InfoHub Logo

بايماعامبەتوۆ ە.ر.
عىلىمي جەتەكشىسى، پ.ع.ك.، پروفەسسور مۋتايەۆا د.ر.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى، اتىراۋ ق.

جوسپارى:
1. مەكتەپ ءمۇعالىمىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى مەن قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى.
2. ونىڭ تاربيەلىك قىزمەتى مەن تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋى.
3. تاربيە جۇمىسىن جوسپارلاۋ.

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا سىنىپ جەتەكشىسى — ساباقتان تىس تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرىپ، ۇيلەستىرىپ، كەلىستىرىپ، وتكىزەتىن پەداگوگ. باستاۋىش سىنىپتاردا جەتەكشىلىك قىزمەتتى سىنىپ ءمۇعالىمى اتقارادى.

بۇگىنگى كۇنى سىنىپ جەتەكشىسى — كاسىپكەر-پەداگوگ، ول ءوسىپ كەلە جاتقان بالا ءۇشىن:
•   جالپى ادامزاتتىق مادەنيەتتى مەڭگەرەتىن وقۋشى مەن قوعامنىڭ اراسىنداعى رۋحاني جالعاستىرۋشى؛
•  سىنىپ ۇجىمىنىڭ الۋان ءتۇرلى بىرلەسكەن ءىس-شارالارى بارىسىندا ءوزارا ىنتىماقتاستىق قارىم-قاتىناسىنىڭ قالىپتاسۋىن ۇيىمداستىرۋشى؛
•  وقۋشى تۇلعاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا قولايلى جاعداي جاساۋ ماقساتىمەن، ولاردىڭ دامۋىن باقىلاۋشى؛ تاربيە جۇيەسىنە قاجەتتى وزگەرىستەر ەنگىزۋشى، مەكتەپ پسيحولوگىمەن بىرىگىپ وقۋشىنىڭ قوعامدىق ومىرىنە كەيبىر تۇزەتۋلەر جاساۋشى؛
•  وقۋشىنىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى مەن ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋدا، كاسىبي باعدار بەرۋدە، قوعام ءومىرىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، ساياسي ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىنۋدە كومەكشى، كەڭەسشى؛
•  سىنىپتا قولايلى مورالدىق-پسيحولوگيالىق احۋال قالىپتاستىرۋ ءۇشىن سىنىپ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، قاجەتتى تاربيەلىك ىقپالدار جاساۋشى؛
•  وقۋشىنىڭ دامۋى مەن جەتىلۋىنە ىقپال جاسايتىن تاربيەلىك كۇشتەردىڭ (مەكتەپ، وتباسى، قوعام) باسىن قوسۋشى، ۇيلەستىرۋشى.

سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى:

تاربيەشى-پەداگوگ نازارىنان تىس قالدىرمايتىن ءبىرىنشى وبەكت، باستاپقى مىندەت تاربيەلىك جانە دامىتۋشىلىق ماڭىزى بار ارەكەت ۇيىمداستىرۋ. ۇيىمداستىرۋ قىزمەتى بولماعاندا تاربيە بولمايدى، تۇلعانىڭ دامۋ بارىسىندا كەزدەيسوق جاعدايلار ورىن الادى.

سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ نازارىنداعى ەكىنشى وبەكتىسى مەن مىندەتى - ۇجىمدى ۇيىمداستىرۋ جانە دامىتۋ.

سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ ءۇشىنشى مىندەتى - وقۋشى تۇلعاسىنىڭ كالىپتاسۋىنا كومەكتەسۋ، ونىڭ قابىلەتتەرىنىڭ، قىزىعۋشىلىعىنىڭ، بەيىمدىلىگىنىڭ جانە ىشكى تابيعي كۇشتەرىنىڭ اشىلىپ، ارتا تۇسۋىنە جاعداي جاساۋ.

كەيبىر زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋى بويىنشا، سىنىپ جەتەكشىلەرى وقۋشىلار جانە ولاردىڭ اتا-انالارىمەن قارىم-قاتىناستار ۇيىمداستىرعاندا ءتورت ءتۇرلى مىندەتتەر اتقارادى:

ءبىرىنشى توپ مىندەتتەرى - الەۋمەتتىك مىندەتتەر: بالانى قورعاۋ، كومەك كورسەتۋ، الەۋمەتتىك بايلانىستار جۇيەسىنە ەنگىزۋ، وتباسىمەن جانە تاربيە ينستيتۋتتارىمەن بالانىڭ دامۋىنا جانە ونىڭ دارالىق قاسيەتتەرىن كالىپتاستىرۋعا قولايلى جاعداي جاساۋ ءۇشىن بايلانىس ورناتۋ.

