ءسوز اناسى - سالەم
• وقۋشىلاردى ىزەتتىلىككە، سىپايىلىققا، ادەپتىلىككە، دوستىققا تاربيەلەۋ.
• وقۋشىلاردىڭ سىيلاستىق قارىم - قاتىناس داعدىلارىن دامىتۋ.
• وقۋشىلاردى ۇلكەندەرمەن امانداسۋعا، ءبىر - بىرىمەن سالەمدەسۋگە، ءبىر - بىرىنە ىزەت، سىي - قۇرمەت كورسەتە بىلۋگە ۇيرەتۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، جۇرەكشەلەر، شارلار، كوڭىل - كۇي توپتاماسى
ءجۇرۋ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى. سالەم - ارابتىڭ «تىنىشتىق»، «بەيبىتشىلىك» ماعىناسىنداعى «اسسالام» سوزىنەن شىققان. تەگىندە، ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. سالەمدەسۋدىڭ ءمانى - ەڭ الدىمەن بەتپە - بەت ۇشىراسقان ساتتەگى ۇنسىزدىكتى جويۋ، وزدەرىنىڭ امان - ەسەن ديدارلاسىپ تۇرعانىنا قۋانۋ، نيەتتەرىنىڭ اق، ادال، تازا ەكەنىن ءبىلدىرۋ. مۇسىلمەن حالقىندا امانداسۋ «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەگەن سوزدەن باستالادى. جاسى كىشى ادام جاسى ۇلكەن ادامعا قوس قولىن ۇسىنىپ، الدىمەنسالەم بەرەدى. ال سالەم الۋشى «ۋاعالەيكۋماسسالام» دەپ وڭ قولىن بەرەدى.
سالەمدەسۋ – بارلىق حالىق دا ادامگەرشىلىك قارىم - قاتىناستىڭ العاشقى باستاۋى، كىلتى سياقتى سەزىلەدى. قازاق حالقىندا سالەمدەسۋ راسىمدەرى كۇردەلى. اسىرەسە، ۇلكەنگە سالەم بەرۋ رەتى - جاۋاپتىراق. سونى اركىم قاتاڭ ساقتاۋعا كەرەك. بارىپ سالەمدەسۋ رەتى كەز كەلگەن ۋاقىتتا، كىم كورىنگەنگە بارىپ سالەم بەرمەگەن، بۇرىندا. ءبىر اۋىلداعى نەمەسە ءبىر تۋىستىقتاعى ءبىر جاسى ۇلكەن، ەل - جۇرتقا سىيلىلىعىمەن تانىلعان ادامدارعا عانا ادەيى ۋاقىتىن ارناپ، ساپار ەتىپ سالەم بەرۋگە باراتىن بولعان. نەمەسە، اۋىل ادامدارىنىڭ ىشىنەن بىرەۋلەر وقۋدان، اسكەردەن، ت. ب. ساپاردان كەلىپ جاتسا، جاسى ۇلكەندەرگە سالەم بەرىپ شىعۋ بورىشتارلىعىن وتەيتىن بولعان.
ۇلكەندەرمەن سالەمدەسۋ
ەگەر سالەم بەرەتىن ادامنىڭ اتا جاستاعى، اعا جاستاعى بولسا، قايدا كەزدەسسەڭ دە، بۇرىلىپ قاسىنا كەلىپ سالەمدەسۋ ورىندى. ەگەر ازامات جاسى ۇلكەن ەر ادامدارعا - «اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا»، نەمەسە «اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا!»- دەپ سالەم بەرىپ، ەكى قولىن بىردەي ۇسىنادى. ال، سالەم الۋشى - «ۋاعالەيكۋماسسالام»،- دەپ ەكى قولىن نەمەسە ءبىر قولىن بەرسە دە ايىپ ەمەس.
جاسى قاتار ادامدارمەن سالەمدەسۋى. جاسى قاتار ادامدار كەزدەسە قالسا، قايسىسى سالەمدەسۋگە بۇرىن ىڭعايلانسا دا ارتىق ەمەس. ەگەر، ەكەۋى سالەمدەسۋگە ىڭعايلانىپ جاتسا، وتە دۇرىستىق بولادى. قاتار ادامدار ءبىر - بىرىنە «سالەماتسىز با» دەپ امانداسادى دا قويادى.
