InfoHub Logo

بيولوگيا
سىنىپ: 7
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۇيەكتى بالىقتار كلاسى. جالپى سيپاتتاما (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا بالىقتاردىڭ سىرتقى جانە ىشكى قۇرىلىسى، كوبەيۋى، تۇرلەرى جانە كاسىپتىك ماڭىزى تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ.
تاربيەلىلىگى: سۇيەكتى بالىقتاردىڭ تابيعاتتاعى جانە ادام ومىرىندەگى ماڭىزى جايىندا ت8س3ن3ك بەرە وتىرىپ، بالىقتاردى ساقتاۋعا، قورعاۋعا قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: سۇيەكتى بالىقتاردىڭ تارالۋ ايماقتارىمەن تانىستىرىپ، وي - ورىستەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ويىن ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: ويىن، سۇراق - جاۋاپ، ۇلەستىرمە ماتەريالدارمەن جۇمىس، كەستە، تىرەك – سىزبالارمەن جۇمىس، تەست
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر، ۇلەستىرمە قاعازدار، بەينە سلايدتار، بالىق سۋرەتتەرى
ساباقتىڭ باسقا پاندەرمەن بايلانىسى: گەوگرافيا، زوولوگيا، يحتيولوگيا، ينفورماتيكا

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) سالەمدەسۋ.
ب) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ۆ) ساباقتىڭ ماقساتىمەن، تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. ماقسات قويۋ كەزەڭى
بالىقتارعا جالپى سيپاتتاما
سۇيەكتى بالىقتاردىڭ ەرەكشەلىگى
سۇيەكتى بالىقتاردىڭ كلاسس تارماقتارى مەن وتريادتارى

ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
سۇيەكتى (كوستنىە) بالىقتاردىڭ قازىرگى كەزدە 20 000 - نان استام تۇرلەرى بار. دەنە پىشىندەرى دە تۇرلىشە. دەنەسى باس تۇلعا جانە قۇيرىق بولىمدەرىنە بولىنگەن. سۇيەكتى بالىقتاردىڭ تەرىسى جالپاق ءىرى قابىرشىقتارمەن قاپتالعان. قابىرشىقتارىندا اعاش دىنىندەگى جىلدىق ساقينالارعا ۇقساس سىزىقتار بار. وسى سىزىقتارعا قاراپ، بالىقتىڭ جاسىن اجىراتۋعا بولادى. سۇيەكتى بالىقتاردىڭ قاڭقاسىندا سۇيەكتەر وتە كوپ. سۇيەكتى بالىقتاردا تورسىلداق بولادى. ءىشى اۋاعا تولى تورسىلداق ۇرىقتىڭ دامۋ كەزەڭىندە ىشەكتەن بولىنەدى. ول بالىقتىڭ دەنە سالماعىن وزگەرتىپ، سۋدىڭ ءتۇرلى قاباتتارىنا وتۋىنە جاعداي جاسايدى. تورسىلداق كەيبىر بالىقتاردا تىنىس الۋعا، دىبىس شىعارۋعا قاتىسادى. سۇيەكتى بالىقتاردا دا ەكى بۇيرەك، ەكى نەسەپاعار وزەگى بار. سۇيەكتى بالىقتاردا العاش رەت ءزاردىڭ ۋاقىتشا ساقتالاتىن مۇشەسى قۋىق پايدا بولعان. ءزار شىعاراتىن تەسىك تە سىرتقا جەكە اشىلادى. سۇيەكتى بالىقتار ميىنىڭ قۇرىلىسى شەمىرشەكتى بالىقتاردىڭ ميىمەن سالىستىرعاندا قاراپايىم ءارى كىشى. الدىڭعى ميى شاعىن، ەكى ميى سىڭارىنا بولىنبەگەن. ورتاڭعى مي مەن ميشىعىنىڭ كولەمى ۇلكەندەۋ.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان «بالىقتار الەمى» تۋرالى ۆيدەوروليك كورسەتىلەدى.

