سىن ەسىم
سىن ەسىم
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلارعا سىن ەسىم تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ.
2. شىعارماشىلىق دەڭگەيدەگى جاتتىعۋ جۇمىسىن ورىنداۋ ارقىلى ويلاۋ قابىلەتىن، سوزدىك قورلارىن دامىتۋ. كوركەم جازۋ ارقىلى اسەمدىككە باۋلۋ.
3. زەرەكتىككە، ۇقىپتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءسوزجۇمباق، سۋرەتتەر، ۆيدەوپروەكتور، سلايد.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەتتىك وقۋ، ماتەماتيكا، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ساباعىڭا جوندەپ،
ازىرلەنسەڭ - ەڭبەك.
قيىندىقتىڭ ءبارىن،
ەڭبەك قانا جەڭبەك.
- ەندەشە، بالالار، ەڭبەكتەنىپ ءبىلىم الامىز. ءبىلىم ارقىلى كوزدەگەن ماقساتىمىزعا جەتەمىز.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. جاتتىعۋدى وقىتۋ.
ءىىى. وتكەندى قايتالاۋ. سۇراق - جاۋاپ:
• ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• سۇراقتارىن اتا.
• ەتىستىكتىڭ تۇرلەرىن اتا.
• نەگىزگى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• تۋىندى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• بولىمدى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• بولىمسىز ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• جارايدى، بالالار، ەتىستىكتەن باسقا قانداي ءسوز تاپتارىن بىلەمىز؟ (زات ەسىم، سان ەسىم، سىن ەسىم)
• قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟
• ءبىز وتكەن سىنىپتاردان باستاپ تەك 4 ءسوز تابىمەن عانا تانىسپىز. ولار وزدەرىڭ اتاپ وتكەندەي زات ەسىم، سان ەسىم، ەتىستىك، سىن ەسىم. قالعان بەس ءسوز تابىمەن ءبىز جوعارعى سىنىپتاردان باستاپ تانىسا باستايمىز.
ءىۇ. جاڭا ساباق.
- جاقسى، بالالار، ەندى ءبارىمىز ءسوزجۇمباققا نازار اۋدارايىق. مىنا ءسوزجۇمباقتى شەشىپ كورەيىك.
- بۇنىڭ باسقا ءسوزجۇمباقتاردان ءبىراز وزگەشەلىگى بار. مەن سەندەرگە زات ەسىمدەردى ايتامىن، ال سەندەر سول زات ەسىمنىڭ ءتۇرىن، ساپاسىن، ءتۇسىن بىلدىرەتىن سوزدەردى نەمەسە قانداي؟، قاي؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن ءسوزدى تابۋلارىن كەرەك.
1. قوي
2. تون
3. ارقان
4. كوشە
5. جاپىراق
6. تاۋ
7. قىز
- وتە جاقسى، بالالار! ەندى قىزىل جولاقتاعى ءسوزدى وقيىق.(سىن ەسىم)
- ءبىز سىن ەسىم تۋرالى وتكەن سىنىپتان دا، وتكەن ساباقتاردان دا بىلەمىز.
- قانە، سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
- سۇراقتارىن اتايىق.
- سونىمەن، بالالار، بىزدەر بۇگىنگى ساباقتا سىن ەسىم تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرۋ ماقساتىندا جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىندايمىز.
- سىن ەسىمگە بايلانىستى ساباققا « وتە جاقسى» قاتىسقانداردى قىزىل ءتۇستى دوڭگەلەكپەن، « جاقسى قاتىسقانداردى» كوك ءتۇستى دوڭگەلەكپەن، « ورتاشا» جاۋاپ بەرگەندەردى « سارى» ءتۇستى دوڭگەلەكپەن باعالايمىن.
ال، قانە بالالار، ءبارىمىز دە بۇگىنگى ساباقتان جاقسى باعا الۋعا جۇمىستانايىق.
داپتەرمەن جۇمىس: كۇننىڭ جادى، تاقىرىپتى جازىپ، كوركەم جازۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
( وقۋشىلاردان ادەپتىلىك تۋرالى ماقال - ماتەلدەردى سۇراپ، سولاردىڭ بىرەۋىن جازۋ.)
