سۇدىگەردە يزەن ىزىڭدايدى
سۇدىگەردە يزەن مەن ميا ىزىڭدايدى.
ەگەر ميا ۋ بولماي، جەۋگە جاراسا، ءبىز اشىقپاس ەدىك. كۇردەك باس ميا جاسىمىقتان ۇلكەن توپ-تولىق ءدانىن كوتەرە الماي، جەرگە جەتكەنشە ەڭكەيىپ قالىپتى. ال شاقپاقتىڭ جەلى تۇرعاندا، كۇردەك باس ميا مەن قىزىل يزەن ىزىڭدايدى. بىر-بىرىمەن جارىسىپ ەبەلەك دومالايدى.
سۋىق ءتيىپ اۋىرعالى بەرى باسىمدى كوتەرىپ تەرەزەگە قاراپ وتىرعانىم بۇگىن. كەشە ايشا قىزىل جانتاق قايناتىپ، سونىڭ سۋىن ىشكىزگەلى بەرى ءتاۋىر بولعانداعىم. ءبىراق توسەكتەن تۇرىپ كەتەر دارمەن جوق. تۇرسام دا ءبارىبىر دالاعا شىعا الماس ەدىم.
ايشا تاڭەرتەڭ:
— جالاڭ اياق قالىپ اۋىردىڭ عوي، بارسحان. سەنەن اياعاندى يت جەسىن. وتسە — جالعىز توقتىنى ساتىپ، ساعان باتەڭكە قاراستىرايىن،—دەپ بازارعا كەتكەن.
كۇن بەسىننەن اۋىپ، تەرەزە الدىنداعى سۇدىگەر قاراۋىتا تۇسكەندەي بولدى. ايشا ءالى جوق.
كەشەگى كۇن شۋاقتى قوڭىر كۇزدە سۇدىگەردى جاقاش ەكەۋمىز جىرتقانبىز. جاقاش ماعان قاراعاندا ەرەسەكتەۋ، بويى دا ۇزىن. بريگادير ادەيى قوسقا ءبىر كىشكەنتايدىڭ قاسىنا ءبىر ەرەسەكتەۋ بالا قويعان عوي. ونىسى اقىل بولعان. ايتپەسە مەن ءولىپ قالار ەدىم...
مەنىڭ سوقام الدىندا، جاقاشتىكى ارتتا بولاتىن. مەنىڭ سوقاما جەگىلگەن ەكى تارعىل وگىز — سوقامەن جەر جىرتۋدىڭ چەمپيوندارى. جاقاشتىكى — ەكى قىزىل وگىز. بىرەۋىنىڭ ءمۇيىزى سىنىق.
مەن سوقانىڭ جالتىراعان ەكى ءتىسىنىڭ اراسىنا اياعىمدى تىرەپ، شوقيىپ وتىرعاندى ۇناتۋشى ەدىم. جاپ-جالتىر وتكىر تىستەر قوپارعان قىرتىس توپىراق قارا بۇيرالانىپ، شەكسىز قارا سۋ اعىپ جاتقانداي. ۇزاق قاراپ وتىرا بەرسەڭ باسىن اينالادى.
الدەنە تىرىلداعانداي، الدە تىراۋلاعانداي بولدى. «و نە»؟ — دەپ جان-جاعىما قاراپ ەدىم — بوتەن نارسە كورىنبەدى. «ايىرپلان با؟» – دەپ اسپانعا شالقايىپ ەدىم: ەكى قاتار نۇكتە سىزىق كورىندى دە، ەكەۋىنىڭ الدىڭعى ۇشى بىرىگىپ كەتىپ، سالدەن كەيىن جالعىز نۇكتە جەكە-دارا ساقا شىقتى. سودان ۇشكىل پايدا بولدى. تىرنالار.
