سىرمالار ىلگەكتى تىگۋگە ارنالعان تابان جانە تىگىن ماشيناسىنىڭ ينەسىنىڭ قۇرىلىسى
سىرمالار ىلگەكتى تىگۋگە ارنالعان تابان جانە تىگىن ماشيناسىنىڭ ينەسىنىڭ قۇرىلىسى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا سىرمانى ارنايى تابانمەن تىگۋ ءتاسىلى جانە ينەنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەستەتيكالىق تالعامعا ساي ەتىپ، العان بىلىمدەرى ارقىلى ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ جانە قول يكەمدەرىن دامىتۋ.
دامىتۋ: سىرمالى ىلگەكتى تىگۋگە ۇيرەتۋ، كاسىپتىك بەيىمدىلىگىن قالىپتاستىرۋ. ساباق ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تىرەك سىزبالارى ارقىلى
تاريح، سىزۋ، سۋرەت: ءپانارالىق بايلانىس
ماتا، ينە، ءجىپ، سىرمالى ىلگەك، كودوسكوپ: كورنەكىلىكتەر جابدىقتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايارلىعىن قاداعالاۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
ا) گرافيكالىق ديكتانت.
ءا) قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ەسكە ءتۇسىرۋ
ا) گرافيكالىق ديكتانت: ءيا - سىزىقشا، جوق - ءۇشبۇرىش
1. ءجۇن جانە جىبەك ماتالارى تابيعي تالشىقتاردان توقىلادى.
2. ەڭ كوپ ءجۇندى ەشكىلەردەن الادى.
3. ءجۇندى العاش رەت وڭدەۋ: سۇرىپتاۋ، قوپسىتۋ، جۋۋ، كەپتىرۋ.
4. تابيعي جىبەكتى حيميالىق جولمەن الادى.
5. تابيعي جىبەك ماتالارى جۇمساق، جىلتىر، بەرىك، ادەمى بولادى.
6. ىلعال وتكىزگىشتىك - جۋعان كەزدە ماتانىڭ ولشەمىنىڭ كىشىرەيۋى.
7. جىبەك ماتاسى جوعارعى تەمپەراتۋراعا ءتوزىمدى.
8. شاڭ وتكىزگىش - ماتانىڭ شاڭدى تەز قابىلداۋى.
9. ماتانىڭ گيگيەنالىق قاسيەتتەرىنە ونىڭ بەرىكتىگى، مىجىلۋى، توزىمدىلىگى جاتادى.
10. جىبەك ماتالارى ماقتا ماتالارىنا قاراعاندا «شاڭ سورعىش» بولادى.
ءا) قاۋىپسىزدىك تەحنيكا ەرەجەسى.
كەستەنى سۋرەت بويىنشا ورىن - ورنىنا ورنالىستىرۋ.
قولمەن جۇمىس جاساعاندا
تىگىن ماشيناسىمەن جۇمىس جاساعاندا
ۇتىكپەن جۇمىس جاساعاندا
ماشينادا وتىرۋ ەرەجەسىن ساقتاۋ
III. جاڭا ساباق:
1. ماعىنانى تانۋ.
ا) سىرمالى ىلگەكتى تىگۋگە ارنالعان تابان.
ءا) ماشينا ينەسىنىڭ قۇرىلىسى.
2. باعالاۋ پاراعى.
3. ۆەنن دياگرامماسى.
سىرمالى ىلگەكتى تىگۋگە ارنالعان تابان:
سىرمالى ىلگەكتى تىگۋ ءۇشىن تىگىن ماشيناسىنا ارنايى تابان ورناتادى. تىگىن ماشيناسىنىڭ كادىمگى تابان قوندىرعىسىن پايدالانعاندا سىرمانىڭ تىگىسى ماتا بۇكپەسىنەن 5 - 7 مم ارا قاشىقتىقتا جۇرگىزىلەدى. ال ارنايى تاباندى پايدالانعاندا، تىگىس سىرمانىڭ تۇبىنەن جۇرگىزىلەدى. مۇنداي تاباننىڭ وڭ جاعىنىڭ جارتى بولىگى بولمايدى، سوندىقتان سىرمانى تىسشەلەرىنە جاقىن تىككەن دۇرىس. سىرمانى تاباننىڭ استىنا ورنالاستىرعاندا، تىسشىلەرى وڭ جاق بولىكتە جاتۋىن ەسكەرۋ قاجەت. ول سىرمانى بۇيىمعا ىڭعايلى ءارى ساپالى ەتىپ تىگۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ماشينا ينەسىنىڭ قۇرىلىسى:
ماشينا ينەسىنىڭ قول ينەسى سياقتى ءار ءتۇرلى ءنومىرى بار. باستى مىندەتى – تىگىس جۇرگىزۋ. ينە جىلتىر بولات تەمىردەن جاسالادى، ونىڭ جۋاندىعى بىركەلكى بولمايدى. ۇشى جىڭىشكە، ۇشكىر دە، جوعارعى جاعى جۋان، ءبىر بەتى تەگىس كەلەدى. ينەنىڭ جۋان بولىگىن كولبا دەپ اتايدى. كولبادان تومەن ۇشى ۇشكىر ستەرجەن جالعاسقان. ستەرجەننىڭ ەڭ ۇشكىر ۇشىندا ينەنىڭ كوزى ورنالاسقان. ستەرەجەن ۇزىن جانە قىسقا ويىقتاردان تۇرادى. ۇزىن ويىقتا ءجىپ تۇرادى، ول ينەنىڭ ءجۇرىسى كەزىندە ءجىپتى ۇيكەلەۋدەن ساقتايدى. ءجىپتى ۇزىن ويىق جاعىنان ساباقتايدى.