ەكىنشى توپ مىندەتتەرى - دياگنوستيكالىق-ادەپتىك-ەتيكالىق: سىنىپپەن تاربيە جۇمىسىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ، ءوز وقۋشىلارىن، ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، دارا قاسيەتتەرىن ءبىلۋ.

ءۇشىنشى توپ مىندەتتەرى — ادامگەرشىلىك مىندەتتەر: بالانىڭ جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ بەلگىلەرىن اجىراتا الۋىنا، بەلگىلى جاعداياتتاردا وقۋشىنىڭ ادامگەرشىلىك شەشىمدەر قابىلداي الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ.

ءتورتىنشى توپ مىندەتتەرى — جەكە-دارا تاجىريبەلىك سيپاتتاعى مىندەتتەر: وقۋشىلارمەن جۇمىس ۇيىمداستىرۋعا ءتيىمدى پەداگوگيكالىق قۇرالداردى تاڭداپ الۋ، ءوز جۇمىسىن جوسپارلاۋ، تالداپ تۇزەتۋ جانە پەداگوگيكالىق رەفلەكسيا.

وسى باستاپڭى مىندەتتەردى ەسكەرە وتىرىپ، سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرى ايقىندالادى. ولار: دياگنوستيكالىق، كوممۋنيكاتيۆتىك، تاربيەلىك، جوبالاۋشىلىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق-ارەكەتتىك، دامىتۋشىلىق، ادەپتىلىك، ىنتالاندىرۋشىلىق، باعالاۋشىلىق، قورعاۋشىلىق-قامقورشىلىق، تۇزەتۋشىلىك.

سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى: تالداۋ قىزمەتى:
•  بالالاردىڭ جەكە دارا ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ؛
•  ءور وقۋشىنىڭ وتباسىنداعى تاربيەسىن زەرتتەپ، تالداۋ؛
•  وقۋشى مەن ۇجىمنىڭ تاربيەلىك دەڭگەيىن تالداپ، باعالاۋ؛
•  سىنىپ ۇجىمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىن زەرتتەپ، تالداۋ؛
•  ورتانىڭ سىنىپ وقۋشىلارىنا ىقپالىن زەرتتەپ، تالداۋ؛
•  وتكىزىلەتىن ءىس-شارانىڭ تاربيەلىك قۇندىلىعىن تالداۋ؛ بولجامدىق (پروگنوستيكالىق):
•  تاربيەلىك ىقپال مەن جوسپارلانعان ءىس-شارانىڭ ناتيجەسىن بولجاۋ؛
•  وقۋشىلاردىڭ جەكە دارا دامۋ دەڭگەيىنىڭ نايجەسىن بولجاۋ؛
•  ۇجىمنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋ كەزەڭدەرىن بولجاۋ؛
•  مەكتەپتىڭ تاربيە جۇيەسىنە سايكەس سىنىپتاعى تاربيە جۇيەسىنىڭ مودەلىن قۇرۋ؛
•  ۇجىمداعى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان قارىم-قاتىناستاردىڭ سالدارىن بولجاۋ (وقۋشىلار اراسىنداعى، اتا-انالار وقىتۋشىلار اراسىنداعى) ۇيىمداستىرۋ-ۇيلەستىرۋ:
•  ءار وقۋشىنىڭ دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق كارتادا كورسەتۋ؛
•  وقۋشىنىڭ وقۋ ارەكەتىندە كومەك كورسەتۋ؛
•  ءاربىر وقۋشىعا جانە ۇجىمعا جەكە دارا ىقپال جاساۋ؛
•  وقۋشىلارعا ۇيىرمەلەر، كلۋبتار، سەكسيالار، بىرلەستىكتەر ارقىلى قوسىمشا ءبىلىم الۋعا كومەكتەسۋ؛
•  وقۋشىلاردىڭ دەربەستىگى مەن قۇقىقتارىن قورعاۋ.
•  وقۋشىلاردىڭ وتباسىلارى مەن بايلانىس ۇيىمداستىرۋ: اتا-انالار جينالىسىن وتكىزۋ، ولارعا كەڭەس بەرۋ، ت.ب.؛
•  ءوز سىنىبى وقۋشىلارىنىڭ ۇلگەرىمىنە بايلانىستى كىشى پەداگوگيكالىق كەڭەستەر جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ، ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ ساباقتارىنا قاتىسۋ؛
•  كوسىبي باعدار بەرۋ، بولاشاڭ ماماندىعىن تاڭداۋعا سانالى كوزقاراس قالىپتاستىرۋ؛
•  قاجەتتى ءىس-قاعازدى جۇرگىزۋ (جۋرنال، ساباققا قاتىسۋىن قاداعالاۋ، وقۋشىلاردىڭ كۇندەلىكتەرىن تەكسەرۋ، جەكە ءىس قاعازدى، سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ جۇمىس جوسپارى)؛