- بالالار، ءبىز ءوزىمىزدى ءاردايىم ادەپتى وقۋشى بولۋعا تاربيەلەۋىمىز كەرەك. وسىعان بايلانىستى قانە كىم قانداي ادەپتىلىك تۋرالى ماقال - ماتەل بىلەدى؟
ادەپتى بالا – ارلى بالا،
ادەپسىز بالا – سورلى بالا.
*ماقالدى ءسوز قۇرامىنا تالداۋ.
- بالالار، قانە ەندى وقۋلىقتارىمىزعا نازار اۋدارايىق.
وقۋلىقپەن جۇمىس. 7 - جاتتىعۋ. اۋىزشا.
بەرىلگەن زات ەسىمنىڭ ءار ءتۇرلى بەلگىسىن بىلدىرەتىن ءۇش ءتۇرلى سىن ەسىم تاۋىپ ايتۋ.
تاقتا
↓
ۇلكەن
ءتورتبۇرىشتى
ۇزىن
ءسابىز
↓
سارى
سوپاق
ءتاتتى
- اتالعان سوزدەرىمىزدىڭ ىشىندە گەومەتريالىق فيگۋرالار بار ەكەن. قانە، سولاردى تاۋىپ الايىقشى. (ءتورتبۇرىشتى، سوپاق)
- جاقسى، ال تاعى باسقا قانداي گەومەتريالىق فيگۋرالاردى بىلەمىز؟
- جارايسىڭدار، ەندەشە كەلەسى جاتتىعۋىمىزعا كوشەيىك.
8 - جاتتىعۋ. تاقتاعا ورىندايمىز. بەرىلگەن سوزدەردىڭ سۋرەتى ىلىنەدى، وقۋشىلار زاتتاردىڭ ءتۇسى، ءدامى، ءپىشىنى بويىنشا بىلدىرەتىن بەلگىلەرىن جازادى.
المۇرت جاسىل، ءتاتتى، سوپاق. پياز اق، اششى، دومالاق. جاپىراق جاسىل/سارى/قىزعىلت، سوپاق. قىزعالداق قىزىل، نازىك. ءمۇيىز قوڭىر، ءسۇيىر. ليمون سارى، قىشقىل، سوپاق. انار قىزىل، ءتاتتى/قىشقىل، دومالاق.
ءۇ. سەرگىتۋ ءساتى.
9 - جاتتىعۋ. تاقتاعا شىعۋ، داپتەرگە جازۋ.
سۋرەتتەگى زات اتاۋلارىنىڭ ءارقايسىسىنا قاتىستى بىرنەشە سىن ەسىم تاۋىپ جازۋ.
*تۇلكى تۋرالى بالالاردان بىلەتىندەرىن سۇراۋ.
تۇلكى – يتتەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش اڭ. ءتۇسى جيرەن، سۇرعىلت سارى، اق تۇرلەرى دە بار. ءجۇنى تىعىز ءارى جۇمساق. رەڭى جىل ماۋسىمىنا قاراي وزگەرىپ وتىرادى. دەنە تۇرقى 70 – 77 سم، سالماعى 6، 5كگ. سەلدىر ورماندى اشىق جەرلەردى، وزەن - كول جاعالاۋلارىن، تاۋ باۋرايلارىن مەكەندەيدى. كۇندىز ىنىندە جاتىپ، تۇنگە قاراي قورەگىن ىزدەيدى. ادەتتە ۇساق جاندىكتەرمەن، كوبىنەسە تىشقاندارمەن قورەكتەنەدى. كۇشىگىن باۋلىپ جەتىلدىرگەنشە ىنىنەن ەشقايدا كەتپەيدى. تەرىسى باعالى اڭ، سول ءۇشىن اۋلانادى. كەمىرگىشتەردى جەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدا كەلتىرەدى. قۇس شارۋاشىلىعىنا زيان كەلتىرەدى.
تۇلكى قىزعىلت، سارى، جىرتقىش.
كىتاپ قىزىقتى، قالىڭ، ءتورتبۇرىشتى.
ورىك سارى، ءتاتتى، جۇمساق.
11 - جاتتىعۋ. اۋىزشا. سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ.
