شىعىستىڭ سۇلۋلارى
نوۆەللا
«شىعىستىڭ سۇلۋلارى» — ايەلدەر ساتاتىن زىناحانا ەدى. ۇلكەن ادەمى زالدا قامالعان قويداي جۇزگە تارتا ايەلدەر وتىراتىن. بۇلاردىڭ كيىمدەرى دە، سىمباتتارى دا ءتۇرلى-تۇرلى كەلىپ، تەك كاسىپتەرى عانا ءبىر-اق نارسە بولاتىن. ەركەكتەر كەلىپ تاڭداپ ءجۇرىپ بىرەۋىن الىپ جوعارى نومەرلەرگە كەتەتىن، توكيوداعى ەڭ قىزۋ ساۋدانىڭ ءبىرى وسى ايەلدەر ساۋداسى ەدى. ءبىراق جاڭاعى ايەلدەردىڭ ءبارى بىردەن قىزۋ ساۋداعا تۇسپەيتىن. ىشتەرىندە اسا سۇلۋلارىن قولدى-اياققا تيگىزبەي توكيو بۋرجۋالارى، چينوۆنيكتەرى ءبىر مينۋت تۇرعىزبايتىن. ال جۇپىنىلاۋلارى ارزان بولاتىن دا، انا سۇلۋلارداي قولدان-قولعا ءوتىپ جۇرمەيتىن.
ءبىراق سوڭعى ۋاقىتتا «جاس وفيسەرلەر» ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى كەلىپ، ساۋدانى قىزدىردى. ايەلدەر وتە شارشاپ، تۇندە جاتاردا توسەكتەرىنە ەس-تۇستەرىن بىلمەي قۇلايدى. تاڭەرتەڭ كۇيەۋى ىشكەن اراق، بيلەۋ، تەمەكىنىڭ كوك ءتۇتىنى باستارىن مەڭ-زەڭ قىلىپ، بارلىق دەنەلەرى سال بولىپ قيمىلداۋعا جاراماي قالاتىن. ءبىراق امال نە، تۇرىپ قايتادان باستايتىن.
بەلى بۇرالعان كەربەز، يمپەريانىڭ ماقتانى بولعان — وسىلاي ءومىر سۇرەتىن.
بۇل ايەلدەر ساتاتىن ءۇيدىڭ جانىندا تەاتر بولاتىن. بۇل تەاتر ەروتيكادان، ەركەك پەن ايەلدەردىڭ جاقىنداسۋىنان باسقا ەش نارسە كورسەتپەيتىن. ارينە، تەاترعا كەلۋشىلەردىڭ كوبى ونى كورگەن سوڭ، ايەل جاتاتىن ءۇيدىڭ تۇرعىلىقتى قوناعى بولىپ الاتىن.
بارىنەن قىزىعى، ويىننىڭ ارتىنان كەلگەندەرگە زىناحانادا مىناداي سۇلۋلارى بار دەپ ايەلدەردى بىرتىندەپ ساحناعا شىعارىپ، جاندى جارناما ەتەتىن. «قانجارلى وقىمىستىلار توبىنىڭ» سەزى وسى «شىعىس سۇلۋلارىنىڭ» تەاترىندا اشىلدى. اشىلار الدىندا تەاتر يەسى سۇلۋ ايەلدەرىنىڭ ساحناعا شىعارىپ، «زاياۆكەلەرىن بەرە بەرسەڭدەر دە بولادى» دەگەندەي بولدى. شىنىندا قانجارلى وقىمىستىلار، جاڭا كورگەن ايەلدەرىنەن تاڭدانعاندارىن ايتىپ، كونتورعا بارىپ، وزدەرىنە مەنشىكتىك جاتتى.
اساكودان كەلگەن — يا وفيسەر ەكەنى، يا عىلىمپاز ەكەنى بەلگىسىز ءبىر دەلەگات ءۇي يەسىنە كەلىپ:
ءۇي يەسى كۇلىپ، جايدارى عانا:
ول بولمايدى عوي، و-كەي سۇلۋ پروفەسسور اۆەنىڭ مەنشىگىندە عوي — دەدى.
دەلەگات ساسىپ قالىپ، كەشىرىم سۇراپ شىعا جونەلدى.
«قانجارلى وقىمىستىلار توبى» — «جاس وفيسەرلەر» مەن سەيۋكاي پارتياسىنىڭ مۇشەلەرىنەن قۇرالعان توپ. بۇل توپ ۇيىمداسقالى — 2 جىل. توپتىڭ پروگرامماسى — ۇلكەن سوعىستى تەز باستاۋ. سوندىقتان سەزدىڭ اشىلۋىنا جاپونيا باستاۋشى ادميرال ءاراحيدىڭ ءوزى قاتىستى. سەزدى توپتىڭ پرەزيدەنتى پروفەسسور اۆە اشتى.
سەزدىڭ كۇن ءتارتىبى ازيا جانە سوعىس.
تاعى ءبىراز ماسەلەلەر.
توكيو گازەتتەرى سەزد كۇندەلىگىن ۇزبەي جازىپ تۇردى. اسىرەسە سەيۋكاي پارتياسى كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى لاموموتو تەيدزيروعا جاقىن «كۇنى شىققان ەل» اتتى گازەتكە «قانجارلى وقىمىستىلار توبى» دەگەن سويلەمدى وزگەشە ورنەكتەپ، «قانجار مەن وقىمىستىلار توبى جاساسىن!» دەپ ۇلكەن انشلاگ بەردى.
توكيو گازەتتەرىنە ۇلكەن سەنساسيا بولعان نارسە-پروفەسسور دويحەرانىڭ «ميميكريا جانە جاپونيا» دەگەن بايانداماسى بولدى.
گازەتتەر دويحارانى ماقتاپ، سۋرەتتەرىن قوس-قوستاپ باسىپ، اياق-قولىن جەرگە تيگىزبەي جاتتى.
كەرەك دەسەڭىز، «Berliner tagblat-تىڭ» توكيوداعى پروفەسسور اۆەمەن اڭگىمەلەسەدى. پروفەسسور اۆەنىڭ «دويحارا-يمپەريا عىلىمىنىڭ كوگىندە تۋعان جارىق جۇلدىز، بۇل جۇلدىز تەمىرقازىق سياقتى، بارلىق اداسقاندارعا كومپاس بولادى» دەگەن ءسوزىن گەرمانيا گازەتتەرى تۇگەل باستى. دومەي سۋسين اگەنتتىگى سەزد حابارىن جاپونياعا تەرىس تاراتتى. ستەپاني اگەنتتىگى دە كوپ ەڭبەك ەتتى.
پروفەسسور دويحارا وتستاۆكاداعى گەنەرال ەدى.
نە سەبەپتەن ەكەنى بەلگىسىز، ايتەۋىر، گەنەرال دويحارانىڭ اسكەري كارەراسى قۇلاپ تۇسكەنمەن، كەيىن عىلىمعا ۇمتىلعانى دا راس. وسى سوڭعى مارت رەفورماسىندا اسكەر اراسىندا اراحيشىلدىق ىقپالى كۇشتى بولعان سوڭ، ونى قويماي جۇرت وتستاۆكاعا شىعارعان. گەنەرال جاس كۇنىندە وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جۇرگەندە اتاقتى پاۋلتوننىڭ ميميكريا جونىندە 5-6 لەكسياسىن تىڭداعان. سودان سوڭ بۇل ۋنيۆەرسيتەت تاستاپ، سوعىس جولىمەن كەتكەن. ءبىراق ميميكريانى ءبىر ءتۇرلى جاقسى كورەتىن. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن نارسە، بۇل گەنەرالدىڭ پروفەسسور دەپ اتالۋى. بۇل ات سەزگە كەلگەنشە جوق ەدى. وسى بايانداماسىمەن بايلانىستى نەدەن ەكەنى قايدام، جۋرناليستەر، گازەتتەر پروفەسسور دەپ اتاپ كەتتى. ايتەۋىر، ەڭ ادەپكىدە بىرەۋ پروفەسسور دەپ ايتا سالىپ، سودان وسىلاي كەتتى.
ەندى گازەتتەر حورىن شۋلاتقان دويحارانىڭ بايانداماسىنا كەلەيىك.
ميميكريا دەگەن سوز-ەلىكتەۋ دەگەن ءسوز. بىلايشا ايتقاندا ءبىر جاندىكتىڭ (كوبەلەك، شىبىن) قاسيەتتەرىن ەكىنشى جاندىكتى يەمدەنىپ الاتىنى جونىندەگى عىلىم. ەندەشە، ميميكريا كەبەجەسى جاندىكتەر جونىندەگى عىلىم. دارۆين كەزىندە بولماسا دا ميميكريا (مەندەليزم، مەندەل وقۋى كەزىندە پايدا بولدى). ۆەنتتىڭ، ۋوللەستىڭ كورسەتكەن فاكتىلەرىنە دارۆين وتە قۋانىپ، قوسىلاتىنىن بىلدىرگەن. پاۋلتون جاندىكتەر ءتۇسىنىڭ ۇشكە بولىنەتىنىن كورسەتكەن. ءبىرىنشى تۇس-كوز بوياۋشىلىق. جاندىكتىڭ ءتۇسى جۇرگەن جەرىندە ءشوپتىڭ ءبىر تۇستەس بولىپ، كوزگە تۇسپەيدى. بۇعان دالەل — قۇمداعى كەيبىر جاندىكتەر ءتۇسىنىڭ سۇر بولۋى، كوك ءشوپ اراسىنداعى كەيبىر جاندىكتەردىڭ كوك بولۋى.