جاقاش ەكەۋىمىز جىرتىپ جاتقان سۇدىگەردىڭ ۇستىندە ءبىراز ايالداعانداي بولدى دا، اسپانتاۋدىڭ شوقىباس شىڭىنا بەت تۇزەدى. «ەندى كورىنبەي كەتەتىن بولدى-اۋ» دەگەنىمشە، ساقا-نۇكتە ماناس شوقىسىنا قاراي بۇرىلدى. بىرتە-بىرتە ىلديلاي مايماق، كۇركۇرەۋسۋ تاۋىن، ساۋىرلاپ، كۇيىك اسۋىنىڭ تۇسىنان اۋناپ ءتۇسىپ، قاراتاۋدى جەبەلەپ كوپ ۇشتى. باتىستاعى بورالداي، قۇلان، شاقپاقتاۋلارىن اينالىپ ءوتىپ، قايتادان ءبىزدىڭ سۇدىگەردىڭ ءۇستىن كۇننەن كولەگەيلەپ ءسال تۇردى دا، تۋرا باتىستى بەتكە الىپ، تىراۋلاپ ۇشىپ كەتە باردى. سوندا بارىپ «ا-ا-اي!» دەپ ايقايلاپ جىبەرگەنىم ەسىمدە... سويتسەم، تىرنالار دەگەنىم ادامدار سياقتى ەلەستەپ كەتكەن ەكەن. ساقا-نۇكتە — ورحا كوكەم. ول فين سوعىسىندا بولىپ ورالعان. سوعىس كورگەن دەپ الدىنا قويعان شىعار. ۇشكىل سىزىقتى سۋرەتكە سالسا مىناداي بولادى.
*ورحا!
*نوحا! *1جيرەنباي!
*سۇلتان! تورەقۇل!
*نامەتقۇل! *وسكەن!
*سەيسەنباي! *سامبەت!
*بايبوسىن! *قايىپ!
*ماحان! *ءراسىلحان!
*نۇرالى! بەيشەنبەك
*نايىن! تۇراربەك
*كامەت! *سايلاۋ
*وسكەنباي! *قوجاگەلدى!
*پوشتاقۇل *سايلاۋبەك!
*تاشكەن! جارقىنبەك!
*توقق ۇلى! *سىپابەك!
ەگەمبەردى! كۇزەمباي!
*الدابەرگەن! *انۋاربەك!
*قۇدايبەرگەن! *سارسەن قىزى!
ەرجان! *ورىنبەك!
*تاۋتانا! *كارىباي!
*تارباقباي! *كەرىمباي
*سياقۇل!
«ا-ا-اي!» — دەپ ايقايلاپ جىبەرگەنىم ەسىمدە... ودان ءارى، ءسىرا: «مەنى دە الا كەتىڭدەر!» —دەپ ايقايلاسام كەرەك، ءبىراق ءۇنىم شىقتى ما، شىقپادى ما — بىلمەيمىن. «مەنى دە...» دەپ قول سوزىپ تۇرا بەرگەنىمدە، قوس وگىز قولىمداعى جىلانداي ىسقىرعان قامشىدان قورىقتى ما، بىلمەيمىن، ايتەۋىر، وقىس بۇرىلىپ، بورازدادان شىعىپ كەتىپ، مەن سوقانىڭ ەكى ءتىسىنىڭ اراسىنا قۇلاپ ءتۇسىپپىن...
ءابۇيىر بولعاندا، جاقاش كورىپ قالىپ، ايقاي سالىپ، ەكى تارعىل وگىزدى ارەڭ توقتاتىپ، مەنى ەكى ءتىستىڭ اراسىنا كەپتەلىپ قالعان جەرىمنەن شىعارىپ الدى. اۋزى-مۇرنىما قارا توپىراق تىعىلىپ، ەندى بولماسا تۇنشىعىپ ولەتىن ەكەنمىن.
جاقاش اۋەلى:
— ەي، بولبىراعان بوقمۇرىن، قاراپتان-قاراپ وتىرىپ ءولىپ قالا جازداعانىڭ نە-ەي؟! — دەپ ابدەن جەردەن الىپ، جەرگە سالدى.
اقىرى وتىرا قالىپ، قارا توپىراقتى قوبىراتا شاشىپ جىبەرىپ، سولقىلداپ جىلادى.
— ساعان سوقا ايداتىپ قويعان سوعىس وڭباس، سەنى ماعان سەرىك قىلعان شولاق بريگادير وڭباس. ەي، بولبىراق بوقمۇرىن.
ەگەر سول جولى جاقاش بولماسا، ياكي كورمەي قالسا، مەن ءبۇيتىپ قالقايىپ، تەرەزەدەن سۇدىگەرگە قاراپ وتىرماس ەدىم. مەنى سول جولى توپىراق كومىپ قالعاندا، ەشكىم تابا الماس تا ما ەدى؟..
