InfoHub Logo

«سپام» ءسوزىن بۇگىن عالامتوردىڭ كەز كەلگەن قولدانۋشىسى بىلەدى. تەك ءبىلىپ قانا قويماي، ونى ءوزىنىڭ ەلەكتروندىق جاشىگىنەن ءجيى كورەدى. ءبىراق كوبى «سپام» ءسوزى بۇرىن عالامتورمەن دە، ەلەكتروندىق حاتتارمەن دە بايلانىستى بولماعانىن بىلە بەرمەيدى.

سپام — اكرونيم، قىسقارعان كۇردەلى ءسوز. ول «spiced ham» — «دامدەۋىش قوسىلعان ۆەچينا»، «بۇرىشتالعان شۇجىق»، «بۇرىشتالعان ۆەچينا» دەگەن سوزدەن قىسقارتىلىپ الىنعان. سوندىقتان اعىلشىن تىلىندەگى «spam»–نىڭ تىكەلەي اۋدارماسى «ءدامچينا» ياعني، «دامدەۋىش» پەن «ۆەچينا» سوزدەرىن بىرىكتىرە وتىرىپ جاسالعان دەۋگە بولادى.

بۇل «ۆەچينانىڭ» تاريحى مىناداي: 1937 جىلى امەريكالىق «Hormel Foods» فيرماسى فابريكادا جينالىپ قالعان «ءوتىمى تومەن» ەتتەن شۇجىق فارشىن شىعاردى. امەريكالىقتار تابەتتى اشا قويمايتىن بۇل ءونىمدى ساتىپ المادى، سوندىقتان كورپوراسيانىڭ يەسى ميستەر حورمەل اۋقىمدى ماركەتينگتىك ناۋقاندى باستايدى، ءوز ءونىمىن كەڭىنەن جارنامالاپ، كونسەرۆىلەرىن اسكەري ۆەدومستۆولار مەن فلوتتارعا جىبەرە باستادى.

1937 جىلى «Hormel Foods» فيرماسى امەريكالىق اسكەرمەن قوسا وداقتاستاردىڭ دا اسكەرلەرىن ءوز ونىمدەرىمەن تاماقتاندىردى. ءتىپتى سوعىستان كەيىنگى انگليادا، ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە سپام اعىلشىنداردىڭ نەگىزگى تاعامى بولدى. ورۋەلل «1984» رومانىندا «قىزعىلت ەتتىڭ كەسەكتەرى» دەپ سيپاتتاعان تاعامى وسى 1948ء-شى جىلعى سپام ەدى. وسىلايشا بۇل ءسوز «باس تارتا المايتىن جاعىمسىز نارسە» دەگەن ماعىنانى بىلدىرە باستادى.

1970 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا Monty Python's Flying Circus تەاتر توبىنىڭ 25ء-شى سكەچ شىعارىلىمىندا كەلۋشىلەر مەيرامحانادا وتىرادى. مەيرامحانانىڭ مازىرىندەگى ءاربىر تاعامدا ۆەچينا — سپام بار. داياشى سپام ارتىقشىلىقتارىن سۋرەتتەي باستاعاندا، ۆيكينگ بولىپ كيىنگەن حور، كەلۋشىلەردىڭ اڭگىمەلەرىن تىڭداۋعا مۇرشا بەرمەستەن «سپام، سپام، سپام!»  دەپ جىلامسىراي باستايدى. سوندىقتان «سپام» تەرمينى  پايدالى حابارلامالاردى الۋعا كەدەرگى بولاتىن، ىعىر ەتەتىن، جاعىمسىز، ارتىق اقپاراتتارمەن بايلانىستى بولا باستادى.

«سپام» تەرمينىنىڭ جاڭا ماعىناسى 1993 جىلى پايدا بولدى

«سپام» تەرمينىنىڭ جاڭا ماعىناسى (جابىسقاق، ىعىر قىلاتىن ەلەكتروندىق تاراتۋ، پوشتا قوقىسى) 1993 جىلى پايدا بولدى. Usenet كومپيۋتەرلىك جەلىسىنىڭ اكىمشىسى ريچارد دەپيۋدىڭ جاساعان باعدارلاماسى قاتەلىككە جول بەرگەن، سالدارىنان 1993 جىلدىڭ 31 ناۋرىزىندا كونفەرەنسيالاردىڭ بىرىنە بىردەي ەكى ءجۇز حابارلاما جىبەرىلگەن. بۇعان كوڭىلدەرى تولماعان اڭگىمەلەسۋشىلەر مۇنداي ىعىر ەتەتىن حابارلامالار ءۇشىن «سپام» دەگەن قولايلى اتاۋدى تەز-اق تاپقان. 