كوممۋنيكاتيۆتىك:
•  وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا قارىم-قاتىناس قالىپتاستىرۋ، ۇجىمعا ۇيرەنۋگە، قاتارلارىنىڭ ءاراسىنداوزىن قاناعاتتاندىراتىن ستاتۋسقا يە بولۋعا كومەكتەسۋ؛
•  "وقۋشى-وقۋشى، وقۋشى-اتا-انا، اتا-انا-وقۋشى اراسىنداعى ءوزارا قولايلى بايلانىستى ورناتۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ قورشاعان ورتامەن قولايلى قاتىناس ورناتۋى؛
•  ۇجىمدا ءار وقۋشىعا قولايلى پسيحولوگيالىق احۋال ورناتۋعا ۇلەس قوسۋ.

جەكە شاكىرتتەرى جايلى سىنىپ جەتەكشىسى ءبىلۋى كەرەك مالىمەتتەر:
•  بالانىڭ دەنساۋلىعى؛
•  وتباسىنداعى ءومىرى مەن تۇرمىس جاعدايى؛
•  بالانىڭ ىشكى جان-دۇنيەسى، رۋحاني بايلىعى؛
•  مىنەز-قۇلقى، تەمپەرامەنتى، قىزىعۋشىلىعى، ەركى، زەيىنى، ت.ب. پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى؛
•  ۇلكەندەرمەن، كىشىلەرمەن، اتا-اناسىمەن، جولداستارىمەن قارىم-قاتىناسى؛
•  مورالدىق بەينەسىن، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى؛
•  ەڭبەككە كوزقاراسى؛
•  استەتيكالىق تالعامدارى، قىزىعۋلارى، ونەرگە، ادەبيەتكە كوزقاراسى؛
•  ينتەلەكتۋالدىق دامۋى؛
•  ساياسي ساۋاتتىلىعى، ت.ب.

2. سىنىپ جەتەكشىسى تاربيە پروسەستەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، تاربيە ءىسىن مىناداي بىرىزدىلىكپەن باسقارسا جۇمىس ناتيجەلى بولادى:
•  تاربيە ءىسىنىڭ نەگىزگى ماقساتىن، مىندەتتەرىن، ماڭىزىن ءبىلىپ، ءتۇسىنۋ، وزەكتى ماسەلەلەرىن كورە ءبىلۋ. وقۋ-تاربيە جۇمىسىنىڭ ءتيىمدى ادىستەرى مەن قاجەتتى تۇرلەرىن پايدالانۋ ادىستەمەسىن مەڭگەرىپ الۋى؛
•  تالداۋ بارىسىندا تاربيە ءىسىنىڭ بەلگىلەنگەن ماقساتقا سايكەستىگىن انىقتاۋ، كەمشىلىكتەرىنىڭ سەبەپتەرىن ءتۇسىنۋ. ءمۇعالىمنىڭ تاربيەلىك ءىس-شارانى تالداۋ شەبەرلىگى، ءوزىنىڭ كوزقاراسىن قورعاپ، دالەلدەي الۋى؛
•  تاربيە ءىسىنىڭ ناقتى باعدارلاماسىن جاساۋى. وقۋشىلاردىڭ كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ جولدارىن تەرەڭنەن ويلاستىرۋى؛
•  سىنىپ جەتەكشىسى ىس-ارەكەتتى ۇيىمداستىرىپ قانا قويماي، وقۋشىلاردىڭ جاقسى قاسيەتتەرىنىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋعا ءتيىس. ءىستى قورىتىندىلاعاندا، وقۋشىلاردىڭ جەتىستىكتەرىنە اسا كوڭىل بولگەن ءجون؛
•  تاربيەلەۋ بارىسىندا ءمۇعالىمنىڭ ءوزىنىڭ كۇشتى جانە ءالسىز جاقتارىن ەسكەرۋى؛
•  تاربيە ءىسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىمەن مەزگىل-مەزگىل ءوز جۇمىسىن ءوزى تەكسەرىپ، تالداپ، وقۋشىلاردىڭ دامۋ دەڭگەيىن زەرتتەپ وتىرۋى؛
•  وقۋشىلاردى زەرتتەۋ ارقىلى تاربيەلىك مىندەتتەردى انىقتاۋى.