وسىلاي ويلاۋىم مۇڭ ەكەن، ءوزىمدى ءوزىم اياپ، جاپادان-جالعىز وتىرىپ جىلاعىم كەلدى. قوڭىر كۇزدە ءوزىم جىرتقان سۇدىگەر، سۇلق ءتۇسىپ جاتىر، تەك سوقا جىرتپاي كەتكەن ميا مەن يزەن ىزىڭدايدى. تەپ-تەگىس قىلپىقسىز سۇدىگەردە اياداي جەر ارال بولىپ، مياسى مەن يزەنى قىرقىلماي امان قالعان.
مىلتىق داۋسى گۇرس ەتتى. جالت قاراپ، تەرەزەگە ءۇڭىلدىم. سۇدىگەردەن باسقا ەشتەڭە كورىنبەپ ەدى، كەنەت سۇدىگەردىڭ جال-جال توپىراعىن مالتي كەشىپ، ارتىنا قاراي-قاراي اقجول قاشىپ بارادى.
جۇرەگىم زۋ ەتە قالدى. اقجول قىلمىستى سياقتى. ول ۇزاي تۇسكەندە قۇتىلىپ تا كەتەتىن ەدى. ءبىراق ول سۇدىگەرگە مالتىققانداي توقتاي قالىپ، ارتىنا بۇرىلىپ قارادى. ونى قۋدالاۋشى ادام ۇراتىنىن، ارينە، بىلەدى. بىلمەسە، قاشپاس ەدى عوي. ال سول ادام ولتىرەتىنىن اقجول قايدان ءبىلسىن. ءولىم بار دەپ ويىنا دا كىرمەگەن شىعار. سوندىقتان ول ەندى قۋدالاۋشى ادامنىڭ تاياعى جەتپەس-اۋ دەگەن جەرگە بارىپ، ارتىنا بۇرىلىپ قارادى. كوزقاراسى كىنالى ەدى. سودان دا ءبىر سۇمدىق ىستەگەنىن سەزە قويدىم.
ەندى سۇدىگەردىڭ شەتىنە شىققان ادام سۇلباسى دا كورىندى. جۋانقۇل كورشى گاليفە شالبارلى اياعىن الشايتىپ قويىپ، مىلتىقتىڭ دۇمىنە باسىن قيسايتىپ، ابدەن كوزدەدى.
– قاش،—دەپ ايقاي سالعانىمشا، مىلتىق گۇرس ەتتى...
* * *
اقجولدى جازدا ەۆگەنيەۆكادان الىپ كەلىپ ەدىم. شىنىن ايتسام، ءوزى ىلەسىپ كەلدى. بوراندىنىڭ ەليەۆاتورىنا بيداي تاپسىرىپ، شاڭقاي تۇستە ءبىر توپ بالا اۋىلعا قايتقانبىز. اراسىنداعى ەڭ كىشىسى مەن ەدىم. استىمداعى كوك تايقار دا قاشىر سياقتى شابان نەمە، ارام قاتقىر. باسقالاردىڭ كولىگى اسىرەسە اۋىلعا قايتاردا ەسىرە جونەلەدى. بىرىنەن-بىرى قالعىسى كەلمەي قوساياق قاعىپ اندىزدايدى.
مەنەن باسقالارى ىزى-قىزۋ، قيقۋ سالىپ توپتانا قاراۋىتىپ، قارا جولدىڭ شاڭىن بۇرقىلداتىپ، ۇزاپ كەتتى. كوپتىڭ اتى — كوپ. كوپكە ەشكىم تيىسپەيدى. ەۆگەنيەۆكانىڭ اككى بالالارى جالعىز-جارىمدى توريدى. سەرىكتەرىم مەنى جالعىز تاستاپ كەتەيىن دەمەگەن دە شىعار، ءبىراق قالىڭ شاڭنىڭ اراسىنان كىم بار، كىم جوعىن بايقاماي قالعان دا بولار. نە دەسە دە مەن جالعىز قالدىم. قاشىر تەكتەس تايقاردى قانشا قامشىلاسام دا، ءجۇرىسى ونبەي، دۇنيە ورتەنىپ بارا جاتسا دا ميمىرت جۇرىستەن تانبايدى.
