شىڭعىس ايتماتوۆ «نايمان – انا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ش. ايتماتوۆ «نايمان – انا»
(«عاسىردان دا ۇزاق كۇن» رومانىنان ءۇزىندى)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك ماقساتى: ش. ايتماتوۆتىڭ رومانىنان الىنعان ءۇزىندىنىڭ مازمۇنىمەن تەرەڭىرەك تانىستىرۋ، اڭگىمەنىڭ تاقىرىبىمەن جازۋشىنىڭ يدەيالىق مۇراتىن وقۋشىعا جان - جاقتى مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن، شىعارماشىلىق، وي - تالداۋعا بەيىمدىلىگىن، وزىندىك سىن، كوز - قاراسىن دامىتۋ وقۋشىنىڭ جەكە قابىلەتى مەن الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىنىڭ دامۋىنا جول اشۋ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسا بىلەتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ەل تاريحىن، ادەبيەتىن بىلۋگە، ونى قۇرمەتتەۋگە، ۇلىلاردىڭ دانالىق سوزدەرىنەن ونەگە الۋعا، ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، يماندىلىققا، ىزگىلىككە، ار مەن جان تازالىعىن جوعارى قويا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ىزدەنۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتىق جۇمىس، قايتالاۋ.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق، پورترەت، شىعارمالار جيناعى، تىرەۋ - سىزبالار،
ءۇنتاسپا، كورمە «قازاق - قىرعىز ءبىر تۋعان» (ش. ايتماتوۆ پەن م. شاحانوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ ءبىرتۇتاستىعى)
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ، ساز.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. امانداسۋ
2. ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ءجۇرىسىن تانىستىرۋ
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىى. وي شاقىرۋ ءبولىمى: ءبىلىمىڭدى زەردەلە
1. شىڭعىس ايتماتوۆ قاي ەلدىڭ جازۋشىسى؟
2. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
ءىىى. جاڭا ساباق: شاعىن ءدارىس
ا) شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ شىن ماماندىعى – تابيعات سىيلاعان جازۋشى. بۇل كۇندە شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ەسىمى دۇنيە جۇزىنە ءماشھۇر. شىڭعىس شىعارمالارى - ءار ەلدىڭ تىلىندە اۋدارىلىپ، وقىرمانىن كوبەيتۋدە. جازۋشى بەينەلەگەن كەيىپكەرلەر، تەك قىرعىز حالقىنىڭ پەرزەنتتەرى ەمەس، الەم حالىقتارىنا ءتان مىنەزبەن، ازاماتتىق بولمىسپەن بىرىگىپ جاتقان بەينەلەر. سوندىقتان دا ونى ەشبىر حالىق جاتسىنبايدى. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ۇستازى – مۇحتار اۋەزوۆ. كورمەدە كورىپ تۇرعانىمىزداي پوەزيا الەمى ۇلت تاڭدامايدى. ادەبي شىعارمالارى دا دوستىعى دا تۇتاس دۇنيە بولا بىلگەن مۇحتار مەن شىڭعىستى بۇكىل ەل بىلەدى. وسىنداي دوستىقتا تۋعان شىعارمالارى ماڭگىلىك بولماق.
ءا) «نايمان - انا» ءۇزىندى سۋرەتىن ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
انا باسىنداعى اق جاۋلىق نەگە اق قۇسقا اينالدى؟
ب) جازۋشى شىعارماسىنىڭ تاقىرىبىن، يدەياسىن وقۋشىلارعا جەتە مەڭگەرتۋ.
تاقىرىبى: انا ەرلىگىن ناسيحاتتاۋ.
يدەياسى: ادامزاتتى جاۋىزدىقتان قورعاۋ.
IV. وي - تولعانىس ءبولىمى: «ادامدىقتىڭ قاسيەتى – ەلدىگىنەن كورىنەر»
(وقۋلىقپەن جۇمىس)
1) كورىنىس كورسەتۋ.
قاتىسۋشىلار: نايمان انا، ماڭگۇرت، ماڭعولدار.
مۋزىكا جايمەن وينالىپ تۇرادى.
