سويلەم (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارلارى)
قازاق ءتىلى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار، 8 سىنىپ
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 8 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
1. سويلەم
2. سويلەمنىڭ تۇرلەرى
3. حابارلى سويلەم
4. سۇراۋلى سويلەم
5. لەپتى سويلەم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سويلەم
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) سويلەم ونىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ؛
ءا) وقۋشىنىڭ ءتىل بايلىعىن دامىتۋ ارقىلى تىلدىك قۇرىلىمداردى ءوز بەتىنشە تالداپ مەڭگەرە ءبىلۋ، ءىس - ارەكەت، ىزدەنىمپازدىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ب) وي مەن ءتىلدى دامىتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق ىزدەنۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەسپە قاعازدار، سۋرەتتەر
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
سويلەم تۋرالى تۇسىنىك. سويلەم دەگەنىمىز - سوزدەردىڭ ءار الۋان تۇلعادا ءوزارا تىركەسىپ، ءبىرشاما تياناقتالعان ويدى ءبىلدىرۋى. سويلەم ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن ءتۇسىنىسىپ، پىكىر الىسۋى ءۇشىن، قارىم - قاتىناس جاساۋى ءۇشىن قاجەت.
- وقىپ جۇرگەنىڭدى كەنجەتاي ايتىپ ەدى. وقۋلارىڭ بۇگىن باستالدى ما؟
- بۇگىن ءتورت ساعات وقىدىق. (س. م.)
مۇندا ەكى ادام سويلەسىپ، قارىم - قاتىناسقا تۇسكەن، پىكىر الىسقان. بۇل سويلەسۋدە ءبىرشاما تياناقتى ويدى بىلدىرگەن ءۇش سويلەم بار. العاشقى سويلەمدە — كەنجەتايدىڭ ايتقانى تۋرالى وي، ەكىنشىسىندە - وقۋلارىنىڭ باستالعان - باستالماعانىن ءبىلۋدى ماقسات ەتكەن وي، سوڭعىسىندا تىڭداۋشىنىڭ وعان قايتارعان جاۋابى تۇرىندەگى وي بەرىلگەن. سويلەم وزىمەن سىرتتاي ۇقساس تىلدىك قۇبىلىستاردان، ەڭ الدىمەن، كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتى (قارىم - قاتىناس جاساۋ قۇرالى بولۋ)، ياعني بىردەمە جايىندا حابارلاۋ قىزمەتى جاعىنان اجىراتىلادى. مىسالى، ءسۇت ءپىسىرىلدى دەگەن مەن ءسۇت ءپىسىرۋ دەگەن مىسالداردى سالىستىرۋدان مىنانى اڭعارۋعا بولادى: بىرىنشىسىندە (ءسۇت ءپىسىرىلدى) باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ قۇرىلىمدىق ۇلگىسى بار، ول بىردەمە جايىندا حابار بەرۋ ءۇشىن قۇراستىرىلعان. ال ەكىنشى مىسالداعى سينتاكسيستىك قۇرىلىم بىردەمەنى اتاۋ ءۇشىن قۇراستىرىلعان. سوندىقتان ءبىرىنشىسى – سويلەم، ەكىنشىسى - ءسوز تىركەسى. ءسوز تىركەسىندە ءنوميناتيۆتى قىزمەت بولسا، سويلەمدە حابارلاۋ قىزمەتى بار. ءسوز تىركەسى سويلەم قۇراۋدىڭ ماتەريالى بولادى: سوزدەر ءوزارا تىركەسىپ، بەلگىلى سينتاكسيستىك قارىم - قاتىناسقا ءتۇسىپ، سويلەم قۇرامىندا جۇمسالادى.