توبەسىندەگى قامىسى قاراۋىتىپ، توزىپ كەتكەن مايا جون ءۇيدىڭ بۇرىشىنان اينالا بەرىپ، اۋىلدىڭ جولىنا ەندى تۇسەيىن دەگەندە، كوك تايقاردىڭ ادەتتەگى سالپاڭ قۇلاعى تىكشيە قالىپ، جالت بەرگەنى. باسىنا جامان توندى اينالدىرا جامىلىپ، ءۇيدىڭ تاساسىنان ءبىر بالا شىعا كەلگەندە، تايقار ۇرەيلەنە ۇركىپ، وقىس بۇرىلعاندا، ۇستىنەن ۇشىپ ءتۇستىم. اۋزى-باسىمنىڭ شاڭىن ءسۇرتىپ، ورنىمنان تۇرىپ بولعانشا، ەۆگەنيەۆكانىڭ قاعىندى كەلگىرلەرى كوك تايقارعا يت قوسىپ قۋالاپ، ءماز بولا قالىپتى.
ەگدەلەۋ ءبىر ايەل قامىسى توزعان ماياجون ۇيدەن شىعىپ، الگى مەنى جابىرلەۋشىلەرگە باجىلداپ، قارعىس جاۋدىرعان سياقتى. نە ايتىپ ايقايلاعانىن ونشا تۇسىنبەسەم دە، ايتەۋىر، ماعان پانا بولىپ تۇرعانىن سەزىپ، ءىشىم جىلىپ قالدى. وزگە تۇرماق، ءوز شەشەڭنەن اينالايىن دەگەن ءسوزدى سيرەك ەستيتىن زاماندا بەيتانىس ادامنىڭ مەنى اياپ، اراشا تۇسكەنىنە كوڭىلىم بوساڭسىپ، كوكىرەكتە قاتىپ جاتقان كوپ قويا مىنا ءبىر جىلۋدان ەرىپ الا جونەلگەندەي، ەڭىرەپ جىلاعىم كەلدى.
— بولدى. سەنيكي ۇلكەن بالا. قورىقپا. ولار ەندي ساعان ۋرمايدى،—دەپ جۇباتتى الگى ەگدە ايەل ءۇستى-باسىمنىڭ شاڭىن قاعىپ، جەردە جاتقان كەنەپ دوربانى قولىما ۇستاتىپ. شۇبار الا الجاپقىشىنىڭ استىنا كۇس-كۇس قولىن جاسىرىپ:
— بەدنىە،—دەدى.
ونىسىن مەن تۇسىنبەدىم. راقمەت ايتۋدى دا بىلمەي، اۋىلعا قاراي كەتە باردىم. ارام قاتقىر كوك تايقار الدى-ارتىنا قاراماي اۋىلعا قاشىپ كەتتى. ۇستىمدە بالا بار ەدى-اۋ دەپ قارامادى.
ەۆگەنيەۆكانىڭ تاعى ءبىر قامىس شاتىرلى شەتكى ءۇيىنىڭ تۇسىنان وتە بەرگەنىمدە، اجىرىق تۇتقان ارىقتىڭ ىشىنەن ءبىر بىتىك كوز كۇشىك تىرمىسىپ، تىرباڭداپ جاتىپ، جولعا شىعىپ، جانارى جىلت-جىلت ءموليىپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتتى.
— كۇشكا، كۇشكا،—دەدىم كەتىپ بارا جاتىپ. نەگە ايتتىم، ءوزىم دە بىلمەيمىن. سول-سول ەكەن، الگى جاربيگەن جامان كۇشىك قۇلدىراڭداپ ماعان ىلەسە بەردى...
ەۆگەنيەۆكادان بىلاي ۇزاپ شىققان سوڭ، ءبىر تەرەڭ ساي كەزدەسەدى. ادەتتە ءبىر توپ بالا سول سايعا ءتۇسىپ، بۇلاق سۋىنا جۋىنىپ-شايىنىپ، تاڭەرتەڭ ۇيدەن الا شىققان تام-تۇم تاماعىمىزدى بيدايدان بوساعان قاپشىقتىڭ ۇستىنە جايىپ، الدەنىپ الاتىنبىز.
بۇل جولى مەن جالعىزبىن. ەربيىپ، جاپادان-جالعىز وتىرىپ تاماق جەگىم كەلمەيدى. ۇيگە تەزىرەك جەتسەم دەيمىن. دەگەنمەن، جالبىز بۇركەنگەن بۇلاققا ەتپەتتەپ ەڭكەيىپ، مۇزداي سۋدان ءسىمىرىپ بولىپ، ەندى تۇرەگەلە بەرسەم، ارتىمدا شوقيىپ الگى كوك قاسقا كۇشىك وتىر. مەنىڭ تاڭدانا قاراپ قالعانىما جاۋاپ بەرگەندەي تەز تۇرىپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتتى. قىزعىلتىم نازىكتىلىن شىعارىپ، جالانىپ قويدى.
