س.مۇقانوۆ لاشىن
باتىس قازاقستان وبلىسى،
شىڭعىرلاۋ اۋدانى، اششىساي اۋلى، اششىساي ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن
مەكتەپ – بالاباقشاسىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى
نۋرۋشيەۆا اقكۇمىس مۇقتاش قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: س. مۇقانوۆ “لاشىن”
ساباقتىڭ ماقساتى: ا)وقۋشىلارعا جازۋشىنىڭ ءومىر جولىن ايتۋ، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق ساياتشىلىق ونەرىمەن جانە اڭ اۋلاۋ ءداستۇرىن قالىپتاسۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) وقۋشىلاردى تۋعان جەر تابيعاتىن ايالاۋعا، سۇيە بىلۋگە، سالت – ءداستۇردى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ تابيعاتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس، كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، سۇراق – جاۋاپ، توپتاستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، قاناتتى سوزدەر، جازۋشىنىڭ پورترەتى، كىتاپتارى ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىسى: تاريح، جانۋارتانۋ، بەينەلەۋ ونەرى.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا،
تاستان تۇلكى تابىلار اڭدىعانعا،
جاقسى ات پەن تاتۋ جولداس – ءبىر عانيبەت.
ىڭعايلى ىقشام كيگەن اڭشى ادامعا.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: - بالالار، بىزدەر بۇگىنگى ساباعىمىزدى ۇلى اباي اتامىزدىڭ “بۇركىتشى”ولەڭىمەن تەكتەن-تەككە باستاپ وتىرعان جوقپىز. بۇگىنگى ساباعىمىز ساياتشىلىق پەن اڭشىلىققا بايلانىستى.
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى س. مۇقانوۆتىڭ “ءومىر مەكتەبى” رومانىنان الىنعان ءۇزىندى “لاشىن” شىعارماسى.
اقىن، جازۋشى، دراماتۋرگ، قازاق ادەبيەتىنىڭ ءىرى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى - ءسابيت مۇقانوۆ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 1900 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اۋىل مولداسىنان ەسكىشە حات تانىعان. بالا كەزىنەن قيسسا – داستان، جىر، اڭىزداردى جاتقا ايتىپ وسكەن.
كەيىننەن ومبىداعى مۇعالىمدىك وقۋعا تۇسەدى. 1922 جىلى ورىنبوردا جۇمىسشى فاكۋلتەتىندە وقيدى. لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىندە، قىزىل پروفەسسۋرا ينستيتۋتىندا ءبىلىم الادى. “ەڭبەكشى قازاق”(قازىرگى “ەگەمەن قازاقستان”) گازەتىندە قىزمەت ەتەدى. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارادى.
جازۋشىنىڭ “ءومىر مەكتەبى” اتتى رومانى جازۋشىنىڭ ءومىرباياندىق شىعارماسى، ول شىعارمانى ءبىز تۇگەلدەي جوعارعى كلاستاردا تولىق وقىپ تانىسامىز.
بىزگە تەك سول روماننان “لاشىن” اتتى شاعىن ءۇزىندىسى عانا بەرىلگەن.
اڭگىمە وقيعاسى جازۋشىنىڭ ءوز ومىرىنەن الىنعاندىقتان 1 جاقتا باياندالىپ وتىر.
جازۋشى اڭگىمەدە بالتاباي اۋلىنا ءمۇعالىم بولىپ كەلىپ، ءوزىنىڭ بوس ۋاقىتىن اڭشى، قۇسبەگى احمەتپەن بىرگە وتكىزگەندىگىن شابىتپەن قۇمارتا جازادى.
اڭگىمەنى جوسپار بويىنشا باياندايمىن.
كىرىسپە: بالتاباي اۋلىندا.
نەگىزگى ءبولىم: ساياتشىلىق.
1. قۇسبەگى احمەت
2. لاشىننىڭ ءمۇسىنى.
3. احمەت پەن لاشىننىڭ ونەرى.
ا) ۇيرەك الۋ لاشىنعا ءسوز ەمەس.
ءا) قازدى الۋ ۇيرەكتەن الدەقايدا قيىن ەكەن.
ب) لاشىنعا الدىرمايتىن قۇس – دۋاداق ەكەن.
4. شىلدەدە قۇس سالۋ.
قورىتىندى: ساياتشىلىق - ءومىردىڭ ءبىر قىزىعى.
ءىV. كىتاپپەن جۇمىس.
وقۋشىلارعا ءماتىندى وقىتا وتىرىپ، تالداۋ جاساتۋ.
V. داپتەرمەن، تاقتامەن جۇمىس
اتبەگى، قۇسبەگى، لاشىن، دۋاداق، دابىل، تۇلەك، سايات سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن اشىپ جازعىزۋ.
Vءى. سۋرەتتەرمەن جۇمىس.
قۇستار جونىندە سۋرەتتەر ارقىلى تولىق مالىمەت بەرۋ.
ءۋىى. تىرەك سىزباسى.