ەكىنشى-بىر جاندىك ەكىنشى ءبىر جاندىككە وتە ۇقساس بولادى. بۇل بىرىنە-بىرى ەلىكتەگەنىن كورسەتەدى. مىنە، وسى باسقاعا ەلىكتەۋشى جاندىكتىڭ ءتۇسىن پسيەۆدواپوسەميتيكالى ءتۇس دەيدى.
بىرىنشى-اپوتەتيكالى ءتۇسى بار جاندىك كوزگە كورىنبەگەندىكتەن جاۋعا جەم بولمايدى.
ەكىنشى-پسيەۆدواپوسەميتيكالى ءتۇسى بار جاندىك «ەتى اششى، ءيىسى اڭقىعان»، جەۋگە جارامايتىن جاندىكتەردىڭ «تونىن جامىلىپ» جاۋعا جەم بولمايدى.
ۇشىنشى-اپوسەميتيكالى ءتۇسى بار جاندىك شىنىندا ەتى اششى، جەۋگە جارامايتىن بولعاندىقتان جاۋعا جەم بولمايدى.
پروفەسسور دويحارانىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جاندىكتەردىڭ، اڭ، ادامداردىڭ ءومىرى بىرەۋگە جەم بولماي، بىرەۋدى جەم قىلۋ ءۇشىن كۇرەس بولماقشى. سوندىقتان بارلىق حالىقتىڭ، ونىڭ ىشىندە جاپونيانىڭ ماقساتى قالاي دا بىرەۋگە جەۋ بولادى.
دويحارا جاپونيانىڭ جەمى" تۋرالى ايتا كەتىپ، جەر ءجۇزى مەملەكەتتەرىن ەكىگە ءبولدى.
1) اپوسەميتيكالى مەملەكەتتەر.
2) پسيەۆدواپوسەميتيكالى مەملەكەتتەر.
ءبىرىنشىسى: «جەۋگە كەلمەيتىن» ەتى اششى-گەرمانيا، يتاليا سىقىلدى مەملەكەتتەر. بۇلارعا تيۋ كەرەك ەمەس.
ەكىنشى: جەۋگە جارايتىن، جەيتىن مەملەكەتتەر. بۇلار بىرىنشىسىنەن «تونىن جامىلعان»؛ سوندىقتان دا، جاپون سولقىلداقتارى الدانىپ، جەۋگە جاراماس دەپ ءجۇر. مىنە، وسى قاتەلىك جاپون حالقىنىڭ ەسىندە بولۋ كەرەك.
ءماجىلىس ارتىندا اراحي سويلەدى. ول، باستى جاڭالىق كەڭەستەر وداعى ەكەنىن، تەز ۇلكەن سوعىستى اشۋدىڭ، ول ءۇشىن ەلشىلىكتەگى «سەيۋكاي» مەن «جاس وفيسەرلەرگە» كوشۋ كەرەك ەكەندىگىن ايتتى.
— ازيانىڭ ءشوبى قۋارىپ، شاڭى اسپانعا شىعىپ كەتتى. ونى قانمەن سۋارۋ كەرەك-دەدى ادميرال اراحي. وقىمىستىلار تۇرەگەلىپ ايقايلاپ ادميرالدى قۇرمەتتەدى.
حيميا كورولىنىڭ بۇرىنعى حاتشىسى مومودزو قارىنداسىنىڭ ۇيىنە جۇگىرىپ كەلدى. ەسىكتەن جۇگىرىپ كەلىپ، كورگەن-بىلگەنىن سىبىرلاپ سوعىپ جاتتى. قارىنداسىنىڭ «تۇرا تۇر» دەگەنىن دە بايقامادى. ءبىر ۋاقىتتا ىشكى ءۇيدىڭ ەسىگى اشىلىپ كەتتى.
— ول، كادىمگى فيزيك كۋۆياسي مە؟-دەدى حيميا كورولى.
ەرتەڭىنە حيميا كورولى توياما اۆەنى كابينەتىنە شاقىرىپ الدى.
— ەندى قيسىنى كەلمەيتىن قويىرتپاق عىلىمدى قويساڭ دا بولادى-دەدى ءسوز اياعىندا كورول-بىزدىڭ جىگىتتەر پروفەسسور كۋۆياسيدى ەرتىپ، چەرتەجدەرىن، اپپاراتىن الىپ كەلەدى، ادام ۇيىقتاتاتىن حيميالىق ەلەمەنتتەر. اپپاراتتىڭ يەسى-مەن ونى ىستەن شىعارعان سەن بولاسىڭ، ماقۇل ما؟ — دەدى.
پروفەسسور كورولدىڭ الدىنا جىعىلىپ، اياعىن قۇشاقتاي الدى.
ەرتەڭىنە تۇندە «جاس وفيسەرلەر» توبى ۇيلەرىن قاماپ، وكىمەت باسىلارىن ءولتىردى. ءسويتىپ، وكىمەت ءوز قولدارىنا الدى. پرەمەر-مينيسترلىككە ادميرال اراحي وتىردى. پوليسيا دا، وكىمەت اسكەرى دە قارسى شىقپادى. وكىمەت فاشيزم قولىنا كەتتى.
جاپون فاشيستەرى ۇلكەن سوعىس جارىندا ەكەنىن، كەڭەستەر وداعىمەن تەز سوعىس اشاتىنىن ايتتى. اشىق دەكلاراسيا جاريالادى.
سول كۇنى گازەتتەر توكيونىڭ شەتىندە ءبىر شۇڭقىردان بەلگىلى پروفەسسور كۋۆياسيدىڭ سۇيەك تابىلعانىن حابارلادى. ونىڭ اپپاراتى جونىندە ءبىر اۋىز ءسوز جازىلمادى.
ءىىى
اراحي وكىمەت باسىنا كەلگەلى پروگرامماسىن ورىنداۋعا بار كۇشىن سالدى. كەڭەس ۇكىمەتى سوعىستى باستادى. جاپونيا يمپەراتورى جالپى موبيليزاسيا تۋرالى دەكرەتكە كەشە عانا قول قويدى. ءبىراق سامۋراي تۇقىمدارىنىڭ ۋلان-باتوردى باسىپ العانىنا 5 كۇن بولىپ قالدى.
حاباروۆسك، ۆلاديۆوستوك، يركۋتسك قالالارىنىڭ سوعىس جاعدايىنا كوشكەنشە دە 5 كۇن بولدى.
«PolKice Belovaxtr» گازەتىنىڭ مايداندارىنا جاپونيا ارمياسىنىڭ باستىعى ادميرال اراحي:
— ءبىز ورال تاۋىنا جەتكەنشە توقتامايمىز. ورال تاۋىنىڭ بەرگى جاعى تۇگەل جاپون يمپەرياسىنىڭ قولىنا كەتۋى كەرەك -دەپ جاۋاپ بەرگەن.
ءبىراق كەڭەستەر وداعىنىڭ شەكاراسىنان ءوتىپ، جاپونيا اسكەرى ءبىر قادام دا باسا المادى. يمپەريا سامولەتتەرى شەكاراعا ۇشىپ كەلدى دە، ارتيللەريانىڭ وتىنا شىداي الماي، الدىنان داۋىل سوعىپ، كوكىرەگىنەن يتەرگەسىن قايقايىپ بارىپ، كەيىن قاراي ۇشىپ كەتكەن قارعا قۇساپ، ىزىمەن قايتادى. كەيبىرەۋلەرى وق تيگەن قۇستاي، جەر سۇزە قۇلاپ، شەكارا ۇستىندە قالادى.
ءبىراق توكيو تابىس دابىلىن قاعىپ جاتتى. ۋلان-باتوردى العاننان بەرى جاپونيا گازەتتەرى بۇل حاباردى كوككە كوتەرىپ، اسكەرباسىلار قۇرمەتىنە توست كوتەرۋمەن بولدى.
وكىمەتكە جاقىن گازەتتە جاپون ءوندىرىس كورولدارى جازعان «جاڭا ناماز» تەكستىسى باسىلىپ شىقتى. بۇل تەكستە «يا، قۇداي، ءوزىڭنىڭ ۇيعارۋىڭ بويىنشا، ورالعا دەيىن جەردى يمپەرياعا قاراتامىز» دەلىنگەن. بۇل ناماز تەكسى جوعارعى شىركەۋ ورنى بەكىتكەن، ءاربىر جاپون ۇلىنا وسىنى بۇرىنعى ناماز ورنىنا وقى دەپ تاپسىرعان.
