولۋعا، سابىر ساقتاۋعا، توزىمدىلىككە تاربيەلەۋ
ءادىسى: اڭگىمەلەۋ. تەست.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد.
بارىسى:
شىدامدىلىق دەگەن نە؟ شىدامدىلىققا بايلانىستى قانداي مىسالدار كەلتىرە الاسىزدار؟
«جازىقسىز جازىقتى» اڭگىمەسىن تىڭداپ، ارى قاراي تالقىعا سالۋ سىزدەردىڭ قۇزىرلارىڭىزدا.
جازعى دەمالىستىڭ باستالعان كەزى ەدى. ماقسات ەسىمدى جيەنىم ەكەۋمىز اۋىلعا بارامىز دەپ جوسپارلادىق. شاشتارازعا كىرىپ شاشىمىزدى الدىرىپ، قامسىز كەلە جاتقانبىز. جولدا ءبىر بالا ارتىمىزدان قالمادى. بىزگە مازاقتاي قاراپ، ىرجالاقتاپ كۇلىپ، مازانى العانى. قالجىڭداساتىن قۇرداسى، نە تانىسى ەمەسپىز. «قوي» دەسەم، الگى بالا قىلىعىن ودان بەتەر ۇدەتە ءتۇستى.
- ماعان ايتىپ جاتىرسىڭ با؟- دەسەم، ول ءتىپتى ەسىردى.
- ءيا،- دەپ شيقىلدايدى. بۇل ازداي ەدىرەڭدەپ، ءدوڭايبات كورسەتە باستادى. تىنىش قۇتىلساق دەگەن نيەتىمىزدى ول قورىققانعا بالاسا كەرەك.
كوتەرگەن جۇدىرىعىن قاعىپ جىبەرىپ، سول قولىمەن ونى سوعىپ قالدىم. قۇلاپ ءتۇستى. ءارى قاراي كەتە بەردىم.
ۇيگە كىرگەنىم سول ەدى، ماقسات تەلەفون سوعىپ تۇر.
- داستان شاتاق بولىپ جاتىر. سەنى پوليسيا ىزدەپ ءجۇر،- دەدى..
وعان سەنبەي، ماناعى جەرگە ءوزىم كەلدىم. الىستان باقىلاپ قاراپ تۇرمىن. ماقساتتىڭ ايتقانى راس ەكەن. ءتىپتى، «جەدەل جاردەم» كولىگى دە كەلىپتى. مەن ۇرعان مىقتىنىڭ «ميى شايقالىپتى». دەنەم تۇرشىگىپ، جۇرەگىم دۇرسىلدەپ كەتتى.
الدى-ارتىما قاراماي قاشتىم..
ءبىراق، قاشقاندا قايدا باراسىڭ! پوليسيا مەنى بولىمشەگە الىپ كەلدى. شىرىلداپ شەشەم، قاباعى ءتۇسىپ اكەم جەتتى. ولار ايتەۋىر ءبىر مامىلەگە كەلگەن سياقتى. كۇزەتشى سەرجانت «ەندى بوسسىڭ» دەپ مەنى قويا بەردى.
اتا-انام جابىرلەنۋشىنىڭ اياعىنا جىعىلىپ، ايىبىن تولەپ، ارەڭ كەشىرىم الىپتى. وسىنى بىلگەن كەزدە ۇياتتان ورتەنىپ كەتە جازدادىم. نە دەسە دە كىنالى مەن ەمەس ەدىم. ءبىراق ونى قالاي دالەلدەيسىڭ؟ الگى بۇزاقى بالانىڭ تاياق جەگەنى راس ەدى.
وسى وقيعا ۇزاق ۋاقىت ەسىمنەن كەتپەي ءجۇردى...
قىزىقتى تەست: سەن قانداي وقۋشىسىڭ؟
كەيبىر وقۋشىلار ساباق ۇستىندە وزدەرىن كوڭىلدى ۇستايدى. ال كەيبىرەۋلەرىنىڭ كەرىسىنشە ىشتەرى پىسىپ، تىقىرشىپ قوڭىراۋ داۋىسىن اسىعا كۇتىپ وتىرادى. قاسىنداعى، ارتىنداعى، الدىنداعى وقۋشىلارعا بىرنارسەلەردى سىبىرلاپ، ودان قالسا قاعاز لاقتىرىپ، اقىر سوڭىندا مۇعالىمنەن ۇرىس ەستيدى. الايدا سىنىپتاستارى مەن مۇعالىمگە بارلىق ۋاقىتتا جاعىمدى اسەر قالدىرىپ، ۇناپ ءجۇرۋ ءار وقۋشىنىڭ ءوز قولىندا.