Vءىىى. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
1. لاشىنعا الدىرمايتىن قانداي قۇس؟ (دۋاداق)
2. شىعارمانىڭ اۆتورى كىم؟ (مۇقانوۆ)
3. شىعارمادا قانداي كاسىپ ءتۇرى كورسەتىلگەن؟ (سايات)
4. شىعارماداعى قۇسبەگى كىم؟ (احمەت)
5. لاشىنعا قانداي قۇستى الۋ قيىنعا سوعادى؟ (قاز)
6. قانداي قۇستى الۋ وتە وڭاي؟ (ۇيرەك)
ءىح. «سىر ساندىق» ويىنى.
بۇل بولىمدە وقۋشىلارمەن وتكەن تاقىرىپتاردى قايتالايمىز. ساندىقتا نومىرلەنگەن اسىقتار بار. سول اسىقتاردىڭ ءارقايسىسىندا سۇراقتار جازىلعان، سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
ح. قورىتىندى.
مىنەكي، بالالار، ساياتشىلىقتىڭ، اسىرەسە، قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا مادەني دامىتۋدا ماڭىزى وتە زور بولدى. ونى ءبىز حالىق مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرلەرى شوقان، ابايدىڭ جازبالارىنان، ءبىرجان سال، اقان سەرىنىڭ كەڭ ساحارانى شارلاعان اندەرىنەن بىلەمىز.
سوندىقتان دا حالقىمىز قىران قۇسى ولسە، ازا تۇتىپ، جوقتاۋ سالعان. قولعا ۇيرەتكەن جاقسى قۇستارىن ەركەلەتە، بالاسىنداي باپتاعان. ونىڭ قۇنىن باعالاي بىلگەن.
ءحى. ۇيگە تاپسىرما.
1. ءماتىندى وقىپ، تولىقتاي مازمۇنداۋ.
2. قۇستار جونىندە ماقال – ماتەل، تىيىم سوزدەر جازىپ كەلۋ.
3. قۇستار سۋرەتىن سالۋ.
№1 سۇراق.
حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تۇرلەرىن اتا.
№2 سۇراق.
قۇراندا نەشە سۇرە بار؟ فاتيحا سۇرەسىن جاتقا ايت.
№3 سۇراق.
ادەبي ەرتەگىنى اتا. اۆتورى كىم؟
№4 سۇراق.
«قىزعىش قۇس» ولەڭىنىڭ اۆتورى كىم؟ ولەڭدى جاتقا ايت.
№5 سۇراق.
اڭشىلىق، قۇسبەگىلىكپەن ەلىن اسىراعان قانداي كەيىپكەردى بىلەسىڭ؟
شىڭعىرلاۋ اۋدانى، اششىساي اۋلى، اششىساي ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن
مەكتەپ – بالاباقشاسىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى
نۋرۋشيەۆا اقكۇمىس مۇقتاش قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: س. مۇقانوۆ “لاشىن”
ساباقتىڭ ماقساتى: ا)وقۋشىلارعا جازۋشىنىڭ ءومىر جولىن ايتۋ، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق ساياتشىلىق ونەرىمەن جانە اڭ اۋلاۋ ءداستۇرىن قالىپتاسۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) وقۋشىلاردى تۋعان جەر تابيعاتىن ايالاۋعا، سۇيە بىلۋگە، سالت – ءداستۇردى قۇرمەتتەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ تابيعاتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس، كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، سۇراق – جاۋاپ، توپتاستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، قاناتتى سوزدەر، جازۋشىنىڭ پورترەتى، كىتاپتارى ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىسى: تاريح، جانۋارتانۋ، بەينەلەۋ ونەرى.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا،
تاستان تۇلكى تابىلار اڭدىعانعا،
جاقسى ات پەن تاتۋ جولداس – ءبىر عانيبەت.
ىڭعايلى ىقشام كيگەن اڭشى ادامعا.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: - بالالار، بىزدەر بۇگىنگى ساباعىمىزدى ۇلى اباي اتامىزدىڭ “بۇركىتشى”ولەڭىمەن تەكتەن-تەككە باستاپ وتىرعان جوقپىز. بۇگىنگى ساباعىمىز ساياتشىلىق پەن اڭشىلىققا بايلانىستى.
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى س. مۇقانوۆتىڭ “ءومىر مەكتەبى” رومانىنان الىنعان ءۇزىندى “لاشىن” شىعارماسى.
اقىن، جازۋشى، دراماتۋرگ، قازاق ادەبيەتىنىڭ ءىرى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى - ءسابيت مۇقانوۆ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 1900 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اۋىل مولداسىنان ەسكىشە حات تانىعان. بالا كەزىنەن قيسسا – داستان، جىر، اڭىزداردى جاتقا ايتىپ وسكەن.
كەيىننەن ومبىداعى مۇعالىمدىك وقۋعا تۇسەدى. 1922 جىلى ورىنبوردا جۇمىسشى فاكۋلتەتىندە وقيدى. لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىندە، قىزىل پروفەسسۋرا ينستيتۋتىندا ءبىلىم الادى. “ەڭبەكشى قازاق”(قازىرگى “ەگەمەن قازاقستان”) گازەتىندە قىزمەت ەتەدى. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارادى.