ۋلان-باتوردى الۋ قۇرمەتىنە توكيو بايلارى اراسىندا كۇنى-تۇنى بال، بانكەت، توي بولىپ جاتتى. ءتىپتى كنياز كۋۆاياسي 1930 جىلعى كۇندەلىكتەرىن گازەتكە باسىپ، ونداعى «بولاشاق سوعىستا جاپونيا ۋلان-باتوردى باسىپ الادى، سودان ءارى كەڭەستەر وداعىنا اۋىز سالادى» دەگەن جەرىن بەتكە ۇستاپ، ءوزىن اۋليە دەپ جاريالاپ جاتتى.
توكيوداعى ورىس اقتارىنىڭ گازەتىن ۋلان-باتوردى قالاي العانى جونىندە وسى بەس كۇن ىشىندە ءبىر رومان دا جاريالاپ ۇلگەردى. بۇرىنعى پەتەربۋرگ سالونىنىڭ گ ۇلى بولعان، ءقازىر توكيو شۆەيسارى ەميگرانت جازۋشى «ءبىر جاپون وفيسەرىنە ون مونعول قىزىنىڭ قالاي تالاسقانى» تۋرالى جازادى. ءتىپتى جاپون ايەلدەرى سۇيەتىن ءبىر وزگەشەلىگى بار دەپ پاتشالى رەسەي «پاتريوتىنىڭ» اۋزىنان سۋى قۇريدى.
وساكا قالاسىنداعى كۇيەۋ الماي قويعاندارى كارى قىز قولىن كەسىپ، قانىن اعىزىپ، بوتەلكەگە قۇيىپ ادميرال اراحيگە جىبەرتتى.
«سامۋرايدىڭ قانىمەن قىلىشىڭدى سۋار، ول ەش ۋاقىتتا قايرىلمايتىن بولادى»-دەپ جازىپتى. «بۇل ەش ەركەك كورمەگەن تازا قىزدىڭ قانى»-دەپ تە قويىپتى «جاس ارۋ».
ءبىراق كارى قىزدىڭ قانى ەش نارسەگە سەبەپ بولا المادى. ۆلاديۆوستوك پەن حاباروۆسكىگە دەيىن ۋسسۋري وزەنىنەن، حاباروۆسكىدەن مانچجۋريا ستانسياسىنا دەيىن امۋر وزەنىنەن وتەم دەۋشىلەردىڭ سۇيەپ سۋدا قالىپ جاتتى.
1904 جىلعى ورىس-جاپون سوعىسىندا ورىس اسكەرى تۇگەلىمەن سۋ تۇبىنە كەتكەن. اراحيشىلار وسى سوعىستا دا سونداي تابىسقا جەتەمىز دەپ ويلاعان.
شىنىندا، بۇل تەڭىز سوعىسىنىڭ ۇلكەندى سۋسيمادان كەم بولعان جوق. بۇنى ءبىز تۇگەل كەلتىرەيىك: 7 اۆگۋست كۇنى ۆلاديۆوستوكتان 200 ميل جوعارى سوۆەت اتتى پورتتىڭ جانىندا اشىق تەڭىزدە 10. 000 توننالىق 3 كرەيسەر، ءبىر اۆيونوسەتتەن قۇرىلعان جاپون ەسكادراسى كورىنىپ قالدى. كورابلدەردەن اسپانعا 12 سامولەت كوتەرىلىپ، قالاعا قاراي تارتىپ وتىردى. ويلاماعان جەردەن بۇل سامولەتتەر پورتتى قالاعا بومبا تاستادى.
سول كەزدە پورتتان تەڭىزگە ءۇش جەڭىل كرەيسەر شىقتى. تولقىنسىز اشىق تەڭىزدە جاپون سناريادتارى كەڭەس كرەيسەرلەرىنىڭ ورنىن سيپالاپ، تابا الماي جۇرگەندەي جان-جاعىنان ءتۇسىپ، تەڭىز سۋىن تاۋداي ەتىپ، اسپانعا لاقتىرۋمەن بولدى. 8 ءديۋيمدى زەڭبىرەكتەردەن اتىلعان ءبىر سنارياد كەڭەس كرەيسەرىن ءبىرىنشى تەۋىپ، ءورت باستالعان سوڭ كەيىن قايتىپ كەتتى.
كرەيسەرسىز قالعان كۇش، كەڭەس ەسكادراسىن قۋسىرىپ، جاپوندار قالاعا جاقىنداي ءتۇسىپ، پورت گاۆانى اتا باستادى.
وسى ۋاقىتتا پورتتان 20 كەڭەس سامولەت! جاپون سامولەتتەرىن اتاكاسىنا قاراماي، جاپون ەسكادراسىنىڭ ۇستىنە شىقتى. بومبىلار تەڭىز بەتىنىڭ تاس-تالقانىن شىعاردى. ءبىر كرەيسەر جامباستاپ ءبىراز ءجۇرىپ، سۋعا سۇڭگىپ، جوق بولدى.
جاپون سامولەتەرى كەڭەس سامولەتتەرىنىڭ استىنا ءتۇسىپ، تومەننەن جوعارى قاراي پۋلەمەتپەن اتا باستادى. ءبىر ۋاقىتتا ەكى جاقتىڭ سامولەتتەرى دە قاشۋىن قويىپ، بىر-بىرىنە ۇمتىلا ءتۇستى. اۋەدە سوعىس باستالدى. ەكى سامولەت سوعىسىپ، جانىپ تەڭىزگە ءتۇسىپ جوق بولدى. جاپون اۆيانوسەسىنەن تاعى بەس-التى سامولەت كوتەرىلىپ، تۋرا قالاعا تارتىپ، پورت ۇيلەرىنە راديو ستانسياعا، سكلادتارعا، جاراداعى قامالدارعا بومبى تاستادى. پورتتا ءورت باستالدى. كەڭەس سامولەتتەرى ەكى ءبولىنىپ، ءبىر بولەك قالاعا ۇمتىلدى.
پورتتان تاعى ەكى كرەيسەر اشىق تەڭىزگە شىعىپ، كەڭەس ەسكادراسى جاپوندىقتاردى كەڭەستىڭ ءبىر يسترەبيتەلى ەكى جاپون بومبوۆوزىن قۇلاتتى. سوندا اشىق تەڭىز جاقتان جاپوننىڭ ەكىنشى ەسكادراسى كەلدى. ارتيللەريا بەت باقتىرماي كەڭەس ەسكادراسىن كەيىن ىعىستىردى. كەلگەن ەسكادرادان تاعى 20 سامولەت كوتەرىلىپ، اسپاندا تەمىر قۇستار قاپتاپ كەتتى. كەڭەس ەسكادراسى تومەن ۆلاديۆوستوككە قاراي جىلجىدى. قالانىڭ جاۋ قولىنا وتۋى-كۇمانسىز بولدى.
سول ۋاقىتتا جاپون ەسكادرالارىنىڭ ەكى كەڭسە قايىرى كەلىپ قالدى. ولار تورپەدا تاستادى. جاپون ەسكادرالارى بەتىن بۇرىپ كەيىن كەتتى. «اساحياكرەن» قاتاردان شىقتى.
وسى ۋاقىتتا ۋسسۋري تاۋلارى جاقتان شەگىرتكەدەي قاپتاپ، كوكجيەككە قارا نوقاتقا تولتىرىپ 200 گيدروپلاندار كورىندى. جاپون سامولەتتەرى حاككايدوعا، لاپەرۋزا بۇعازىنا قاراي تارتىپ وتىردى. ۇرەيى ۇشقان جاپون ەسكادرالارى دا ولاردىڭ سوڭىنان سەلتەڭدەپ ەردى، كەڭەس سامولەتتەرى قۋا جونەلدى.
جاپون فلوتى ەكى ءبولىنىپ ۆلاديۆوستوككە اتتاندى. ءبىرى حوككايدودان شىعىپ، سانگار بۇعازىنان ءوتىپ، ۇشى-قيىرسىز توڭكەرىلىپ جاتقان تەڭىز تولقىنىمەن تۇرا ۆلاديۆوستوككە كەلە جاتتى.
ەكىنشىسى كورەي بۇعازىنان ءوتتى، تەمەكى تارتىپ وتىردى.
ادميرال ۋلاناعا جاپون ەسكادراسىنا «سوۆەت» پورتىنا لاپەرۋزا بۇعازىنا قاراي دەگەندە، فلوتىنىڭ كۇشىن جول جاققا اۋدارىپ جىبەرىپ، كورەيا جاعىنان كەلىپ ءۆلاديۆوستوتى باسىپ الماقشى ەدى. تىنىق مۇحيت فلوتىنىڭ ەسكادرالارى كەيىن قايتقاندا، سانگار بۇعازىنان كەلە جاتقان جاپون ەسكادرالارى الدىنان شىعىپ، تىنىق مۇحيت ەسكادرالارىن كەيىن شەگىنىپ جىڭىشكە تاتار بۇعازىنا الىپ تۇرىپ جازادى. ءتىپتى جاپون جىگىتتەرىن ايەلدەر سۇيەتىن ءبىر وزگەشەلىگى بار دەپ كوشەنى رەسەي «پاتريوتىنىڭ» اۋزىنان سۋى قۇريدى.