1.سەن كۇلدىرگى اڭگىمەلەر بىلەسىڭ بە؟
ا)ءيا، كوپ بىلەمىن
ب) بىلەمىن، ءبىراق ساباق ۇستىندە ونى ايتۋعا بولمايدى:
ۆ) بىلمەيمىن.
2. كەز-كەلگەن ولەڭنىڭ ءبىر شۋماعىن جاتقا ايتا الاسىڭ با؟
ا) ءيا، ايتا الامىن.
ب) ايتامىن، ءبىراق سوزدەرىن شاتاستىرىپ الامىن.
ۆ) جاتتاۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىن، ءبىراق قولىمنان كەلەر ەمەس.
3. بي بيلەۋگە قالايسىڭ؟
ا) بيلەي الامىن.
ب) بيلەي المايمىن.
ۆ) تەك قانا بالاباقشادا ۇيرەنگەن بيلەردى بيلەيمىن.
4. باسىڭدى جەرگە قويىپ تىك تۇرا الاسىڭ با؟
ا) باسىممەن دە، دەنەمنىڭ باسقا مۇشەلەرىمەن دە تۇرا الامىن.
ب) بىرەۋدىڭ كومەگى ارقىلى عانا تۇرامىن.
ۆ) باس تۇگىلى اياعىممەن ازار تۇرىپ ءجۇرمىن.
5. ءتىلىڭدى مۇرنىڭا دەيىن جەتكىزە الاسىڭ با؟
ا) جەتكىزەمىن.
ب) تەك باسقا ادامنىڭ مۇرنىنا عانا.
ۆ) جاتتىعىپ ءجۇرمىن.
6. سەن قانداي دا ءبىر ونەر كورسەتە الاسىڭ با؟
ا) كورسەتە الامىن:
ب) ءمۇعالىمنىڭ داۋىسىن سالامىن.
ۆ) بىلمەيمىن، بايقاپ كورگەن جوقپىن.
ەگەر سەن «ا» نۇسقاسىن كوپ جيناعان بولساڭ: سەن وتە كوڭىلدى وقۋشىسىڭ، مەكتەپتە دە، ۇيدە دە ءبارىنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ جۇرەسىڭ. ويىڭا كەلگەندى ەشكىمنەن قىسىلماي اق ايتا سالاسىڭ. سىنىپتاستارىڭ سەنى قاتتى سىيلايدى، ءتىپتى ساعان ۇقساعىسى كەلەتىندەرى دە بولىپ قالۋى مۇمكىن. ءاردايىم وسى قالپىڭدى ساقتاپ جۇرسەڭ سىنىپتا سەنەن وتكەن «سۋپەر» وقۋشى بولمايدى.
ەگەر سەن «ب» نۇسقاسىن كوپ جيناعان بولساڭ: سەن سىنىپتاستارىڭنىڭ الدىندا بىرەۋدەن ارتىق بولىپ كورىنگەندى قالامايسىڭ، سونداي-اق بىرەۋدەن كەم بولمايسىڭ. ءارقاشان دا ايتار ءسوزىڭدى ويلانىپ بارىپ ايتاسىڭ. مۇعالىمدەر سەنى جاسىنا قاراعاندا تىم سالماقتى دەسە، سىنىپتاستارىڭ ەشكىمدى مەنسىنبەي مۇرنىن ءشۇيىرىپ جۇرەدى دەۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان ولارعا ءوزىڭنىڭ شىن مانىندە قانداي ەكەنىڭدى كورسەتىپ، اشىلعانىڭ ءجون.
ەگەر سەن «ۆ» نۇسقاسىن كوپ جيناعان بولساڭ: سەن وتە تۇيىق وقۋشىسىڭ. ساباق ايتقاندا دا ابىرجىپ، ساسقالاقتاپ قالاسىڭ. سىنىپتاستارىڭمەن مۇلدە اشىلىپ اڭگىمە دە ايتپايسىڭ. سەنەن باسقالاردىڭ ءبارى ساعان سەنەن ارتىق كورىنەتىن سەكىلدى.
ال شىن مانىندە ولاي ەمەس. ولاردىڭ قولىنان كەلگەن نارسە سەنىڭ دە قولىڭنان كەلەدى. تەك ءسال-پال وزىڭە دەگەن سەنىمدىلىك كەرەك.
تەمپەرامەنت جانە مىنەز تۋرالى تالقىلاۋ
قورىتىندىلاۋ.
№2 مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ تاربيەشىسى
بالمانوۆا عازيزا
تاقىرىبى: شىدامدىلىق – اسىل قاسيەت.
