بولاشاق مامانداردىڭ قۇزىرلىعىنا قويىلاتىن تالاپتار
بولاشاق مامانداردىڭ قۇزىرلىعىنا قويىلاتىن تالاپتار
«ەگەر ءمۇعالىم ون بويىنا، ءوز ىسىنە، شاكىرتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى جيناقتاسا، ول – ناعىز ۇستاز»
(ل.تولستوي)
شىعىستىڭ ۇلى ويشىلى ءابۋ ناسىر ءال فارابي: «ۇستاز تۋمىسىنان وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن جەتىك تۇسىنگەن، كورگەن، ەستىگەن جانە اڭعارعان نارسەلەرىنىڭ ءبارىن جادىندا ساقتايتىن، ولاردىڭ ەشبىرىن ۇمىتپايتىن، العىر دا زەرەك اقىل يەسى، وتە شەشەن، ونەر–بىلىمگە قۇشتار، اسا قاناعاتشىل، جانى تازا جانە ءادىل، جۇرتقا جاقسىلىق جاساپ، ۇلگى كورسەتەتىن، قورقۋ مەن جاسقانۋدى بىلمەيتىن باتىل، ەرجۇرەك بولۋى كەرەك» – دەگەن ەدى. وسى ءبىر قاسيەتتى ماماندىق يەسىنىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى الار ورنى ەرەكشە. دەمەك، ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدىڭ نەگىزگى تەتىگى – ۇستاز، سونداي-اق ونىڭ تەوريالىق ءبىلىمى مەن كاسىبي شەبەرلىگى، شىعارماشىلىق قىزمەتى.
جاڭا قوعام كەڭىستىگىندە جاس ۇرپاققا جاڭاشا ءبىلىم بەرۋ جولىندا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. XXI عاسىر عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ قارىشتاپ دامىعان عاسىرى دەپ اتالاتىنى ءمالىم. سوندىقتان قازىرگى ۇستاز شاكىرتىنە عىلىم نەگىزدەرىنەن مالىمەتتەر بەرىپ قانا قويماي، ونى دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم، اقپارات، قاتاڭ باسەكە جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ، جاڭا ءداۋىر جاڭالىقتارىمەن سۋارىلىپ وتىرۋعا ءتيىستى. بۇل ىستە ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن، ءمۇعالىم – قوعامداعى بولىپ جاتقان تەز وزگەرىپ تۇراتىن الەۋمەتتىك–ەكونوميكالىق، پەداگوگيكالىق وزگەرىستەرگە تەز توسەلگىش، جاڭاشا ويلاۋ جۇيەسىن مەڭگەرگەن، جان–جاقتى ءبىلىمدارلىعى، تۇتاس دۇنيەتانىمى بولۋى قاجەت. ءوز ءپانىنىڭ شەڭبەرىندە قالىپ قويعان ءمۇعالىم بالاعا ءبىلىم، تاربيە بەرۋدەگى بيىك ماقساتتارعا جەتە المايتىنى انىق. قازاقستاننىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى جاس ۇرپاقتىڭ ەنشىسىندە. ال جاس ۇرپاقتى جان–جاقتى، تەرەڭ ءبىلىمدى، ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى جوعارى ەتىپ قالىپتاستىرۋدىڭ بىردەن-بىر جولى – وقۋشىعا ءبىلىمدى تەرەڭ يگەرتۋدىڭ ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەرىن ىزدەستىرۋ، شىعارماشىلىققا جەتەلەۋ. بۇل جاعدايدا ءمۇعالىمنىڭ تەرەڭ بىلىكتىلىگى قاجەت. قازىرگى زامان تالابىنا ساي ويشىل، عىلىمي-ادىستەمەلىك بىلىممەن تەرەڭ قارۋلانعان، پەداگوگيكا مەن پسيحولوگيانى جەتىك مەڭگەرگەن شەبەر ءمۇعالىم قاجەت.
ءبىلىم – ادامنىڭ ساپالارىنىڭ وزگەرۋىن باسقاراتىن ءۇردىس بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا، ول – پەداگوگيكالىق ماماندىقتىڭ كاسىبي بىلىكتىلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋعا باعىتتالادى. سول سەبەپتى ءبىز «ادامدى» ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ بارىسىندا وزگەرە الاتىن، وعان ءوزىنىڭ الەۋەتى جەتەتىن اشىق جۇيە رەتىندە قاراستىرامىز. ال ول بەلگىلى ءبىر سالاداعى مامان بولعاندىقتان، «ادامدى» - مامان تۇرعىسىنان قاراۋ «بىلىكتىلىك» ۇعىمىنا شىعارادى. بىلىكتىلىك – بۇل ءبىلىمدى مەڭگەرۋدەگى، تاجىريبەدەگى بىلىمدىلىكتى، قۇندىلىقتى بەينەلەيتىن جالپى قابىلەتتىلىك.