وساكا قالاسىنداعى كۇيەۋ الماي قۇيعان قىز قولىن كەسىپ، قانىن اعىزىپ، قۇيىپ ادميرال اراحيگە «سامۋرايدىڭ قانىمەن قىلىشىڭدى سۋار، ول ەش ۋاقىتتا قايرىلمايتىن بولادى»-دەپ جازىپتى. «بۇل ەش ەركەك كورمەگەن تازا قىزدىڭ قانى»-دەپ تە قويىپتى «جاس ارۋ».
ءبىراق كارى قىزدىڭ قانى ەش نارسەگە سەبەپ بولا المادى. ۆلاديۆوستوك پەن حاباروۆسكە دەيىن ۋسسۋري وزەنىنەن، حاباروۆسكىدەن مانچجۋريا ستانسياسىنا دەيىن امۋر وزەنىنەن وتەم دەۋشىلەرى سۋدا قالىپ جاتتى.
1904 جىلعى ورىس-جاپون سوعىسىندا ورىس ەسكادريالارى تۇگەلىمەن سۋ تۇبىنە كەتكەن. اراحيشىلار وسى سوعىستا دا سونداي تابىسقا جەتەمىز دەپ ويلاعان.
ونان سوڭ بۇل ەسكادرالار وراعىتىپ بارۋ ءۇشىن، تەڭىزدىڭ ىشىنە قاراي كەتتى. ءبىراق الدىنان تىنىق مۇحيت ەسكادرالارى شىعا كەلدى.
جاپون فلوتىنىڭ بۇل ەسكادرالارى دا قورشاۋدا قالدى. ارتى-جاعالاۋ ارتيللەرياسى، الدى-كەڭەس كورابلدەرى.
ادميرال ۋلاناعا قاتەلەسكەنىن جاڭا سەزدى. ادميرال ۋلاناعا كەڭەستەر وداعىنىڭ جاپون تەڭىزىن الاقانداي جەر قويماي، قاپتاپ كەتەتىن وسىنشالىقتى زور فلوتى بار دەپ ويلاماعان ەدى. جاۋ كۇشىن باعالاماۋ-تەڭىز سوعىسىندا ەڭ باستى ءقاۋىپ.
جاپون اۆيانوسەستەرى مەن كرەيسەرلەرىنەن 100 شىقتى، سامولەت كوتەرىلدى.
كەڭەستەر وداعى جاقتاعى تەڭىز جاعالاۋىنان دا 100 شاقتى سامولەت ۇشىپ كەلدى. سۋ داۋىلپازدارى ايقاسا باستادى.
ەندى جاپون تەڭىزىندەگى سوعىسقا تىنىق مۇحيت فلوتى مەن جاپون فلوتى تەگىس قاتىستى. سوعىسقا ارالاسپاعان ءبىر كورابل، ءبىر گيدروپلان قالمادى. كرەيسەرلەردىڭ دە، سامولەتتەردىڭ دە سانى ۋاقىت-ۋاقىت سايىن كوبەيە ءتۇستى. مايداننىڭ ءبىر شەتى ۆلاديۆوستوك، ءبىر شەتى سانگار بۇعازىنا دەيىن باردى. كورىنىپ جاتقان تەڭىز بەتى سوعىس ساحناسىنا تارلىق قىلدى.
ورتەنگەن سامولەت، كورابلدەر، جارىلعان سناريادتار تەڭىز ءىشىن ءورت قىلىپ جىبەردى، تەڭىز قايناپ استى-ۇستىنە شىعىپ جاتتى.
قورشالعان جاپون ەسكادرالارى تىنىق مۇحيت فلوتىنىڭ قاتارىن جارىپ ءوتتى، نەگىزگى كۇشكە قوسىلۋ ءۇشىن العا ۇمتىلدى. الدىنان 10. 000 توننالى 4 كرەيسەر ارتيللەريا وتىنا قاراماي العا شىقتى. ارتىنان ەسمينەستەر كەڭەستىڭ 3 لينەينىي كورابلى ولارمەن سوعىس اشتى. «كاساناگي» مەن «مەنسەيتو» قاتاردان شىقتى، 4 ەسمينەس سۋ تۇبىنە كەتتى. ولاردىڭ ورنىن 7 جاپون جەڭىل كرەيسەرى كەلىپ باستى. بۇنىڭ ءبارى ۇلكەن كەڭەس كرەيسەرىنىڭ 8 ءديۋيمدى زەڭبىرەكتەن اتقان سناريادتارىنىڭ استىندا قالدى.
بەتتەي الماي كەيىن قايتتى.
ادميرال ۋلاناعا ەسكادرالاردىڭ قورشاۋدا، كەڭەس سناريادتارىنىڭ ويناعىندا، وتە ءقاۋىپتى جاعدايدا قالعانىن سەزىپ، قالايدا جاۋ قورشاۋىن جارىپ شىعۋدى بۇيىردى.
ارتيللەريا وعىن جاۋدىرىپ، كرەيسەر ەسكادراسى، ەسمينەس فلوتيلياسى اتاكاعا شىقتى. ونىڭ ارتىنان قاتارىن جايىپ 10. 000 توننالىق كرەيسەرلەر، ەسمينەستەرمەن قورشالعان كوپ ەسكادرالار العا ۇمتىلدى. ءبىراق ەكى جاقتان اتىلعان سناريادتاردىڭ تۇسكەن جەرىنەن وتە الماي كوپ كورابلدەر ورتەنىپ جاتتى. ءبىرازى سۋعا باتتى. ءبىراق العا ۇمتىلۋ توقتالمادى. وسى ۋاقىتتا ەكى كەڭەس قايىعى كەلىپ تورپەدالار تاستادى. جاپونيا ەسكادرالارى بىت-شىت بولىپ جان-جاققا قاشتى. بىر-ەكى كورابل سوعىسىپ تا قالدى. ءبىرىنىڭ وڭ بوكسەسى تەسىلىپ، سۋ جۇتىپ قاتاردان شىقتى. وسى جاعدايدى پايدالانىپ، كەڭەس ەسمينەستەرى ميناعا كەزەك بەردى. جاقىنداسىپ اتىستى. ەكى جاقتىڭ بىرنەشە ەسمينەستەرى سوقتىرىپ سۋ تۇبىنە كەتتى.
سودان ساراڭ 10-دا جاپون ەسكادرالارى كوپ كورابلدەرىنەن ايرىلىپ، كورەياعا قاراي بۇرىلىپ، زورعا قۇتىلدى. ەكى بولىنگەن جاپون فلوتى قوسىلدى. ءسويتىپ تەڭىزدىڭ كورەيا جاعاسىنا قاراي كەتتى. كەڭىستىڭ فلوتتارىمەن ايقاسۋدا ادميرال ۋلاناعا سۋسيما سوعىسىن ەكىنشى رەت كەرمەكشى ەدى. بەلگىلى رەسەي عوي دەپ، تابىستى بولاتىنىنا سەزسىز سەنەتىن ەدى. ءىس جۇزىندە ولاي بولماي شىقتى، توپاس ورىس ادميرالىنىڭ سۋسيماداعى ەسكادرالارىنداي، تەڭىزدىڭ تولقىنىنا الدەقاشان باتقانىن سەزەيىن دەدى. ورىس مورياكتارىن تەڭىزگە سالىپ، توعىتقان قويداي قىلىپ يمپەريا زەڭبىرەگىن اۋزىنا قاراي ايدايتىن روجدەستۆەنسكييلەرمەن جاپون ادميرالدارى ەندى كەزدەسە الماس.
سورلى اراحيشىلار داۋىردەن ۇتىلعان ەكەن، وسىلاردان جارتى عاسىر بۇرىن تۋسا عوي، اۋىزدارىن تولتىرا قان ۇرتتار ەدى. ادميرال ۋلاناعا سوعىس ساحناسىن تەڭىزدىڭ كورەيا جاعالاۋىنا الىپ كەتۋگە تىرىستى. سۇيەۋ بولماسا، جەڭۋ قيىن. كورەيا جاققا جاقىنداپ جەرگىلىكتى كۇشپەن اۆياسيانىڭ كومەگىن پايدالانۋ كەرەك. كەم بوپ قالعان جەردە تولتىرىپ وتىرماي بولمايدى. ادميرال ۋلاناعا قاشا ۇرىسىپ، جاۋدى رەزەرۆتەپ كۇشى جاققا الىپ كەتۋگە تىرىستى. جاۋ مۇنى سەزدى، ءبىراق قورىققان جوق.
قازىرگى سوعىستا جەڭىپ شىعۋدىڭ باستى شارتى اۆياسيا عوي.
سوندىقتان دا ۋلاناعا رازۆەدكاعا سامولەتتەرىن جىبەردى. تاعى اۋە سوعىسى باستالدى. جاپون تەڭىزى جارىلىپ، كۇنى تۇتىلعانداي بولدى. كوكتە دە، سۋدا دا موتورى، تارسىل-گۇرسىل سنارياد داۋسى قاپتاپ كەتتى. اسپان سۋعا، سۋ اسپانعا ارالاسقان تاس-تالقان بولدى. سامولەتتەردى اۆيانوسەس كرەيسەرلەر اتىپ جاتتى. ءبىراق كەڭەس سامولەتتەرى تەڭىز بەتىن شاعالاداي قاپتاپ كەتتى. ۆلاديۆوستوك جاقتان كوكتەمدە كەلەتىن قۇستارداي كەلدى دە جاتتى.