انا:
- وتىر، سويلەسەيىك. سەنىڭ اتىڭ كىم؟
ماڭگۇرت:
- ماڭگۇرت.
انا:
- ماڭگۇرت دەپ سەنى ءقازىر اتايدى. ال بۇرىنعى اتىڭ ەسىڭدە مە؟ ەسىڭە ءتۇسىرشى شىن اتىڭدى.
- اكەڭنىڭ اتىن بىلەسىڭ بە؟ اكەڭنىڭ اتى كىم؟ ءوزىڭنىڭ ەلىڭ قايدا، رۋىڭ كىم؟ تىم قۇرىسا، تۋعان جەرىڭدى بىلەسىڭ بە؟
- قۇداي - اۋ، قانداي كۇيگە دۋشار قىلعان سەنى!
- اۋ، جەردى، سۋدى تارتىپ السا، مەيلى، بايلىعىڭدى تارتىپ السا، مەيلى، ءتىپتى جانىڭدى السا دا، مەيلى.
- اۋ، ادامنىڭ اقىل - ويىن تارتىپ الۋدى قانداي قارا جۇرەك ويلاپ تاپتى، قۇداي - اۋ؟! و، قۇداي، بار ەكەنىڭ شىن بولسا، مۇنداي سۇمدىق جۇرتقا قالاي دارىتتىڭ؟ جەر بەتىندە باسقا سۇمدىق از با ەدى؟
- سەنىڭ اتىڭ – جولامان. ەستيمىسىڭ سەن؟ سەن – جولامانسىڭ. اكەڭنىڭ اتى – دونەنباي. اكەڭدى ۇمىتىپ قالدىڭ با، قۇلىنىم؟ ول ساعان تيتتەيىڭنەن ساداق اتۋدى ۇيرەتىپ ەدى عوي. مەن سەنىڭ اناڭمىن. مەن مەنىڭ بالامسىڭ. مەن نايمان رۋىنان بولاسىڭ، ۇقتىڭ با؟ نايمانسىڭ سەن...
انا:
- سەن مۇندا كەلگەنگە دەيىن نە بولدى، بىلەسىڭ بە؟
ماڭگۇرت:
- ەشتەڭە دە بولعان جوق.
انا:
- مۇندا كەلگەنىڭدە كۇندىز بە ەدى، ءتۇن بە ەدى؟
ماڭگۇرت:
- ەشتەڭە دە.
انا:
- كىممەن سويلەسكىڭ كەلەدى؟
ماڭگۇرت:
- ايمەن. ءبىراق ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى ەستىمەيمىز. ايدا بىرەۋ وتىر.
انا:
- تاعى نە قالار ەدىڭ؟
ماڭگۇرت:
- باسىمدا قوجانىڭ باسىنداعىداي بۇرىم بولسا.
انا:
- كەلشى بەرى، باسىڭا ولار نە ىستەدى ەكەن، كورەيىن.
- اناۋ كىم؟
ماڭگۇرت:
- ماعان اۋقات الىپ كەلە جاتىر.
انا:
- سەن ەشتەڭە ايتپا. مەن كەشىكپەي كەلەمىن.
ماڭعول:
- كەلگەن كىم؟
ماڭگۇرت:
- ول ماعان شەشەڭمىن دەيدى.
ماڭعول:
- قايداعى شەشەڭ ول سەنىڭ! شەشەڭ جوق سەنىڭ! تەرىڭدى سىپىرىپ تاستاماقشى! ەندى كەلگەندە مىنا ساداقپەن ات!
انا:
- جولامان! قۇلىنىم مەنىڭ، جولامان، قايداسىڭ؟ جولامان! قايداسىڭ قۇلىنىم؟
اناسىن ماڭگۇرت ۇلى اتىپ قۇلاتادى.
سۇراقتار بەرۋ.