كونە گرەك فيلوسوفى پلاتون ءوز كەزىندە تانىمدى، ءبىلىم الۋدى ەسكە ءتۇسىرۋ دەپ تۇسىنگەن ەكەن: ءبىلىم ءار ادامنىڭ بويىندا، ول تۋا بىتكەن قاسيەت، تانىم ماقساتى تەك سول ءبىلىمدى ەسكە تۇسىرۋدە.بۇل ۇستانىم ۇستازدان شاكىرتكە ءبىلىمدى تاسىمالداۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن اڭعارتادى: ءاربىر ادام وزدىگىمەن ءبىلىمدى يگەرمەسە، ياعني ەسىنە تۇسىرمەسە ، ول ەشنارسەگە دە ۇيرەنە المايدى. شىندىعىندا دا وزىندە بار ءبىلىمدى ۇستاز شاكىرتتەرىنە دايىن كۇيدە بەرەتىن بولسا، ونىڭ بۇل ىسىنەن ماردىمدى نارسە شىعار ما ەكەن؟ حالقىمىزدىڭ «ءتىسى شىققان بالاعا شايناپ بەرگەن اس بولماس» دەگەن اتالى ۇعىمى وسىنداي جايتتى مەڭزەمەي مە؟
ءبىلىم ساپاسى - مۇعالىمدەر قىزمەتىنىڭ ساپاسى. وقۋشىلارعا نەنى ۇيرەتۋ كەرەك ەكەنىن مەملەكەتتىك ستاندارتتار، باعدارمالار بەلگىلەيدى. ال، «قالاي وقىتۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپتى تەك ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي دايارلىعىنان، ءوز ءىسىن جوسپارلاي، ءوزىنىڭ ناقتى ماقساتتارىن بولجاپ، كورە الۋىنان، بالانىڭ ارەكەتىن ۇيىمداستىرا الاتىن شەبەرلىگىنەن ىزدەۋ كەرەك. قازىرگى زاماندا الەمدىك وقۋ ءۇردىسىنىڭ وزەگى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار ەكەنى ءمالىم. الەمنىڭ بىرنەشە ەلىنەن سىناقتان وتكىزىلگەن جاڭاشا وقىتۋدىڭ مودۋلدىك، دامىتا وقىتۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، دەڭگەيلى سارالاپ وقىتۋ جانە ت.ب. تەحنولوگيالاردىڭ ستراتەگيالارىن ءمۇعالىم ءوز شىعارماشىلىعى، ىزدەنىسى ارقىلى وقۋشى قابىلەتىنە، قابىلداۋ دەڭگەيىنە وراي ىرىكتەپ قولدانۋدى تالاپ ەتەدى. اقپاراتتىق، وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارى ارقىلى بارلىق بالالار مەن جاستارعا بىردەي ءبىلىم بەرۋگە جانە ول ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ءوزىن-وزى دامىتۋعا قابىلەتتىلىگىن ەسكەرۋگە مۇمكىندىكتەرىن بەرەدى.
ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ كريتەرييلەرى:
1. ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي شەبەرلىگى
2. ءمۇعالىمنىڭ بىلىمدىلىگى
3. ءمۇعالىمنىڭ تاجىربيەسى
4. ءمۇعالىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى
5. ءبىلىم بەرۋ ساپالىلىعى
6. ەڭبەكتىڭ تيىمدىلىگى
7. ادىستەمەلىك جۇمىستاعى شەبەرلىگى
نارىق جاعدايىنىڭ قالىپتاسۋىنا قاراي ءاربىر ءمۇعالىم كاسىبي شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋدە ءوزىنىڭ ستراتەگياسىن قۇرا ءبىلۋى قاجەت.
نارىق جاعدايىنداعى مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن تالاپتار:
• مۇعالىمدەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى
• ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپالىلىعى
• ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي شەبەرلىگى
ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي شەبەرلىگى - بۇل ونىڭ كاسىبي جانە جەكەلىك ساپالارىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەتىن جالپىلاما سيپاتتاما.
ونىڭ قۇرامىنا:
- ءمۇعالىمنىڭ مادەنيەت ادامىنىڭ وكىلى رەتىندەگى جوعارعى جەكە ساپالارى؛
- كاسىبي-پەداگوگيكالىق قۇزىرلىلىعى؛
- پەداگوگيكالىق ىقپال ەتۋدىڭ جانە قازىرگى وقىتۋدىڭ تەحنولوگيالارىن ءبىلۋى؛
- ءوزىن-وزى شىعارماشىلىقپەن دامىتا، ىسكە قوسا الۋى؛
پەداگوگيكالىق ارەكەتتىڭ شىڭىنا اپاراتىن باسپالداق – كاسىبيلىك. قوعامنىڭ جاڭارۋى مەن دامۋى بارلىق سالاداعى ونىڭ ازاماتتارىنىڭ كاسىبيلىلىگىنە بايلانىستى. وسى ماسەلەنى تەرەڭ زەرتتەگەن ا.ك. ماركوۆا ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنىڭ مىنا تومەندەگى پسيحولوگيالىق كريتەرييلەرىن انىقتاعان:
1.وبەكتيۆتى كريتەرييلەرگە: ءمۇعالىمنىڭ ءوز ماماندىعىنا سايكەستىگى، سان جانە ساپاداعى جوعارعى ەڭبەك كورسەتكىشى
2.سۋبەكتيۆتى كريتەرييلەرگە: ادامنىڭ ماماندىعى قانشالىقتى ونىڭ تابيعاتىنا، قابىلەتتەرى مەن قىزىعۋشىلىقتارىنا سايكەس
3.ناتيجەلى كريتەرييلەر: ءمۇعالىم ءوز ىسىندە قوعام تالاپ ەتىپ وتىرعان ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىپ وتىر ما دەگەن ماسەلە تۇرعىسىنان قاراستىرىلادى.