جاپوندىقتاردىڭ تەك اۆيانوسەستەرىنە سالىپ الىپ كەلگەن سامولەتتەرى توتەپ بەرە المادى
اۋە سوعىسىمەن قاباتتاسىپ ەكى جاقتىڭ ەكى ەسكادراسىنىڭ اراسىندا ۇرىس بولدى. بۇلار 10. ووو توننالىق كرەيسەرلەردەن قۇرىلعان: قارۋلارى دا تەڭبە-تەڭ. سوعىس الىستان اتىسۋدان باستالدى. ونان سوڭ ەكەۋى جاقىنداسىپ ارالارى 25 كيلومەتر بولدى. ءبىر جاپون كورابلىنىڭ پالۋباسىن سنارياد تالقانداپ جىبەردى، بورتى لەزدە سۋ جۇتىپ، كورابل باتىپ كەتتى.
ءبىرازدان سوڭ ەكى جاق تا كەپ زيان تاپتى. كەڭەستەگى لينەينىي كورابلدەرى كومەككە شىقتى. جاپون ەسكادرالارى ەسىنەن اداستى. «كاكونىڭ» الدىڭعى جاعى سۋعا باتىپ كەتتى. «پۋزياما» قاتاردان شىعىپ، پورتقا قاراي كەتتى. ەندى جاپون ەسكادراسى كەلدى. ءبىراق مۇنى كەڭەس كورابلدەرى سنارياد استىنا الىپ، جولاتپاي كەيىن قايتارىپ جىبەردى. جاپوننىڭ لينەينىي كورابلدەرى كەلدى.
جاپون فلوتى ىرىسا ءتۇسىپ. كەڭەس فلوتى دا جاپون ەسكادرالارىن ۆلاديۆوستوك جاققا ايداماقشى بولدى. ەكەۋى دە مانيەۆر جاساپ، شىرق اينالۋمەن ءجۇردى. جاپون فلوتى شىعىسقا، كەڭەس فلوتى تەرىستىككە بەت الدى. ءبىر جەردە ەكى فلوت تاعى كەزدەسىپ قالدى. . . كەڭەستىڭ ەسمينەس فلوتيلياسى جاپوننىڭ جەڭىل كرەيسەرلەرىنە اتاكا جاسادى. ەشقانداي قارسىلىققا قاراماي جاڭبىرداي جاۋعان سناريادقا قارسى العا ۇمتىلدى. بۇل ۋاقىتتا ەكى جاقتىڭ فلوتى دا جاقىنداپ كەلىپ قالدى. جاپوننىڭ جەڭىل كرەيسەرلەرى اتاكاعا شىداي المادى.
ەندى كەڭەس فلوتى ەسمينەستەرىنە تاعى ءبىر اتاكا جاساپ، جاۋدىڭ ۇرەيى ۇشقانىن پايدالانىپ، ۇلكەن سوعىس اشپاقشى بولدى.
14 اۆگۋست كۇنى تىنىق مۇحيت فلوتىنىڭ كومانديرى كەڭەستەر وداعىنىڭ مارشالىنا جاپون فلوتىنىڭ نەگىزگى كۇشىن جويىپ، قالعاندارىن شەشىندىرىپ، قۋىپ جىبەرگەنى جونىندە راپورت بەردى.
بۇل سۇمدىق جاپون فلوتىنىڭ جەڭىلۋ ارتىنان ىلە-شالا بولدى. كەڭەستەر وداعى سۋدا دا، قۇرعاقتا دا جەڭىپ، ينتەرۆەنتيللەرگە قىزىل ارميانىڭ كۇشىن كورسەتتى. جاپوندار كەيىن قاشتى. مايدان ساحناسى ەكى-ۇش كۇن تىنىس الدى.
مىنە، بۇل سۇمدىق وسىدان ءۇش كۇن ءوتىپ، ءتورتىنشى كۇنى تاڭەرتەڭ بولدى.
بۇكىل قيىر شىعىس شەكاراسىنداعى قىزىل تۋلى ارميا ءبىر سەكۋند ىشىندە ۇيىقتادى دا قالدى. جاۋىنگەرلەر ەش نارسەدەن قاپەرسىز ءوز جۇمىستارىن اتقارىپ جۇرگەندە، باستارى مەڭ-زەڭ بولىپ، دەنەلەرى اۋىر تارتىپ، تالىقسىپ، كوزدەرى جۇمىلىپ ۇيىقتاپ، قۇلاي-قۇلاي كەتىستى. مايدان لينياسىندا ۇيىقتاماعان ءبىر ادام قالمادى، تەك ءبىر دەريەۆنياداعى شتاب ۇيىقتاماي قالدى. ول مايدان لينياسىنا جىبەرىلگەن كۇشتىڭ القىمىنا ىلىنبەي قالسا كەرەك.
ينجەنەر تولەپوۆ سامولەت، اۆتوموبيل، تانك، پوەزد، كورابلدەردى الىستان توقتاتىپ تاستايتىن ماشيناسىن قيىر شىعىس مايدانىندا سىننان وتكىزۋگە كەلگەنشە ءۇش كۇن بولعان ەدى. اكادەميك ۆوزنەسەنسكيي تولەپوۆ اپپاراتىنا سىناۋشى كوميسسيانىڭ مۇشەسى بولىپ كەلگەن ەدى.
قيىر شىعىس ارمياسىن ۇيىقتاتقان جاپون پروفەسسورىنىڭ ۋلترا ساۋلەسى ءبىر سەكۋند ىشىندە توكيودان كەڭەستەر وداعىنا جەتىپ، بارلىق ارميانى ۇيىقتاتىپ ۇلگەرگەن.
ءبىراق قيىر شىعىستا شتابتان باسقا ەكى-اق ادام ۇيىقتاماي قالعان، ولار: ينجەنەر تولەپوۆ پەن اكادەميك ۆوزنەسەنسكيي ەدى.
ءدال ۋلتراكۇلگىن ساۋلە كەلگەن سەكۋندتىڭ باسىندا راكەتاپلانعا ءمىنىپ، جاپونيانى اينالىپ، ليستوۆكا تاراتىپ، جاڭاعى سەكۋند بىتپەي قايتىپ ورالعان ەدى. ءسويتىپ، ءبىر سەكۋندتا 5000 كيلومەتر جەرگە بارىپ قايتقان ەدى.
ادام ۇيىقتايتىن ساۋلە كەلگەندە بۇلار جاپونيادا بولىپ، وياۋ قالعان ەدى.
كەلگەن سوڭ اكادەميكتىڭ باسى اينالىپ، السىرەپ، تالىقسىپ توسەككە جاتىپ قالدى.
ينجەنەر تولەپوۆ لابوراتورياعا كەلىپ، قىزمەتىنە كىرىستى. وسى ۋاقىتتا ەسىك اشىلىپ كەتتى، ەكى جاپون وفيسەرى كىرىپ كەلدى.
— كوتەر قولىڭدى! — دەپ بىرەۋى ايقاي سالدى.
ينجەنەر تولەپوۆ قولدى قالتاعا سالا بەرىپ ەدى ارتىنان بىرەۋ ۇستاي الدى. جالت قاراسا، ارتىندا دا ەكى وفيسەر تۇر ەكەن.
ءتورت مىلتىق ءتورت جاعىنان تىرەلدى.
ينجەنەر ولەرىن ءبىلدى. ستول ۇستىندەگى ميكروفونعا كوزى ءتۇستى.
«اپپاراتتىڭ قايدا ەكەنىن ايتسام با ەكەن»-دەگەن وي ساپ ەتە قالدى. «قوي مىنالار ءبىتىپ، جويىپ جىبەرەر»-دەدى.
سونان سوڭ ميكروفونعا اۋزىن تاياپ:
— قيىر شىعىس ارمياسىن جاپون عىلىمپازى ۇيىقتاتىپ تاستادى. ەرتەڭ موسكۆانى، دونباستى، باسقا ءىرى قالالاردى ۇيىقتاتىپ، كەڭەستەر وداعىن باسىپ الماقشى. -مەن ينجەنەر تولەپوۆ ەلىنە بارا جاتىپ، كەڭەس وداعىنا قاسىق قانىم قالعانشا. . .
بۇل وزىنەن-وزى نەگە سويلەپ تۇر دەپ تاڭ قالىپ تۇرعان وفيسەر تۇسىنە قويىپ، مىلتىقتىڭ شۇيدەسىمەن قويىپ ينجەنەر ەتپەتىنەن ءتۇستى.
ءبىراق ينجەنەر تولەپوۆتىڭ ەلىنە بارا جاتقانداعى اششى داۋسىن ميكروفون ءبىر سەكۋندتە جەر جۇزىنە تۇگەل جايدى.
ءتورت وفيسەر ينجەنەر تولەپوۆتىڭ قول-اياعىن بايلاپ تاستادى. بىرەۋى پىشاقپەن ينجەنەردىڭ جۋان جەلكە تامىرىن قيىپ جىبەرىپ، ءبىر ناسوستى تىعىپ قويدى. ناسوس ءبىر تامشى دا قالدىرماي ينجەنەردىڭ قانىن سورىپ الدى.