- زاتتاردىڭ بارلىق بەلگىلەرىن كورە الامىز با؟ (جوق)
- المالار ءبىر - بىرىنەن قانداي بەلگىلەرى ارقىلى ەرەكشەلەنەدى؟ (كولەمى، ءتۇسى، ءدامى)
- المانىڭ قاي بەلگىسىن كورە المايمىز؟ (ءدامى)
شىعارماشىلىق تاپسىرما. قارسى ماعىناداعى سىن ەسىمدى جاز:
بيىك – الاسا
جاس – كارى
اششى – ءتاتتى
ۇلكەن – كىشى
ىستىق – سۋىق
13 - جاتتىعۋ. رەبۋستى شەشىپ، شىققان ماقالدى جازۋ.
جاۋابى: «وتىرىك ءسوز ورگە باسپاس».
سوزدىك جۇمىس.
ءور – تiكتەۋ كەلگەن ىلديعا قاراما - قارسى بيiكتiك. جوعارعى نىسانا، ماقسات، مۇددە.
ءۇى. بەكىتۋ كەزەڭى. تەست.
1. سىن ەسىمدى تاپ.
ا) كىتاپ، سۋ
ۆ) وقىدى، جازدى
س) ۇلكەن، جاقسى
2. سىن ەسىمنىڭ سۇراقتارىن تاپ.
ا) قاي؟ قاشان؟
ۆ) قانداي؟ قاي؟
س) قانداي؟ ءقايتتى؟
3. سىن ەسىم نەنى بىلدىرەدى؟
ا) زاتتىڭ اتىن
ۆ) زاتتىڭ ءىس – قيمىلىن
س) زاتتىڭ سىنىن، ساپاسىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، ءدامىن، كولەمىن
- سونىمەن بالالار ءبىز بۇگىن سىن ەسىم تۋرالى بىلىمدەرىمىزدى تولىقتىردىق. جارايسىڭدار!
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما. 12 - جاتتىعۋ، 185 - بەت.
ءۇىىى. وقۋشىلاردى باعالاۋ. دوڭگەلەكتەرمەن.
وتكىزگەن: 3 سىنىپ جەتەكشىسى: اجيحانوۆا ي.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلارعا سىن ەسىم تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ.
2. شىعارماشىلىق دەڭگەيدەگى جاتتىعۋ جۇمىسىن ورىنداۋ ارقىلى ويلاۋ قابىلەتىن، سوزدىك قورلارىن دامىتۋ. كوركەم جازۋ ارقىلى اسەمدىككە باۋلۋ.
3. زەرەكتىككە، ۇقىپتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءسوزجۇمباق، سۋرەتتەر، ۆيدەوپروەكتور، سلايد.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەتتىك وقۋ، ماتەماتيكا، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ساباعىڭا جوندەپ،
ازىرلەنسەڭ - ەڭبەك.
قيىندىقتىڭ ءبارىن،
ەڭبەك قانا جەڭبەك.
- ەندەشە، بالالار، ەڭبەكتەنىپ ءبىلىم الامىز. ءبىلىم ارقىلى كوزدەگەن ماقساتىمىزعا جەتەمىز.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. جاتتىعۋدى وقىتۋ.
ءىىى. وتكەندى قايتالاۋ. سۇراق - جاۋاپ:
• ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• سۇراقتارىن اتا.
• ەتىستىكتىڭ تۇرلەرىن اتا.
• نەگىزگى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• تۋىندى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• بولىمدى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• بولىمسىز ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟
• جارايدى، بالالار، ەتىستىكتەن باسقا قانداي ءسوز تاپتارىن بىلەمىز؟ (زات ەسىم، سان ەسىم، سىن ەسىم)
• قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟
• ءبىز وتكەن سىنىپتاردان باستاپ تەك 4 ءسوز تابىمەن عانا تانىسپىز. ولار وزدەرىڭ اتاپ وتكەندەي زات ەسىم، سان ەسىم، ەتىستىك، سىن ەسىم. قالعان بەس ءسوز تابىمەن ءبىز جوعارعى سىنىپتاردان باستاپ تانىسا باستايمىز.
ءىۇ. جاڭا ساباق.
- جاقسى، بالالار، ەندى ءبارىمىز ءسوزجۇمباققا نازار اۋدارايىق. مىنا ءسوزجۇمباقتى شەشىپ كورەيىك.