4.شىعارماشىلىقتىڭ كريتەرييلەرىنە: ءمۇعالىمنىڭ ءوز كاسىبىنىڭ شەكاراسىنان شىعا الۋ، سول ارقىلى ءوز تاجىريبەسىن، ەڭبەگىنە وزگەرتە الۋى جاتادى.
بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ - ءوز قىزمەتىن ناتيجەلى اتقارۋ ءۇشىن جانە كاسىبيلىك پەن قۇزىرلىلىق دەڭگەيىن كوتەرۋ ماقساتىندا ارنايى بىلىمدىك باعدارمالار ارقىلى وقىتۋ، كاسىبي دامىتۋ، ءىس-شارالارىنا قاتىستىرۋ جانە ونىڭ ءوز ءبىلىمىن كوتەرۋى بولىپ تابىلادى.
مۇعالىمدىك ماماندىقتى بيىككە كوتەرەتىن كۇش – ونىڭ كاسىبي قۇزىرلىلىعى. «قۇزىرلىلىق» ۇعىمى سوڭعى جىلدارى پەداگوگيكا سالاسىندا تۇلعا سۋبەكتىلىك تاجىربيەسىنە ەرەكشە كوڭىل اۋدارۋ ناتيجەسىندە ەندىرىلىپ وتىرعان ۇعىم. «قۇزىرلىلىق» - بەلگىلى سالا بويىنشا جان-جاقتى حاباردار، بىلگىر دەگەن ماعىنانى قاراستىرا وتىرىپ، قانداي دا ءبىر سۇراقتار توڭىرەگىندە بەدەلدى تۇردە ۇكىم شىعارا الۋ دەگەندى بىلدىرەدى.
ءمۇعالىمنىڭ پەداگوگيكالىق قۇزىرلىعى دەپ، پەداگوگيكالىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋداعى تەوريالىق جانە پراكتيكالىق دايىندىقتىڭ بىرلىگىن ايتادى.
م.ا. چوشانوۆ قۇزىرلىلىقتى ماماننىڭ تومەندەگى بەلگىلەرىن اجىراتىپ كورسەتەدى:
• تۇلعارالىق جانە ەڭبەكتەگى بايلانىس مادەنيەتى
• قىزمەتتىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق، ادامگەرشىلىك، پسيحولوگيالىق اسپەكتىلەرىن مەڭگەرۋى
• قىزمەتتى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەۋدەگى، باسقارۋ شەشىمىن قابىلداۋداعى دايىندىعى
• پراكتيكالىق كاسىبي تاپسىرمالاردى ورىنداۋداعى دايىندىق الەۋەتى
• ناقتى جاعدايلارعا بايلانىستى قانداي دا ءبىر ادىستەردى پايدالانۋ بىلىكتىلىگى
• ءتيىمدى شەشىم كابىلداۋ قابىلەتى
پەداگوگيكا عىلىمىندا پروفەسسيونالدىق قۇزىرلىلىق ەڭبەگىنىڭ جەمىستىلىگىن انىقتايتىن ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىنىڭ جيىنتىعى، تاپسىرماسى ورىنداۋداعى داعدى كولەمى، ءبىلىم كەشەنى مەن پروفەسسيونالدىق تۇلعالىق ساپاسى، تەوريالىق، بىلىمدىك جانە پروفەسسيونالدىق دايىندىعىنىڭ بىرلىگى،جوعارى مادەنيەتتىلىكتى تالاپ ەتەتىن قىزمەتتىڭ كۇردەلى تۇرلەرىن ورىنداۋداعى قابىلەتى دەگەن ماعىنادا اشىلعان.
قۇزىرلىلىقتى، دجون راۆەن، تانىمدىق، پاندىك، پراكتيكالىق، تۇلعالىق تاجىريبەنىڭ كۇردەلى پايىمداماسى، سينتەزى دەپ پايىمدايدى.
تانىمدىق
پاندىك → پراكتيكالىق → تۇلعالىق →
تاجىريبەنىڭ كۇردەلى پايىمداماسى، سينتەزى.
سوڭعى جىلدارى عىلىمي–پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەردە كاسىبي قۇزىرلىلىق دايىندىق ساپاسىنا قويىلاتىن تالاپ نەمەسە كاسىبي تەوريالىق بىلىمدەرى مەن پراكتيكالىق بىلىكتىلىگى، تاجىريبەدەن وتكىزىلگەن كاسىبي ماڭىزدى ساپاسى رەتىندە قاراستىرىلادى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قۇزىرلىقتى ءبىلىمىن، بىلىكتىلىگىن، داعدىسىن، تۇلعا مىنەز–قۇلقىن، ەڭ باستىسى - تۇلعا مۇمكىندىگىن باعالاۋدىڭ كريتەريى ماقساتىندا قاراستىرۋ قۇزىرلىلىق ماڭىزىن تولىق اشا باستادى. ولاي بولسا، قۇزىرلىلىق – ناتيجەگە باعدارلانعان جاڭا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپالىق كريتەرييى رەتىندە الەۋمەتتىك جانە ومىرلىك كوزقاراستاردى قامتيتىن قۇندىلىقتاردى ەسەپكە الۋى قاجەت.