— ە، بايعۇس، ءبىر نارسەنىڭ ءيىسىن سەزگەن ەكەنسىڭ عوي،—دەپ دورباداعى جارتى تابا نان مەن قوس جۇمىرتقانى شىعارىپ، الدىمەن ءوزىم ناننان ءبىر تىستەپ، سودان سوڭ بارىپ كوك قاسقا كۇشىككە ءبىر ءۇزىمىن تاستادىم. لەزدە قاقشىپ الىپ، شاينار-شايناماس ءبىر-اق قىلعىتىپ، باسىن قيسايتا قالىپ، تاعى ءموليدى. ەندى وعان جۇمىرتقانىڭ ءبىر ءتۇيىرىن تاستاپ ەم، شايناماي جۇتا سالدى. ءبىراق قىزعىلت تىلىمەن سۇپ-سۇيرىك دىمقىل قارا تۇمسىعىن جالاي-جالاي بەردى. مۇنىسى ماعان ۇناعان بولۋى كەرەك، جۇمىرتقانىڭ قالعانىن تۇگەل تاستاي سالدى. ول وزبەكتەردىڭ اڭشى يتتەرىنىڭ جوڭىشقا اراسىنان بادەنەسى باس سالعانىنداي، قاقشىپ ءتۇستى.
كەيىننەن ويلايمىن: مەنىڭ قاتەلەسكەن جەرىم — كۇشىككە جۇمىرتقا تاستاۋ بولدى.
نە كەرەك، سايدىڭ ارعى قاباعىنا شىعىپ، اۋىلدىڭ بورپىلداق قارا جولىنا تۇسكەندە دە، كۇشىك سوڭىمنان قالمادى.
— قايت!—دەپ بىر-ەكى رەت جەكىپ ەدىم، الگى نەمە قايمىعىپ، ءسال شەگىندى دە، شوقيىپ وتىرا قالىپ، مۇڭايا قاراعاندا، شىدامادىم.
مەيلى، جۇرسە جۇرە بەرسىن، — دەدىم.
ايتسە دە، ەۆگەنيەۆكا جاققا بۇرىلىپ كوز سالسام، كۇشىك جوقتاعان ەشكىم كورىنبەدى.
* * *
ۇيگە تاياپ قالعاندا، بورتە لاعىن جەتەكتەپ، اۋزىنان تۇسپەيتىن ماحوركا شىلىمىن بۇرقىراتىپ، حاديشا كەزدەستى.
— بارسحان-اۋ، مىناۋىڭ نە سۇمدىق؟ — دەدى ول كوك قاسقاعا ەرنىن شىعارا، مەنسىنبەي قاراپ.
ەۆگەنيەۆكادان ءوزى ىلەسىپ قالماي قويدى، — دەدىم، ۇرلادى دەمەسىن دەپ اقتالا سويلەپ.
— سەنىڭ ءۇيىڭنىڭ جۋىندىسى ءبىزدىڭ مايلىاياققا ەندى بۇيىرمايدى دەسەڭشى، — دەپ حاديشا اۋزىنان ءتۇتىندى شەڭبەرەك اتقىزان ءتۇتىندى شىعارىپ، قاسىن كەرىپ قويدى. — مەيلى، يت جارىقتىق جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەيدى عوي، اتىن اقجول قوي، سوعىستاعى بوزداقتار امان كەلىپ، جولدارى اق بولسىن.
حاديشا شىلىمىن كەبىسىمەن تاپتاپ ءوشىرىپ، كوك قاسقاعا ەندى سىپاي قاراپ:
– تۇمسىعى بىزدەي ەكەن كاپىردىڭ: نە تۇلكى الاتىن تازى بولادى، نە كوزىنە ۇرى بولادى،—دەدى.ءتىپتى كۇشىكتىڭ ارتقى ءبىر اياعىن تاربيتىپ كوتەرىپ تە كوردى. كۇشىك بايعۇس اۋەلى جاعىمپازدانىپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ، كوزى جىلتىڭ-جىلتىڭ ەتىپ ەركەلەگەن بولىپ ەدى، اياعىن كوتەرىپ ابىرويىن اشقاندا، قىڭسىلاپ تارتىنشاقتان، مەنەن كومەك كۇتكەندەي، ماعان قاراپ جاۋتاڭداي بەردى.
حاديشا قولىنا بىردەڭە جۇعىپ قالعانداي، الاقانىن بىر-بىرىنە ۇيكەلەپ تۇرىپ:
— قاراي گور ءوزىن — توبەت ەكەن، — دەدى. — ءدۇبارا ما، قالاي؟ جوق، تازى-تازى...
حاديشا جەڭەشەم ءسويتىپ مەنى دال قىلىپ، ويعا قالدىرىپ كەتتى. بىرەسە تازى، بىرەسە ۇرى، بىرەسە ءدۇبارا دەيدى. كوڭىلىمە كۇدىك السام دا، تازى دەگەنىنە سەنگىم كەلىپ، وزىمشە ءبىر ۇمىتتەنىپ تە قالدىم.
* * *
ءۇمىتىمنىڭ ءتۇرى — وسى تاياۋدا كەرەگەتاستا كورگەن تۇلكىنىڭ بالاسى. كەرەگەتاستاعى تراكتورشىلارعا جالعىز وگىز جەككەن اربامەن سۋ تاسىپ، ءتۇس اۋا اۋىلعا قايتار جولدا قىزىل يزەن قالىڭ وسكەن ويپاڭنان ءبىر تۇلكىنىڭ بالاسى جالت ەتە قالعان. ەسىم كەتىپ، اربادان اۋناپ ءتۇسىپ، ۇزىن قامشىمدى سەرت ۇستاپ، تۇرا كەپ قۋايىن. ءدال يەگىمنىڭ استىنان ات باسىنداي التىن قاشقانداي، ىشقىنا جۇگىرگەنىم سونشا، ءا دەگەندە تۇلكى كادىمگىدەي قورقىپ، قوس قۇلاعىن جىمقىرا زىتتى. ەداۋىر ۇزاپ كەتىپ، قۇلاعىن بىرەسە تىكشيتىپ، بىرەسە جىمقىرىپ، شوقيىپ وتىرا قالىپ، قيق-قيق كۇلگەندەي بولدى. دامە شىركىن قيىن ەكەن، ەندى ۇرىپ الاتىنداي بارىمدى سالىپ باعايىن. تۇلكى ورنىنان ىرشىپ ءتۇسىپ، دوڭگەلەنىپ الا جونەلدى دە، بۇرىلىپ تاعى قارادى.
اۋزى-باسىن قيساڭداتىپ مازاقتاپ تۇرعانداي كورىنەدى. ەندى ونى ۇستاپ الۋدان كۇدەر ۇزە باستاسام دا مىنا ىرجاڭداپ كۇلگەندەي كۇيىگىنە شىداي الماي، ەنتىگە ەنتەلەي تاعى ءبىر ىشقىندىم. داۋسىم دا اششى شىعىپ كەتتى.
تۇلكى بۇلاڭ ەتىپ، يزەننىڭ قالىڭىنا قاراي بۇرالاڭ تارتقاندا، الدىمىزدان پىرداي بولىپ بوزعىلت بالاپاندار جان-جاققا شاشىراپ جورعالاي جونەلدى.
ءالى قاناتتانباعان بۇلدىرىق بالاپاندار بولدى. قاناتى قاتايعان كۇننىڭ وزىندە بۇلدىرىق اسپانداپ الىسقا ۇشا المايدى. مىنا قۋ تۇلكىنىڭ قىزىل يزەن الابىن جاعالاپ جۇرگەنى دە وسى ادەمى قۇستىڭ الەگى شىعار. دۇنيەدە بۇلدىرىق ەتىنەن ءتاتتى ءدام بار دەيسىڭ بە؟
مەن تۇلكىنى ۇستاي المادىم، ءبىراق ونىڭ ارانىنان بۇلدىرىقتاردى ساقتاپ قالدىم-اۋ دەيمىن. تۇلكى اڭدىپ جۇرگەنىن ولار كوردى عوي، ەندىگى امالىن وزدەرى تابار.
ايدالادا، كوز ۇشىندا قالعان ارباما سالبىراپ ارەڭ جەتتىم.
* * *
الگى حاديشانىڭ سوزىنەن كەيىن كادىمگىدەي ۇمىتتەنىپ، اقجولدى وزىمشە باپتاۋعا كىرىسكەن بولدىم. ارمانىم: اقجول قىسقا دەيىن وسسە، ونى العاشقى قاردا قانسونارعا، كەرەگەتاسقا، قىزىل يزەندى ويپاڭعا الىپ بارماقشىمىن باياعى. ءسويتىپ، قىزىل تۇلكىدەن ءوشىمدى الماقشىمىن. تەك اقجول ءدۇبارا بولماي، تازى بولىپ شىقسا عوي...
* * *
مىلتىق تارس ەتتى. تاڭەرتەڭ، ايشانىڭ:
— ورنىڭنان قوزعالما. بۇركەنىپ جات، بۋىن-بۋىنىڭدى بۋىپ العان سۋىق تەرمەن شىعادى. تەر قاتىپ قالماسىن، شوشاڭداماي تىنىش جات، — دەپ قاتاڭ ەسكەرتكەنى ەندى دالادا قالدى. جالاڭ اياق، جالاڭ باس، جەيدە-دامبالشاڭ البا-دالبا بولىپ ۇيدەن اتىپ شىعىپ، سۇدىگەرگە قاراي سۇرىنە-قابىنا جۇگىردىم-اۋ... بارسام، اقجول كۇزدە ءوزىم سالعان بورازداعا قۇلاپ، ارتقى سول اياعى سۇيرەتىلىپ جاتىر. العا جىلجيىن دەپ ءبىراز تىرمىسقان-اق ەكەن. جارالى اياعىن جيا الماي، جىلامسىراپ ىڭىرسيدى. مەنى كورگەندە كوزى جاۋتاڭداپ، قىڭسىلاعانى ۇدەدى. الدەنە دەيدى، ءبىراق تۇسىنبەيمىن. تۇسىنەتىن نە بار، مۇڭىن شاققانى شىعار. دەرەۋ كوتەرىپ الىپ، قانىن سورعالاتىپ ۇيگە الىپ كەلە جاتقاندا، الدىمنان كادىمگى حاديشا:
— و، قۋراتقان قۋ قۇداي! ەندى كورسەتپەگەنى وسى ما ەدى، — دەپ گوي-گويلەپ قارسى الدى. — ءوزىڭ توسەك تارتىپ جاتقاندا بۇل نە سۇمدىعىڭ؟ يتتە نەڭ بار، ويباي. يت تۇرماق اكەڭنىڭ قايدا قالعانىن بىلمەيسىڭ... — ول كەنەت وقشيا قالىپ:
– ويبۋ، قاران قالعىر-اۋ، مىنا بايعۇستىڭ اياعى سىڭىرىنە ءىلىنىپ قالىپتى عوي، وبال-اي، — دەپ كۇشىكتى ءوزى كوتەرىپ، مەنى جەلكەلەپ ۇيگە كىرگىزدى، — جات، ويباي، كورپەگە وران!
– جەڭەشە،—دەپ القىمىما وكسىك تىعىلىپ ارەڭ سويلەدىم.
– نە؟
– ەندى اقجول تۇلكى الا المايتىن بولدى عوي...
— الدا ءتاڭىرى-اي، ارمانىن-اي مىنانىڭ. الادى، نەگە المايدى. كازىر مەن كەنجەگۇل كەمپىردى شاقىرىپ كەلەيىن. ەمدەيدى عوي... جازىلىپ كەتەر. كوپ بولسا، احمەت ۇستا سياقتى ءبىر اياعى جوق بولار...
كىرشەڭدەۋ جاۋلىعىنىڭ استىنان بۋرىل شاشى بۋدالانىپ، ۇيگە كەنجەگۇل كىرىپ كەلدى. اقجولدى كورىپ:
— احمەت سورلى اياعىنىڭ قايدا قالعانىن بىلمەيدى، مىنانىكى جوعالماپتى، ايتەۋىر، — دەپ دەرەۋ ىسكە كىرىستى.
— باسىن تىزەڭمەن باسىپ تۇر! — دەپ بۇيىردى سوڭىنان كىرگەن حاديشاعا. حاديشا: «قاۋىپ الماسىن» — دەپ اقجولدىڭ باسىنا بۇرىشتا جاتقان بوس قاپتى جاپتى دا، تىزەسىمەن ەمەس، قولىمەن باستى.
ءتاۋىپ كەمپىر ەركەكتەرشە بەلدىگىنە تاعىپ جۇرەتىن قايىس قىننان كەزدىگىن سۋىرىپ الدى. كەزدىكسىز جۇرمەيدى: ءدارى ءشوپتىڭ تامىرىن قىرقادى، قىزىل جانتاق وتايدى، ادىراسپان كەسەدى...
— بايعۇس-اۋ، اياعىن شىنىمەن كەسىپ تاستايسىڭ با؟—دەدى حاديشا كەنجەگۇلدىڭ ويىن بىلە قويىپ.
— كەسپەگەندە شە؟
— تاڭىپ قويسا ءبىتىپ كەتپەس پە ەكەن؟
— سۇيەگى تالقاندالعان. مەن سىنىقشى ەمەسپىن، شوپپەن ەمدەۋدى عانا بىلەمىن.
كەنجەگۇل كەزدىكپەن جالعىز ءسىڭىردى قيا بەرگەندە، حاديشا كوزىن تارس جۇمىپ، تەرىس اينالىپ:
— احمەت ۇستانىڭ اعاش اياعىنداي اياق جالعاۋعا بولماس پا ەكەن؟— دەدى. كەنجەگۇل وعان الارا قاراپ:
— ونى قايتەيىن دەپ ەدىڭ؟ — دەدى.
— اشەيىن، بارسحان مۇنى تۇلكىگە سالماقشى ەدى عوي، ەندى ءۇش اياقتاپ تۇلكى الۋشى ما ەدى، — دەدى حاديشا مەنىڭ كەۋدەمە ارمان ۇيالاتقانىنا ەندى ءوزى كىنالى ادامداي باسىلا سويلەپ. كەنەت داۋسىن ورەكپىتىپ، ارقالانىپ كەتكەندەي:
— قاراڭ قالعىر تۇگە، كەرمان سۇم ءبىزدىڭ ەر-ازاماتتارىمىزدى اتىپ، اياق-قولىنان ايىرادى. مۇندا بولسا جۋانقۇل جۇمىرتقامدى جەپ قويدى دەپ ءيتتى اتىپ، اياقسىز قالدىرادى. اتقىش بولسا، سوعىسقا بارىپ، ءفاشيستى نەگە اتپايدى؟—دەپ اقجولدى اتقان كولحوز باستىققا كىجىندى.
كەنجەگۇل اقجولدىڭ شولتيىپ قالعان تۇقىل اياعىنا كيىز كۇيدىرىپ باسقاندا، كۇشىك بايعۇس باج-باج ەتىپ، بۇلقىندى. ءبىراق حاديشا ونى تىرپ ەتكىزبەي باسىپ تۇرعان، اقجول ءالى ءالسىز عوي، بوسانا المادى. كەنجەگۇل ونىڭ تۇقىل اياعىن تاڭىپ تاستادى.
جۋانقۇلدىڭ اقجولدى نەگە اتقانىن ەندى ءتۇسىنىپ جاتىرمىن. اقجول ونىڭ تاۋىق قوراسىنا كىرىپ كەتىپ، جۇمىرتقاسىن جەيدى ەكەن عوي. ونى حاديشا دا بىلەدى ەكەن عوي. و باستا جۇمىرتقامەن اۋىزداندىرعان ءوزىم كىنالى ەكەنمىن دا...
* * *
... كوپ ۇزاماي قار دا جاۋار. قىزىل يزەندى ويپاڭدا قىزىل تۇلكى العاشقى قارعا اۋناپ قۇلپىرا تۇسەر. ەندى ءۇش اياقتى اقجولمەن ونى قالاي اۋلايمىن؟ اقجول پەشتىڭ تۇبىندە الدىڭعى ەكى اياعىنا باسىن سالىپ، كوزىن ءبىر اشىپ، ءبىر جۇمىپ، سوراڭ جاسى ىپ-ىستىك قارا تۇمسىعىنا دەيىن سورعالاي اعىپ جاتىر. تۇلكى قۋا المايتىنىنا ول دا وكىنەتىن سياقتى.
تەرەزە سىرتىندا سۇدىگەر قارايادى.
سۇدىگەردە كۇردەك باس ميا مەن قىزىل يزەن ىزىڭدايدى.
You Might Also Like
-
بۇل كوركەم تۋىندىدا تاناباي مەن گۇلسارىنىڭ ءومىرى باياندالادى. قارت ادام مەن قارت جىلقىنىڭ قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا ومىرىندەگى قىزىعى مەن شىجىعى مول دوستىقتارى باياندالادى.اڭگىمە جول ۇستىنەن ءوربيدى.جول...
-
قارا قارعالار قاراقۇرىم بولىپ توپ-توبىمەن ۇشادى. الا قارعالار دا جالعىز-جارىم جۇرە بەرمەيدى.
