InfoHub Logo

ءتىل – قوعاممەن بىرگە داميدى، اسىرەسە، ادامنىڭ ويلاۋ، جالپى بەينەلى ويلاۋى دامىعان سايىن ءتىلدىڭ ءار ءتۇرلى قىزمەت اياسى دا، ورىستەۋ اۋقىمى دا، سوزدەردىڭ ماعىنا بەرۋ مۇمكىندىكتەرى مەن تىركەسۋ مۇمكىندىكتەرى دە ارتا تۇسەتىنى بەلگىلى. كوركەم ءسوز شەبەرلەرىنىڭ وزىندىك مانەرىن، دارالىق ەرەكشەلىگىن انىقتاۋ، ولاردىڭ ءومىر سۇرگەن كەزەڭى مەن زاماننىڭ سۇرانىسىنا قاتىستى وي ءوربىتۋ، قالام تارتۋ ماشىعىن تالداپ-تارقاتۋ – ستيليستيكا عىلىمى ءۇشىن قاشان دا قاجەتتى تاقىرىپ بولىپ قالا بەرمەك.  

بەلگىلى ءبىر اۆتورعا ءتان ءماتىن كەلەسى ءبىر قالامگەردىڭ جازۋ مانەرىنەن وزگەشە بولىپ تۇرادى. مۇنداي ءار قالامگەرگە ءتان ەرەكشەلىكتى كەزىندە ا.بايتۇرسىنوۆ تا قاراستىرعان. ول: «ءار اقىن، ءار جازۋشى ءسوزدىڭ باسىن وزگەشە قۇراستىرىپ، ءوز وڭتايىمەن تىزەدى، ءوز بىلۋىنشە پىكىرلەيدى. سوندىقتان ءارقايسىسىنىڭ لۇعاتىندا وزىندىك ايىرىمى، وزىندىك بەلگىسى بولادى. سول سياقتى ءسوز ونەرپازدارىنىڭ دا شىعارعان سوزدەرىن وقىپ، لۇعاتىنا ءۇيىر بولعاننان كەيىن، ونىڭ بۇرىن وقىلماعان، اتى قويىلماعان سوزدەرىن دە ايتپاي تانۋعا بولادى. ءسوزدىڭ ءوزىن تانىتاتىن بەلگى – ءتىل، ياعني لۇعات بەلگىسى بولادى»  دەپ جازعان بولاتىن.

ءستيلدى زەرتتەۋ بارىسىندا، ونىڭ ىشىندە، كوركەم ادەبيەت ستيليستيكاسى اۋقىمىندا ءسوز شەبەرلەرىنىڭ ورتاق ستيلدىك ەرەكشەلىكتەرىن تابۋ مەن تانۋدا نەلەردى نەگىزگە الۋ قاجەتتىلىگى ايقىندالۋعا ءتيىس دەگەن سۇراققا الدىمەن ول ءۇشىن لينگۆيستيكالىق ماعىناداعى ستيل ءورىسىن انىقتاۋ قاجەت دەپ كەسىپ ايتۋعا بولادى. 

جازۋشى ءستيلىن قالىپتاستىراتىن فاكتورلار تۋرالى ءبىرقاتار پىكىرلەر بار. سولاردىڭ ىشىندە دۇنيەتانىمدىق، ياعني فيلوسوفيالىق، پسيحولوگيالىق جانە ەستەتيكالىق فاكتورلار – نەگىزگىلەر دەپ تانىلادى. ءار جازۋشى، نە اقىن – بەلگىلى ءبىر دۇنيەتانىم يەسى. ونىڭ ءسوز تاڭداۋى، ءسوز قولدانىسى، سولاردىڭ نەگىزىندە ءماتىن قۇراستىرۋى ونىڭ وتباسى تاربيەسىنەن، ءبىلىم ورداسىنان، ادامي تالعامىنان حابار بەرەدى. بۇل اقيقات نارسەگە ءتىل مەن ويلاۋدىڭ بىرلىگىن قوسساق، كوپ جايدىڭ شەشىمىن تابامىز. 

ەستەتيكالىق تانىم كوركەم شىعارمادا بەينەلىلىك تۋدىرا وتىرىپ، سول اۆتوردىڭ ستيلدىك جۇيەسىن دە قالىپتاستىرادى. مىنە، وسى ارادا پوەتيكا مەن لينگۆيستيكاداعى ستيليستيكانىڭ زەرتتەۋ ايماعىنىڭ شەكاراسى دا وتەدى. تاراتىپ ايتساق، كوركەم ماتىندەگى بەينەلىلىكتى پوەتيكا قاراستىرسا، بەينەلىكتى قالىپتاستىراتىن تىلدىك فاكتورلاردى ءتىل بىلىمىندەگى ستيليستيكا قاراستىرۋى ءتيىس. سوندا شىعارماداعى بەينەلىلىك – ونىڭ يدەيالىق ماعىناسى كوركەم بەينەلەۋ جولى بولسا، تىلدىك‑ستيلدىك قۇرىلىمى ماعىنانى بەرۋدى ىسكە اسىرۋ جولى بولادى دا، ستيليستيكادا قاشان دا لينگۆيستيكالىق ستيليستيكا باستاپقى ورىندا بولادى. سەبەبى ءسوز ءتىل ارالىعىندا بەينەلىلىك كوركەم كونتەكستە اينالادى.

«ستيليستيكا – ءتىل ءبىلىمىنىڭ تىلدىك تاسىلدەر جۇيەسىن سينحروندىق جانە دياحروندىق جاعدايدا زەرتتەيتىن ءتىل عىلىمىنىڭ سالاسى. ستيليستيكانىڭ قاراستىراتىن ماسەلەلەرى ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تىلدىك قۇرالداردىڭ مانەرلەگىشتىك مۇمكىندىكتەرى، ولاردىڭ ستيليستيكالىق ءمانى مەن بوياۋلارى، سونداي‑اق قارىم‑قاتىناستىڭ سان الۋان اياسى (سفەرا) مەن جاعدايلارىنداعى سوزدەردىڭ قولدانىلۋ زاڭدىلىقتارى، ءار اياعا بايلانىستى قولدانىلىس ءتىلىن پايدالانۋ، ەڭ باستىسى ءتىلدىڭ قولدانىلۋىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك زاڭدىلىعى ماسەلەلەرى بولىپ تابىلادى» 

ستيليستيكانىڭ كەڭ ۇعىم ەكەندىگى كوركەم ءماتىننىڭ كۇردەلىلىگى مەن ءارى وعان تاريحي عىلىمدىق كوزقاراستىڭ قاجەت ەكەندىگىنەن تۇسىندىرىلەدى. ءاربىر تاريحي ءداۋىردىڭ تىلدىك ورتاسى كوركەم ويلاۋ، ءتۇيسىنۋ دەڭگەيى، ءار اۆتورعا ءتان تىلدىك قولدانىستا، ءسوز جوق، كوركەم ادەبيەت ستيليستيكاسىنا وزگەرمەلى سيپات دارىتادى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە زەرتتەۋشىدەن سول الۋاندىققا ساي بىلگىرلىكتى قاجەت ەتەدى. 

گابدكاريموۆا گ.س. پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ ماگيسترى
ۋتەگۋلوۆا ارۋجان   قازۇۋ شەتەل فيلولوگياسى 2-كۋرس ستۋدەنتى   

---