قۇزىرلىلىق تاسىلدەرى :
ناقتى بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى تۇسىندىرۋدەگى
تانىپ بىلۋدەگى، جاڭا تەحنيكا مەن تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋدەگى
ادامدار اراسىنداعى بايلانىستا ءوز قىلىقتارىن باعالاۋ
ومىردەگى وتباسى مۇشەسى، قوعام مۇشەسى
قۇقىقتىق نورماداعى جانە اكىمشىلىك قۇرىلىمداعى جاعداياتتاردى شەشۋدەگى بىلىكتىلىك
قۇزىرلىقتىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى: الەۋمەتتىك كوزقاراسى تاجىربيەسى، ينتەللەكتىسى،تەكتىلىگى
قۇزىرلىقتىڭ ساپا بەلگىلەرى:
دۇنيەتانىمى، ادامگەرشىلىگى، ەڭبەكقورلىعى، كولەمى، جاڭالىلىعى، قابىلداۋى، ەستە ساقتاۋى، دارىنى.
بەلگىلى عالىمدار س.ە.شيشوۆ پەن ۆ.ا. كالنەيدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىنا ءبىلىم مەكەمەلەرى مىناداي قۇزىرلىقتى قالىپتاستىرۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى:
1.ساياسي جانە الەۋمەتتىك قۇزىرلىقتار. ولار ادامنىڭ وزىنە جاۋاپكەرشىلىك الا الۋىندا.
2.كوپ مادەنيەتتى قوعامدا ءومىر سۇرە الۋعا بايلانىستى قۇزىرلىقتار. ۇلتارالىق كەلىسىم، باسقا مادەنيەت، ءدىن وكىلدەرىن قۇرمەتتەۋ.
3.جازباشا جانە اۋىزشا قارىم – قاتىناس جاساي الۋ قۇزىرلىلىعى. بۇل ءاربىر ادام ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلە، بۇعان سونىمەن قاتار بىرنەشە ءتىلدى ءبىلۋ دە جاتقىزىلادى
4.اقپاراتتىق قوعامدا ءومىر سۇرە الۋعا بايلانىستى قۇزىرلىقتار. بۇل جاڭا تەحنولوگيالاردى ءبىلۋ، اقپاراتتار اعىنىنان قاجەتتىسىن تابا ءبىلۋ، وعان سىني باعا بەرۋ ءبىلۋ دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
5.تۇلعانىڭ جەكە جانە قوعامدىق ءومىرىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن - ءومىر بويى ءبىلىم الۋعا قابىلەتتىلىك.
بولاشاق ءمۇعالىم:
- ول ءوزىنىڭ ءپانىن ءبىلىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار پەداگوگيكالىق پروسەستەگى ءار قاتىسۋشىنىڭ ورنىن كورە ءبىلىپ، وقۋشىلار ىس-ارەكەتىن ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ ناتيجەلەرىن الدىن الا بايقاپ، مۇمكىن بولاتىن جاعدايدا ارتتا قالۋشىلىقتى رەتتەۋ.
- وقۋشىلاردىڭ نەگىزگى قۇزىرلىلىعىن قالىپتاستىرۋعا دايىندىعى: قۇندىلىق-باعدار، جالپى مادەنيەت،وقۋ-تانىمدىق، اقپاراتتىق، الەۋمەتتىك-تۇلعالىق،.
- بىلىمگە ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدى جۇزەگە اسىرۋ
XXI عاسىر – باسەكە عاسىرى، ولاي بولسا، ۇلتتىق تاريحىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى قاستەرلەيتىن، ەرتەڭگى قازاقستاننىڭ تىزگىنىن ۇستايتىن، ءومىردىڭ ءار ءتۇرلى ماسەلەلەرىنەن حاباردار، كەز كەلگەن تاپسىرمانى ورىنداۋعا قابىلەتتى، قولىنان ءىس كەلەتىن قۇزىرلى ازاماتتاردى وسى باستان تاربيەلەۋىمىز كەرەك. قازىرگى ءومىر تالابىنا ساي پەداگوگيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارى ءبىلىمدى عانا ەمەس، ءارى تاربيەشى، ءارى قوعامشىل، ءارى زەرتتەۋشى، ءارى ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىم دايارلاۋ كەرەك ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى. ءار قىرلى وقىتۋشى – تاربيەشى ءمۇعالىم دايارلاۋ كۇردەلى ءۇردىس. ال وعان باعىت بەرۋشى، جول سىلتەۋشى – بىلىكتى، شەبەر، پاراساتتى ۇستازدار.
ءمۇعالىم – بالا بويىنا ءبىلىم ءنارىن سەبەتىن باستى تۇلعا. ياعني، بالالاردى تاربيەلەۋدە ءتيىمدى جاعدايلار جاساۋ كوبىنە مۇعالىمگە تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان جاڭاشىل ءمۇعالىم دايارلاۋعا قويىلاتىن تالاپتار ستۋدەنتتەردى – ەرتەڭگى مۇعالىمدەردى وقىتۋدىڭ جاڭا تۇرلەرىمەن قارۋلاندىرا وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتتاعى كاسىپتىك داعدىلاردى يگەرۋگە باعىتتالعان وقىتۋدىڭ جاڭا جولدارىن ەنگىزۋدى كوزدەيدى. قورىتا كەلگەندە، بولاشاق مۇعالىمدەردى كاسىبي ارەكەتكە دايارلاۋ اسا كوكەيكەستى، كەزەك كۇتتىرمەيتىن وتكىر ماسەلە ەكەندىگىن ايعاقتايدى.