تىلىمىزدە ءار ءتۇرلى ماعىنالاردى بىلدىرەتىن، مىسالى، سالەم بەرۋ، راقمەت ايتۋ، تىلەك ءبىلدىرۋ، كەشىرىم سۇراۋ (كەش جارىق! كەشىرىڭىز! جاڭا جىلىڭىزبەن! ماقۇلداۋ مەن تەرىسكە شىعارۋ (ءيا، سولاي، جارار)، ءار ءتۇرلى ەموسيانى ءبىلدىرۋ (بارەكەلدى! ويپىرماي!)، جالپى سۇراقتى ءبىلدىرۋ جانە وعان جاۋاپ ايتۋ (بۇل قالاي؟ ەشتەڭە ەمەس، ت. ب.) سياقتى ايتىلىستار بار. ءبىراق بۇلار وزدىگىنەن مالىمەت بەرە المايدى، سويلەم بولا المايدى، ويتكەنى ولارعا باستاۋىش - بايانداۋىشتىق قۇرىلىم ءتان ەمەس. سويلەم بولۋ ءۇشىن، ونىڭ گرامماتيكالىق نەگىزى، ياعني تۇرلاۋلى مۇشەلەرى بولۋ كەرەك.
جاتتىعۋمەن جۇمىس: 10 - جاتتىعۋدى ورىنداپ، سويلەمدەرگە سينتاكسيستىك تالداۋ جۇرگىزەدى.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
باعالاۋ: ساباققا قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: 11 - جاتتىعۋ.
6، 7، 8، 9، 10 ساباقتاردى قاراۋ
11، 12، 13، 14، 15 ساباقتاردى قاراۋ
16، 17، 18، 19، 20 ساباقتاردى قاراۋ
21، 22، 23، 24، 25 ساباقتاردى قاراۋ
26، 27، 28، 29، 30 ساباقتاردى قاراۋ
31، 32، 33، 34، 35 ساباقتاردى قاراۋ
36، 37، 38، 39، 40 ساباقتاردى قاراۋ
41، 42، 43، 44، 45 ساباقتاردى قاراۋ
46، 47، 48، 49، 50 ساباقتاردى قاراۋ
51، 52، 53، 54، 55 ساباقتاردى قاراۋ
56، 57، 58، 59، 60 ساباقتاردى قاراۋ
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 8 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
1. سويلەم
2. سويلەمنىڭ تۇرلەرى
3. حابارلى سويلەم
4. سۇراۋلى سويلەم
5. لەپتى سويلەم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سويلەم
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) سويلەم ونىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ؛
ءا) وقۋشىنىڭ ءتىل بايلىعىن دامىتۋ ارقىلى تىلدىك قۇرىلىمداردى ءوز بەتىنشە تالداپ مەڭگەرە ءبىلۋ، ءىس - ارەكەت، ىزدەنىمپازدىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ب) وي مەن ءتىلدى دامىتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق ىزدەنۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەسپە قاعازدار، سۋرەتتەر
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
سويلەم تۋرالى تۇسىنىك. سويلەم دەگەنىمىز - سوزدەردىڭ ءار الۋان تۇلعادا ءوزارا تىركەسىپ، ءبىرشاما تياناقتالعان ويدى ءبىلدىرۋى. سويلەم ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن ءتۇسىنىسىپ، پىكىر الىسۋى ءۇشىن، قارىم - قاتىناس جاساۋى ءۇشىن قاجەت.
- وقىپ جۇرگەنىڭدى كەنجەتاي ايتىپ ەدى. وقۋلارىڭ بۇگىن باستالدى ما؟
- بۇگىن ءتورت ساعات وقىدىق. (س. م.)