ماقساتى: شىدامدىلىق تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، جانە ونى ومىردە پايدالانا
بىلۋگە ۇيرەتۋ.
اڭگىمەلەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ.
وقۋشىلاردى شىدامدى بولۋعا، سابىر ساقتاۋعا، توزىمدىلىككە تاربيەلەۋ
ءادىسى: اڭگىمەلەۋ. تەست.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد.
بارىسى:
شىدامدىلىق دەگەن نە؟ شىدامدىلىققا بايلانىستى قانداي مىسالدار كەلتىرە الاسىزدار؟
«جازىقسىز جازىقتى» اڭگىمەسىن تىڭداپ، ارى قاراي تالقىعا سالۋ سىزدەردىڭ قۇزىرلارىڭىزدا.
جازعى دەمالىستىڭ باستالعان كەزى ەدى. ماقسات ەسىمدى جيەنىم ەكەۋمىز اۋىلعا بارامىز دەپ جوسپارلادىق. شاشتارازعا كىرىپ شاشىمىزدى الدىرىپ، قامسىز كەلە جاتقانبىز. جولدا ءبىر بالا ارتىمىزدان قالمادى. بىزگە مازاقتاي قاراپ، ىرجالاقتاپ كۇلىپ، مازانى العانى. قالجىڭداساتىن قۇرداسى، نە تانىسى ەمەسپىز. «قوي» دەسەم، الگى بالا قىلىعىن ودان بەتەر ۇدەتە ءتۇستى.
- ماعان ايتىپ جاتىرسىڭ با؟- دەسەم، ول ءتىپتى ەسىردى.
- ءيا،- دەپ شيقىلدايدى. بۇل ازداي ەدىرەڭدەپ، ءدوڭايبات كورسەتە باستادى. تىنىش قۇتىلساق دەگەن نيەتىمىزدى ول قورىققانعا بالاسا كەرەك.
كوتەرگەن جۇدىرىعىن قاعىپ جىبەرىپ، سول قولىمەن ونى سوعىپ قالدىم. قۇلاپ ءتۇستى. ءارى قاراي كەتە بەردىم.
ۇيگە كىرگەنىم سول ەدى، ماقسات تەلەفون سوعىپ تۇر.
- داستان شاتاق بولىپ جاتىر. سەنى پوليسيا ىزدەپ ءجۇر،- دەدى..
وعان سەنبەي، ماناعى جەرگە ءوزىم كەلدىم. الىستان باقىلاپ قاراپ تۇرمىن. ماقساتتىڭ ايتقانى راس ەكەن. ءتىپتى، «جەدەل جاردەم» كولىگى دە كەلىپتى. مەن ۇرعان مىقتىنىڭ «ميى شايقالىپتى». دەنەم تۇرشىگىپ، جۇرەگىم دۇرسىلدەپ كەتتى.
الدى-ارتىما قاراماي قاشتىم..
ءبىراق، قاشقاندا قايدا باراسىڭ! پوليسيا مەنى بولىمشەگە الىپ كەلدى. شىرىلداپ شەشەم، قاباعى ءتۇسىپ اكەم جەتتى. ولار ايتەۋىر ءبىر مامىلەگە كەلگەن سياقتى. كۇزەتشى سەرجانت «ەندى بوسسىڭ» دەپ مەنى قويا بەردى.
اتا-انام جابىرلەنۋشىنىڭ اياعىنا جىعىلىپ، ايىبىن تولەپ، ارەڭ كەشىرىم الىپتى. وسىنى بىلگەن كەزدە ۇياتتان ورتەنىپ كەتە جازدادىم. نە دەسە دە كىنالى مەن ەمەس ەدىم. ءبىراق ونى قالاي دالەلدەيسىڭ؟ الگى بۇزاقى بالانىڭ تاياق جەگەنى راس ەدى.
وسى وقيعا ۇزاق ۋاقىت ەسىمنەن كەتپەي ءجۇردى...
قىزىقتى تەست: سەن قانداي وقۋشىسىڭ؟
كەيبىر وقۋشىلار ساباق ۇستىندە وزدەرىن كوڭىلدى ۇستايدى. ال كەيبىرەۋلەرىنىڭ كەرىسىنشە ىشتەرى پىسىپ، تىقىرشىپ قوڭىراۋ داۋىسىن اسىعا كۇتىپ وتىرادى. قاسىنداعى، ارتىنداعى، الدىنداعى وقۋشىلارعا بىرنارسەلەردى سىبىرلاپ، ودان قالسا قاعاز لاقتىرىپ، اقىر سوڭىندا مۇعالىمنەن ۇرىس ەستيدى. الايدا سىنىپتاستارى مەن مۇعالىمگە بارلىق ۋاقىتتا جاعىمدى اسەر قالدىرىپ، ۇناپ ءجۇرۋ ءار وقۋشىنىڭ ءوز قولىندا.