«ەگەر ءمۇعالىم ون بويىنا، ءوز ىسىنە، شاكىرتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى جيناقتاسا، ول – ناعىز ۇستاز»
(ل.تولستوي)
شىعىستىڭ ۇلى ويشىلى ءابۋ ناسىر ءال فارابي: «ۇستاز تۋمىسىنان وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن جەتىك تۇسىنگەن، كورگەن، ەستىگەن جانە اڭعارعان نارسەلەرىنىڭ ءبارىن جادىندا ساقتايتىن، ولاردىڭ ەشبىرىن ۇمىتپايتىن، العىر دا زەرەك اقىل يەسى، وتە شەشەن، ونەر–بىلىمگە قۇشتار، اسا قاناعاتشىل، جانى تازا جانە ءادىل، جۇرتقا جاقسىلىق جاساپ، ۇلگى كورسەتەتىن، قورقۋ مەن جاسقانۋدى بىلمەيتىن باتىل، ەرجۇرەك بولۋى كەرەك» – دەگەن ەدى. وسى ءبىر قاسيەتتى ماماندىق يەسىنىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى الار ورنى ەرەكشە. دەمەك، ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدىڭ نەگىزگى تەتىگى – ۇستاز، سونداي-اق ونىڭ تەوريالىق ءبىلىمى مەن كاسىبي شەبەرلىگى، شىعارماشىلىق قىزمەتى.
جاڭا قوعام كەڭىستىگىندە جاس ۇرپاققا جاڭاشا ءبىلىم بەرۋ جولىندا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. XXI عاسىر عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ قارىشتاپ دامىعان عاسىرى دەپ اتالاتىنى ءمالىم. سوندىقتان قازىرگى ۇستاز شاكىرتىنە عىلىم نەگىزدەرىنەن مالىمەتتەر بەرىپ قانا قويماي، ونى دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم، اقپارات، قاتاڭ باسەكە جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ، جاڭا ءداۋىر جاڭالىقتارىمەن سۋارىلىپ وتىرۋعا ءتيىستى. بۇل ىستە ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن، ءمۇعالىم – قوعامداعى بولىپ جاتقان تەز وزگەرىپ تۇراتىن الەۋمەتتىك–ەكونوميكالىق، پەداگوگيكالىق وزگەرىستەرگە تەز توسەلگىش، جاڭاشا ويلاۋ جۇيەسىن مەڭگەرگەن، جان–جاقتى ءبىلىمدارلىعى، تۇتاس دۇنيەتانىمى بولۋى قاجەت. ءوز ءپانىنىڭ شەڭبەرىندە قالىپ قويعان ءمۇعالىم بالاعا ءبىلىم، تاربيە بەرۋدەگى بيىك ماقساتتارعا جەتە المايتىنى انىق. قازاقستاننىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى جاس ۇرپاقتىڭ ەنشىسىندە. ال جاس ۇرپاقتى جان–جاقتى، تەرەڭ ءبىلىمدى، ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى جوعارى ەتىپ قالىپتاستىرۋدىڭ بىردەن-بىر جولى – وقۋشىعا ءبىلىمدى تەرەڭ يگەرتۋدىڭ ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەرىن ىزدەستىرۋ، شىعارماشىلىققا جەتەلەۋ. بۇل جاعدايدا ءمۇعالىمنىڭ تەرەڭ بىلىكتىلىگى قاجەت. قازىرگى زامان تالابىنا ساي ويشىل، عىلىمي-ادىستەمەلىك بىلىممەن تەرەڭ قارۋلانعان، پەداگوگيكا مەن پسيحولوگيانى جەتىك مەڭگەرگەن شەبەر ءمۇعالىم قاجەت.
ءبىلىم – ادامنىڭ ساپالارىنىڭ وزگەرۋىن باسقاراتىن ءۇردىس بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا، ول – پەداگوگيكالىق ماماندىقتىڭ كاسىبي بىلىكتىلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋعا باعىتتالادى. سول سەبەپتى ءبىز «ادامدى» ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ بارىسىندا وزگەرە الاتىن، وعان ءوزىنىڭ الەۋەتى جەتەتىن اشىق جۇيە رەتىندە قاراستىرامىز. ال ول بەلگىلى ءبىر سالاداعى مامان بولعاندىقتان، «ادامدى» - مامان تۇرعىسىنان قاراۋ «بىلىكتىلىك» ۇعىمىنا شىعارادى. بىلىكتىلىك – بۇل ءبىلىمدى مەڭگەرۋدەگى، تاجىريبەدەگى بىلىمدىلىكتى، قۇندىلىقتى بەينەلەيتىن جالپى قابىلەتتىلىك.