جاسى كىشىلەرمەن امانداسۋ. جاسى كىشىلەرمەن سالەمدەسپەيدى، امانداسادى. جاسى كىشى بايقاماي، سالەم بەرە الماي جاتاتىن جايلار كەزدەسەدى. ونداي دا «اۋ، پالەنشەجان - اۋ، امانسىڭ با، ۇلكەن جىگىت بولدىڭ با؟» دەپ، وزىنە قاراتىپ امانداسا باستايدى. سول كەزدە ول دا «بايقاماي قالىپپىن - اۋ، اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ سالەمىن بەرۋ ارتىق ەمەس.
ءبىر ۇيگە كىرىپ كەلگەندە ونىڭ ءۇي يەلەرى جاسى كىشى ادامدار بولسا دا، سىرتتان كىرۋشى «اسسالاۋماعالەيكۇم»- دەپ ۇيگە سالەم بەرىپ كىرۋى كەرەك. مۇنى شاڭىراققا سالەم بەرۋ دەپ تە اتايدى. قازاقتا شاڭىراق قاشاندا ۇلكەن سانالعان. سوسىن بارىپ، ءۇي ىشىندەگى ادامدار جاسىنىڭ رەتىنە قاراي، وزدەرى سالەمدەسە باستايدى.
ەڭ باستىسى - كىشىنىڭ ۇلكەندى سىيلاۋ بورىشتارلىعى حالقىمىزدا سالەمدەسۋ راسىمىندە دە قاراستىرىلعان ەكەن.
1 - وقۋشى: ايدوس اكەم: «ۇلكەن كىسىنى كورسەڭ، ونى تانىساڭ دا، تانىماساڭ دا الدىمەن سالەم بەر» دەپ وتىرادى.
2 - وقۋشى: اسىلزات حالقىمىزدىڭ توبە ءبيى تولە بي «الىستان التى جاسار بالا كەلسە، الپىستاعى شال ورنىنان تۇرىپ سالەم بەرەدى» دەگەن ءسوز
ءمۇعالىم: قانداي جاعدايلاردا سالەم بەرۋگە تىيىم سالىنادى.
اقىل الىپپەسى
1 - وقۋشى: اتا - انانىڭ تىلەگى -
ادام بولىپ وسكەنىڭ.
2 - وقۋشى: ادامدىقتىڭ بەلگىسى -
ادال بولىپ وسكەنىڭ
3 - وقۋشى: ادەپتىلىك دەگەنىڭ -
ءارقاشاندا كەرەگىڭ.
4 - وقۋشى: اسەمپازدىق دەگەنىڭ -
اۋرە - سارساڭ الەگىڭ.
5 - وقۋشى: ءتارتىپتى بالا – سۇيەنىش،
توبەڭ كوككە جەتەدى.
6 - وقۋشى: ءتارتىپسىز بالا - كۇيىنىش،
تومەندەپ باسىڭ كەتەدى.
7 - وقۋشى: كىم ۇلكەندى تىڭداسا،
كىم ۇلكەندى سىيلاسا،
8 - وقۋشى: ۇلكەن بولعان كەزىندە
سىيلى بولماق ءوزى دە.
9 - وقۋشى: اتام ماعان ءاماندا
كىشىپەيىل بول دەگەن.
10 - وقۋشى: اتا ءسوزى سانامدا،
ماقتانباۋدى ءجون كورەم.
11 - وقۋشى: الدىن وراپ كىسىنىڭ
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ.
12 - وقۋشى: ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
13 - وقۋشى: اتام ماعان ءاماندا
ادەپتى جان بول دەگەن.
14 - وقۋشى: اتا ءسوزى سانامدا،
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
15 - وقۋشى: كورشىلەردى كورگەندە،
سىيلاپ سالەم بەرەمىن.
ەسىڭدە بولسىن:
• سىنىپقا كىرگەندە اۋەلى مۇعالىمگە، سونان سوڭ جولداسىڭا امانداس
• سىنىپقا ۇلكەندەر كىرەتىن بولسا، ورىندارىڭنان تۇرىپ امانداس
• كولىكتەن ءتۇسىپ امانداس
• كورشىلەرىڭمەن جىلى امانداس
• كوپ ادام جينالعان جەرگە سالەمدەسپەي وتپە
• وقۋشىلاردىڭ سىيلاستىق قارىم - قاتىناس داعدىلارىن دامىتۋ.