تولەپوۆ ەلىن قالدى. اشىق كوزدەرى اينەكتەي كوكشىل تارتىپ كەتتى، جۇرەگى توقتادى.
ولگەنىن بىلگەن وفيسەرلەر شىعا جونەلدى.
اكادەميكتىڭ بويىنا قۋات كىرىپ، باسىن كوتەرىپ العاندا تولەپوۆ جوق ەكەن. «ول لابوراتوريادا بولار» دەپ ورنىنان تۇرىپ سوندا باردى. سىلەيىپ ءولىپ جاتقان ينجەنەردى كورىپ، جۇگىرىپ كەلىپ قۇشاقتاي الدى.
— راقمەت! اپپارات قايدا؟! — دەپ ايقاي سالدى.
— راقمەت! ليزاعا نە دەيمىن، راقمەت قايدا دەيمىن؟
اكادەميكتىڭ كوزىنەن ءبىرىنشى رەت جاس شىقتى.
«اپپارات، اپپارات» دەدى ەسى اۋىڭقىراپ! قوناقتاردىڭ تاپسىرۋى بويىنشا سىناۋدان كەيىن راقمەت اپپاراتىنىڭ قايدا ەكەنىن ونىڭ وزىنەن باسقا ءتىرى جان بىلمەيتىن. قاي قالادا، قاي جەردە ەكەنىن ەشكىمگە ايتپاعان. راقمەت جەردە تۇرىپ اپپاراتىن راديومەن جۇرگىزەتىن.
اكادەميكتىڭ كوزى راقمەت قانىن سورىپ العان ناسوس پەن ۇلكەن شىنىداعى بەس ليتر قانعا ءتۇستى. اكادەميك قولىن اپارىپ ەدى، ۇيىپ قالعان قارا قوشقىل قان ءالى جىلى ەكەن. راقمەتتىڭ ولگەنىنە 20 مينۋت بولعان ەدى. اكادەميك ورنىنان قارعىپ تۇردى
«اۆتوجەكتور» اتتى قولدان جاساعان جۇرەك-ماشينانى اكەلىپ جۇرگىزدى. ماشينانىڭ ترۋبكاسىن راقمەتتىڭ جەلكەسىندەگى قان شىققان جەرىنە جاپسىردى. پىشاقپەن ءوزىنىڭ جەلكە تامىرىن قيىپ جىبەرىپ، ناسوستى تىعا قويدى. ناسوس اكادەميكتىڭ قانىن تارتىپ الىپ كەتىپ جاتتى. ماشينا-جۇرەك كادىمگىدەي سوعىپ، جىلى قاندى راقمەت تامىرلارىنا تاراتا باستادى. 5 مينۋتتان كەيىن ەلىكتىڭ ەرنى قوزعالدى، بىردەن كەزدەسكەن جارىقتى جاتىرقاپ، كوزى جۇمىلىڭقىرادى. بىرتە-بىرتە جاندانىپ، ءپۋلسى جۇرە باستادى. راقمەت ءبىر كۇرسىنىپ ساۋساقتارىن جۇمدى. داۋسىن شىعاردى. ءسويتىپ جۇرەگىنە تامىرلارىنان قان تاراپ، ءوز وكپەلەرى كيسلورودپەن دەم الا باستادى. راقمەت باسىن كوتەرىپ الدى. ءبىراق اكادەميك ءولىپ قالعان ەدى.
اكادەميك الدىندا «ءوزىم ءالى، بىرەۋدى شاقىرتسام قايتەدى دەپ تە ويلاعان جوق».
ال راقمەت اپپاراتى وتە قىمبات ەدى. اپپاراتتى ساقتاپ قالۋ، وتاندى مىنا پالەدەن ساقتاپ قالۋ نيەتى كوپ ويلاندىرعان جوق ەدى. ءوزى ەلىن، بىرەۋدى ءتىرىلتۋ ءبىر ءتۇرلى زاڭدى نارسە قۇسادى وعان. سىتىلىپ بارا جاتقان بىرەۋدى اشەيىن سۇيەگەن عانا بولدى. ول ءوزىنىڭ ولەتىنىن، ءولىپ بارا جاتقانىن، ولگەنىن سەزگەن جوق. ال ونىڭ بارلىق ويى راقمەتتىڭ پرۋتىندە بولدى. «قايتەر ەكەن» دەپ شىدامادى. ءبىراق راقمەت دەنەسىنە قان جۇگىرە باستاعان سايىن، مۇنىڭ دەنەسىندە قان ازايا ءتۇسىپ، ول جاندانعان سايىن بۇل الارىپ، اقىرىندا راقمەتتىڭ ءوزىنىڭ ولگەنىن سەزبەي كەتتى.
ارينە، اكادەميك ءوزىنىڭ دە، نەشە ءتۇرلى سامولەتتەرىنىڭ دە، ءبىر مينۋتتا ايدى اينالىپ كەلەتىن راكەتاپلانىنىڭ دا وتانعا قىمبات ەكەنىن بىلەتىن.
ءبىراق اكادەميككە بارىنەن بۇرىن ءوز ەلىندە ميلليونداعان ادامنان قىمبات ەدى. سوندىقتان دا اكادەميك وزىنەن، ءوزىنىڭ سامولەتتەرىنەن، ميلليونداعان ادامدارعا ءولىم اكەلەتىن جاۋدىڭ كورابلى، سامولەتتەرىن توقتاتىپ تاستايتىن اپپاراتتى ارتىق سانادى. سوندىقتان دا ول «ولسەم بە ەكەن، ولمەسەم بە ەكەن؟» دەپ ويلانعان جوق. جاۋاپتى مىندەتتى اتقارعانداي بولىپ ءولىپ كەتتى.
راقمەت ورنىنان قارعىپ تۇردى. ءبىلىپ جاتقان اكادەميكتى كوردى. بارلىق سىرعا ءتۇسىندى. ءبىراق ويلانۋعا ۋاقىت جوق ەدى. وتان ۇلكەن قاۋىپتە تۇر ەدى. راقمەت جەلكەسىن تاڭدى. جۇگىرىپ دالاعا شىقتى. شتابقا باردى. ءبىر ساعات وتپەي-اق ۇيىقتاپ قالعان ەكى ءجۇز مىڭداعان قىزىل ەرلەردىڭ ورنىن اينالاداعى كولحوزشىلار باسىپ، پوزيسيانى جاۋعا بەرمەگەن ەكەن. 10 مينۋت وتپەي-اق راقمەت ايرىقشا تاپسىرىس الىپ، راكەتاپلانعا ءمىنىپ، تىنىق مۇحيتقا قاراي بەت بۇرىپ جوق بولدى.
«قيىر شىعىس ارمياسى ۇيىقتادى دەلىنگەن»-سۋىق حابار ءبىر مينۋتتە سۋماڭداپ كەڭەس ەلىنە-موسكۆادان مۋرمانسكىگە ۇشتى. ورال تاۋلارىن ارالادى. استراحاندى ارالاپ كاسپيي تەڭىزىن تولقىنداتتى. قازاننان قالىقتاپ ءوتىپ، كاۆكاز تاۋىن جاڭعىرىقتىردى. التى ايلىقتى التى اتتاپ، سۋدى كەشىپ، تاس تاپتاپ، ارقانى باسىپ اسقاقتاپ ءوتتى-سۋىق حابار.
وراپ ءوتىپ ورالدى، وب وزەنىن جاعالاي مۇز بوپ جاتقان تەرىستىك بورانىنا بوي بەرمەي، سولتۇستىكتىڭ تەڭىزىن سىقىرلاتىپ تەربەتتى-سۋىق حابار.
كاسپييدى كەسىپ، قاراقۇمدى باسىپ ءوتىپ، ءپاميردىڭ شىڭىنا شىعىپ، ازيانى ايقايلاپ وياتتى-سۋىق حابار.
وبلىستان اۋدانعا، قالادان دەريەۆنياعا، زاۆودتان شاحتاعا، تاۋدان تاسقا سەكىردى-سۋىق حابار.
سوناۋ بالتىقتان قارا تەڭىزدەن كامچاتكاعا دەيىن، كاسپييدەن ساحالينگە دەيىن، پاميردەن مۋرمانعا دەيىن، بايكالدان تايمىرعا دەيىن، جاتقان 170 ميلليون كەڭەس حالقىن اياعىنان تىك تۇرعىزدى-سۋىق حابار.
ەرىكتى وسكەن ەل ەدىڭ-ەرىڭدى جويايىن دەپتى عوي، ەرىنىڭ جاتقان ەلى ەدى-ەتەگىڭنەن تارتايىن دەپتى عوي، ەر بوپ وسكەن ەل ەدىڭ-ەڭسەڭدى ءتۇسىردى عوي، ەدىل-جايىق ەكى وزەن، ەنيسەي مەن لەناننان قان اعىزايىن دەپتى عوي-دەدى سۋىق حابار.
باس بىلمەي وسكەن اساۋ باقىتىڭدى، قويىنعا سىيمايتىن قۋانىشىڭدى قۇرتپاقشى بولىپتى عوي، باقىتتى ومىرىنە قاندى قولىن سۇعىپ، ەن دالاڭداعى ەركىن وسكەن سامۋراي تاپتاماق بولىپتى عوي-دەدى سۋىق حابار.
قىرمىزىداي قىرىمىڭدى، قۇلپىرعان كاۆكازىڭدى، قازىنالى قازاقستانىڭدى، توپىراعى ساپ التىن، تاسى گاۋھار مەرۋەرت، جوقشىلىقتى بىلمەگەن، قۋانىش پەن باقىتى گۇلدەنگەن بۇكىل سوسياليستىك وتانىڭدى-سامۋراي سولداتتارىنىڭ كازارماسى، توكيو ساۋداگەرلەرىنىڭ لاۆكاسى ەتپەكشى بولىپتى عوي-دەدى سۋىق حابار.
سۋىق حابار سۋماڭداپ 170 ميلليون حالىقتىڭ ۇستىنەن اتويلاپ ءوتتى. بەلىن بۋىنىپ، جۇگىرىپ دالاعا شىقپاعان ادام قالمادى وتاندا.
پلانەتانىڭ التىدان ءبىر بولەگىن، شىعىس ەۆروپانى جەر قايىسقان ادام باسىپ، قۇمىرسقانىڭ يلەۋى ەتىپ جىبەردى.
قانى قارايعان حالىقتىڭ اشۋى ىشىنە سىيماي، ەفيردى ايقايمەن تولتىرىپ، جەردى دىرىلدەتتى. تۇنىمەن حالىق ۇيىقتامادى، جارىلعان فاكەلدەر شىعىس ەۆروپانى جاپ -جارىق قىلدى. تاڭ اتا وتاننىڭ ميلليونداعان ادامدارى قالالارعا ارىلدى. ون مىڭداعان قالالارداعى جۇمىسشىلار قاتار تۇزەپ ولاردىڭ الدىنان شىقتى. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە كەڭەستەر وداعىندا 200. ووو ميتينگى ءوتتى. حالىق اشۋى سۋداي بايلاۋ بەرمەي كەڭەس جەرىن الىپ كەتتى.
— سوسياليستىك وتانعا قي قادام باسىپ كورسىنشى-دەگەن ايقاي كوك تىرەدى. وداقتىڭ بارلىق تۇپكىرىنەن موسكۆاعا تەلەگرامما جاۋدى.
ۇلى حالىق دانىشپان كوسەمىنە شىن بەرىلگەندىگىن ءبىلدىردى. جاۋعا اتتانۋعا رۇقسات سۇرادى. ءبىر ءجۇز جەتپىس ميلليون ادامنىڭ قوسىلىپ: «جاساسىن پارتيا!»-دەپ ۇرالاعان داۋسى بۇكىل ەۆروپانى جاڭعىرىقتىرىپ، ەل قۇلاعىن ولەڭدەتتى.
سول كۇنى جەر ءجۇزىنىڭ وبسەرۆاتوريالارى كەڭەستەر وداعىنىڭ بارلىق اۋدانىندا جەر توقتاماي قويعانىن جاريالادى. جەر حالىقتىڭ قايراتى مەن اشۋى ەدى.
سوندا 170 ميلليون حالىق: «ءبىرىمىز قالماستان وتاندى قورعاۋعا اتتانامىز»-دەگەن ەدى.
كەڭەستەر وداعىنىڭ گەرويى مولوكوۆتىڭ اركتيكاداعى ديكسون ارالىندا جاتقانىنا بەس كۇن بولدى. بوران ۇيتقىپ، ءبىر قادام جەردى كورسەتپەدى. تۇندە راديو ارقىلى سۋىق حاباردى ەستۋمەن موسكۆاعا رۇقسات سۇراپ تەلەگرامما بەردى. جاۋاپ الار كۇتىپ تۇنىمەن ۇيىقتامادى.
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ رۇقسات كەلگەندە كۇشەيە تۇسكەنىنە دە، ۇشۋ مۇمكىنشىلىگىنىڭ جوق ەكەندىگىنە دە قاراماستان، سامولەتكە ءمىنىپ، دولى بورانعا ارالاسىپ، كابينادا وتىرىپ سامولەتتىڭ تۇمسىق جاعىن كورە المادى. ءقازىر تاۋعا سوقتىرىپ قالۋى دا مۇمكىن. بوران سامولەتىن ءبىر جوعارى، ءبىر تومەن لاقتىرىپ، جەلگە قارسى ۇشقان قارعاداي قىلدى. دەمدە سامولەت دەنەسى مۇز بوپ قاتىپ قالدى. ءبىراق مولوكوۆ ەلىم تۋرالى ويلاعان دا جوق ەدى.
موسكۆاعا جەر ءجۇزىنىڭ بارلىق تۇكپىرلەرىنەن 200. ووو عىلىمپازدار ۇشىپ كەلدى. بارلىعى دا «ۋاقيعانىڭ بولعان جەرى-قيىر شىعىسقا» جىبەرۋدى تالاپ ەتتى.
حاباردى ەستىسىمەن شۆەيساريادا اۋىرىپ جاتقان ۇلى جازۋشى رومەن روللان موسكۆاعا ۇشىپ كەلدى.
— كەڭەستەر وداعى مىناداي حالگە ءتۇسىپ جاتقاندا، جاتا المادىم-دەدى ۇلى جازۋشى موسكۆا جۇمىسشىلارىنا.
قيىر شىعىس ارمياسىنىڭ ۇيىقتاپ قالعان حابارى جەر جۇزىنە تۇگەل تارادى. ۇيىقتاتاتىن اپپاراتتى ويلاپ تاپقان اۆە اتتى پروفەسسور ەكەن دەگەن حابار جەر جاردى.
بايلار گازەتتەرى كەڭەس ۇكىمەتى ەندى قۇرىدى دەپ شۋلاپ جاتتى. ادميرال اراحيگە گەرمان گەنەرالى گەرينگ قۇتتىقتاۋ تەلەگرامما سوقتى.
ءبىراق جەر جۇزىندە جۇمىسشىلار، ەڭبەكشىلەر ميتينگ اشىپ، كەڭەستەر وداعىن قورعاۋ قامىنا كىرىسىپ جاتتى. كومينتەرن ۇندەۋىن جەر ءجۇزى ەڭبەكشىلەرى قارسى الىپ، ۇلى كوسەم اتىنا مىڭ ميلليونداعان تەلەگراممالار كەلىپ جاتتى. وسىنىن ىشىندە كەڭەستەر وداعى جاعىندا ەكەنىن، كاپيتال "ۇستەمدىكتەرىن قۇلاتاتىندىقتارىن بىلدىرگەن جاپون جۇمىسشىلارىنىڭ تەلەگراممالارى دا بار ەدى.
كەڭەستەر وداعىندا 170 ميلليون ادامنىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءبىر-بىر سامولەتى بار ەدى. بۇل ءبىر كىسىلىك كىشكەنە اۆيەتكە ەدى. اۆيەتكە كەز كەلگەن جەردەن ۇشىپ، سۋعا دا، دالاعا دا، قىرعا دا، ويعا دا قونا بەرەتىن سامولەت-ەمپاۆيا . بۇندا قانات جوق، تۇمسىعى سناريادتاي ءسۇيىر، سوندىقتان اۋە كەدەرگىسى از بولادى دا وقتاي زىمىرايدى. ساعاتىنا 400 كيلومەتر ۇشادى. مۇنى باسقارۋ دا وڭايلاتىلعان ەدى. اۆياسيا ءوندىرىسى وراسان كۇشەيىپ، جەكە ادامداردىڭ پايدالانۋىنا ارنالعان كىشكەنە اۆيەتكەلەردى ميلليونداپ شىعارعان. ارزان بولعاندىقتان حالىق مۇنى ات ورنىنا العان. ازامات سوعىسى ۋاقىتىنداعى «پرولەتارياتتار، اتقا مىنىڭدەر!»-دەگەن ۇران سياقتى، ۇلى كوسەم «كەڭەس حالقى، سامولەتكە مىنىڭدەر!»-دەپ ۇران تاستاعان.
سودان، جاس دەمەي، كارى دەمەي حالىق ۇشۋ ونەرىن، ءبىر جارىم جىلدان كەيىن 170 ميلليون كەڭەس حالقى سامولەتكە ءمىنىپ اسپانعا كەسىلگەن.
17 اۆگۋست كۇنى تاڭەرتەڭگى ساعات 8-دە موسكۆاداعى قىزىل الاڭدا تۇرىپ كەڭەستەر وداعىنىڭ مارشالى كوماندا بەردى. 10 مينۋت وتپەي-اق 170 ميلليون سامولەت اسپاندا كوتەرىلدى.
ايەل دەمەي، ەركەك دەمەي، جۇمىسشى، كولحوزشى، اكادەميك، جازۋشى دەمەي كەڭەس حالقى تۇپ-تۇگەل جاۋعا اتتاندى. ءاربىر ادام ءوزىنىڭ قاراۋىندا ەكەنىن، قاي ەسكادريليادا ەكەنىن جاقسى بىلەتىن.