- بۇنىڭ باسقا ءسوزجۇمباقتاردان ءبىراز وزگەشەلىگى بار. مەن سەندەرگە زات ەسىمدەردى ايتامىن، ال سەندەر سول زات ەسىمنىڭ ءتۇرىن، ساپاسىن، ءتۇسىن بىلدىرەتىن سوزدەردى نەمەسە قانداي؟، قاي؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن ءسوزدى تابۋلارىن كەرەك.
1. قوي
2. تون
3. ارقان
4. كوشە
5. جاپىراق
6. تاۋ
7. قىز
- وتە جاقسى، بالالار! ەندى قىزىل جولاقتاعى ءسوزدى وقيىق.(سىن ەسىم)
- ءبىز سىن ەسىم تۋرالى وتكەن سىنىپتان دا، وتكەن ساباقتاردان دا بىلەمىز.
- قانە، سىن ەسىم دەگەنىمىز نە؟
- سۇراقتارىن اتايىق.
- سونىمەن، بالالار، بىزدەر بۇگىنگى ساباقتا سىن ەسىم تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرۋ ماقساتىندا جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىندايمىز.
- سىن ەسىمگە بايلانىستى ساباققا « وتە جاقسى» قاتىسقانداردى قىزىل ءتۇستى دوڭگەلەكپەن، « جاقسى قاتىسقانداردى» كوك ءتۇستى دوڭگەلەكپەن، « ورتاشا» جاۋاپ بەرگەندەردى « سارى» ءتۇستى دوڭگەلەكپەن باعالايمىن.
ال، قانە بالالار، ءبارىمىز دە بۇگىنگى ساباقتان جاقسى باعا الۋعا جۇمىستانايىق.
داپتەرمەن جۇمىس: كۇننىڭ جادى، تاقىرىپتى جازىپ، كوركەم جازۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
( وقۋشىلاردان ادەپتىلىك تۋرالى ماقال - ماتەلدەردى سۇراپ، سولاردىڭ بىرەۋىن جازۋ.)
- بالالار، ءبىز ءوزىمىزدى ءاردايىم ادەپتى وقۋشى بولۋعا تاربيەلەۋىمىز كەرەك. وسىعان بايلانىستى قانە كىم قانداي ادەپتىلىك تۋرالى ماقال - ماتەل بىلەدى؟
ادەپتى بالا – ارلى بالا،
ادەپسىز بالا – سورلى بالا.
*ماقالدى ءسوز قۇرامىنا تالداۋ.
- بالالار، قانە ەندى وقۋلىقتارىمىزعا نازار اۋدارايىق.
وقۋلىقپەن جۇمىس. 7 - جاتتىعۋ. اۋىزشا.
بەرىلگەن زات ەسىمنىڭ ءار ءتۇرلى بەلگىسىن بىلدىرەتىن ءۇش ءتۇرلى سىن ەسىم تاۋىپ ايتۋ.
تاقتا
↓
ۇلكەن
ءتورتبۇرىشتى
ۇزىن
ءسابىز
↓
سارى
سوپاق
ءتاتتى
- اتالعان سوزدەرىمىزدىڭ ىشىندە گەومەتريالىق فيگۋرالار بار ەكەن. قانە، سولاردى تاۋىپ الايىقشى. (ءتورتبۇرىشتى، سوپاق)
- جاقسى، ال تاعى باسقا قانداي گەومەتريالىق فيگۋرالاردى بىلەمىز؟
- جارايسىڭدار، ەندەشە كەلەسى جاتتىعۋىمىزعا كوشەيىك.
8 - جاتتىعۋ. تاقتاعا ورىندايمىز. بەرىلگەن سوزدەردىڭ سۋرەتى ىلىنەدى، وقۋشىلار زاتتاردىڭ ءتۇسى، ءدامى، ءپىشىنى بويىنشا بىلدىرەتىن بەلگىلەرىن جازادى.
المۇرت جاسىل، ءتاتتى، سوپاق. پياز اق، اششى، دومالاق. جاپىراق جاسىل/سارى/قىزعىلت، سوپاق. قىزعالداق قىزىل، نازىك. ءمۇيىز قوڭىر، ءسۇيىر. ليمون سارى، قىشقىل، سوپاق. انار قىزىل، ءتاتتى/قىشقىل، دومالاق.
ءۇ. سەرگىتۋ ءساتى.