جازۋشىنىڭ “ءومىر مەكتەبى” اتتى رومانى جازۋشىنىڭ ءومىرباياندىق شىعارماسى، ول شىعارمانى ءبىز تۇگەلدەي جوعارعى كلاستاردا تولىق وقىپ تانىسامىز.
بىزگە تەك سول روماننان “لاشىن” اتتى شاعىن ءۇزىندىسى عانا بەرىلگەن.
اڭگىمە وقيعاسى جازۋشىنىڭ ءوز ومىرىنەن الىنعاندىقتان 1 جاقتا باياندالىپ وتىر.
جازۋشى اڭگىمەدە بالتاباي اۋلىنا ءمۇعالىم بولىپ كەلىپ، ءوزىنىڭ بوس ۋاقىتىن اڭشى، قۇسبەگى احمەتپەن بىرگە وتكىزگەندىگىن شابىتپەن قۇمارتا جازادى.
اڭگىمەنى جوسپار بويىنشا باياندايمىن.
كىرىسپە: بالتاباي اۋلىندا.
نەگىزگى ءبولىم: ساياتشىلىق.
1. قۇسبەگى احمەت
2. لاشىننىڭ ءمۇسىنى.
3. احمەت پەن لاشىننىڭ ونەرى.
ا) ۇيرەك الۋ لاشىنعا ءسوز ەمەس.
ءا) قازدى الۋ ۇيرەكتەن الدەقايدا قيىن ەكەن.
ب) لاشىنعا الدىرمايتىن قۇس – دۋاداق ەكەن.
4. شىلدەدە قۇس سالۋ.
قورىتىندى: ساياتشىلىق - ءومىردىڭ ءبىر قىزىعى.
ءىV. كىتاپپەن جۇمىس.
وقۋشىلارعا ءماتىندى وقىتا وتىرىپ، تالداۋ جاساتۋ.
V. داپتەرمەن، تاقتامەن جۇمىس
اتبەگى، قۇسبەگى، لاشىن، دۋاداق، دابىل، تۇلەك، سايات سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن اشىپ جازعىزۋ.
Vءى. سۋرەتتەرمەن جۇمىس.
قۇستار جونىندە سۋرەتتەر ارقىلى تولىق مالىمەت بەرۋ.
ءۋىى. تىرەك سىزباسى.
Vءىىى. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
1. لاشىنعا الدىرمايتىن قانداي قۇس؟ (دۋاداق)
2. شىعارمانىڭ اۆتورى كىم؟ (مۇقانوۆ)
3. شىعارمادا قانداي كاسىپ ءتۇرى كورسەتىلگەن؟ (سايات)
4. شىعارماداعى قۇسبەگى كىم؟ (احمەت)
5. لاشىنعا قانداي قۇستى الۋ قيىنعا سوعادى؟ (قاز)
6. قانداي قۇستى الۋ وتە وڭاي؟ (ۇيرەك)
ءىح. «سىر ساندىق» ويىنى.
بۇل بولىمدە وقۋشىلارمەن وتكەن تاقىرىپتاردى قايتالايمىز. ساندىقتا نومىرلەنگەن اسىقتار بار. سول اسىقتاردىڭ ءارقايسىسىندا سۇراقتار جازىلعان، سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
ح. قورىتىندى.
مىنەكي، بالالار، ساياتشىلىقتىڭ، اسىرەسە، قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا مادەني دامىتۋدا ماڭىزى وتە زور بولدى. ونى ءبىز حالىق مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرلەرى شوقان، ابايدىڭ جازبالارىنان، ءبىرجان سال، اقان سەرىنىڭ كەڭ ساحارانى شارلاعان اندەرىنەن بىلەمىز.
سوندىقتان دا حالقىمىز قىران قۇسى ولسە، ازا تۇتىپ، جوقتاۋ سالعان. قولعا ۇيرەتكەن جاقسى قۇستارىن ەركەلەتە، بالاسىنداي باپتاعان. ونىڭ قۇنىن باعالاي بىلگەن.
ءحى. ۇيگە تاپسىرما.
1. ءماتىندى وقىپ، تولىقتاي مازمۇنداۋ.
2. قۇستار جونىندە ماقال – ماتەل، تىيىم سوزدەر جازىپ كەلۋ.
3. قۇستار سۋرەتىن سالۋ.
№1 سۇراق.
حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تۇرلەرىن اتا.
№2 سۇراق.
قۇراندا نەشە سۇرە بار؟ فاتيحا سۇرەسىن جاتقا ايت.
№3 سۇراق.
ادەبي ەرتەگىنى اتا. اۆتورى كىم؟
№4 سۇراق.
«قىزعىش قۇس» ولەڭىنىڭ اۆتورى كىم؟ ولەڭدى جاتقا ايت.
№5 سۇراق.
اڭشىلىق، قۇسبەگىلىكپەن ەلىن اسىراعان قانداي كەيىپكەردى بىلەسىڭ؟
You Might Also Like
-
بولاشاق مامانداردىڭ قۇزىرلىعىنا قويىلاتىن تالاپتار
-
اقتوبە قالاسى، ءۇش تىلدە وقىتاتىن №21 ورتا مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ
