InfoHub Logo

قازاق حالقى تاريحىنىڭ ءقايبىر الاساپىرانىنا كوز جۇگىرتسەكتە 20 عاسىردىڭ 30-جىلدارى اكەلگەن زۇلاماتپەن تەڭدەسەر قاسىرەتتى تابۋ قيىن. سوناۋ 20 عاسىردى ەسكە الاتىن بولساق الاش زيالىلارى ەسكە تۇسەرى انىق. سوڭىن ىشىندە پارتياعا ءتوراعالىق ەتكەن،نەگىزىن سالۋشى ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ ءومىرى جايلى باياندايمىز 

ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى 1885 جىلى قاراشانىڭ 25ء-شى جۇلدىزىندا دۇنيەگە كەلگەن قازاقتىڭ اسا كورنەكتى اعارتۋشىسى، قوعام قايراتكەرى، اقىن، جازۋشى، جالىندى كوسەمسوز شەبەرى، الاش زيالىلارىنىڭ ءبىرى. تۋعان جەرى قازىرگى قوستاناي وبىلىسى جاناكەلدى اۋدانىىنا قاراستى "قىزبەل" اۋىلى. ءمىرجاقىپتىڭ اكەسى سول زامانداعى ءوز اۋىل-ايماعىنىنا اتى شىقان ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولعان. ال، اناسى - دامەش ويىن-كۇلكىنىڭ ادامى، ءانشى كىسى بولعان. دۋلات بالالارىن جاستايىنان وقۋعا بەرەدى. بالا ءمىرجاقىپ اۋىل مولداسىنان 2 جىل ءبىلىم الىپ حات تانيدى 5-جىل اۋىل مەكتەبىندە ورىسشا وقىتاتىن مۇقان مۇعالىمنەن ءدارىس الادى. ءمىرجاقىپ اناسىنان 2 جاسىندا، اكەسىنەن 12 جاسىندا ايىرىلىپ اعاسى اسقاردىڭ تاربيەسىندە بولدى. ءدال وسى زاماتتا پاتشا ۇكىمەتى حالىققا قىسىم كورسەتىپ جاتقان كەزى بولاتىن. بۇل جاعداي سول زامانداعى قازاقتىڭ كوزى اشىق، وقىعان، ساۋاتى ازاماتتارىنا ىزدەۋ سالادى. ءوز بەتىنشە تالپىنىپ، ءبىلىم جيناعان ءمىرجاقىپ زۇلامات كۇندەردىڭ كەلە جاتقانىڭ سەزەدى. وسىنداي كۇردەلى كەزەندە، ءمىرجاقىپ 1904 جىلى ومبى قالاسىنا كەلىپ احمەت بايتۇرسىنۇلىمەن كەزدەسەدى. بۇدان كەيىن ا. بايتۇرسىنۇلىمەن ەسىمى قاتار ايتىلىپ، قازاق دالاسىن شارلايدى. 1907 جىلى پەتەربۋرگتە شىقان "سەركە" گازەتىنە "جاستارعا" دەگەن ولەڭىمەن قاتار، جاسىرىن اتپەن "ءبىزدىڭ ماقساتىمىز" اتتى ماقالا جاريالايدى. ماقالا سول مەزەتتەگى قازاق حالقىنىڭ قيىنشىلىعىنىڭ سەبەبىن جازادى. بۇل ارينە پاتشا ۇكىمەتىنە ۇنامايدى. تۇتقىنداماق بولادى، ءبىراق جاسىرىن اتتىڭ يەسىن تابا المايدى. 1909 جىلى م. دۋلات ۇلى "ويان قازاق" اتتى ولەڭ جيناعىن شىعارادى. بۇل جيناقتا پاتشا ۇكىمەتىنە ۇنامايدى 1911 جىلى م. دۋلات ۇلى سەمەي تۇرمەسىنە تۇتقىنعا تۇسەدى كوپ ۇزاماي 1 جىل 8 ايدان كەيىن تۇتقىنان بوساتىلادى.تۇرمەدەن شىققان سوڭ، 1911 جىلى "ايقاپ" جۋرنالىنا سوڭمەن قوسا "قازاق" گازەتىنە شىعارمالارىن جاريالايدى. كوپ ۇزاماي "قازاق" گازەتى جابىلادى. 1916 جىلى قازاق حالقىنىڭ اشارشىلىقتان زارداپ شەگىپ جاتقانىن كورىپ، ءمىرجاقىپ تاريحتاعى العاشقى قور قۇرادى. سودان باستاپ حالىق اراسىندا ءمىرجاقىپتىڭ اتتى كەڭىنەن تاراي باستايدى. 1922 جىلى قايتا جازىقسىز تۇتقىندالادى. تۇرمەدەن شىققان سوڭ، 1922-1926 جىلدار ارالىعىندا ورىنبورداعى ينستيتۋتىنىڭ وقىتۋشىسى بولادى. 1928 جىلىدىڭ اياعىندا قاماۋعا الىنىپ، ون جىلعا سوتتالادى. مىنە وسىلايشا "كوزىڭدى اش ويان قازاق كوتەر باستى" دەپ جىرلاعان اقىن 1935 جىلى 5ء-شى قازاندا تۇتقىندا قايتىس بولادى.

كارىبەك بالاۋسا

---