3. سىنىپ جەتەكشىسى جۇمىسىن ەڭ الدىمەن وقۋشىلاردى، ولاردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى، وقۋشىلاردىڭ وتباسىن زەرتتەۋدەن باستايدى. زەرتتەۋ بارىسىندا سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ تاربيەلىك دارەجەسى انىقتالادى. سوعان بايلانىستى تاربيەلىك مىندەتتەر مەن ماقسات ايقىندالادى. بەلگىلەنگەن ماقساتقا سايكەس تاربيە جوسپارى جاسالادى. سىنىپ جەتەكشىسى جوسپار جاساعاندا سىنىبىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن (جاس ەرەكشە-لىكتەرى، تاربيەلىك دارەجەسى، قىزىعۋشىلىعى)، ءوزىنىڭ قابىلەتىن ەسكەرگەنى ءجون.

جوسپار جاساعاندا ەسكەرىلەتىن جاعدايلار:
- وتكەن جىلعى جۇمىستى تالداۋ؛
- سىنىپقا سيپاتتاما بەرۋ؛
- جوسپاردا تاربيەنىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەردى ايڭىنداۋ؛ 

جوسپاردىق تۇرلەرى وتە كوپ، ءبىراق ءمۇعالىم وزىنە قولايلىسىن تاڭداعانى ءجون.

سوڭعى كەزدە "سوزبەن"، "اۋىزشا" تاربيەلەۋ سىنالىپ، وقۋشىلاردى ىس-جۇزىندە، ىس-ارەكەت ارقىلى تاربيەلەۋ قاجەتتىگى كوپ ايتىلىپ ءجۇر. وسىعان بايلانىستى، مىنا ءبىر جوسپاردىق ءتۇرىن ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. بۇل جوسپاردا ناقتىلى ىستەر جو سپارلانادى.
تاربيە جۇمىسى جوسپارىنىڭ ءبىرىنشى ءتۇرى:

1.ۇجىمدى ۇيىمداستىرۋ
توقساندار    ءوزىن-وزى باسقارۋ ۇيىمدارىمەن
جۇمىس    ۇجىمنىڭ داستۇرلەرى    ەسكەرتۋلەر
I توقسان (9 اپتا)            
II توقسان (9 اپتا)            
III توقسان (11 اپتا)            
IY توقسان (9 اپتا)            

تاربيە جوسپارىنىڭ ەكىنشى ءتۇرى:
I.  سىنىپ وقۋشىلارىنا مىنەزدەمە.
II. تاربيەلىك مىندەتتەر.

1. ساياسي مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.

2.  يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
ا) ۇلتتىق مىنەز-قۇلىق پەن ادەپ-عۇرىپ نەگىزىندە تاربيەلەۋ؛ 
ءا) حالىقتىڭ سالت-داستۇرگە سۇيەنىپ تاربيەلەۋ.

3. ءبىلىم الۋعا سانالى كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ جانە قوعام اراسىنداعى بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.

4.  ءوز ەلىنە، اتامەكەنىنە سۇيىسپەنشىلىك جانە حالىقتار دوستىعىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.

5. ەڭبەككە، حالىقتىڭ ىسكەرلىككە باۋلۋ، ۇنەم تاربيەسىن بەرۋ.

6. اسەمدىككە تاربيەلەۋ جانە كوركەمدىك قابىلەتىن دامىتۋ.

7. دەنە تاربيەسىن جەتىلدىرۋ، گيگيەنالىق تاربيە.

8. ەكولوگيالىق جانە ازاماتتىڭ جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ. سوڭعى كەزدە كوممۋنارلىق تاربيەلەۋ ادىستەمەسى كەڭىنەن تاراۋدا. ونى ءوز تاجىريبەسىندە پايدالاناتىن سىنىپ جەتەكشىلەرى ايىنا ءبىر ۇجىمدىق شىعارماشىلىق ءىس جوسپارلايدى، تاربيە جۇمىستارى سول تاڭىرىپقا بايلانىستى بولىپ كەلەدى. ءار ايدا وتكىزىلەتىن تاربيە جۇمىسى 4 بولىمنەن تۇرۋى مۇمكىن.

ۇجىمدىق شىعارماشىلىق ىستەر: قىركۇيەك - ەڭبەك پەن ءبىلىم ايى. قازان - سەنى قىزششتىراتىن الەمگە ساياحات. قاراشا - تۋعان ولكەمنىڭ تاريحى. جەلتوقسان - مەنىڭ قازاقستانىم. قاڭتار - شىعارماشىلىق ايلىعى. اقپان - سپورت ايلىعى. ناۋرىز - مەرەكەلى، بەرەكەلى اي. ءساۋىر - "نارىق ەلىنە ساياحات" ويىنى. مامىر - مەكتەپپەن قوشتاسۋ ايى.
I ءبولىم - ۇجىممەن جۇمىس.
II ءبولىم - جەكە-دارا جۇمىس.
III ءبولىم - بەلسەندىلەر توبىمەن جۇمىس.
IV ءبولىم - اتا-انالارمەن جۇمىس.

ءاربىر بولىمگە الۋان ءتۇرلى جۇمىس تۇرلەرى مەن ادىستەرى ەنگىزىلەدى.

تاربيە جۇمىسى جوسپارىنىڭ ءۇشىنشى ءتۇرى:

سىنىپ جەتەكشى جوسپارىنىڭ ۇلگى قۇرىلىمى:
•  سىنىپتىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى جانە وقۋشىلار جايلى جپلپى مالىمەتتەر.
•  سىنىپ ۇجىمى قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى مەن فورمالارى.
•  تاربيە مىندەتتەرى.
•  سىنىپتا ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەرمەن جۇمىس.
•  اتا-انالارمەن جۇمىس.
•  سىنىپ جەتەكشىنىڭ جۇمىس ەسەبىن جۇرگىزۋى.
•  سىنىپ جەتەكشىنىڭ ەسەپ بەرۋى.

تاربيە جوسپارىنا قويىلاتىن كەيبىر تالاپتار:
• جوسپاردىق قوعام تالاپتارىنا، ماقساتىنا سايكەستىگى؛
• ومىرمەن تىعىز بايلانىستىلىعى؛
• جوسپارعا تاربيەنىڭ بارلىق سالالارىنان جۇمىستار ەنگىزۋ؛
• تاربيە جۇمىسى فورمالارىنىڭ وقۋشىلاردىڭ جاسىنا، ۇجىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە، تاربيەلىك دەڭگەيىنە سايكەس بولۋى؛
• جوسپاردىق جان-جاقتىلىعى، تاربيەنىڭ بارلىق سالالارىن قامتاماسىز ەتۋى (كومپلەكستى تۇرعىدان)؛
• جوسپاردىق ناقتىلىعى.

سىنىپ جەتەكشىسى پەداگوگيكالىق كەڭەستە نەمەسە سىنىپ جەتەكشىلەرى بىرلەستىگىندە ەسەپ بەرەدى. وقۋ جىلىنىڭ اياعىندا سىنىبىنداعى ءتارتىپ پەن ۇلگەرىمگە بايلانىستى جازبا ەسەپ بەرەدى.

ادەبيەتتەر:
1. يۋ.پ.ازاروۆ. وتباسى پەداگوگيكاسى. - موسكۆا، 1985.
2. ۆ.ا. سۋحوملينسكيي. اتا-انا پەداگوگيكاسى. - الماتى، 1983.
3. ن.ي.بولدىروۆ. سىنىپ جەتەكشى. - الماتى، 1980.
4. ق.جارىڭبايەۆ، س.قالييەۆ. قازاقتىڭ تالىم-تاربيەسى. -الماتى، 1995.
5. ك.ج.قوجاحمەتوۆا. سىنىپ جەتەكشىسى. - الماتى: الەم، 2000.

---