1. وسى كورىنىستەن نەنى بايقادىڭ؟
2. جاۋىزدىق – ادامزاتقا ءتان بە؟
3. انا - بەيىتتى حالىق نەگە سونشاما ءقادىر تۇتادى؟
4. نايمان - انا ەرلىگىن قالاي قابىلدادىڭ؟
5. نايمان - انا بالاسىن نە ءۇشىن جاۋ قولىنان الىپ قاشپاق بولعان؟
(ماتىننەن تاۋىپ وقۋ)
6. سارىوزەك تاعدىرىنا پىكىرىڭ قانداي؟
V. عىلىمي ىزدەنىس ءبولىمى: «ەرتەڭىن ويلاعان ۇرپاق ازباس!»
1. ماڭگۇرتتىك دەگەنىمىز نە؟
2. زومبيلىق دەگەن نە؟
وقۋشىلار ءوز پىكىرىن تالداعاننان كەيىن كەستە قۇرۋ.
ا) ەرىكتى ماڭگۇرت تاقىرىبىنا وقۋشىلار شىعارماشىلىعىن تىڭداۋ.
ءا) قازىرگى كەزدە ەرىكتى ماڭگۇرت دەپ كىمدى اتايمىز؟ (جاعداياتتىق سۇراق)
Vءى. وي - تولعاۋ جازۋ: «ماڭگۇرتتىكتەن – ساقتان ۇرپاق!»
Vءىى. توپتاستىرۋ ءبولىمى: «ۇلى تۇلعا – ۇرپاق ماقتانىشى»
Vءىىى. قورىتىندى: «مەن اداممىن، ادامدىق ماڭگى مۇراتىم!»
1) سەن قاسيەتتى حالىقتىڭ ادال پەرزەنتى بولۋى ءۇشىن سەن قانداي بولۋىڭ كەرەك؟
(تىرەك سىزبا قۇراستىرۋ)
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى: مۇحاممەد بابىردىڭ
ءارقاشاندا تازا بولسىن ار - وجدانىڭ، جۇرەگىڭ،
وزگەلەردە ساعان ادال، ءادىل بولار بىلەمىن.
زورلىق قىلساق وزگەلەرگە - ءوزىڭ ءجابىر كورەسىڭ،
قياناتتىڭ قۇربانى بوپ، قورلىقپەنەن ولەرسىڭ -، دەگەندەي ءارقاشاندا قاتىگەزدىكتەن اۋلاق بولايىق!
ءحىح. ۇيگە تاپسىرما
ح. باعالاۋ
(«عاسىردان دا ۇزاق كۇن» رومانىنان ءۇزىندى)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك ماقساتى: ش. ايتماتوۆتىڭ رومانىنان الىنعان ءۇزىندىنىڭ مازمۇنىمەن تەرەڭىرەك تانىستىرۋ، اڭگىمەنىڭ تاقىرىبىمەن جازۋشىنىڭ يدەيالىق مۇراتىن وقۋشىعا جان - جاقتى مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن، شىعارماشىلىق، وي - تالداۋعا بەيىمدىلىگىن، وزىندىك سىن، كوز - قاراسىن دامىتۋ وقۋشىنىڭ جەكە قابىلەتى مەن الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىنىڭ دامۋىنا جول اشۋ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسا بىلەتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ەل تاريحىن، ادەبيەتىن بىلۋگە، ونى قۇرمەتتەۋگە، ۇلىلاردىڭ دانالىق سوزدەرىنەن ونەگە الۋعا، ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، يماندىلىققا، ىزگىلىككە، ار مەن جان تازالىعىن جوعارى قويا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ىزدەنۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتىق جۇمىس، قايتالاۋ.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق، پورترەت، شىعارمالار جيناعى، تىرەۋ - سىزبالار،
ءۇنتاسپا، كورمە «قازاق - قىرعىز ءبىر تۋعان» (ش. ايتماتوۆ پەن م. شاحانوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ ءبىرتۇتاستىعى)
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ، ساز.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. امانداسۋ
2. ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ءجۇرىسىن تانىستىرۋ
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىى. وي شاقىرۋ ءبولىمى: ءبىلىمىڭدى زەردەلە
1. شىڭعىس ايتماتوۆ قاي ەلدىڭ جازۋشىسى؟
2. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
ءىىى. جاڭا ساباق: شاعىن ءدارىس
ا) شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ شىن ماماندىعى – تابيعات سىيلاعان جازۋشى. بۇل كۇندە شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ەسىمى دۇنيە جۇزىنە ءماشھۇر. شىڭعىس شىعارمالارى - ءار ەلدىڭ تىلىندە اۋدارىلىپ، وقىرمانىن كوبەيتۋدە. جازۋشى بەينەلەگەن كەيىپكەرلەر، تەك قىرعىز حالقىنىڭ پەرزەنتتەرى ەمەس، الەم حالىقتارىنا ءتان مىنەزبەن، ازاماتتىق بولمىسپەن بىرىگىپ جاتقان بەينەلەر. سوندىقتان دا ونى ەشبىر حالىق جاتسىنبايدى. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ۇستازى – مۇحتار اۋەزوۆ. كورمەدە كورىپ تۇرعانىمىزداي پوەزيا الەمى ۇلت تاڭدامايدى. ادەبي شىعارمالارى دا دوستىعى دا تۇتاس دۇنيە بولا بىلگەن مۇحتار مەن شىڭعىستى بۇكىل ەل بىلەدى. وسىنداي دوستىقتا تۋعان شىعارمالارى ماڭگىلىك بولماق.