ءىۇ. جاڭا ساباقتى تۇسىنگەنىن تەكسەرۋ كەزەڭى
ءى. بالىقتىڭ ىشكى قۇرىلىسى جايىنداعى سۋرەت – تاپسىرمانى ينتەراكتيۆتى تاقتادان ورىندايدى. وندا ىشكى قۇرىلىسىنداعى مۇشەلەرى باعىتتاۋىشتارمەن عانا بەرىلەدى، وقۋشى اتاۋلارىن وزدەرى جازادى.

ءىى. تىرەك – سىزبالاردى ورىندايدى.

جۇزبەقاناتتار

(ارقا قانات، قۇيرىق قانات، جۇپ كوكىرەك، جۇپ قۇرساق، انال قاناتى)

ءىىى. سۇيەكتى بالىقتاردىڭ كلاسس تارماعى
↓
ساۋلەقاناتتىلار
قالاققاناتتىلار
قوستىنىستىلار
ساۋساققاناتتىلار

ءىۇ. سايكەستەندىرۋ تەستى
پاتشا بالىق ----------------------- بەكىرە
ورىستەگىش ---------------------------- باحتاح
ءبىر رەت ۋىلدىرىق شاشادى ---- موڭكە
مارقاكول بالىعى ---------------- لاتيمەريا
تورسىلداق -------------------------- تەڭىز الابۇعاسى
قوسجىنىستى بالىق -------------- سۇيەكتى بالىقتار
ساۋساقققاناتتى بالىق ---------- جەڭسىك البىرت

ءۇ. بالىقتارعا بايلانىستى ايتىلعان حالىقتىق ۇعىمداردى، ماقال - ماتەلدەردى تالداپ ءتۇسىندىرۋ.
1. «بەكىرەنىڭ بال تاتىعان ەتى»
2. «بەكىرەنىڭ بەس كەسپەسى»
3. «بەكىرەنىڭ باسى تاسقا تيمەي، قايتپايدى»
4. «بالدىرلى كولدە بالىق كوپ»
5. «بالىق باسىنان ءشىريدى»

ءۇ. بەكىتۋ كەزەڭى
«شىعارماشىلىق جۇمىس»
وقۋشىلارعا بالىقتاردىڭ كوبەيۋى، بەكىرە بالىعىنىڭ كاسىپتىك ءمانى، قىزىل كىتاپقا ەنگەن بالىقتار تۋرالى تاپسىرمالار بەرىلگەن بولاتىن. ەندى تاقتاعا سول وقۋشىلاردى شىعادى.

«بالىق اۋلايىق!» ويىنى.
ارتىندا سۇراقتار جاسىرىلعان ءارتۇرلى بالىقتاردىڭ سۋرەتىن تاڭداۋ ارقىلى جاۋاپ بەرەدى. دۇرىس جاۋاپ بەرىلسە، بالىق اۋلانادى.
• قۇرامىندا «د» ءۆيتامينى مول ماي الىناتىن بالىقتاردى اتا
• قىزىل ۋىلدىرىقتى بالىق
• اۋىزدارى ءيتتىڭ اۋزىنا ۇقسايتىن جىرتقىش بالىقتار
• ۋىلدىرىعىن قىستا شاشاتىن بالىق
• اۋزىندا وتكىر تىستەرى بار جىرتقىش بالىق
• بالىق پاتشاسى
• ەكى كوزى دە دەنەسىنىڭ ءبىر اق جاعىندا ورنالاسقان بالىق

«كىم جىلدام؟» ويىنى
وقۋشىلار اۋلانعان بالىقتى قايتادان سۋعا جىبەرەدى.
تورسىلداق قانداي قىزمەت اتقارادى؟
سۇيەكتى بالىقتاردىڭ قانداي كلاسس تارماقتارى بار؟
سۇيەكتى بالىقتاردا العاش رەت نە پايدا بولعان؟
سۇيەكتى بالىقتاردىڭ قانشا ءتۇرى بار؟
مايشاباق تارىزدەستەر وتريادىنا جاتاتىن بالىقتاردىڭ تۇرلەرىن اتا
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنى.
ءبىر وقۋشى تاقتاعا شىعىپ، سىنىپ وقۋشىلارىنا قاراپ تۇرادى. ءمۇعالىم تاقتاعا ءبىر ءسوز ىلەدى، ال وقۋشىلار سول سوزگە انىقتاما بەرەدى. تاقتا الدىندا تۇرعان وقۋشى ونىڭ قانداي ءسوز ەكەنىن تابادى.