سونداي-اق، ەڭ العاشقى جىبەرىلگەن جاپپاي «سپام-تاراتىلىمداردىڭ» تاعى ءبىرىن اتاپ وتسەك: 1994 جىلدىڭ ساۋىرىندە Canter&Siegel زاڭ كەڭسەسى ءبىر پروگرامميستتى جالدادى جانە ول قاراپايىم باعدارلاما جاساپ تاعى دا سول Usenet جەلىسىنىڭ بارلىق كونفەرەنسيالارىنا كۇماندى كەڭسە قىزمەتتەرىنىڭ جارنامالارىن تاراتقان ەدى.

بۇگىندە «سپام» تەرمينى (ونىڭ ءارتۇرلى تۋىندىلارى سياقتى — «سپامداۋ»، «سپامەر» جانە ت.ب.) ەلەكتروندىق پوشتا قىزمەتىنە تولىققاندى ەنىپ، وسى اتاۋمەن اقش-تا ءالى كۇنگە دەيىن حورمەل شۇجىق ونىمدەرى شىعارىلىپ جاتقانىنا قاراماستان كەڭىنەن قولدانىسقا ەنگەن جايى بار.

UCE جانە UBE

«سپام» تەرمينە انىقتاما بەرمەس بۇرىن جالپى سپام جايلى جانە ونى باسقا ەلدەردە قالاي تۇسىنەتىنى تۋرالى ايتۋ كەرەك.

جونەلتۋشىنىڭ (سپامشىنىڭ) ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنە بايلانىستى سپام (پايدالانۋشى سۇراۋ جاساماعان اقپارات) كوممەرسيالىق اقپاراتتى قامتۋى نەمەسە وعان ەشقانداي قاتىسى بولماۋى مۇمكىن. سوندىقتان حابارلامانىڭ مازمۇنى بويىنشا «كوممەرسيالىق» سپام — «unsolicited commercial e-mail» (جالپى قابىلدانعان اببريەۆياتۋرا — UCE) جانە «كوممەرسيالىق ەمەس»— «unsolicited bulk e-mail» (UBE) دەپ بولىنەدى.

اقش-تا ءار شتاتتىڭ زاڭدارى سۇراۋ سالىنباعان (كوممەرسيالىق) پوشتا تاراتىلىمى ۇعىمىن ءار ءتۇرلى قاراستىرادى. ءاربىر شتاتتا سپام قۇبىلىسىنىڭ زاڭدى مارتەبەسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار. كوپتەگەن شتاتتاردىڭ زاڭدارى كوممەرسيالىق اقپاراتتى تاراتۋعا بايلانىستى تەك سۇراۋ جاسالماعان ەلەكتروندىق حاتتاردى تاراتۋدى شەكتەيدى — UCE (سۇراۋ جاسالماعان كوممەرسيالىق حات). سونىمەن قاتار، ءبىرقاتار شتاتتاردا (مىسالى، كوننەكتيكۋت، دەلاۆەر، ايداحو، ايوۆا، لۋيزيانا) شەكتەۋ UCE ءۇشىن دە، UBE ءۇشىن دە، ياعني ولاردىڭ سيپاتىنا قاراماستان، كەز كەلگەن سۇراۋ جاسالماعان ەلەكتروندىق حابارلامالاردى جاپپاي تاراتۋ ءۇشىن دە ەنگىزىلدى.

ەلەكتروندىق حات ءماتىنىن ۇيىمداستىرۋ تۇرعىسىنان سپام «Subject» اشىق جولاعىندا وسى حابارلاما نەنى بىلدىرەتىنى جايلى (مىسالى، ول جارنامالىق اقپاراتتى قامتيتىن) اقپاراتتى، ال حاتتا — جىبەرۋشى نە سەبەپتى الۋشىنىڭ الدىن الا كەلىسىمىنسىز حات جىبەرىپ وتىرعانى تۋرالى، سونداي-اق الۋشى بۇدان ءارى جىبەرۋشىدەن حابارلامالاردى الماۋ ءۇشىن قانداي ىس-ارەكەتتەر جاساۋى ءتيىس ەكەندىگى تۋرالى مالىمەتتەردى، ياعني، سۇرالمايتىن اقپاراتتان (جازىلىمدى توقتاتۋعا) باس تارتۋ ماقساتىندا  («opt-out» فۋنكسياسى) ەلەكتروندىق مەكەنجاي، ينتەرنەت جەلىسىندەگى رەسۋرس نەمەسە تەلەفون (ادەتتە بۇل toll-free phone number) تۋرالى اقپاراتتاردى قامتۋى مۇمكىن.  