9 - جاتتىعۋ. تاقتاعا شىعۋ، داپتەرگە جازۋ.
سۋرەتتەگى زات اتاۋلارىنىڭ ءارقايسىسىنا قاتىستى بىرنەشە سىن ەسىم تاۋىپ جازۋ.
*تۇلكى تۋرالى بالالاردان بىلەتىندەرىن سۇراۋ.
تۇلكى – يتتەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش اڭ. ءتۇسى جيرەن، سۇرعىلت سارى، اق تۇرلەرى دە بار. ءجۇنى تىعىز ءارى جۇمساق. رەڭى جىل ماۋسىمىنا قاراي وزگەرىپ وتىرادى. دەنە تۇرقى 70 – 77 سم، سالماعى 6، 5كگ. سەلدىر ورماندى اشىق جەرلەردى، وزەن - كول جاعالاۋلارىن، تاۋ باۋرايلارىن مەكەندەيدى. كۇندىز ىنىندە جاتىپ، تۇنگە قاراي قورەگىن ىزدەيدى. ادەتتە ۇساق جاندىكتەرمەن، كوبىنەسە تىشقاندارمەن قورەكتەنەدى. كۇشىگىن باۋلىپ جەتىلدىرگەنشە ىنىنەن ەشقايدا كەتپەيدى. تەرىسى باعالى اڭ، سول ءۇشىن اۋلانادى. كەمىرگىشتەردى جەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدا كەلتىرەدى. قۇس شارۋاشىلىعىنا زيان كەلتىرەدى.
تۇلكى قىزعىلت، سارى، جىرتقىش.
كىتاپ قىزىقتى، قالىڭ، ءتورتبۇرىشتى.
ورىك سارى، ءتاتتى، جۇمساق.
11 - جاتتىعۋ. اۋىزشا. سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ.
- زاتتاردىڭ بارلىق بەلگىلەرىن كورە الامىز با؟ (جوق)
- المالار ءبىر - بىرىنەن قانداي بەلگىلەرى ارقىلى ەرەكشەلەنەدى؟ (كولەمى، ءتۇسى، ءدامى)
- المانىڭ قاي بەلگىسىن كورە المايمىز؟ (ءدامى)
شىعارماشىلىق تاپسىرما. قارسى ماعىناداعى سىن ەسىمدى جاز:
بيىك – الاسا
جاس – كارى
اششى – ءتاتتى
ۇلكەن – كىشى
ىستىق – سۋىق
13 - جاتتىعۋ. رەبۋستى شەشىپ، شىققان ماقالدى جازۋ.
جاۋابى: «وتىرىك ءسوز ورگە باسپاس».
سوزدىك جۇمىس.
ءور – تiكتەۋ كەلگەن ىلديعا قاراما - قارسى بيiكتiك. جوعارعى نىسانا، ماقسات، مۇددە.
ءۇى. بەكىتۋ كەزەڭى. تەست.
1. سىن ەسىمدى تاپ.
ا) كىتاپ، سۋ
ۆ) وقىدى، جازدى
س) ۇلكەن، جاقسى
2. سىن ەسىمنىڭ سۇراقتارىن تاپ.
ا) قاي؟ قاشان؟
ۆ) قانداي؟ قاي؟
س) قانداي؟ ءقايتتى؟
3. سىن ەسىم نەنى بىلدىرەدى؟
ا) زاتتىڭ اتىن
ۆ) زاتتىڭ ءىس – قيمىلىن
س) زاتتىڭ سىنىن، ساپاسىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، ءدامىن، كولەمىن
- سونىمەن بالالار ءبىز بۇگىن سىن ەسىم تۋرالى بىلىمدەرىمىزدى تولىقتىردىق. جارايسىڭدار!
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما. 12 - جاتتىعۋ، 185 - بەت.
ءۇىىى. وقۋشىلاردى باعالاۋ. دوڭگەلەكتەرمەن.
وتكىزگەن: 3 سىنىپ جەتەكشىسى: اجيحانوۆا ي.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: «الەۋمەت» ءبولىمى: «ەكولوگيا نەگىزدەرى» «ۇرمەبۇرشاقتى وتىرعىزۋ»
-
تەمىر قۇيمالارى جانە ولاردىڭ قولدانىلۋى. شويىن مەن بولات ءوندىرۋ.