ءا) «نايمان - انا» ءۇزىندى سۋرەتىن ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
انا باسىنداعى اق جاۋلىق نەگە اق قۇسقا اينالدى؟
ب) جازۋشى شىعارماسىنىڭ تاقىرىبىن، يدەياسىن وقۋشىلارعا جەتە مەڭگەرتۋ.
تاقىرىبى: انا ەرلىگىن ناسيحاتتاۋ.
يدەياسى: ادامزاتتى جاۋىزدىقتان قورعاۋ.
IV. وي - تولعانىس ءبولىمى: «ادامدىقتىڭ قاسيەتى – ەلدىگىنەن كورىنەر»
(وقۋلىقپەن جۇمىس)
1) كورىنىس كورسەتۋ.
قاتىسۋشىلار: نايمان انا، ماڭگۇرت، ماڭعولدار.
مۋزىكا جايمەن وينالىپ تۇرادى.
انا:
- وتىر، سويلەسەيىك. سەنىڭ اتىڭ كىم؟
ماڭگۇرت:
- ماڭگۇرت.
انا:
- ماڭگۇرت دەپ سەنى ءقازىر اتايدى. ال بۇرىنعى اتىڭ ەسىڭدە مە؟ ەسىڭە ءتۇسىرشى شىن اتىڭدى.
- اكەڭنىڭ اتىن بىلەسىڭ بە؟ اكەڭنىڭ اتى كىم؟ ءوزىڭنىڭ ەلىڭ قايدا، رۋىڭ كىم؟ تىم قۇرىسا، تۋعان جەرىڭدى بىلەسىڭ بە؟
- قۇداي - اۋ، قانداي كۇيگە دۋشار قىلعان سەنى!
- اۋ، جەردى، سۋدى تارتىپ السا، مەيلى، بايلىعىڭدى تارتىپ السا، مەيلى، ءتىپتى جانىڭدى السا دا، مەيلى.
- اۋ، ادامنىڭ اقىل - ويىن تارتىپ الۋدى قانداي قارا جۇرەك ويلاپ تاپتى، قۇداي - اۋ؟! و، قۇداي، بار ەكەنىڭ شىن بولسا، مۇنداي سۇمدىق جۇرتقا قالاي دارىتتىڭ؟ جەر بەتىندە باسقا سۇمدىق از با ەدى؟
- سەنىڭ اتىڭ – جولامان. ەستيمىسىڭ سەن؟ سەن – جولامانسىڭ. اكەڭنىڭ اتى – دونەنباي. اكەڭدى ۇمىتىپ قالدىڭ با، قۇلىنىم؟ ول ساعان تيتتەيىڭنەن ساداق اتۋدى ۇيرەتىپ ەدى عوي. مەن سەنىڭ اناڭمىن. مەن مەنىڭ بالامسىڭ. مەن نايمان رۋىنان بولاسىڭ، ۇقتىڭ با؟ نايمانسىڭ سەن...
انا:
- سەن مۇندا كەلگەنگە دەيىن نە بولدى، بىلەسىڭ بە؟
ماڭگۇرت:
- ەشتەڭە دە بولعان جوق.