بۇل بەلگىلەر (Subject جولاعىندا جازىلىمنان باس تارتۋ تەتىگىنىڭ بولۋى) جىبەرۋشى ءوزى ۇسىنعان اقپاراتتىڭ الۋشىلاردى ىعىر ەتۋى مۇمكىن ەكەنىن، جانە ولارعا تيگىزەتىن جاعىمسىز اسەردى بارىنشا تومەندەتۋگە تىرىساتىنىن كورسەتەدى. الايدا كەيبىر سپام تاراتۋلىشارى سپامنان بولعان ىڭعايسىزدىقتى ازايتۋعا قۇلىقسىزدىق تانىتىپ قانا قويماي، جىبەرۋشىنىڭ مەكەنجايىن بۇرمالاۋ، ءۇشىنشى تۇلعانىڭ مەكەن-جايىن پايدالانۋ جانە حابارلاما تاقىرىپتارىن بۇرمالاۋ جولىمەن ءوز ىس-ارەكەتتەرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتەن بۇلتارادى. مۇنىڭ ءبارى جىبەرۋشىنىڭ جەكە باسىن انىقتاۋ جانە وعان قارسى ءتيىستى شارالار قابىلداۋ مۇمكىندىگىن بارىنشا قيىنداتۋ ءۇشىن جاسالادى.

سپامنىڭ انىقتاماسى

سپام — سۇراۋسىز جانە ءانونيمدى جاسالعان جاپپاي تاراتۋلار. بۇل انىقتاماداعى ءار ءسوز ماڭىزدى.

ءانونيمدى: ادەتتە كەرى مەكەنجايى جاسىرىن نەمەسە بۇرمالانعان اۆتوماتتى تاراتىلىمداردان بارلىعى زارداپ شەگەدى.

جاپپاي: بۇل جاپپاي ورىن العان تاراتىلىمدار، ولار سپام تاراتۋشىلارى ءۇشىن ناعىز بيزنەس كوزى، ال پايدالانۋشىلار ءۇشىن ناعىز كۇردەلى ماسەلە بولىپ تابىلادى.

سۇراۋ جاسالماعان: سۇرالماعان، ەسكەرتىلمەگەن، كۇتپەگەن.

سپام انىقتامالارىنا ءجيى «جارناما» نەمەسە «كوممەرسيالىق ۇسىنىس» دەگەن سوزدەردى قوسادى. ءبىراق، كوبىنەسە ولاي بولا بەرمەيدى — سپامنىڭ ءبارى جارنامالىق نەمەسە كوممەرسيالىق ماقساتتاردى كوزدەمەيدى. ساياسي سپامنىڭ تاراتىلىمدارى، «قايىرىمدىلىق» سپام حاتتار، الاياقتىق («نيگەريالىق»، فيشينگتىك)، تانىستارعا تاراتۋ تۋرالى وتىنىشتەرى بار — «تىزبەكتى حاتتار» (قورقىنىشتى حاتتار، «باقىت حاتتارى»)، ۆيرۋستى جانە باسقا دا كوممەرسيالىق كاسىپورىن بولىپ تابىلمايتىن حاتتاردىڭ تۇرلەرى بار.

وسىلايشا، جاشىككە تۇسكەن بارلىق سۇراۋ جاسالماعان ۇسىنىستاردى ءبىز:

1. ءانونيمدى بۇقارالىق تاراتۋ بەلگىلەرى بار سپام،

2. ماقساتتى كوممەرسيالىق ۇسىنىستار.

دەپ بولەمىز.

ءبىرىنشىسىن سۇزگىدەن مۇقيات وتكىزىپ، كەيدە كومپانيا ساياساتىنا سايكەس بىردەن جويىپ وتىرۋ كەرەك. ال ەكىنشىلەرىن سۇزگىدەن وتكىزگەنمەن، ولارعا  مۇقيات بولۋ كەرەك.

---