سەگىزدەن 15 مينۋت وتكەندە، ۇلى مارشالدىڭ كومانداسىمەن كەڭەس حالقى-170 ميلليون سامولەت تىنىق مۇحيتىنا قاراي تارتىپ وتىردى. شىعىس ەۆروپانىڭ اسپانى تۇنەرىپ، جەرگە ساۋلەسى تۇسپەي، كۇندىزى تۇنگە اينالدى. ۇشقان حالىق الدىندا جۇمىسشى-شارۋا قىزىل ارمياسى كەلە جاتتى. سامولەتتەردىڭ ارتى لەنينگراد، مۋرمانسك، مينسك، كييەۆ، ودەسسادان كوتەرىلگەندە الدى ۆلاديۆوستوك، حاباروۆسك، نيكولايەۆسك، وحوتسكىدەن كوتەرىلدى.
سامولەتتەردىڭ وڭ جاقتاعى فلانگاسى تولقىندى قارا تەڭىز ۇنىمەن جوتالى كاۆكاز تاۋلارىن ورلەي، دولى كاسپييدىڭ جيەگىن جارالاپ، ورتا ازيانىڭ قۇمى مەن ءشولىن باسا، پامير شىڭىندا قالىقتاپ، ينديا شەكاراسىمەن زىمىراپ، كوككە ورلەگەن حان-تاڭىرىنەن اسىپ، جۇڭگو شەتىنە كولەڭكەسىن تۇسىرە، جاپون ارالدارىنا قاراي كەتىپ جاتتى.
شەگىرتكەدەي قاپتاعان سامولەتتەر شىعىس ەۆروپانى باسىپ كۇن كوزىن تۇتالدىرىپ، قارا بۇلتتاي تۇنەرىپ، داۋىلداي كوتەرىلىپ كەلە جاتتى. ساعات 10 بولعاندا سامولەتتەردىڭ الدى جاپونيا ارالدارىن باسىپ ءوتتى. كوكتەمدە كەلگەن تىرناداي شۇباتىلىپ، ەسكادريليا ارتىنان ەسكادريليا ءوتىپ جاتتى. ساعات تورتتە جاپون تەڭىزى مەن تىنىق مۇحيت ارالىعىنداعى جاپونيا ۇستىندە. 170 ميلليون سامولەت قالىقتاپ كۇندىزگى ساعات 5-تە جاپونيانىڭ ءتۇنى باستالدى. كۇنى تۇتىلدى. 170 ميلليون سامولەت جازباستان جاپونيا ۇستىندە قارا بۇلتتاي ءتوندى دە تۇردى. يمپەريا جەرىنە ەشقانداي كۇن ساۋلەسىن تۇسىرمەدى. ءاربىر سامولەت جان-جاعىنا ەلەكتر توزاڭىن سەپتى. بۇل توزاڭ سامولەتتەر اراسىنداعى ساڭىلاۋ جەردى تۇمانمەن تىعىندادى. بۇل تۇماننىڭ قويۋلىعى، تىعىزدىعى، قالىڭدىعى سونشا، ەشقانداي كۇن ساۋلەسىن وتكىزبەدى. يمپەريا پروفەسسورى اپپاراتىنىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەسى دە بۇل توزاڭنان وتە المادى. ەسىنەن اداسقان توكيو اسپانعا قاراپ ەلەكترمەن جازىلعان جازۋلاردى وقىدى:
«ءبىز ءبىر توپ جاپون يمپەرياليستەرىنە بولا ۇلى جاپون حالقىنىڭ قانىن توككىمىز كەلمەيدى. جاپون حالقى! توبەڭدە تۇنەرىپ تۇرعان 170 ميلليون كەڭەس ەلى. جاپون فاشيستەرى ومىرىمىزگە ارام قولىن سوزىپ، سەندەردىڭ دە، بىزدەردىڭ دە قانىمىزدى توكپەكشى بولدى. بۋرجۋازيا ۇستەمدىگىن قۇلاتىپ، كومپارتيا باسشىلىعىمەن سوۆەت وكىمەتىن قۇرىڭدار!
جاپون سولداتى!
كەڭەس حالقى ساعان دوستىق قولىن سوزدى. مىلتىعىڭنىڭ ۇشىن كەيىن بۇرىپ، جاپونيا يمپەرياليزمىنە قارسى شىق!»
ساعات 6-دا سامولەتتەر توبەسى جابىق ءۇي بوپ توكيونى قورشاپ، ىشىنە الدى. توكيو سامولەتتەردەن جاسالعان ۇلكەن سارايدىڭ ىشىندە قالدى.
«كىشكەنتاي قارسىلىق بولسا 170 ميلليون بومبى تاستاپ، جاپونيانى جوق قىلىپ تىنىق مۇحيت پەن جاپون تەڭىزىنىڭ اراسىن قوسىپ جىبەرەمىز»-دەدى ەلەكتر جازۋى.
سودان سوڭ ءبىر ميلليون قىزىل اسكەر مىنگەن سامولەت توكيونى اينالا قوندى.
سوندا اراحيشىلار ۇلكەن اۆانتيۋرا باستاماقشى بولدى. اپپاراتتى جۇرگىزىپ، 170 ميلليون ادامدى ۇيىقتاتىپ، سامولەتتەردى بومبىلارمەن جەرگە قۇلاتىپ جاپونيانى دا، كەڭەستەر وداعىنىڭ بارلىق ادامىن تىنىق مۇحيتتىڭ تۇبىنە باتىرىپ جوق قىلماقشى بولدى. پروفەسسور اۆە اپپاراتقا باردى. ءبىراق ماشينانى جۇرگىزە المادى.
پروفەسسور اۆە 170 ميلليون سامولەتپەن كۇن ساۋلەسىن تۇسىرمەي تۇرعانىن ءبىلىپ ەدى. ءبىراق اپپاراتتى جۇرگىزەتىن ۋلتراكۇلگىن ساۋلەنىڭ كۇن ساۋلەسىنەن الىناتىنىن، كۇن ساۋلەسى بولماسا، تۇككە جاراماي قالاتىنىن بىلمەپ ەدى.
ساعات 7-دە كوتەرىلىس جاساپ جاتقان توكيو پرولەتارياتى قىزىل ەرلەرمەن بىرىگىپ، توكيوداعى وكىمەت جۇمىسشىلار قولىنا كوشكەنىن جاريالادى.
ەرتەڭىنە وسى ۋاقىتتا 170 ميلليون كەڭەس حالقى ءوز وتانىنا كەلىپ، بۇرىنعى قالپىنشا كۇندەلىكتى جۇمىستارىن ىستەپ جاتتى. شىعىستاعى سوعىس ءبىتتى، جاپونيادا توڭكەرىس كۇندەرى باستالدى.
IV
اكادەميكتىڭ قيال تولقىنى توقتاي قالدى.
كەنەت شام جانىپ لابوراتوريانىڭ ءىشىن جارىق قىلدى. اكادەميك ورامالىن ىزدەپ جاتتى.
— قانە، وسىنى نەمەن سالىستىرامىز؟ — دەدى ماڭداي ماڭداي تەرىن ءسۇرتىپ جاتىپ اكادەميك.
جولداسىم ساسىپ قالدى.
— شىنىندا، مۇنى ەش نارسەگە تەڭەستىرۋگە بولماس — دەدى.
ءبىز قوشتاسىپ، شىعىپ بارا جاتقانىمىزدا اكادەميك مەنىڭ قولىمنان ۇستاي الدى.
— وسى شىندىق پا، كومپارتيانىڭ حالىقتى وسىلاي وتەتىنىنە سەنەسىڭ بە؟ — دەدى ەنتىگىپ.
ءبىز قۋانىش سەزىمىن بىلدىردىك.
— وسىنداي نارسەگە سەنبەۋگە بولا ما ەكەن!
ءبىز ەسىك الدىنا شىققانىمىزدا ارتىمىزدان، ليزا كەلدى. راقمەت قالىڭ ويدا، كەتىپ قالدى.
— ليزا، جاڭاعى اتتانىستىڭ ىشىندە سەن بارسىڭ با؟ — دەدىم مەن ارتتا، وڭاشادا قالىپ.
— ارينە، بولدىم.
— مەنى كوردىڭ بە؟
سوندا ليزا قۇلاعىما سىبىرلاپ:
— راقمەتكە ايت، كەشكە كەلىپ كەتسىن. مەنى كەلىپ ءسۇيىپ كەتسىن — دەدى.
— ءقازىر شە؟
— ادەيى كەلمەسە، سۇيگىزەم بە؟
You Might Also Like
-
قازاقستان جەر كوميسسارياتىنىڭ مال شارۋاشىلىق سەكتورى ولكەدەن ءشوپ ورۋ، ءشوپ سۇرلەۋدىڭ بارىسىن بىلمەيدى. مۇنان ءبىرىنشى كۇنى «ەسكى سۆودكالاردى» بىلەدى. بۇل سەكتوردىڭ بارلىق قىزمەتشىلەرى وبل...
-
قازاقستاندا پىشەن شابۋ جۇمىسى وتە شابان ءجۇرىپ كەلەدى. وڭتۇستىك قازاقستان 480.200 گەكتاردىڭ ورنىنا 240.400 گەكتار، الماتى 557. 100 گەكتاردىڭ ورنىنا 241. 100 گەكتار، باتىس قازاقستان 113،800 گەكتاردىڭ...