سۇيەكتى بالىق ----- لاتيمەريا
تورسىلداق --------- سەتىنەكتەر (ترەسكا)
شوعال --------------- قىزىل كىتاپ
ۋىلدىرىق --------- جەڭسىك البىرت
بەكىرە --------------- تابان

ارىپتەرى اداسقان سوزدەردەن بالىقتاردىڭ اتتارىن قۇرا
حابحات
باتان
كەڭوم
ازانس
ىسبرەك
نارتوش

سۇيەكتى بالىقتارعا ءتان بەلگىلەردىڭ تۇسىنداعى سانداردى قويادى
سۇيەكتى بالىقتار

1. قورىتپا، شوقىر، ءپىلماي، لاتيمەريا،
2. جۇپبالىق، تۇتاسباس، اكۋلا
3. تەرىسى ءىرى قابىرشاقتارمەن قاپتالعان
4. تەرىسى پلاكويدتى قابىرشاقتارمەن قاپتالعان
5. جەلبەزەگىنىڭ سىرتىندا سۇيەكتى قاقپاعى بار
6. جەلبەزەك ساڭىلاۋى تىكەلەي سىرتقا اشىلادى
7. توق ىشەگى مەن اش ىشەگىنىڭ شەكاراسىندا ۇساق تۇيىق وسكىندەرى بار.
8. تۇمسىعى العا سوزىلىڭقى
9 تورسىلداعى بولادى
10 كلواكاسى بار
11 انال تەسىگى بار
12 ىشتەي ۇرىقتانادى
13 سىرتتاي ۇرىقتانادى
14 ۋىلدىرىعىنىڭ سانى كوپ
15 ۋىلدىرىعىنىڭ سانى از