مۇندا ەكى ادام سويلەسىپ، قارىم - قاتىناسقا تۇسكەن، پىكىر الىسقان. بۇل سويلەسۋدە ءبىرشاما تياناقتى ويدى بىلدىرگەن ءۇش سويلەم بار. العاشقى سويلەمدە — كەنجەتايدىڭ ايتقانى تۋرالى وي، ەكىنشىسىندە - وقۋلارىنىڭ باستالعان - باستالماعانىن ءبىلۋدى ماقسات ەتكەن وي، سوڭعىسىندا تىڭداۋشىنىڭ وعان قايتارعان جاۋابى تۇرىندەگى وي بەرىلگەن. سويلەم وزىمەن سىرتتاي ۇقساس تىلدىك قۇبىلىستاردان، ەڭ الدىمەن، كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتى (قارىم - قاتىناس جاساۋ قۇرالى بولۋ)، ياعني بىردەمە جايىندا حابارلاۋ قىزمەتى جاعىنان اجىراتىلادى. مىسالى، ءسۇت ءپىسىرىلدى دەگەن مەن ءسۇت ءپىسىرۋ دەگەن مىسالداردى سالىستىرۋدان مىنانى اڭعارۋعا بولادى: بىرىنشىسىندە (ءسۇت ءپىسىرىلدى) باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ قۇرىلىمدىق ۇلگىسى بار، ول بىردەمە جايىندا حابار بەرۋ ءۇشىن قۇراستىرىلعان. ال ەكىنشى مىسالداعى سينتاكسيستىك قۇرىلىم بىردەمەنى اتاۋ ءۇشىن قۇراستىرىلعان. سوندىقتان ءبىرىنشىسى – سويلەم، ەكىنشىسى - ءسوز تىركەسى. ءسوز تىركەسىندە ءنوميناتيۆتى قىزمەت بولسا، سويلەمدە حابارلاۋ قىزمەتى بار. ءسوز تىركەسى سويلەم قۇراۋدىڭ ماتەريالى بولادى: سوزدەر ءوزارا تىركەسىپ، بەلگىلى سينتاكسيستىك قارىم - قاتىناسقا ءتۇسىپ، سويلەم قۇرامىندا جۇمسالادى.
تىلىمىزدە ءار ءتۇرلى ماعىنالاردى بىلدىرەتىن، مىسالى، سالەم بەرۋ، راقمەت ايتۋ، تىلەك ءبىلدىرۋ، كەشىرىم سۇراۋ (كەش جارىق! كەشىرىڭىز! جاڭا جىلىڭىزبەن! ماقۇلداۋ مەن تەرىسكە شىعارۋ (ءيا، سولاي، جارار)، ءار ءتۇرلى ەموسيانى ءبىلدىرۋ (بارەكەلدى! ويپىرماي!)، جالپى سۇراقتى ءبىلدىرۋ جانە وعان جاۋاپ ايتۋ (بۇل قالاي؟ ەشتەڭە ەمەس، ت. ب.) سياقتى ايتىلىستار بار. ءبىراق بۇلار وزدىگىنەن مالىمەت بەرە المايدى، سويلەم بولا المايدى، ويتكەنى ولارعا باستاۋىش - بايانداۋىشتىق قۇرىلىم ءتان ەمەس. سويلەم بولۋ ءۇشىن، ونىڭ گرامماتيكالىق نەگىزى، ياعني تۇرلاۋلى مۇشەلەرى بولۋ كەرەك.
جاتتىعۋمەن جۇمىس: 10 - جاتتىعۋدى ورىنداپ، سويلەمدەرگە سينتاكسيستىك تالداۋ جۇرگىزەدى.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
باعالاۋ: ساباققا قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: 11 - جاتتىعۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
6، 7، 8، 9، 10 ساباقتاردى قاراۋ
11، 12، 13، 14، 15 ساباقتاردى قاراۋ
16، 17، 18، 19، 20 ساباقتاردى قاراۋ
21، 22، 23، 24، 25 ساباقتاردى قاراۋ
26، 27، 28، 29، 30 ساباقتاردى قاراۋ
31، 32، 33، 34، 35 ساباقتاردى قاراۋ
36، 37، 38، 39، 40 ساباقتاردى قاراۋ
41، 42، 43، 44، 45 ساباقتاردى قاراۋ
46، 47، 48، 49، 50 ساباقتاردى قاراۋ
51، 52، 53، 54، 55 ساباقتاردى قاراۋ
56، 57، 58، 59، 60 ساباقتاردى قاراۋ
You Might Also Like
-
مەكتەپتى وزگەرتۋ ءۇشىن، ماعان نە ىستەۋ كەرەك؟
-
تاقىرىبى: جامبىل جابايەۆ “اتتاندىرۋ”، “اتانىڭ ءالديى” ولەڭى.