كونە گرەك فيلوسوفى پلاتون ءوز كەزىندە تانىمدى، ءبىلىم الۋدى ەسكە ءتۇسىرۋ دەپ تۇسىنگەن ەكەن: ءبىلىم ءار ادامنىڭ بويىندا، ول تۋا بىتكەن قاسيەت، تانىم ماقساتى تەك سول ءبىلىمدى ەسكە تۇسىرۋدە.بۇل ۇستانىم ۇستازدان شاكىرتكە ءبىلىمدى تاسىمالداۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن اڭعارتادى: ءاربىر ادام وزدىگىمەن ءبىلىمدى يگەرمەسە، ياعني ەسىنە تۇسىرمەسە ، ول ەشنارسەگە دە ۇيرەنە المايدى. شىندىعىندا دا وزىندە بار ءبىلىمدى ۇستاز شاكىرتتەرىنە دايىن كۇيدە بەرەتىن بولسا، ونىڭ بۇل ىسىنەن ماردىمدى نارسە شىعار ما ەكەن؟ حالقىمىزدىڭ «ءتىسى شىققان بالاعا شايناپ بەرگەن اس بولماس» دەگەن اتالى ۇعىمى وسىنداي جايتتى مەڭزەمەي مە؟
ءبىلىم ساپاسى - مۇعالىمدەر قىزمەتىنىڭ ساپاسى. وقۋشىلارعا نەنى ۇيرەتۋ كەرەك ەكەنىن مەملەكەتتىك ستاندارتتار، باعدارمالار بەلگىلەيدى. ال، «قالاي وقىتۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپتى تەك ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي دايارلىعىنان، ءوز ءىسىن جوسپارلاي، ءوزىنىڭ ناقتى ماقساتتارىن بولجاپ، كورە الۋىنان، بالانىڭ ارەكەتىن ۇيىمداستىرا الاتىن شەبەرلىگىنەن ىزدەۋ كەرەك. قازىرگى زاماندا الەمدىك وقۋ ءۇردىسىنىڭ وزەگى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار ەكەنى ءمالىم. الەمنىڭ بىرنەشە ەلىنەن سىناقتان وتكىزىلگەن جاڭاشا وقىتۋدىڭ مودۋلدىك، دامىتا وقىتۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، دەڭگەيلى سارالاپ وقىتۋ جانە ت.ب. تەحنولوگيالاردىڭ ستراتەگيالارىن ءمۇعالىم ءوز شىعارماشىلىعى، ىزدەنىسى ارقىلى وقۋشى قابىلەتىنە، قابىلداۋ دەڭگەيىنە وراي ىرىكتەپ قولدانۋدى تالاپ ەتەدى. اقپاراتتىق، وقىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارى ارقىلى بارلىق بالالار مەن جاستارعا بىردەي ءبىلىم بەرۋگە جانە ول ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ءوزىن-وزى دامىتۋعا قابىلەتتىلىگىن ەسكەرۋگە مۇمكىندىكتەرىن بەرەدى.
ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ كريتەرييلەرى:
1. ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي شەبەرلىگى
2. ءمۇعالىمنىڭ بىلىمدىلىگى
3. ءمۇعالىمنىڭ تاجىربيەسى
4. ءمۇعالىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى
5. ءبىلىم بەرۋ ساپالىلىعى
6. ەڭبەكتىڭ تيىمدىلىگى
7. ادىستەمەلىك جۇمىستاعى شەبەرلىگى
نارىق جاعدايىنىڭ قالىپتاسۋىنا قاراي ءاربىر ءمۇعالىم كاسىبي شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋدە ءوزىنىڭ ستراتەگياسىن قۇرا ءبىلۋى قاجەت.
نارىق جاعدايىنداعى مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن تالاپتار:
• مۇعالىمدەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى
• ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپالىلىعى
• ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي شەبەرلىگى
ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي شەبەرلىگى - بۇل ونىڭ كاسىبي جانە جەكەلىك ساپالارىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەتىن جالپىلاما سيپاتتاما.
ونىڭ قۇرامىنا:
- ءمۇعالىمنىڭ مادەنيەت ادامىنىڭ وكىلى رەتىندەگى جوعارعى جەكە ساپالارى؛
- كاسىبي-پەداگوگيكالىق قۇزىرلىلىعى؛
- پەداگوگيكالىق ىقپال ەتۋدىڭ جانە قازىرگى وقىتۋدىڭ تەحنولوگيالارىن ءبىلۋى؛
- ءوزىن-وزى شىعارماشىلىقپەن دامىتا، ىسكە قوسا الۋى؛
پەداگوگيكالىق ارەكەتتىڭ شىڭىنا اپاراتىن باسپالداق – كاسىبيلىك. قوعامنىڭ جاڭارۋى مەن دامۋى بارلىق سالاداعى ونىڭ ازاماتتارىنىڭ كاسىبيلىلىگىنە بايلانىستى. وسى ماسەلەنى تەرەڭ زەرتتەگەن ا.ك. ماركوۆا ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنىڭ مىنا تومەندەگى پسيحولوگيالىق كريتەرييلەرىن انىقتاعان:
1.وبەكتيۆتى كريتەرييلەرگە: ءمۇعالىمنىڭ ءوز ماماندىعىنا سايكەستىگى، سان جانە ساپاداعى جوعارعى ەڭبەك كورسەتكىشى
2.سۋبەكتيۆتى كريتەرييلەرگە: ادامنىڭ ماماندىعى قانشالىقتى ونىڭ تابيعاتىنا، قابىلەتتەرى مەن قىزىعۋشىلىقتارىنا سايكەس
3.ناتيجەلى كريتەرييلەر: ءمۇعالىم ءوز ىسىندە قوعام تالاپ ەتىپ وتىرعان ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىپ وتىر ما دەگەن ماسەلە تۇرعىسىنان قاراستىرىلادى.