وزدەرىڭ كورىپ جۇرگەن ينە كونسترۋكسياسىن امەريكادا XIX عاسىردىڭ 30 – جىلدارىندا ويلاپ تاپقان. ينەنىڭ ءنومىرىن ماتا تۇرىنە قاراي تاڭدايدى. جۇقا ماتالاردى جىڭىشكە ينەمەن، ياعني 70 - 80 - 90 ءنومىرلى ينەلەرمەن تىگەدى. ال قالىڭ ماتالاردى جۋان، 100 - 120 ءنومىرلى ينەلەرمەن تىگەدى.
نۇسقاۋ كارتا «ينەمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەسى»:
باعالاۋ پاراعى:
سۇراق --------------------------------------------------------------------------------- جاۋاپ
تىگىن ماشينا ءجىبىنىڭ قاي ءنومىرلىسى ءوتىمدى؟ ---------------------------------------- 40 - ءشى ءجىپ
ينە كونسترۋكسياسىن قاي ەلدە، قاي عاسىردا ويلاپ تاپقان؟ ------------------ امەريكادا XIX عاسىردا
سىرمالى ىلگەكتى تىگۋ ءۇشىن قانداي تابان قولدانىلادى؟ ----------------------- ارنايى تابان
سىرمانىڭ تىگىسى ماتا بۇكپەسىنەن نەشە مم قاشىقتىقتا بولۋ كەرەك؟ ------ 5 - 7 مم
ۆەنن دياگرامماسى:
قول ينە
تىگىن ماشيناسىنىڭ ينەسى
ۇيگە تاپسىرما: دوڭگەلەك انكەتانى تولتىرامىز.
تاپسىرما: ءاربىر انىقتاماعا تۇسىنىك بەرۋ جانە قۇرىلىسىن، قايدا قولدانىلۋىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ:
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا سىرمانى ارنايى تابانمەن تىگۋ ءتاسىلى جانە ينەنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەستەتيكالىق تالعامعا ساي ەتىپ، العان بىلىمدەرى ارقىلى ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ جانە قول يكەمدەرىن دامىتۋ.
دامىتۋ: سىرمالى ىلگەكتى تىگۋگە ۇيرەتۋ، كاسىپتىك بەيىمدىلىگىن قالىپتاستىرۋ. ساباق ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تىرەك سىزبالارى ارقىلى
تاريح، سىزۋ، سۋرەت: ءپانارالىق بايلانىس
ماتا، ينە، ءجىپ، سىرمالى ىلگەك، كودوسكوپ: كورنەكىلىكتەر جابدىقتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباققا دايارلىعىن قاداعالاۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
ا) گرافيكالىق ديكتانت.
ءا) قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ەسكە ءتۇسىرۋ
ا) گرافيكالىق ديكتانت: ءيا - سىزىقشا، جوق - ءۇشبۇرىش
1. ءجۇن جانە جىبەك ماتالارى تابيعي تالشىقتاردان توقىلادى.
2. ەڭ كوپ ءجۇندى ەشكىلەردەن الادى.
3. ءجۇندى العاش رەت وڭدەۋ: سۇرىپتاۋ، قوپسىتۋ، جۋۋ، كەپتىرۋ.
4. تابيعي جىبەكتى حيميالىق جولمەن الادى.
5. تابيعي جىبەك ماتالارى جۇمساق، جىلتىر، بەرىك، ادەمى بولادى.
6. ىلعال وتكىزگىشتىك - جۋعان كەزدە ماتانىڭ ولشەمىنىڭ كىشىرەيۋى.
7. جىبەك ماتاسى جوعارعى تەمپەراتۋراعا ءتوزىمدى.
8. شاڭ وتكىزگىش - ماتانىڭ شاڭدى تەز قابىلداۋى.
9. ماتانىڭ گيگيەنالىق قاسيەتتەرىنە ونىڭ بەرىكتىگى، مىجىلۋى، توزىمدىلىگى جاتادى.
10. جىبەك ماتالارى ماقتا ماتالارىنا قاراعاندا «شاڭ سورعىش» بولادى.
ءا) قاۋىپسىزدىك تەحنيكا ەرەجەسى.