• وقۋشىلاردى ۇلكەندەرمەن امانداسۋعا، ءبىر - بىرىمەن سالەمدەسۋگە، ءبىر - بىرىنە ىزەت، سىي - قۇرمەت كورسەتە بىلۋگە ۇيرەتۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، جۇرەكشەلەر، شارلار، كوڭىل - كۇي توپتاماسى
ءجۇرۋ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى. سالەم - ارابتىڭ «تىنىشتىق»، «بەيبىتشىلىك» ماعىناسىنداعى «اسسالام» سوزىنەن شىققان. تەگىندە، ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. سالەمدەسۋدىڭ ءمانى - ەڭ الدىمەن بەتپە - بەت ۇشىراسقان ساتتەگى ۇنسىزدىكتى جويۋ، وزدەرىنىڭ امان - ەسەن ديدارلاسىپ تۇرعانىنا قۋانۋ، نيەتتەرىنىڭ اق، ادال، تازا ەكەنىن ءبىلدىرۋ. مۇسىلمەن حالقىندا امانداسۋ «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەگەن سوزدەن باستالادى. جاسى كىشى ادام جاسى ۇلكەن ادامعا قوس قولىن ۇسىنىپ، الدىمەنسالەم بەرەدى. ال سالەم الۋشى «ۋاعالەيكۋماسسالام» دەپ وڭ قولىن بەرەدى.
سالەمدەسۋ – بارلىق حالىق دا ادامگەرشىلىك قارىم - قاتىناستىڭ العاشقى باستاۋى، كىلتى سياقتى سەزىلەدى. قازاق حالقىندا سالەمدەسۋ راسىمدەرى كۇردەلى. اسىرەسە، ۇلكەنگە سالەم بەرۋ رەتى - جاۋاپتىراق. سونى اركىم قاتاڭ ساقتاۋعا كەرەك. بارىپ سالەمدەسۋ رەتى كەز كەلگەن ۋاقىتتا، كىم كورىنگەنگە بارىپ سالەم بەرمەگەن، بۇرىندا. ءبىر اۋىلداعى نەمەسە ءبىر تۋىستىقتاعى ءبىر جاسى ۇلكەن، ەل - جۇرتقا سىيلىلىعىمەن تانىلعان ادامدارعا عانا ادەيى ۋاقىتىن ارناپ، ساپار ەتىپ سالەم بەرۋگە باراتىن بولعان. نەمەسە، اۋىل ادامدارىنىڭ ىشىنەن بىرەۋلەر وقۋدان، اسكەردەن، ت. ب. ساپاردان كەلىپ جاتسا، جاسى ۇلكەندەرگە سالەم بەرىپ شىعۋ بورىشتارلىعىن وتەيتىن بولعان.
ۇلكەندەرمەن سالەمدەسۋ
ەگەر سالەم بەرەتىن ادامنىڭ اتا جاستاعى، اعا جاستاعى بولسا، قايدا كەزدەسسەڭ دە، بۇرىلىپ قاسىنا كەلىپ سالەمدەسۋ ورىندى. ەگەر ازامات جاسى ۇلكەن ەر ادامدارعا - «اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا»، نەمەسە «اسسالاۋماعالەيكۋم، اعا!»- دەپ سالەم بەرىپ، ەكى قولىن بىردەي ۇسىنادى. ال، سالەم الۋشى - «ۋاعالەيكۋماسسالام»،- دەپ ەكى قولىن نەمەسە ءبىر قولىن بەرسە دە ايىپ ەمەس.
جاسى قاتار ادامدارمەن سالەمدەسۋى. جاسى قاتار ادامدار كەزدەسە قالسا، قايسىسى سالەمدەسۋگە بۇرىن ىڭعايلانسا دا ارتىق ەمەس. ەگەر، ەكەۋى سالەمدەسۋگە ىڭعايلانىپ جاتسا، وتە دۇرىستىق بولادى. قاتار ادامدار ءبىر - بىرىنە «سالەماتسىز با» دەپ امانداسادى دا قويادى.