تەست جۇمىسى
1. بالىقتاردىڭ قيمىل ۇيلەسىمدىلىگىنە بايلانىستى ميىنىڭ قاي ءبولىمى جاقسى دامىعان؟
A. الدىڭعى مي.
B. ارالىق مي.
C. ورتاڭعى مي.
D. ميشىق.
E. جۇلىن.
2. الابۇعانىڭ قاي ءجۇزۋ قاناتتارى باس سۇيەگىمەن جالعانىپ جاتادى؟
A. قۇيرىق قاناتتارى.
B. قۇرساق قاناتتارى.
C. كوكىرەك قاناتتارى.
D. ارقا قاناتتارى.
ە. انال جۇزبە قاناتى.
3. بالىقتىڭ ومىرتقالارىنىڭ ۇستىندەگى دوعاسىنان تۇزىلگەن ومىرتقا جوتاسىنىڭ كانالىندا نە ورنالاسقان؟
A. حوردا.
B. جۇلىن.
C. ارقا ورتاسى.
D. قۇرساق ورتاسى.
E. قۋىس كوكتامىر.
4. قانداي بالىقتاردا جەلبەزەك قاقپاعى بولمايدى؟
A. سۇيەكتى بالىقتاردا.
B. شەمىرشەكتى بالىقتاردا.
C. ساۋساققاناتتى بالىقتاردا.
D. قوستىنىستىلاردا.
E. بەكىرەلەردە.
5. قانداي بالىقتاردا تورسىلداق بولمايدى؟
A. الابۇعادا.
B. شورتاندا.
C. اكۋلادا.
D. ترەسكادا.
E. جايىن بالىقتا.
6. الابۇعانىڭ ءزار شىعارۋ مۇشەسىنە نە جاتادى؟
A. مالپيگي تۇتىكتەرى.
B. بۇيرەك.
C. جۇرەك.
D. ىشەك.
E. وكپە.
7. الابۇعانىڭ جەلبەزەك جاپىراقشالارى قاي جەرىندە ورنالاسقان؟
A. جەلبەزەك قاقپاقشالارىندا.
B. جەلبەزەك دوعاسىندا
C. دەنە قۋىسىندا.
D. ءجۇزۋ قاناتتارىندا.
E. باس سۇيەگىندە.
8. قانداي سەزىم مۇشەسى بالىقتارعا ءتان؟
A. ەستۋ مۇشەسى.
B. كوزى.
C. ءبۇيىر سىزىعى.
D. ءدام سەزۋ.
E. ءيىس سەزۋ.
9. الابۇعانىڭ جەلبەزەك قاقپاقشاسى قانداي قىزمەت اتقارادى؟
A. تىرەك قىزمەتىن.
B. ءزار شىعارۋ.
C. ءدام سەزۋ.
D. نازىك جەلبەزەكتەردى سىرت جاعىنان قورعاپ، جاۋىپ تۇرادى.
E. كەز - كەلگەن گازداردى وتكىزەدى.
10. الابۇعانىڭ اس قورىتۋ جۇيەسىنىڭ قاي بولىمىنە باۋىر مەن ۇيقى بەزىنىڭ جولدارى اشىلادى؟
A. وڭەش.
B. قارىن.
C. اششى ىشەك.
D. كلواكا.
E. ارتقى ىشەك.
11. بالىقتىڭ جۇرەگى نەشە كامەرالى؟
A. ءۇش كامەرالى.
B. ەكى كامەرالى.
C. ءتورت كامەرالى.
D ءبىر كامەرالى..
E. كوپ كامەرالى.
12. بالىقتان بولىنەتىن قويۋ اق سۇيىقتىق – شوعال، ول نە؟
A. جۇمىرتقا جاسۋشاسىنىڭ ءونىمى.
B. اتالىق بەزدىڭ ۇرىعى.
C. ۋىلدىرىقتار.
D. ناجىستەر.
E. شاباقتارى.
13. بالىقتىڭ قابىرعالارى ومىرتقانىڭ قاي بولىگىنە جالعاسادى؟
A. تۇلعا بولىگىندە ومىرتقالاردىڭ ەكى بۇيىرىندە.
B. ومىرتقانىڭ قۇيرىق بولىگىنە.
C. ۇستىڭگى دوعاعا.
D. استىڭعى دوعاعا.
E. كوكىرەككە.
14. شەمىرشەكتى بالىقتارعا قايسىسى جاتادى؟
A. بەكىرە.
B. اكۋلا.
C. الابۇعا.
D. لاتيمەريا.
E. سوم.
15. الابۇعانىڭ دەنەسىنىڭ قاڭقا بولىگى نە دەپ اتالدى؟
A. باسسۇيەك.
B. ومىرتقا جوتاسى.
C. جۇزبەقاناتى
D. جۇلىن.
E. قۇيرىق جۇزبەقاناتى.
16. لاتيمەريا الابۇعادان قاي مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى ارقىلى ەرەكشەلەندى؟
A. كوزدەرىمەن.
B. جۇپتاسىپ ورنالاسقان ءجۇزۋ قاناتتارىمەن.
C. جەلبەزەك قاقپاقشاسىمەن.
D. جاقتارىمەن
E. دارا جۇزبەقاناتتارىمەن.

ءۇى. جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ كەزەڭى
سۇيەكتى بالىقتار دەنەسى قابىرشاقپەن قاپتالعان، قابىرشاقتارى جانە قاڭقاسى سۇيەكتەن تۇزىلگەن، جەلبەزەك قاقپالارى بار ومىرتقا جوتالى جانۋارلار. سۇيەكتى بالىقتار العاش سۋدا ءومىر سۇرگەن ومىرتقا جوتالى جانۋارلار.

ءۇىى. باعالاۋ كەزەڭى ( جەتون ارقىلى )
ءار وقۋشىنىڭ جەتونىن ەسەپتەپ ورتاشا بالل شىعارادى.

ءۇىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ كەزەڭى
§52. سۇيەكتى بالىقتار كلاسى. جالپى سيپاتتاما
«بەكىرە» تاقىرىبىندا رەفەرات جازىپ كەلۋ