كەستەنى سۋرەت بويىنشا ورىن - ورنىنا ورنالىستىرۋ.
قولمەن جۇمىس جاساعاندا
تىگىن ماشيناسىمەن جۇمىس جاساعاندا
ۇتىكپەن جۇمىس جاساعاندا
ماشينادا وتىرۋ ەرەجەسىن ساقتاۋ
III. جاڭا ساباق:
1. ماعىنانى تانۋ.
ا) سىرمالى ىلگەكتى تىگۋگە ارنالعان تابان.
ءا) ماشينا ينەسىنىڭ قۇرىلىسى.
2. باعالاۋ پاراعى.
3. ۆەنن دياگرامماسى.
سىرمالى ىلگەكتى تىگۋگە ارنالعان تابان:
سىرمالى ىلگەكتى تىگۋ ءۇشىن تىگىن ماشيناسىنا ارنايى تابان ورناتادى. تىگىن ماشيناسىنىڭ كادىمگى تابان قوندىرعىسىن پايدالانعاندا سىرمانىڭ تىگىسى ماتا بۇكپەسىنەن 5 - 7 مم ارا قاشىقتىقتا جۇرگىزىلەدى. ال ارنايى تاباندى پايدالانعاندا، تىگىس سىرمانىڭ تۇبىنەن جۇرگىزىلەدى. مۇنداي تاباننىڭ وڭ جاعىنىڭ جارتى بولىگى بولمايدى، سوندىقتان سىرمانى تىسشەلەرىنە جاقىن تىككەن دۇرىس. سىرمانى تاباننىڭ استىنا ورنالاستىرعاندا، تىسشىلەرى وڭ جاق بولىكتە جاتۋىن ەسكەرۋ قاجەت. ول سىرمانى بۇيىمعا ىڭعايلى ءارى ساپالى ەتىپ تىگۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ماشينا ينەسىنىڭ قۇرىلىسى:
ماشينا ينەسىنىڭ قول ينەسى سياقتى ءار ءتۇرلى ءنومىرى بار. باستى مىندەتى – تىگىس جۇرگىزۋ. ينە جىلتىر بولات تەمىردەن جاسالادى، ونىڭ جۋاندىعى بىركەلكى بولمايدى. ۇشى جىڭىشكە، ۇشكىر دە، جوعارعى جاعى جۋان، ءبىر بەتى تەگىس كەلەدى. ينەنىڭ جۋان بولىگىن كولبا دەپ اتايدى. كولبادان تومەن ۇشى ۇشكىر ستەرجەن جالعاسقان. ستەرجەننىڭ ەڭ ۇشكىر ۇشىندا ينەنىڭ كوزى ورنالاسقان. ستەرەجەن ۇزىن جانە قىسقا ويىقتاردان تۇرادى. ۇزىن ويىقتا ءجىپ تۇرادى، ول ينەنىڭ ءجۇرىسى كەزىندە ءجىپتى ۇيكەلەۋدەن ساقتايدى. ءجىپتى ۇزىن ويىق جاعىنان ساباقتايدى.
وزدەرىڭ كورىپ جۇرگەن ينە كونسترۋكسياسىن امەريكادا XIX عاسىردىڭ 30 – جىلدارىندا ويلاپ تاپقان. ينەنىڭ ءنومىرىن ماتا تۇرىنە قاراي تاڭدايدى. جۇقا ماتالاردى جىڭىشكە ينەمەن، ياعني 70 - 80 - 90 ءنومىرلى ينەلەرمەن تىگەدى. ال قالىڭ ماتالاردى جۋان، 100 - 120 ءنومىرلى ينەلەرمەن تىگەدى.
نۇسقاۋ كارتا «ينەمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەسى»:
باعالاۋ پاراعى:
سۇراق --------------------------------------------------------------------------------- جاۋاپ
تىگىن ماشينا ءجىبىنىڭ قاي ءنومىرلىسى ءوتىمدى؟ ---------------------------------------- 40 - ءشى ءجىپ
ينە كونسترۋكسياسىن قاي ەلدە، قاي عاسىردا ويلاپ تاپقان؟ ------------------ امەريكادا XIX عاسىردا
سىرمالى ىلگەكتى تىگۋ ءۇشىن قانداي تابان قولدانىلادى؟ ----------------------- ارنايى تابان
سىرمانىڭ تىگىسى ماتا بۇكپەسىنەن نەشە مم قاشىقتىقتا بولۋ كەرەك؟ ------ 5 - 7 مم
ۆەنن دياگرامماسى:
قول ينە
تىگىن ماشيناسىنىڭ ينەسى
ۇيگە تاپسىرما: دوڭگەلەك انكەتانى تولتىرامىز.
تاپسىرما: ءاربىر انىقتاماعا تۇسىنىك بەرۋ جانە قۇرىلىسىن، قايدا قولدانىلۋىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ:
You Might Also Like