جاسى كىشىلەرمەن امانداسۋ. جاسى كىشىلەرمەن سالەمدەسپەيدى، امانداسادى. جاسى كىشى بايقاماي، سالەم بەرە الماي جاتاتىن جايلار كەزدەسەدى. ونداي دا «اۋ، پالەنشەجان - اۋ، امانسىڭ با، ۇلكەن جىگىت بولدىڭ با؟» دەپ، وزىنە قاراتىپ امانداسا باستايدى. سول كەزدە ول دا «بايقاماي قالىپپىن - اۋ، اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ سالەمىن بەرۋ ارتىق ەمەس.
ءبىر ۇيگە كىرىپ كەلگەندە ونىڭ ءۇي يەلەرى جاسى كىشى ادامدار بولسا دا، سىرتتان كىرۋشى «اسسالاۋماعالەيكۇم»- دەپ ۇيگە سالەم بەرىپ كىرۋى كەرەك. مۇنى شاڭىراققا سالەم بەرۋ دەپ تە اتايدى. قازاقتا شاڭىراق قاشاندا ۇلكەن سانالعان. سوسىن بارىپ، ءۇي ىشىندەگى ادامدار جاسىنىڭ رەتىنە قاراي، وزدەرى سالەمدەسە باستايدى.
ەڭ باستىسى - كىشىنىڭ ۇلكەندى سىيلاۋ بورىشتارلىعى حالقىمىزدا سالەمدەسۋ راسىمىندە دە قاراستىرىلعان ەكەن.
1 - وقۋشى: ايدوس اكەم: «ۇلكەن كىسىنى كورسەڭ، ونى تانىساڭ دا، تانىماساڭ دا الدىمەن سالەم بەر» دەپ وتىرادى.
2 - وقۋشى: اسىلزات حالقىمىزدىڭ توبە ءبيى تولە بي «الىستان التى جاسار بالا كەلسە، الپىستاعى شال ورنىنان تۇرىپ سالەم بەرەدى» دەگەن ءسوز
ءمۇعالىم: قانداي جاعدايلاردا سالەم بەرۋگە تىيىم سالىنادى.
اقىل الىپپەسى
1 - وقۋشى: اتا - انانىڭ تىلەگى -
ادام بولىپ وسكەنىڭ.
2 - وقۋشى: ادامدىقتىڭ بەلگىسى -
ادال بولىپ وسكەنىڭ
3 - وقۋشى: ادەپتىلىك دەگەنىڭ -
ءارقاشاندا كەرەگىڭ.
4 - وقۋشى: اسەمپازدىق دەگەنىڭ -
اۋرە - سارساڭ الەگىڭ.
5 - وقۋشى: ءتارتىپتى بالا – سۇيەنىش،
توبەڭ كوككە جەتەدى.
6 - وقۋشى: ءتارتىپسىز بالا - كۇيىنىش،
تومەندەپ باسىڭ كەتەدى.
7 - وقۋشى: كىم ۇلكەندى تىڭداسا،
كىم ۇلكەندى سىيلاسا،
8 - وقۋشى: ۇلكەن بولعان كەزىندە
سىيلى بولماق ءوزى دە.
9 - وقۋشى: اتام ماعان ءاماندا
كىشىپەيىل بول دەگەن.
10 - وقۋشى: اتا ءسوزى سانامدا،
ماقتانباۋدى ءجون كورەم.
11 - وقۋشى: الدىن وراپ كىسىنىڭ
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ.
12 - وقۋشى: ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
13 - وقۋشى: اتام ماعان ءاماندا
ادەپتى جان بول دەگەن.
14 - وقۋشى: اتا ءسوزى سانامدا،
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
15 - وقۋشى: كورشىلەردى كورگەندە،
سىيلاپ سالەم بەرەمىن.
ەسىڭدە بولسىن:
• سىنىپقا كىرگەندە اۋەلى مۇعالىمگە، سونان سوڭ جولداسىڭا امانداس
• سىنىپقا ۇلكەندەر كىرەتىن بولسا، ورىندارىڭنان تۇرىپ امانداس
• كولىكتەن ءتۇسىپ امانداس
• كورشىلەرىڭمەن جىلى امانداس
• كوپ ادام جينالعان جەرگە سالەمدەسپەي وتپە
You Might Also Like
-
1. ساباقتىڭ تاقىرىبى: اۆتوماتتى (پۋلەمەتتى) تەكسەرىپ قاراۋ جانە ونى اتىسقا دايىنداۋ.