1.سەن كۇلدىرگى اڭگىمەلەر بىلەسىڭ بە؟
ا)ءيا، كوپ بىلەمىن
ب) بىلەمىن، ءبىراق ساباق ۇستىندە ونى ايتۋعا بولمايدى:
ۆ) بىلمەيمىن.
2. كەز-كەلگەن ولەڭنىڭ ءبىر شۋماعىن جاتقا ايتا الاسىڭ با؟
ا) ءيا، ايتا الامىن.
ب) ايتامىن، ءبىراق سوزدەرىن شاتاستىرىپ الامىن.
ۆ) جاتتاۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىن، ءبىراق قولىمنان كەلەر ەمەس.
3. بي بيلەۋگە قالايسىڭ؟
ا) بيلەي الامىن.
ب) بيلەي المايمىن.
ۆ) تەك قانا بالاباقشادا ۇيرەنگەن بيلەردى بيلەيمىن.
4. باسىڭدى جەرگە قويىپ تىك تۇرا الاسىڭ با؟
ا) باسىممەن دە، دەنەمنىڭ باسقا مۇشەلەرىمەن دە تۇرا الامىن.
ب) بىرەۋدىڭ كومەگى ارقىلى عانا تۇرامىن.
ۆ) باس تۇگىلى اياعىممەن ازار تۇرىپ ءجۇرمىن.
5. ءتىلىڭدى مۇرنىڭا دەيىن جەتكىزە الاسىڭ با؟
ا) جەتكىزەمىن.
ب) تەك باسقا ادامنىڭ مۇرنىنا عانا.
ۆ) جاتتىعىپ ءجۇرمىن.
6. سەن قانداي دا ءبىر ونەر كورسەتە الاسىڭ با؟
ا) كورسەتە الامىن:
ب) ءمۇعالىمنىڭ داۋىسىن سالامىن.
ۆ) بىلمەيمىن، بايقاپ كورگەن جوقپىن.
ەگەر سەن «ا» نۇسقاسىن كوپ جيناعان بولساڭ: سەن وتە كوڭىلدى وقۋشىسىڭ، مەكتەپتە دە، ۇيدە دە ءبارىنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ جۇرەسىڭ. ويىڭا كەلگەندى ەشكىمنەن قىسىلماي اق ايتا سالاسىڭ. سىنىپتاستارىڭ سەنى قاتتى سىيلايدى، ءتىپتى ساعان ۇقساعىسى كەلەتىندەرى دە بولىپ قالۋى مۇمكىن. ءاردايىم وسى قالپىڭدى ساقتاپ جۇرسەڭ سىنىپتا سەنەن وتكەن «سۋپەر» وقۋشى بولمايدى.
ەگەر سەن «ب» نۇسقاسىن كوپ جيناعان بولساڭ: سەن سىنىپتاستارىڭنىڭ الدىندا بىرەۋدەن ارتىق بولىپ كورىنگەندى قالامايسىڭ، سونداي-اق بىرەۋدەن كەم بولمايسىڭ. ءارقاشان دا ايتار ءسوزىڭدى ويلانىپ بارىپ ايتاسىڭ. مۇعالىمدەر سەنى جاسىنا قاراعاندا تىم سالماقتى دەسە، سىنىپتاستارىڭ ەشكىمدى مەنسىنبەي مۇرنىن ءشۇيىرىپ جۇرەدى دەۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان ولارعا ءوزىڭنىڭ شىن مانىندە قانداي ەكەنىڭدى كورسەتىپ، اشىلعانىڭ ءجون.
ەگەر سەن «ۆ» نۇسقاسىن كوپ جيناعان بولساڭ: سەن وتە تۇيىق وقۋشىسىڭ. ساباق ايتقاندا دا ابىرجىپ، ساسقالاقتاپ قالاسىڭ. سىنىپتاستارىڭمەن مۇلدە اشىلىپ اڭگىمە دە ايتپايسىڭ. سەنەن باسقالاردىڭ ءبارى ساعان سەنەن ارتىق كورىنەتىن سەكىلدى.
ال شىن مانىندە ولاي ەمەس. ولاردىڭ قولىنان كەلگەن نارسە سەنىڭ دە قولىڭنان كەلەدى. تەك ءسال-پال وزىڭە دەگەن سەنىمدىلىك كەرەك.
تەمپەرامەنت جانە مىنەز تۋرالى تالقىلاۋ
قورىتىندىلاۋ.
You Might Also Like