4.شىعارماشىلىقتىڭ كريتەرييلەرىنە: ءمۇعالىمنىڭ ءوز كاسىبىنىڭ شەكاراسىنان شىعا الۋ، سول ارقىلى ءوز تاجىريبەسىن، ەڭبەگىنە وزگەرتە الۋى جاتادى.
بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ - ءوز قىزمەتىن ناتيجەلى اتقارۋ ءۇشىن جانە كاسىبيلىك پەن قۇزىرلىلىق دەڭگەيىن كوتەرۋ ماقساتىندا ارنايى بىلىمدىك باعدارمالار ارقىلى وقىتۋ، كاسىبي دامىتۋ، ءىس-شارالارىنا قاتىستىرۋ جانە ونىڭ ءوز ءبىلىمىن كوتەرۋى بولىپ تابىلادى.
مۇعالىمدىك ماماندىقتى بيىككە كوتەرەتىن كۇش – ونىڭ كاسىبي قۇزىرلىلىعى. «قۇزىرلىلىق» ۇعىمى سوڭعى جىلدارى پەداگوگيكا سالاسىندا تۇلعا سۋبەكتىلىك تاجىربيەسىنە ەرەكشە كوڭىل اۋدارۋ ناتيجەسىندە ەندىرىلىپ وتىرعان ۇعىم. «قۇزىرلىلىق» - بەلگىلى سالا بويىنشا جان-جاقتى حاباردار، بىلگىر دەگەن ماعىنانى قاراستىرا وتىرىپ، قانداي دا ءبىر سۇراقتار توڭىرەگىندە بەدەلدى تۇردە ۇكىم شىعارا الۋ دەگەندى بىلدىرەدى.
ءمۇعالىمنىڭ پەداگوگيكالىق قۇزىرلىعى دەپ، پەداگوگيكالىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋداعى تەوريالىق جانە پراكتيكالىق دايىندىقتىڭ بىرلىگىن ايتادى.
م.ا. چوشانوۆ قۇزىرلىلىقتى ماماننىڭ تومەندەگى بەلگىلەرىن اجىراتىپ كورسەتەدى:
• تۇلعارالىق جانە ەڭبەكتەگى بايلانىس مادەنيەتى
• قىزمەتتىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق، ادامگەرشىلىك، پسيحولوگيالىق اسپەكتىلەرىن مەڭگەرۋى
• قىزمەتتى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەۋدەگى، باسقارۋ شەشىمىن قابىلداۋداعى دايىندىعى
• پراكتيكالىق كاسىبي تاپسىرمالاردى ورىنداۋداعى دايىندىق الەۋەتى
• ناقتى جاعدايلارعا بايلانىستى قانداي دا ءبىر ادىستەردى پايدالانۋ بىلىكتىلىگى
• ءتيىمدى شەشىم كابىلداۋ قابىلەتى
پەداگوگيكا عىلىمىندا پروفەسسيونالدىق قۇزىرلىلىق ەڭبەگىنىڭ جەمىستىلىگىن انىقتايتىن ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىنىڭ جيىنتىعى، تاپسىرماسى ورىنداۋداعى داعدى كولەمى، ءبىلىم كەشەنى مەن پروفەسسيونالدىق تۇلعالىق ساپاسى، تەوريالىق، بىلىمدىك جانە پروفەسسيونالدىق دايىندىعىنىڭ بىرلىگى،جوعارى مادەنيەتتىلىكتى تالاپ ەتەتىن قىزمەتتىڭ كۇردەلى تۇرلەرىن ورىنداۋداعى قابىلەتى دەگەن ماعىنادا اشىلعان.
قۇزىرلىلىقتى، دجون راۆەن، تانىمدىق، پاندىك، پراكتيكالىق، تۇلعالىق تاجىريبەنىڭ كۇردەلى پايىمداماسى، سينتەزى دەپ پايىمدايدى.
تانىمدىق
پاندىك → پراكتيكالىق → تۇلعالىق →
تاجىريبەنىڭ كۇردەلى پايىمداماسى، سينتەزى.
سوڭعى جىلدارى عىلىمي–پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەردە كاسىبي قۇزىرلىلىق دايىندىق ساپاسىنا قويىلاتىن تالاپ نەمەسە كاسىبي تەوريالىق بىلىمدەرى مەن پراكتيكالىق بىلىكتىلىگى، تاجىريبەدەن وتكىزىلگەن كاسىبي ماڭىزدى ساپاسى رەتىندە قاراستىرىلادى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قۇزىرلىقتى ءبىلىمىن، بىلىكتىلىگىن، داعدىسىن، تۇلعا مىنەز–قۇلقىن، ەڭ باستىسى - تۇلعا مۇمكىندىگىن باعالاۋدىڭ كريتەريى ماقساتىندا قاراستىرۋ قۇزىرلىلىق ماڭىزىن تولىق اشا باستادى. ولاي بولسا، قۇزىرلىلىق – ناتيجەگە باعدارلانعان جاڭا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ساپالىق كريتەرييى رەتىندە الەۋمەتتىك جانە ومىرلىك كوزقاراستاردى قامتيتىن قۇندىلىقتاردى ەسەپكە الۋى قاجەت.