انا:
- مۇندا كەلگەنىڭدە كۇندىز بە ەدى، ءتۇن بە ەدى؟
ماڭگۇرت:
- ەشتەڭە دە.
انا:
- كىممەن سويلەسكىڭ كەلەدى؟
ماڭگۇرت:
- ايمەن. ءبىراق ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى ەستىمەيمىز. ايدا بىرەۋ وتىر.
انا:
- تاعى نە قالار ەدىڭ؟
ماڭگۇرت:
- باسىمدا قوجانىڭ باسىنداعىداي بۇرىم بولسا.
انا:
- كەلشى بەرى، باسىڭا ولار نە ىستەدى ەكەن، كورەيىن.
- اناۋ كىم؟
ماڭگۇرت:
- ماعان اۋقات الىپ كەلە جاتىر.
انا:
- سەن ەشتەڭە ايتپا. مەن كەشىكپەي كەلەمىن.
ماڭعول:
- كەلگەن كىم؟
ماڭگۇرت:
- ول ماعان شەشەڭمىن دەيدى.
ماڭعول:
- قايداعى شەشەڭ ول سەنىڭ! شەشەڭ جوق سەنىڭ! تەرىڭدى سىپىرىپ تاستاماقشى! ەندى كەلگەندە مىنا ساداقپەن ات!
انا:
- جولامان! قۇلىنىم مەنىڭ، جولامان، قايداسىڭ؟ جولامان! قايداسىڭ قۇلىنىم؟
اناسىن ماڭگۇرت ۇلى اتىپ قۇلاتادى.
سۇراقتار بەرۋ.
1. وسى كورىنىستەن نەنى بايقادىڭ؟
2. جاۋىزدىق – ادامزاتقا ءتان بە؟
3. انا - بەيىتتى حالىق نەگە سونشاما ءقادىر تۇتادى؟
4. نايمان - انا ەرلىگىن قالاي قابىلدادىڭ؟
5. نايمان - انا بالاسىن نە ءۇشىن جاۋ قولىنان الىپ قاشپاق بولعان؟
(ماتىننەن تاۋىپ وقۋ)
6. سارىوزەك تاعدىرىنا پىكىرىڭ قانداي؟
V. عىلىمي ىزدەنىس ءبولىمى: «ەرتەڭىن ويلاعان ۇرپاق ازباس!»
1. ماڭگۇرتتىك دەگەنىمىز نە؟
2. زومبيلىق دەگەن نە؟
وقۋشىلار ءوز پىكىرىن تالداعاننان كەيىن كەستە قۇرۋ.
ا) ەرىكتى ماڭگۇرت تاقىرىبىنا وقۋشىلار شىعارماشىلىعىن تىڭداۋ.
ءا) قازىرگى كەزدە ەرىكتى ماڭگۇرت دەپ كىمدى اتايمىز؟ (جاعداياتتىق سۇراق)
Vءى. وي - تولعاۋ جازۋ: «ماڭگۇرتتىكتەن – ساقتان ۇرپاق!»
Vءىى. توپتاستىرۋ ءبولىمى: «ۇلى تۇلعا – ۇرپاق ماقتانىشى»
Vءىىى. قورىتىندى: «مەن اداممىن، ادامدىق ماڭگى مۇراتىم!»
1) سەن قاسيەتتى حالىقتىڭ ادال پەرزەنتى بولۋى ءۇشىن سەن قانداي بولۋىڭ كەرەك؟
(تىرەك سىزبا قۇراستىرۋ)
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى: مۇحاممەد بابىردىڭ
ءارقاشاندا تازا بولسىن ار - وجدانىڭ، جۇرەگىڭ،
وزگەلەردە ساعان ادال، ءادىل بولار بىلەمىن.
زورلىق قىلساق وزگەلەرگە - ءوزىڭ ءجابىر كورەسىڭ،
قياناتتىڭ قۇربانى بوپ، قورلىقپەنەن ولەرسىڭ -، دەگەندەي ءارقاشاندا قاتىگەزدىكتەن اۋلاق بولايىق!
ءحىح. ۇيگە تاپسىرما
ح. باعالاۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ى. التىنسارين اڭگىمەلەرىنىڭ ومىرشەڭدىگى