قۇزىرلىلىق تاسىلدەرى :
ناقتى بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى تۇسىندىرۋدەگى
تانىپ بىلۋدەگى، جاڭا تەحنيكا مەن تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋدەگى
ادامدار اراسىنداعى بايلانىستا ءوز قىلىقتارىن باعالاۋ
ومىردەگى وتباسى مۇشەسى، قوعام مۇشەسى
قۇقىقتىق نورماداعى جانە اكىمشىلىك قۇرىلىمداعى جاعداياتتاردى شەشۋدەگى بىلىكتىلىك
قۇزىرلىقتىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى: الەۋمەتتىك كوزقاراسى تاجىربيەسى، ينتەللەكتىسى،تەكتىلىگى
قۇزىرلىقتىڭ ساپا بەلگىلەرى:
دۇنيەتانىمى، ادامگەرشىلىگى، ەڭبەكقورلىعى، كولەمى، جاڭالىلىعى، قابىلداۋى، ەستە ساقتاۋى، دارىنى.
بەلگىلى عالىمدار س.ە.شيشوۆ پەن ۆ.ا. كالنەيدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىنا ءبىلىم مەكەمەلەرى مىناداي قۇزىرلىقتى قالىپتاستىرۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى:
1.ساياسي جانە الەۋمەتتىك قۇزىرلىقتار. ولار ادامنىڭ وزىنە جاۋاپكەرشىلىك الا الۋىندا.
2.كوپ مادەنيەتتى قوعامدا ءومىر سۇرە الۋعا بايلانىستى قۇزىرلىقتار. ۇلتارالىق كەلىسىم، باسقا مادەنيەت، ءدىن وكىلدەرىن قۇرمەتتەۋ.
3.جازباشا جانە اۋىزشا قارىم – قاتىناس جاساي الۋ قۇزىرلىلىعى. بۇل ءاربىر ادام ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلە، بۇعان سونىمەن قاتار بىرنەشە ءتىلدى ءبىلۋ دە جاتقىزىلادى
4.اقپاراتتىق قوعامدا ءومىر سۇرە الۋعا بايلانىستى قۇزىرلىقتار. بۇل جاڭا تەحنولوگيالاردى ءبىلۋ، اقپاراتتار اعىنىنان قاجەتتىسىن تابا ءبىلۋ، وعان سىني باعا بەرۋ ءبىلۋ دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
5.تۇلعانىڭ جەكە جانە قوعامدىق ءومىرىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن - ءومىر بويى ءبىلىم الۋعا قابىلەتتىلىك.
بولاشاق ءمۇعالىم:
- ول ءوزىنىڭ ءپانىن ءبىلىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار پەداگوگيكالىق پروسەستەگى ءار قاتىسۋشىنىڭ ورنىن كورە ءبىلىپ، وقۋشىلار ىس-ارەكەتىن ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ ناتيجەلەرىن الدىن الا بايقاپ، مۇمكىن بولاتىن جاعدايدا ارتتا قالۋشىلىقتى رەتتەۋ.
- وقۋشىلاردىڭ نەگىزگى قۇزىرلىلىعىن قالىپتاستىرۋعا دايىندىعى: قۇندىلىق-باعدار، جالپى مادەنيەت،وقۋ-تانىمدىق، اقپاراتتىق، الەۋمەتتىك-تۇلعالىق،.
- بىلىمگە ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدى جۇزەگە اسىرۋ
XXI عاسىر – باسەكە عاسىرى، ولاي بولسا، ۇلتتىق تاريحىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى قاستەرلەيتىن، ەرتەڭگى قازاقستاننىڭ تىزگىنىن ۇستايتىن، ءومىردىڭ ءار ءتۇرلى ماسەلەلەرىنەن حاباردار، كەز كەلگەن تاپسىرمانى ورىنداۋعا قابىلەتتى، قولىنان ءىس كەلەتىن قۇزىرلى ازاماتتاردى وسى باستان تاربيەلەۋىمىز كەرەك. قازىرگى ءومىر تالابىنا ساي پەداگوگيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارى ءبىلىمدى عانا ەمەس، ءارى تاربيەشى، ءارى قوعامشىل، ءارى زەرتتەۋشى، ءارى ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىم دايارلاۋ كەرەك ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى. ءار قىرلى وقىتۋشى – تاربيەشى ءمۇعالىم دايارلاۋ كۇردەلى ءۇردىس. ال وعان باعىت بەرۋشى، جول سىلتەۋشى – بىلىكتى، شەبەر، پاراساتتى ۇستازدار.
ءمۇعالىم – بالا بويىنا ءبىلىم ءنارىن سەبەتىن باستى تۇلعا. ياعني، بالالاردى تاربيەلەۋدە ءتيىمدى جاعدايلار جاساۋ كوبىنە مۇعالىمگە تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان جاڭاشىل ءمۇعالىم دايارلاۋعا قويىلاتىن تالاپتار ستۋدەنتتەردى – ەرتەڭگى مۇعالىمدەردى وقىتۋدىڭ جاڭا تۇرلەرىمەن قارۋلاندىرا وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتتاعى كاسىپتىك داعدىلاردى يگەرۋگە باعىتتالعان وقىتۋدىڭ جاڭا جولدارىن ەنگىزۋدى كوزدەيدى. قورىتا كەلگەندە، بولاشاق مۇعالىمدەردى كاسىبي ارەكەتكە دايارلاۋ اسا كوكەيكەستى، كەزەك كۇتتىرمەيتىن وتكىر ماسەلە ەكەندىگىن ايعاقتايدى.
You Might Also Like
